Duszpasterstwo a ruch trzeźwości / ks. Jan Kapica.

Ks. JAN K A P IC A

, ' Poseł do Parlamentu z Górnego Śląska

DUSZPASTERST

RUCH TRZEŹWOŚCI

I

Przekład z niemieckiego

W ŁOCŁAW EK

DRUKARNIA DYECEZALNA

1912

,

«

Ks. ]AN K A P IC A

Poseł do Parlamentu z Górnego Śląska

v

W ŁOCŁAW EK

DRUKARNIA DYECEZALNA

1912

NIHIL OBSTAT.

Aegidius Radziszewski

C e n s o r lib r o r u m .

Nr. 1 0 0 3

I M P R I M A T U R

Wladis!aviae, die 2 Martii 1912 an.

E P IS C O P U S W LA D ISLA VIEN SIS

SEU C A LISSIEN S IS

t S ta n is la u s Eppus.

Regens Cancellariae AD. O W C Z A R E K .

9

Biblioteka Uniwersytecka KUL

Przedmowa lłumacza

iteratura antyalkoholowa w języku polskim jest dotąd bardzo uboga.

Do szczęśliwszych pod tym względem mo­

żna zaliczyć inne narodowości, jak np. Niem­

ców. Z pomiędzy wielu dziel pisanych w języku niemieckim o alkoholizmie tej miary autorów, jak ks. bpa Eggera, Johan­

nesa, ks. Neumana i Heleniusa, na szcze­

gólną uwagę zasługuje dziełko ks. prob.

i posła Kapicy, pod tytułem: „Die Seel- sorge und die Massigkeitsbewegung“ . Dziełko to jest godnem polecenia prze- dewszystkiem duchowieństwu jak również inteligencyi świeckiej, z powodu wyjątko­

wego i nowego stanowiska autora w sto­

sunku do kwestyi alkoholowej: stara się on, jak zaznacza we wstępie, odkryć we­

wnętrzny psychologiczny stosunek między

duszpasterstwem a alkoholizmem.

6

Poglądy swe na alkoholizm, a zwłasz­

cza na abstynencyę autor oparł z jednej strony na gruntownych studyach literatury antyalkoholowej, a z drugiej na dziesięcio- letniem doświadczeniu w gorliwej pracy na polu krzewienia trzeźwości. Dziełko jego bardzo się zaleca jasnem i zasadni-

czem rozwiązaniem kwestyi.

Niektóre ustępy mogą być mniej zro­

zumiałe dla polskiego czytelnika, gdyż stosują się one, jak i całe dziełko w pierw­

szym rzędzie do Niemców i ich warunków życia. Ale to bynajmniej nie osłabia wcale poważnego znaczenia książeczki, której au­

tor językiem przyjaciela i zapałem gorli­

wego o zbawienie dusz kapłana otwiera oczy swoim współbraciom na niebezpie­

czeństwo, zagrażające ze strony groźnego wroga, alkoholu.

Dlatego praca ks. Kapicy zasługuje na jak najgorętsze polecenie.

Oby dostała się do rąk wszystkich duchownych i zwolenników ruchu trzeź­

wości !

W S T Ę P .

Punktem wyjścia pasterskiego ruchu trzeź­

wości powinny być duch i serce kapłana. Wszelka inicyatywa na tern polu, metoda, intensywność — zależą od pojęć, jakie duszpasterz wyrobił sobie

o istocie, skutkach, szerzeniu się alkoholizmu, jak również od udziału kapłana w doli i niedoli kato­

lickiego ludu. Kapłan może się zapatrywać na al­

kohol w trojaki sposób: a) jako na rzecz dobrą, b) złą lub c) obojętną.

fl. alkohol iaho rzecz dobra.

Kapłan żyje psychologią swego ludu i swego czasu. W psychologii tej alkohol jeszcze zbyt czę­

sto uchodzi za rzecz dobrą, t. j. za „dobro uży­

czone człowiekowi przez Boga” dla ulżenia i osło­

dzenia nędzy życia, biedy, choroby, walki o byt,

za „dar Boży” dla pomnożenia radosnych chwil

w życiu, dla urozmaicenia życia towarzyskiego,

owszem za „środek dla zachowania i wzmacniania

duchownych i cielesnych sił człowieka”.

8

Kapłan żyjący taką psychologią będzie uw a­

żał alkohol nie tylko za pożądany środek, pozwa­

lający mu łatwiej i lepiej wykonywać obowiązki swego powołania, ale i za „zasłużoną zapłatę i na­

grodę” rozmaitych ofiar, jakie dla swego powołania

ponosić musi. Dlatego będzie odpierał wszelkie ataki na alkohol, jako krzywdę i jako atak na uspra­

wiedliwione, owszem, potrzebne dobro życiowe.

Abstynencya od alkoholu wyda mu się „utopią”, która stoi w sprzeczności z rzeczywistością i rozu­

mem, „błędem przeciw etyce i Pismu Św.” , owszem, nawet prowokacyą jego samego, jego cnoty i jego trybu życia. Pod wpływem takiej psychologii bę­

dzie on wiernie, a często ze skrupulatną sumien­

nością zachowywał obyczaje i zwyczaje picia swego ludu i swego czasu, a wszelkie uchybienie tymże uważać będzie za uchybienie „dobrym obyczajom’*.

Zwyczaj używania trunków przez swych parafian otoczy szacunkiem i poważaniem. Nędza, płynąca z używania alkoholu, której widok przemocą mu się nasuwa, ruina gospodarcza, duchowa i moralna tak jednostek jak i całych rodzin,— jest według niego „złem nieuniknionem”, czyli skutkiem tylko

„słabości ludzkiej” i przewrotności, nadużywającej lekkomyślnie „daru Bożego”. Jeśli jemu samemu, dzięki dobremu wychowaniu , albo dzięki w ytrzy­

małości nerw ów udaje się zachować zewnętrzną

szatą trzeźwości, wtedy w moralnych naukach

z ambony i w konfesyonale gromi z zapałem pi­

9

jaństwo i okazuje całkowitą pogardę dla pijaka, ale z drugiej strony ma niechęć i wstręt dla abstynenta.

Kapłan, wplątany w taką psychologię, jest albo przeciwnikiem wszelkiego ruchu trzeźwości, albo prowadzi bezskuteczną walkę przeciw pijań­

stwu.

B. Slhohol jaho rzecz zła.

Dla kapłana, który przez zastanawianie się, obserwacyę życiową, szczególnie przez studya nie tylko teologii moralnej, ale odnośnej literatury, za­

poznał się gruntownie z alkoholizmem, dla kapłana, który ma w sobie dosyć siły, aby samodzielność swego zdania i swego postępowania przeciwstawić

„psychologii tłumu”, — alkohol wyda się jako zło.

Światły kapłan uznaje, że dzisiaj mamy do czynienia nie z samą wódką ^{, nie z} pijaństw em ^,

nie z pojedynczym i pijakam i, ^ale z systemem al­

koholowym, z tak zwanym, nowoczesnym alko­

holizmem, przez co należy rozumieć alkohol, silnie wspierany przez kapitalizm i wszystkie zdobycze techniki i chemii. Mieć przeto do czynienia z al­

koholem, znaczy — walczyć z ogółem wszystkich

poglądów i pojąć o w artości alkoholu ^, z sumą

wszystkich technicznych i prawnych urządzeń, które

służą produkcyi i handlow i alkoholem, oraz ze

w szystkim i społecznymi zwyczajam i, które służą

okażyą konsumpcyi, połączonym i z sumą wszyst­

11

kich indyw idualnych i socyalnych sku tkó w ^, w yni­

kających z używania alkoholu.

W tym systemie alkoholizmu światły kapłan musi koniecznie widzieć wielkie zło.

1. Zło dla organizmu ludzkiego. x)

Nauka uznała alkohol za n a rko tyk , który po przekroczeniu progu podniety indywidualnie rozma­

itej wykonywa intensywne działanie na tkankę ko­

mórkową, zwłaszcza zaś na centralny i obwodowy system nerwowy. Komórki wskutek utraty wody ulegają zepsuciu, system nerwowy mniej lub więcej się osłabia, przez co niektóre ważne czynności mózgu bywają paraliżowane.

Subjektywnie zaś to działanie trucizny obja­

wia się jako przyjemne uczucie, jako usunięcie nie­

zadowolenia, smutku, zmartwienia, bólu, a dalej—

uczucie siły i ciepła, jako ułatwienie pracy umysłu, jako ożywienie zbiorowych procesów życia. Te miłe alkoholowe uczucia pokrywają wewnętrzne poniżenie i spustoszenie. Alkohol w rzeczywistości

osłabia, ale to osłabienie subjektywnie odczuwa się

jako siłę, a zniżenie temperatury krwi— jako ciepło.

Alkoholik nie odczuwa kataru żołądka, słabości

')

Ob. odnośną literaturę o działaniu alkoholu na

organizm.

12

serca, postępowej choroby nerek, cierpień wątroby, zwapnienia naczyń krwionośnych, a jeśli odczuwa, to zw ykle za późno, a jednak badania wykazały, że w Niemczech co dziewiąty umiera z przyczyny alkoholu. Również i wielu kapłanów umiera nagle

i przedwcześnie, ponieważ w winie szukali sił i zdro­

wia.— Trzecią część umysłowo chorych, zwłaszcza z wyższych sfer, prowadzi alkohol do domu obłą­

kanych. Większą jeszcze ich liczbę zostawia w świe- cie jako psychopatów, lub moralnie i duchowo zwy­

rodniałych na udręczenie reszty współbraci.

2. Zło dla moralności.

Ciało walczy przeciw duchowi. W alka ta spotęgowaną jest zwłaszcza u młodzieży. Wtedy to właśnie alkohol przychodzi ciału z pomocą.

Osłabia on, hamuje i wreszcie zabija wolę. Popędy

zaś, które pod przewodnictwem ducha powinny służyć do obrony osobnika i zachowania ludzkiego gatunku, wyzwoliwszy się z pod przewodnictwa woli, pod działaniem silnej zewnętrznej podniety sprowadzają ostatecznie zniszczenie natury ludzkiej.

Stróże postępków ludzkich: takt, ostrożność, wzgląd — zanikają. Człowiek odczuwa impulsy

i poddaje się im bez oporu. Gniewliwe żądze i po­

pędy płciowe reagują na wszelkie podrażnienia.

Język i pięść mają wtedy sposobność do działania.

Mamy często w szkole dobrych chłopców ^{, którzy}

rokują najpiękniejsze nadzieje. Ale oto przychodzą lata młodzieńcze z pociągiem do zmysłowości. Pod wpływem alkoholu zwykle ten pociąg się rozwija i wszelkie nadzieje nasze przepadają.

Uczciwe niewiasty, w ierni mężowie ^{pod wpły­}

wem alkoholu łamią najpierw swą wierność mał­

żeńską. A lko h o l je s t— w ielkim stręczycielem. ^On

to tworzy w wielkich miastach element zepsucia, on jest panem we wszystkich ukrytych jaskiniach, gdzie mieszka występek i zbrodnia. On każe za­

pomnieć o najgłębszem upodleniu kobiecej godności i czyni prawie niemożliwem nawrócenie. Najwięk­

szy procent cierpiących na weneryczne choroby stanowią studenci. — Człowiek wprawdzie i bez alkoholu często podlega ułomności ludzkiej, ale bez tego narkotyku w tym razie mamy do czynienia z czysto-ludzką naturą z jej zmysłową słabością, lecz zarazem i z jej duchową siłą, z godnością

człowieka i ze zdolnością do nabycia karności i pa­

nowania nad sobą. Alkoholik zaś jest zawsze pod panoweniem obcem, pod wpływem z zewnątrz wnoszonej materyi, która działa z fizyczną ko­

niecznością.

14

3. Zło dla duszpasterstwa.

Co to jest duszpasterstwo? Praktycznie wzięte duszpasterstwo jest to systematyczne wpływanie ka­

płana na wolę człowieka, aby ten osiągnął prze­

znaczony mu przez Boga cel. Wpływanie to od­

bywa się za pomocą przyrodzonych i nadprzyro­

dzonych środków.

Przeciwnie, a lko h o l jest systematycznem wpły­

waniem na wolę człowieka, aby się sprzeniewierzył swemu przyrodzonemu i nadprzyrodzonemu celowi.

Jest on stałem przeciwdziałaniem duszpasterstwu i łasce, nieustannem paraliżowaniem pasterskiego

trudu i pracy. Odbywa się walka o wolą czło­

wieka. W tej walce alkohol najczęściej odnosi zwycięstwo, gdyż jest niezmiernie sprytnym psycho­

logiem, czego brak wielu duszpasterzom. Za pomo­

cą już wspomnianych przyjemnych podrażnień umie się on wkraść do wyobraźni jako dobro godne sta­

rania. Przez to zwykle pozyskuje sobie wolę. Wabi j ą stopniowo dalej krok za krokiem, od kubka do kubka. Aby pobudzić wolę, przedstawia jej obraz poważnych i wpływowych mężów, powołuje się na poetów i cytuje nawet Pismo Św. Opór staje się coraz słabszy, ponieważ poczucie godności i obo­

wiązku, miłość rodziny, na których człowiek mógłby

się oprzeć, powoli i niepostrzeżenie zanikają. Jeżeli

mimo to człowiek nie poddaje się, wtedy alkohol

15

otacza go dobrymi przyjaciółmi i wesołymi towa­

rzyszami, którzy mówią mu głośno o odwadze, proszą, zaklinają, albo drwią i szydzą, alkohol ściga go widmem zmartwień i troskami, potrzebą i nędzą, chorobą, gorącem, chłodem i pracą. Wola dłużej nie może się opierać. W taki sposób przemawia do niej alkohol. Przeciw uwagom prawdziwych przyjaciół podnieca alkohol pychę i zarozumiałość.

Na upomnienia duszpasterza odpowiada zuchwało­

ścią, na skargi i łzy żony — gniewem. Tym spo­

sobem zdobywa alkohol na swoje usługi wyobraźnię i namiętności człowieka, czyniąc sobie z nich wier­

nych towarzyszy w walce przeciw pracy duszpa­

sterza i łasce Bożej.

Podczas gdy większość duszpasterzy z ze­

wnątrz wpływa na wolę ludzką i tylko nieliczni umieją przeniknąć do wnętrza człowieka, by tam

znaleźć sobie pomocników w walce o wolę, — al­

kohol ukradkiem zawiera ja k najściślejszą przyjaźń z wolą. Działa on także silnie na człowieka z ze­

wnątrz, mianowicie przez opinię publiczną, przez alkoholową ułudę.

Opinia publiczna jest potęgą w życiu narodu.

Duszpasterz musi się z nią liczyć. Ona bowiem może jego działalność ułatwić, posunąć naprzód — lub

utrudnić, ba, nawet uczynić bezowocną.

Alkohol zrozumiał to: on potrafił opinię pu­

bliczną skłonić na swą stronę i wyzyskać ją przeciw

duszpasterzowi, jego napomnieniom, pracy oświa­

16

towej, jego prośbom. Większość z warstw wykształ­

conych jak i niewykształconych wierzy dzisiaj silnie w użyteczność, owszem w niezbędność używania alkoholu. Nadużycia alkoholowe i wszelkie nie­

mądre i złe czyny dokonane w podchmieleniu by­

wają usprawiedliwiane, jeżeli już nie podnoszone do bohaterstwa. Strata pieniędzy, czasu, zdrowia, lekkomyślność, szalone figle, czynione w stanie nie­

trzeźwym, wszystko to uchodzi za brawurę, jest oznaką męskości, siły i odwagi. Mężowie wyso­

kiego stanowiska, rodu, szczycą się ze swych głupstw alkoholowych. Ta ułuda alkoholowa zmonopolizo­

wała sobie gościnność i towarzyskość, ^wprowa­

dziła rozmaite zwyczaje i obyczaje, których zacho­

wywanie jak najsurowiej nakazuje publiczna opinia.

Taka alkoholizacya towarzyskości i każdej zabawy dla pasterzowania jest wielkiem nieszczęściem. To­

warzyskość, odpoczynek po pracy, rodzinne i pu­

bliczne uroczystości, — to wszystko jest dobrem, owszem jest niezbędnem dla każdego człowieka, zwłaszcza dla młodzieży. Stąd wszelka próba ka­

płana, aby zmniejszyć okazye do zaspokojenia po­

pędu towarzyskiego i rozkoszy życia byłaby wzięta za napaść na prawa natury ludzkiej, kapłan przy- tem napotkałby na niepokonalny opór. A jednak miejsca tych zabaw gotują zgubę czystości, dobrym obyczajom, są zarodem ździczenia i niemoralności.

Przez alkohol więc niejedna dalsza okazya zgrze­

szenia staje się bliższą. Skrępowanie tej towa-

17

rzyskości stworzyłoby dla życia młodzieży próżnię, która dla charakteru młodzieży i całego narodu miałaby zgubne następstwa. A znowu tolerowanie tego rodzaju towarzyskości jest niejednokrotnie równoznacznikiem duchowej, moralnej i ekonomicz­

nej ruiny tak pojedyńczych osób jak całych rodzin.

Na Górnym Ślązku każde wesele, w którem zwykle bierze udział połowa wsi, jest prawdziwem nieszczęś­

ciem, nazajutrz bowiem uczestnicy wesela są zde­

moralizowani, niezdolni do pracy, wszystkie owoce ubiegłej niedzieli stracone...

Zwyczaje alkoholowe gwałcą w okrutny spo­

sób nasze niedziele i święta i czynią z dnia odpo­

czynku i dnia Pańskiego alkoholiczną pańszczyznę.

Najczęściej powtórne upadki w dawną nędzę grze- chową spowodowane bywają przez panujące zwy­

czaje pijackie, a najwspanialsze skutki z m isyi lu ­ dowych przez nie są unicestwiane. Kult alkoholu działa na młodzież tak, jak suggestya na masy lu­

dowe. Młodzież ta jeszcze przed bramami szkoły podbita jest w niewolę przez zwyczaje pijackie.

Odbierane w szkole nauki i dobre myśli prędko ulatują z jej głowy: alkohol czyni wkrótce z nie- dorosłego chłopca to, czem jest jego ojciec, brat, współtowarzysze, może i nauczyciel— t. j. codzien­

nego gościa knajp, piwosza, alkoholika. Dla nauk zaś swego duszpasterza taki młodzieniec ma tylko uśmiech politowania. Nieopisaną jest nędza i szko­

da, jaką alkohol wyrządza pojedyńczym rodzinom ^.

Dusipasterstw o a Ruch Trzeźwości. ⁹W

18

Całe rodziny odciąga od wpływu kapłana i Kościoła;

stają się one zgorszeniem dla sąsiedztwa i przez dziedziczność zarówno, jak przez wadliwe i prze­

wrotne wychowanie— upadkiem i nieszczęściem dla pokoleń.

Z drugiej strony ta ułuda alkoholowa ^połą­

czyła się z chciwością: wybudowała wspaniałe re- stauracye i nowoczesne fabryki alkoholu, których po­

siadacze i kierownicy dzięki swym kapitałom są w wysokim poważaniu. Oni to w interesie swego

przemysłu na każdym kroku gotują kapłanowi prze­

szkody w jego pasterskiej pracy nad moralnem i gospodarczem podniesieniem ludu. Największą jednak szkodę odnosi pasterzowanie, jeżeli alkoho­

lowi uda się podbić samego duszpasterza ^{, jeżeli}

idealizm kapłana, jego takt, sumienność zanika, jeżeli jego wydatki przewyższają dochody, a on

sam staje się zgorszeniem.

Alkohol zabija to, co dobrego pozostawił

grzech pierworodny w naturze człowieka— miano­

wicie resztę ludzkiego rozumu i wolnej woli, którą pasterzowanie przez udzielanie prawdy i łaski po­

dnosi, uszlachetnia i umacnia; a gdzie natura ulega

korrupcyi — tam duch nie ma powodzenia. Jeżeli

drzewko w swym korzeniu jest zasuszone lub przez

robaka podgryzione, to i uszlachetniona latorośl

marnieje.

t9

4. Zło dla Kościoła Kalolickiego.

Jak w jednostce dusza wpływa na ciało, a cia­

ło na duszę, tak samo wewnątrz Kościoła odbywa się żywa wymiana działania między moralnemi i ma- ter^alnemi, przyrodzonemi i naprzyrodzonemi siłami.

O tóż posiadamy statystyczne badania Dr. Rosta, które wyraźnie wskazują na fakt zastoju pod wzglę­

dem życia kulturalnego i ekonomicznego u chrze­

ścijan , a zwłaszcza u katolików, fakt, uznany już przez skromniej myślących katolików. ^Protestanci stoją niżej względnie do żydów, katolicy — względ­

nie do protestantów. Katolicy w Niemczech stoją za oboma wyznaniami w tyle tak pod względem dóbr materyalnych, jak pod względem udziału w ży­

ciu duchowem narodu. To upośledzenie w życiu ekonomicznem zarówno jak mały udział katolików av wyższych, akademickich studyach, jest nie tylko skutkiem, ale i przyczyną tak zwanej „imparitas”

{nierówność prawna), na którą w Prusach często słyszy się skargi. Taki podwójny zastój musi naturalnie i nawet bez złej woli państwa nie tylko

pojedyńczych katolików postawić w pozycyi za­

leżnej, ale też osłabić publiczny wpływ katolickiej części narodu w gminnym i państwowym organi-

^mie. Moglibyśmy się wprawdzie wobec tego za­ i

stoju pocieszyć, gdybyśmy wykazali, że katolicy

niedobór w materyalnych, przyrodzonych dobrach,

20

pokryw ają dobram i ideał nem i, mora!nem i i nad ^- przyrodzonemi. Na nieszczęście cyfra kryminalnych

przestępstw u katolików wcale nie ustępuje aka­

tolikom. Przeciwnie.

Fizyczny nieporządek sprowadza także nie­

porządek etyczny ^. Wskutek tego publiczna po­

waga katolickiego narodu jak i Kościoła katolickiego upadają. Za to rozszerzają się liberalne, wrogie Kościołowi i bezreligijne tendencye i poglądy w kwes- tyi wychowania, w sztuce i nauce. Owszem, cała psychologia narodu zeszła na manowce. Ino- wiercy kroczą wszędzie świadomie, pewnie,— kato­

licy zaś skromnie, nieśmiało i bojaźliwie. Znaczną część strat w małżeństwach mieszanych przypisać właśnie trzeba temu słabemu, ustępliwemu nastro­

jowi katolików. Kościół katolicki uchodzi częsta za kościół biednych, służących i nieoświeconych.

To osłabia jego siłę rozpędową.

Nie jestem tak naiwny i tak bardzo przejęty antypatyą do alkoholu, abym wszystkie wyżej opi­

sane objawy zwalił na alkoholizm katolików. Ale przyznaję racyę Dr. Rosfowt, który alkoholizm za­

licza do trzech głównych klęsk, trapiących naród niemiecki. Kto zaś nie jest niewolnikiem alkoholu—

doda, że alkoholizm, to poważny czynnik zastoju katolików, jak z drugiej strony— znana trzeźwość żydów umożliwia i potęguje ich przewagę ekono­

miczną, a wskutek tego ich wpływ na moralne i du­

chowe kierunki naszej doby. Francuzi są najbar­

dziej zalkoholizowanym narodem na świecie. Sa- pienti sat. — Naród niemiecki przepija corocznie około trzech m ilia rd ó w marek. Z tego na kato­

lików przypada conajm niej m iliard. Ten ogromny kapitał wychodzi przeważnie na dobro akatolików.

Na Górnym Ślązku przynajmniej większość wy­

twórców alkoholu jest ewangelicka, pośrednicy — żydzi, konsumenci — katolicy.

A ileż dóbr idealnej wartości oddaje corocznie naród katolicki na łup alkoholu? A przecież wszelka strata wartości chrześcijańskiej i wszelkie osłabie­

nie sił etycznych musi się pomścić na całym orga­

nizmie społecznym.

5. Zło dla społeczeństwa ludzkiego.

Ktoby chciał zaprzeczyć znaczenia kultury dla pomyślności Kościoła chrześcijańskiego, tak samo- zapoznawałby naturę człowieka, jak ten, ktoby chciał się wyrzec utrzymania i odnawiania społe­

czeństwa na podstawach religijnych i moralnych.

Społeczeństwo ludzkie nie jest tylko mechanizmem, lecz — żywym organizmem, w którym pulsują du­

chowe siły, kształcące i uszlachetniające materyę.

Żaden system ekonomiczny ^, żadna form a państwo­

wa ^, żadne prawo nie są zdolne zastąpić ^, albo uda­

rem nić: m iłości ^, cierpienia ^, wierności ^, dyskrecyi.

22

dążenia do rozw oju wewnętrznego i niezachwia­

n ej nadziei. Dlatego dzisiejsze, tak wysoko pod względem ekonomicznym stojące, a jednak skoła­

tane społeczeństwo, wtedy dopiero się podniesie i odnowi, gdy się znowu zwróci do dóbr wewnę­

trznych, g d y się odda kulturze ducha ^, g d y skon­

centruje swe s iły moralne i będzie je pielęgnować.

Tych zaś wewnętrznych dóbr musi społeczeństwu dostarczyć chrześcijaństwo: wyrobienie duchowe przez duszpasterstwo i siły moralne wiary. W y­

chowujmy w Kościele mężów wierzących, mężów z charakterem, mężów węwnętrznej i zewnętrznej karności, wewnątrz wolnych, na zewnątrz silnych i samodzielnych. Budźmy wszystkie szlachetne pierwiastki, które w sercu człowieka drzemią, lub przez zmysłowość są zagłuszone, a wtedy ludzie sami stworzą celowe organizacye, wtedy łatwiej znajdą formę współżycia, w której nie będzie lu­

dzi z pustką duchową. K ultura zewnętrzna je s t ty lk o wyrazem kultury wewnętrznej.

Ale widzieliśmy, że alkoholizm właśnie zabija kulturę wewnętrzną, że może pochłonąć siłę moral­

ną tak jednostki, jak narodu całego, a w ten spo­

sób przeszkodzić Kościołowi w pełnem rozwinięciu jego wpływu i jego błogosławieństwa. jJuż słysze­

liśmy, że naród niemiecki przepija rocznie trzy mi­

liardy marek. Jest to godne opłacania marnowa­

nie dóbr ekonomicznych. J 4 d ^ ^ leJ J ^ raty rocznie

powoduje alkoholizm w sferze ideałów, sile woli,

23

w dorobku umysłowyjn, w panowaniu nad sobą i w miłości! Alkoholizm więc z istoty swej jest antyspołecznym czynnikiem.

Wiele zła trapi i dręczy społeczeństwo ludzkie.

Ale tego zła nikt nie pragnie. Alkoholizm jednak opanował wolę ludzką, a społeczeństwa, ba, nawet

państwa — jako poborcy podatków, w jego utrzy­

maniu widzą, wprawdzie źle zrozumiany, interes.

Stąd alkoholizm jest jedną z najniebezpieczniejszych społecznych chorób.

Duszpasterz więc, w którego wyobraźni alko­

holizm ma postać takiego zła, będzie go nienawi­

dził i unikał, a jeżeli kocha prawdziwie swych bliź- nich i parafian, swój Kościół i naród — będzie go­

rącym zwolennikiem ruchu trzeźwości.

ara □ ID

imimimimimimin

C. Jakich metod i jahich środftów powinien używać duszpasterz do

skutecznego zwalczania alkoholizmu?

Naprzód zauważyć trzeba, że niema żadnego mechanicznego środka na skuteczne szerzenie ru­

chu trzeźwości. Alkoholizm przedstawia się jako

zespół objawów organicznych, u którego podstawy leży zbiór przyczyn głównych i współdziałających.

Dlatego też, aby zło leczyć, potrzeba zespołu ^środ­

ków i sposobów. Dla ilustracyi racyonalnego ru­

chu antyalkoholowego mogę przytoczyć trzy po­

równania :

Pierwsze: Chrześcijanie budują piękne kościo­

ły, w których uczą się wiary, umacniają się w niej, pomnażają i przekazują następnym pokoleniom.

Gdyby tak prześladowca Kościoła zamknął albo zburzył wszystkie świątynie, czy przez to wy­

tępiłby także wiarę ? — Może, ale w sercach tych tylko, którzy mieli słabą wiarę; pozostali wznie­

śliby sobie, choćby i w katakumbach nowe kościoły.

Bo niema nic mocniejszego nad silną wiarę, nad ideę. Dlatego wrogowie Kościoła usiłują za po­

mocą fałszywej wiedzy i złej lektury zniszczyć w sercach wiernych przedewszystkiem wiarę. Je­

żeli im się to uda, wtedy świątynie świecić będą pustkami.

Drugie: Powstaje w jakimś kraju zaraźliwa choroba, epidemia. Część ludności choruje z wy- raźnemi oznakami, druga na wpływ zarazy pozo­

staje odporną. Chorzy, leżący tu i owdzie bez pomocy, miłosiernemi rękoma zanoszeni są do sa­

motnie stojących baraków i całkowicie odgrodzeni od reszty ludzi. Ale niewielu tylko z nich można uratować, większość — umiera. Nowoczesna zaś hygiena, poznawszy sprawcę choroby, postępuje ze zdrowymi tak, jakby już z chorymi. Zabrania im

niektórych pokarmów i napojów, stawia pewne za­

sady ostrożności, troszczy się nie tylko o człowieka ale przedewszystkiem — o mieszkania, ulice, nawet o powietrze, gdyż ono jest chore: sprawca choroby musi być zniszczony, jego rozmnażanie się i szerze­

nie utrudnione. Zaraza wtedy się zmniejsza, ustaje*

chorzy najczęściej straceni, ale naród — uratowany.

Trzecie: Gdy Wallenstein miał prowadzić wojnę w obronie cesarza, kazał bić w bębny, zwo­

łujące ochotników. Odważni, gotowi do wojny mę­

żowie oddani szczerze cesarzowi, zebrali się dokoła niego. Wallenstein zorganizował z nich armię i do­

piero wówczas wyruszył przeciw wrogowi.

26

Podobnie m y m usim y postępować wzglądem

a

alkoholizmu. Musimy naprzód uderzyć w bębny

i zwrócić się do p rzyja ció ł ruchu trzeźwości\ do p rzyja ció ł ludu i Kościoła, do wszystkich idealnie myślących, trzeźwych ^, rozumnych i odważnych mężów w całym narodzie. Tych najpierw musimy pozyskać, przekonać, o konieczności planowej akcyi

przeciw alkoholowi, natchnąć zapałem i zorgani­

zować. Dopiero wtedy możemy ogłosić wyprawę przeciw alkoholizmowi. Kapłan wówczas tylko z powodzeniem wystąpi przeciw pijaństwu w swo­

jej parafii, w pojedyńczych rodzinach, gdy mu się uda pozyskać dla swego planu dobre elementy pa­

rafii lub samej rodziny. Skutek będzie tem lepszy, jeżeli się uda kapłanowi te dobrze myślące elementy zorganizować i połączyć w związek, np. bractwo trzeźwości.

Do tego zw iązku w pierwszym rzędzie na­

leżą nie pijacy ^, ale ludzie trz e ź w ik tó rz y w rato­

waniu p ija k ó w i w zwalczaniu alkoholizm u chcą współdziałać. T ak więc misya trzeźwości przede- wszystkiem musi się zwrócić do trzeźwych i uczci­

wych mężów, by ich powołać do współpracy.

Ktoby odmawiał wstąpienia do związku antyalko­

holowego, dowodząc, że nie jest pijakiem, powinien być wyprowadzony z błędu. Im prędzej uda się nam stworzyć wielką partyę antyalkoholową, ^zło­

żoną ze wszystkich lepszych elementów parafii za­

równo jak narodu, tem prędzej zachwieją się wie-

27

rżenia alkoholowe w głowach i sercach alkoholików i tem prędzej oczyści się atmosfera opinii powsze­

chnej od alkoholowej ułudy, zarażającej coraz wię­

ksze tłumy. Prawdziwy zwolennik trzeźwości, zwła­

szcza duszpasterz, wiedzieć powinien, że nie pijący, nie jednostki nadużywające alkoholu, stwarzają alkoholizm, albo są jego przyczyną. Wiedzieć po­

winien o tem, że pijacy są tylko ofiaram i, skut­

ka m i alkoholizm u, że są tylko symptomatem cho­

roby\ wyrzutem na schorowanym organiżmie spo­

łeczeństwa. Chorą i zalkoholizowaną je s t opinia publiczna ^, chorą ulica ^, chorem mieszkanie, choremi

są powszechne zwyczaje narodowe i rodzinne, choremi wreszcie prawa, które rządzą sprzedażą rozpalających napojów. Ruch więc musi się skie­

rować ^przeciw id e i alkoholizmu i przeciw syste­

m o w i przez nią utworzonemu. Jednocześnie mu­

simy jednak z miłością traktować jego ofiary — pijaków. Ruch antyalkoholowy powinien przeto postępować nie tylko w kierunku leczenia pijaków, lecz przedewszystkiem hygienicznie zapobiegać pi­

jaństwu. S tąd mniemanie w ielu duszpasterzy, że zło polega tylko na istnieniu p ija k ó w i że p ija kó w przedewszystkiem trzeba nawracać, je s t z g ru n tu

fałszywe. Zarzut przytem, że w ich parafii zby­

teczną jest praca trzeźwości, bo nie mają wcale

pijaków, jest co najmniej niepoważny. Gdy mi-

syonarz ludowy przemawia gromowemi i przeraża-

jącemi słowy przeciw pijakom tylko i pijaństwu,

jest to znakiem, że nie zna nawet ABC ^kwestyi

alkoholowej. Nie wie on, że ratowanie pijaków jest jakby kwestyą baraków, że stanowi część tylko ruchu trzeźwości, że jest niemożliwem bez ogólnego ratow ania organizmu. Główną więc rzeczą je s t zabezpieczenie zdrowych przez gruntow ną oświatę.

J e ś li za pomocą wszechstronnych i od po wiednich pouczeń zniszczymy wiarę ludu w alkohol, knajpy

opustoszeją same przez się. Jeżeli za pomocą lepszej części narodu wpłyniem y na opinię publi­

czną, obyczaje, publiczne i rodzinne uroczystości w m yśl ruchu antyalkoholowego, wtedy uratujem y w ielu pijaków . Większa część pójdzie może na zgubę, ale młodzież coraz rzadziej będzie ulegać

alkoholizmowi i naród zostanie uratowany.

Nikt nie ma tyle sposobności do oświecania ludu o alkoholizmie a zarazem do wpływania na zwyczaje pijackie, ja k duszpasterz . On może dzia­

łać oświecająco i pouczająco w szkole, na ambo­

nie, w konfesyonale, w związkach, w kancelaryi parafialnej, w rodzinie, na ulicy, przez odczyty za­

równo jak przez rozszerzanie lite ra tu ry antyalko­

holowej. Konfesyonał nadaje się najbardziej do pracy indywidualnej, jednostkowej. Kapłan wszak

winien pamiętać, że tam nie jest tylko sędzią, są­

dzącym popełnione winy według ich ciężkości, ale jest także nauczycielem i lekarzem. Jako lekarz ma postawić moralną dyagnozę i prognozę. Jeżeli sam

kapłan rozumie ducha cząsu, to nie trudno mu będzie

29

w wielu razach poznać, że niejeden młodzieniec,, który dzisiaj spowiada się tylko z grzechów po­

wszednich, bardzo prędko i bez ratunku wpadnie w alkoholizm. Dlatego musi próbować we właści­

wym czasie powstrzymać proces przyzwyczajania się, bo inaczej będzie zapóżno. Spowiednik powinien też znać psychologię alkoholu. Powinien wiedzieć,, że subjektywne uczucia i doświadczenia pijaka w większości wypadków objektywnie są fałszywe.

Samopoznanie pijaków w większej części jest utru­

dnione. Dlatego też poznanie stanu swej duszy i oskarżenie materyalnie są niecałkowite i niedosta­

teczne. Spowiednik niech pamięta, że wielu peni­

tentów spowiada się tylko z większego podchmie­

lenia, gdy tymczasem głęboko już pogrążeni są w chronicznym alkoholizm ie, wcale się z tego nie oskarżając, a może i nie myśląc, że taki stan da­

leko niebezpieczniejszy jest od przypadkowego upi­

cia się, nie wiedząc, że wewnętrznie, duchowo i cie­

leśnie blizcy są ruiny. Zapewne penitentowi trzeba wierzyć ale również prawda, że konfesyonał nie jest tylko na uspokojenie penitenta za pomocą ja­

kiejś formułki, lecz i na to, by ludzi upadłych ra­

tować, lub stojących jeszcze od upadku zachować.

Subjektywnie i formalnie grzech nietrzeźwości czę­

sto będzie tylko powszednim, gdyż samopoznanie pijaka jest ograniczone, a wola jego ulega naci­

skowi silnych tak wewnętrznych jak zewnętrznych

bodźców. Dlatego też p ija k o w i w inniśm y okazy ^­

30

wać współczucie i miłość. Ale objektywnie i ma- teryalnie alkoholizm nawet w najniższym stopniu swego rozwoju posiada wszystkie cechy grzechu głównego, jeżeli nie z istoty swej, to przynajmniej wskutek okoliczności. S tąd m usim y go traktow ać z taką samą sumiennością ja k inne grzechy głó­

wne ^1). Przy grzechach przeciwko szóstemu przy­

kazaniu sumienny spowiednik ściśle przestrzega starej zasady: zło stłumiaj w zarodku, unikaj oka- zyi. Stara się potępić nietylko sam fakt grzechu,

ale i gani i stawia przeszkody wszelkiemu przy­

czynianiu się na przyszłość. Czyż to nie jest ta­

kże grzechem cudzym dodawać odwagi, namawiać, zmuszać, naw et gw ałcić nięszczęśłiwych pijaków ^, k tó rzy może na gorące łzy i błagania swoich b liz- k ic h po sta n o w ili próbą poprawy? Skądże więc

te przywileje alkoholu? Czy czasem nie wkrada się do konfesyonału psychologia tłumu? Czy nie za często spowiednik wskutek nieznajomości kwe- styi alkoholowej ciemny jest w swym sądzie, a na­

wet szkodliwie wpływa na penitenta przez swój osobisty stosunek względem alkoholu?

Spowiedź jest środkiem przedewszystkiem do tego, aby człowieka wewnątrz oczyścić, ^skupić,

pokrzepić, aby jego charakter kształcić, wzmacniać i badać.

*) Według zdania autora teolodzy moraliści po­

winni zmodyfikować pojęcia o grzeszności pijaństwa we­

dług dzisiejszego stanu alkohologii.

31

Przez słowo charakter rozumiem samodziel- ność i stałość woli wobec nacisku zmysłowości i tyranii świata zewnętrznego. Ta wewnętrzna

męskość potrzebna jest człowiekowi na każdym kroku, zwłaszcza zaś w dziedzinie alkoholu. Po­

stanowienie bowiem odmawiania sobie miłej używki, która opanowała całe królestwo naszych uczuć i myśli, lub wyrzeczenie się jej z miłości ku bliźnim, wymaga wiele siły moralnej, idealizmu, samodziel­

ności w myśleniu i postępowaniu, wiele panowa­

nia nad sobą. Takie wewnętrzne skupienie się

człowieka wymaga prócz tego— moralnego i reli­

gijnego ożywienia i podniesienia całego człowieka ^.

Aby to osiągnąć, potrzeba silnych motywów, któ- reby oswobodziły wolę od wewnętrznej i zewnętrznej zależności i któreby trwale ją chroniły od nowego ujarzmienia. A jakie m otyw y należy tutaj stoso­

w ać: przyrodzone czy też nadprzyrodzone?

W ola nie na ślepo się decyduje, lecz idzie najczęściej za silniejszemi pobudkami. Skuteczność pojedyńczych motywów jest u różnych ludzi różna, owszem, u tego samego człowieka różniczkuje się sto­

sownie do chwilowego stanu i usposobienia. U pi­

jaków właśnie często tak skuteczne motywy, jak:

uczucie religijne, szacunek i miłość siebie są znisz­

czone. Dlatego wszelkie odwoływanie się do nich

pozostaje bez echa. Nawet wola umiarkowanych

i przykładnych ludzi, których moglibyśmy pozyskać

do współdziałania w ruchu trzeźwości, często bywa

32

usidlona przez upodobanie w swej cnocie i zaskle­

pianie się w sobie, na cudzą zaś nędzę i biedę jest zimna i niewzruszona. A jednak wola musi być poruszona przeciw alkoholowi z wewnątrz, gdyż

niemasz żadnego innego przykazania do uczestni­

czenia w wyprawie krzyżow ej przeciw alkoholow i nad przykazanie rozumu i p o tró jn e j miłości. ^Dla­

tego trzeba w sercu człowieka stworzyć ja k b y hufiec wszystkich szlachetnych pierw iastków ^{, w y­}

zyskując je przeciw zmysłowości, szukaniu roskoszy, egoizmowi i zwątpieniu— hufiec szlachetnych i wy­

trwałych sił, wspomagając niemi wolę człowieka we wszelakich walkach i chroniąc ją od powtór­

nych upadków. Dlaczego mielibyśmy nie ożywić i nie pielęgnować uczucia godności? Pijak łagod­

niejszym upomnieniom przeciwstawia harde zu­

chwalstwo ponieważ alkohol potrafił go uczynić swoim towarzyszem. Czemu nie mielibyśmy pró­

bować często tę niepokonalną siłę wyzyskać dla siebie, uczynić ją sługą dobrej sprawy i przeciw­

stawić np. przymusowi do picia lub szyderstwu pijackich kompanów? Jest to odwrócenie prądu potoku. W ynika stąd ^, że pow inniśm y stosować wszelkie m otywy ^, będące na usługach ^, o ile tylko są m oralnie dobre.

Często przecież istotna wartość nie leży tam, gdzie się nieświadomym ukazuje. Picie uważa się za oznakę siły, a tolerancyę pijaństwa— jako wy­

maganie wolności. Przeciwnie, powstrzymywanie

33

się od alkoholu uchodzi za słabość, przewrotność, dziwactwo, a napaść na zwyczaje pijackie — za wsteczność. Dopokąd te mniemane wartości w wy­

obrażeniu młodzieży będą m iały cenę, dotąd nigdy j e j nie odstraszymy od nadużyć alkoholowych,

nigdy nie zapalim y do trzeźwości. S iła bowiem, męskość, wolność pociąga gw ałtow nie; słabość i społeczne odosobnienie ^— każdego odpycha. Dla­

tego m usim y wpajać to przekonanie, że alkoho­

lizm nie ma w sobie nic z siły, samdzielności i wolności; przeciwnie, że je s t tylko skutkiem opłakanej słabości względem wyczulonych nerwów, niemęską ustępliwością wobec przymusu zwycza­

jó w pijackich i dziecięcym strachem przed pustym i żartam i pijackich towarzyszy. Powstrzymanie się zaś od alkoholu może być tylko osiągnięte przez samodzielny sąd, przeciwny opinii ogółu, przez nie­

ugiętą stałość woli wobec żądz wewnętrznych, a zapewnione przez stanowczość i wolność osobistą względem zwyczajów picia. Taka sprawiedliwa ocena omawianej wartości powinna być wytłuma­

czona przedewszystkiem oświeconym klasom na­

rodu, te bowiem tworzą opinię publiczną. Ich śla­

dami postępuje reszta społeczeństwa.

Wartości przyrodzone mogą być uważane do pewnego stopnia za nadprzyrodzone. Strata cie­

lesnego i duchowego zdrowia, majątku, czci— jest zapewne tylko stratą przyrodzonego dobra i jeżeli bierze się ją za motyw żalu lub postanowienia, to

Duszpasterstwo a Ruch Trzeźwości. 3

akty takie nie mają żadnego nadprzyrodzonego skutku. Ale czyi. strata duchowych, cielesnych i ekonomicznych s ił pojedyńczych k a to lik ó w nie je s t zarazem stratą dla Kościoła katolickiego? ^Czy

nie jest ona osłabieniem jego posłannictwa i jego powagi? Czy nie pociąga za sobą niewypowiedzia­

nej nędzy w wielu rodzinach? Czy więc nie mamy tu żałować i opłakiwać straty nadprzyrodzonej

wartości ?

Im liczniejsi będą ci, których pozyskamy dla takiego poglądu, tem mniejszym będzie opór opinii

publicznej i tem słabszym się stanie stróż alkoho­

lizm u— opinia publiczna, tem liczniejsi zwolennicy prowadzenia życia bez alkoholu.

Bezpośrednie wpływanie na publiczne po­

glądy umożliwia duszpasterzowi ambona i działal­

ność w stowarzyszeniach. Tutaj duszpasterz może sobie pozyskać odrazu całe masy, podbić i zawo­

jować je duchowo i sprawić odrodzenie w całej parafii. To nowe usposobienie woli umacnia się albo przez publiczne, albo przez prywatne przy­

rzeczenie czyli śluby, dzięki czemu zabezpiecza się jakby kotwicą, ażeby nadchodzące szturmy pokus

znalazły opór w pobudce wierności. ^{Czy przy­}

rzeczenie ma być połączone z religijnym obrzędem, czy nie, jest to jedynie rzecz taktyki i okoliczności.

Im lepiej uda się pasterzowi to odrodzenie parafii,

tem łatwiejszą będzie jego praca w szkole.

35

Znanem jest powszechnie zdanie: Kto posiada młodzież, do tego należy przyszłość. Ale równie dobrze możnaby powiedzieć: Kto ma za sobą star­

szych, rodziców, ten ma za sobą młodzież, ten ma w ręku przyszłość. Skłonni jesteśmy zawsze ocze­

kiwać lekarstwa od młodej generacyi. Tymczasem pokolenie mija za pokoleniem, a nas znowu spo­

tyka rozczarowanie. Szkoła oddaje dzieci rodzi­

com, życiu publicznemu z jego przewrotnemi zasa­

dami i zwyczajami, i wkrótce „ćwierkają młodzi—

jak śpiewali starzy” , a my łudzimy się znowu na­

dzieją na najbliższe pokolenie. N ajsilniejszy pe­

dagogiczny w pływ zarówno na dobrych ja k na złych ma właśnie opinia publiczna ^. Stąd musimy

się starać zjednać sobie tak starych jak młodych.

Wiarę dorosłych w alkohol musimy przynajmniej zachwiać; młodzież zaś obok oświaty musi w y­

nieść ze szkoły wzmocnioną wolę, z którąby od­

ważyła się samodzielnie w życiu postępować. Taką zaś siłę woli osiągnie się nie przez proste posta­

nowienia, lecz przez systematyczne ćwiczenie woli.

Jeżeli przyrodzone drzewko świeże jest i pełne siły żywotnej, to i uszlachetniona latorośl wyda tem

wspanialsze owoce nadprzyrodzonej łaski.

Omówione dotąd środki i metody ich zasto­

sowania mają na celu obok naprawy opinii pu­

blicznej i publicznych zwyczajów — wzmocnienie

i ożywienie fizycznego, moralnego i religijnego stanu

.chorych na alkohol lub zagrożonych i to słusznie.

Albowiem jak w czasie epidemii organicznie od­

porni ludzie łatwiej opierają się zarazie, lub, jeżeli zostali zarażeni, łatwiej zarodki choroby niszczą,—

tak samo moralnie i religijnie pokrzepione jed­

nostki, przy panującej epidemii alkoholowej, mniej są usposobione do zarażenia się i mają więcej siły duchowej do pokonania choroby. Ale oto jeszcze jeden szczególny środek, który leczy skutecznie jed­

nostki i działa hygienicznie na ogół. Tym środkiem

A B S T Y N E N CYA.

Wchodzimy w dziedzinę sporów o kwestyę alkoholową: umiarkowanie— czy abstynencya.

Zanim zaczniemy posługiwać się temi poję­

ciami, musimy się wprzód porozumieć co do ich treści.

Co to jest abstynencya? — Abstynencya jest to całkowite, dobrowolne i zasadnicze wyrzeczenie się alkoholu jako u żyw ki x) pod wszelką postacią i we wszelkiej ilości. Abstynent zupełnie się uw al­

nia od wewnętrzego w pływ u alkoholu i dlatego w swem życiu pozostawiony jest sobie samemu, swym słabościom, swym przyrodzonym i nadprzy­

rodzonym siłom. Jest to jasne i proste.

*) Używanie alkoholu w obrzędach religijnych

jak również lecznicze nie wchodzi w rachubę.

37

Przeciwnie, pojęcie um iarkow ania jest nie­

określone i prawie niedające się określić, wielo­

znaczne, rozszerzalne i indywidualne. Kto ma wogóle kompetencyę do stawiania takiej definicyi, czy prawo,

moralność, medycyna lub fizyologia? Ponieważ cho­

dzi tu o fizyologiczne działanie narkotyku, ^więc

raczej fizyologia ma prawo określać miarę. Jaki stopień, jaką zasadę wziąć należy za podstawę

m ia ry ? Zapewne stopień ostrego zarówno jak chronicznego działania na mózg, organ rozumu i wolnej woli. Stopień więc ^, na którym działanie a l­

koholu poczyna być przeszkodą dla wolnego decydo­

wania się woli, stano w i według mego zdania p u n kt graniczny między umiarkowaniem in ieum iarkow a-

niem. ^V Ostre działanie alkoholu na mózg polega przedewszystkiem na tem, że powiększa się wpływ wyobrażeń. Wskutek tego poznawanie duchowe jest niepewne, czynność intelektualna—-wadliwa. My­

ślenie jednak logiczne jeszcze nie ustaje, zniszcze­

nie bowiem rozumnego myślenia ma miejsce dopiero wtenczas, gdy już powstają marzenia (urojone obrazy iluzye), lub gdy bieg myśli się przerywa. Ale ju ż to sztuczne przyspieszenie procesu psychologicz­

nego wyprowadza człowieka z równowagi. Takie bowiem ożywienie wyczuwa się subjektywnie jako odwagę, siłę przedsiębiorczość. Jednocześnie jednak

ł) W sądownictwie nawet lekki stan podchmie­

lenia uważą się za okoliczność łagodzącą, stąd

podchmielenie trzeba przypisać okoliczność obciążającą.

38

przez to utrudniona jest rozwaga, samoobserwacya i samokrytyka. Wola wydana jakby na łup wy­

obrażeniom i impulsom, które na nią oddziaływają.

Potrzeba— tylko jakiejś zewnętrznej podniety, ^{a na­}

stępuje wyładowanie w postaci nietaktu, prędkich słów, nieostrożnego postępowania, lub nawet wy­

stępku. Te wewnętrzne psychologiczne zjawiska są przyczyną wielu nieporozumień i wynikłych stąd

pojedynków. Określić ta k i próg działania alkoho­

lowego, ta k i stopień przeszkody— je s t niem oźli- wem dla pijącego. Ten próg przeszkody nie da się też oznaczyć przez określenie stałego quantum, ponieważ zmienia się on stosownie do nastroju w danej chwili nerwów i usposobienia. I tak

młody rekrut w dniu poboru o wiele silniej reaguje na tę samą ilość alkoholu, niż w inne dni zwy­

czajne. Gdy ten stopień pobudliwości mózgu zo­

staje przekroczony, wtedy opór przeciw dalszemu przyjmowaniu alkoholu staje się coraz słabszy, aż następuje całkow ite upojenie, łączące się z zupełną nieświadomością, w której działalność umysłu i zmy­

słów zanika, a nerwy motoryczne odmawiają po­

słuszeństwa. *) Jak przy wszelkich truciznach, tak i przy alkoholu próg trucizny przez powtarzanie

*) Opisany wpływ alkoholu na działalność mózgu dotyczy tylko stanów normalnych; jeżeli alkohol działa na grunt skądinąd chory np. na epileptyka, jeżeli się łączy z anomalią nerwów lub charakteru, wtedy powstaje działanie skomplikowane, tak zwane patologiczne opilstwo, w którem człowiek może nieświadomie popełnić najwię­

ksze zbrodnie.

39

użycia posuwa się ku górze, stąd i ilość jej musi wzrastać.

Teraz o chronicznem działaniu na mózg. Każde podrażnienie nerwów przez alkohol ma za skutek trwałe działanie, nawet gdy się ono całkiem uchyla subjektywnej świadomości; u człowieka zaś, który wykonał pracę nerwową i mózgową może się stać fatalnem w chwilach krytycznych. Liczne rozbicia pociągów są niczem innem, jak skutkiem trwałego działania alkoholu w mózgu maszynisty lub zwro­

tniczego. Działanie wreszcie ustaje; jeżeli jednak przed ustaniem następuje nowe działanie, to w ner­

wie tworzy się dyspozycya. Ta dyspozycya polega z jednej strony na trwałem podniecaniu do powta­

rzania używki alkoholowej, z drugiej— na zleniwieniu psychologicznych procesów, tak że szybka oryenta- cya w chwili niebezpieczeństwa jest utrudniona.

Jeżeli dyspozycya dosięga pewnej wysokości,— może się stać chronicznym hamulcem woli.

Stosownie do powiedzianego, spożycie pewnej ilo ś c i alkoholowego napoju wtedy dopiero ucho­

dzić może za umiarkowane, gdy nie staje się ha­

mulcem woli. U m iarkow anym przeto je s t ten człow iek ^; k tó ry ma wolę i zdolność taką miarę zachować. Praktycznie wziąwszy, być um iarko­

wanym ^— znaczy: rzadko i mało pić, ta k rzadko, żeby działanie trw ałe nie dosięgało nowego dzia­

łania, ta k mało, żeby spożyty a lko h o l nie spowo­

d o w a ł niedobrowolnych aktów.

9

Choćby nawet pojęcie prawdziwego umiarko­

wania było kwestyą sporną, jasnem jest przynaj­

mniej to, że powszechnie tak zwane umiarkowanie jest niczem innem, jak chronicznym alkoholizmem

i dlatego musi być gruntownie rozpatrzone.

Po tych uwagach możemy podjąć na nowo sporne pytanie: um iarkowanie, czy abstynencya?

Spór według mego zdania opiera się jedynie na nieporozumieniu. Pytanie sporne dzisiaj zwykle jest tak stawiane: „Co jest lepsze, co jest mo-

ralniejsze, zgodniejsze z Pismem Św., co jest zdro­

wsze: abstynencya czy umiarkowanie?” Takie po­

stawienie pytania jest fałszywe; powinno ono raczej brzmieć: „Jaki środek jest lepszy, skuteczniejszy i silniejszy do usunięcia lub przynajmniej ograni­

czenia socyalnego zła alkoholizmu? Jaki środek wyklucza wszelkie niebezpieczeństwo tak dla je­

dnostek jak dla społeczeństwa: abstynencya czy umiarkowanie?” Nie chodzi więc tu o rozważenie pod względem moralnym obu praktyk lecz o ocenę ich użyteczności w walce z wielkiem złem, o ocenę ich ja k o środków praktycznego rozwiązania kw e­

sty i alkoholowej. Pytanie zaś co do ostatecznego celu ruchu trzeźwości wydaje mi się dzisiaj jeszcze przedwczesne; może ono spokojnie oczekiwać odpo­

wiedzi dziesiątki lat. Czy mamy pracować dla abso­

lutnej abstynencyi społeczeństwa, czy— dla umiarko­

wania? Co będzie w praktyce skuteczniejsze? — Kto

może na to pytanie dać dzisiaj odpowiedź? Zwoleń-

nicy umiarkowania uważają żądanie powszechnej i ab­

solutnej abstynencyi za przesadzone, bezcelowe, nie­

bezpieczne, co więcej — niezgodne z wolą Bożą.

Abstynenci znowu powszechne umiarkowanie nazy­

w ają utopią i praktyczną niemożliwością. Dlatego też; pytanie o ostatecznym celu ruchu trzeźwości pozostaje nierozstrzygnięte. Chcemy je d n a k ja k o celsuponować stan idealnego um iarkow ania ^, w k tó ­ rym przez a lko h o l n ik t nie je s t narażony na nie­

bezpieczeństwo, w którym niema ekscesów alko­

holowych, niema alkoholow ej biedy ^, choroby, z b ro d n i, ^— stan, w którym p o w ró t do starej a l­

koholowej nędzy będzie wykluczony. ^Chcemy

nawet na krok ustąpić; zrzekamy się tego ide­

alnego stanu, i, zadawalając się jako celem — znośnem umiarkowaniem, na nowo stawiamy py­

tanie: Co jest do osiągnięcia tego celu odpowie­

dniejsze: abstynencya czy um iarkow anie? ^{— O d­}

powiadamy: ta z dwóch praktyk, która najbar­

dziej jest zdolna obalić nowoczesny system alko­

holizmu i usunąć przeszkody, na drodze do umiarko­

wania stojące. Któreż tq są te przeszkody? 1) Ka­

p ita ł alkoholow y ^{, 2)} Ułudą alkoholowa, ³⁾ A lko ­

holicy i ⁴⁾ Zwyczaje p ija ckie ^.

42

1. KAPITAŁ ALKOHOLOWY.

Czem są mury dla twierdzy, tem kapitał alko­

holowy dla alkoholizmu. Na tych murach opie­

rają się interesy alkoholowe i energicznie odpierają każdą napaść na alkoholizm. Dopokąd producenci i handlarze, gmina, a nawet państwo będą mieli zysk z alkoholizmu, dotąd niema co oczekiwać, radykalnych środków w tej kwestyi z góry. Ma- teryalny chw ilow y zysk, mim o okropnych m oral­

nych s tra t narodu ^, uwodzi. Trzeba się zgodzić i uznać z wdzięcznością, że w ostatnich właśnie czasach wiele uczyniono ze strony rządu dla popar­

cia ruchu trzeźwości; ale dopóki żądza zysku pój­

dzie ręka w rękę z żądzą używania, o istotnej poprawie warunków nie warto myśleć. x) Dlatego egoistyczny interes zarobku na alkoholu musi być ograniczony przez reformą dzisiejszej karczmyy

w którejby obrót, i handel wyskokami nie miał żadnego powodzenia w dorabianiu się ludzkiemi namiętnościami. Kapitał więc powinien być użyty na inne gałęzie przemysłu, a zarobek umożliwiony przez inne nieszkodliwe napoje. Bodziec do ta kie j reform y m usi wyjść z dołu. Bodziec zaś wtedy dopiero będzie miał prawne i praktyczne skutki,

gdy zostanie dokonany przez organizacyę mas ab ^­

*) Trzeba pamiętać, żejest tu mowa o stosunkach,

niemieckich. (Dop. tłum.)

stynenckich , jak to miało miejsce w Norwegii.

Abstynencya mas je s t tec/y najskuteczniejszem osłabieniem przemożnego alkoholowego ka p ita łu i najdzielniejszem skierowaniem żądzy zysku k u bezalkoholowym zajęciom, napojom i potrzebom.

Podczas gdy pijaństwo hoduje niegodny człowieka brak potrzeb, abstynencya działa na ich podnie­

sienie i zarazem uszlachetnienie.

W jakim teraz stosunku do ka p ita łu alkoho­

lowego ^{ma się} um iarkowanie? Idealnie pojęte, wyżej omówione umiarkowanie, równa się praktycznie ab- stynencyi i stąd pociągnęłoby za sobą też same skutki dla alkoholicznego kapitału. Takie jednak umiarkowanie w rzeczywistości istnieje tylko spo­

radycznie. Ono bowiem jest dopiero celem na­

szych trudów i pragnień. Dzisiejsze zaś um iar­

kowanie, którego granice stanowi kufel, nie może sprawić reformy karczem i dlatego przeciw alko­

holowemu kapitałowi takie umiarkowanie jest bez­

silne, bezskuteczne, nawet dla usunięcia grubego pijaństwa.

2. UŁUDA ALKOHOLOWA.

Nad zniszczeniem wiary w alkohol i nad oświatą ludu za pomocą kazań, odczytów, literatury; pra­

cują naturalnie także i zwolennicy umiarkowania.

44

Ale tłum względem teoretycznych pouczeń zacho­

wuje się powściągliwie sceptycznie i z niedowierza­

niem, a jeżeli oświata skierowana jest przeciwko ulubionemu zwyczajowi, odpowiada śmiechem, szy­

derstwem, lub nawet przekleństwem i wściekłością.

Wnioski logiczne nie są łatwe dla wielkiego tłumu.

Owszem sprawiają mu one pewną duchową mękę.

Lud bowiem operuje szczególnie dwoma konklu- zyam i: „post hoc, ergo propter hoc:” i „inni to robią, więc ja także mogę to robić.” Najzrozumial- szą zaś dla ludu jest żywa konkluzya czynu przy­

k ła d u ^, o fia ry ; to zaś umożliwia tylko abstynencya;

Dlatego abstynencya to żywa oświata i nauka, chodzące kazanie, najgruntowniejsze niszczenie wiary alkoholowej i najbardziej poglądowy dowód tego, że alkohol dla życia, pracy, zdrowia, towa- rzyskości i szczęścia jest całkiem zbyteczny. Umiar­

kow anie zaś przeczy te j zbyteczności. ^Oddala

ono nieumiarkowanie a nie widzi, że nadużycie powstaje z użycia, jak pożar z iskry, epidemia

z ^zarodka choroby; strzeże przed nadmiarem, a określenie miary pozostawia nieumiarkowanemu.

Umiarkowanie zaprasza do naśladownictwa swego przykładu, a nie posiada mocy, by dać młodzień­

cowi moralną siłę do zachowania tegoż.

45

3. A L K O H O L I C Y .

Alkoholizm ostry czyli upicie jest przejścio- wem obłąkaniem. Alkoholizm chroniczny— trw ałem

osłabieniem woli. Zjawisko to obejmuje wszystkie stopnie i stany, począwszy od umiarkowanej dozy alkoholu bez upicia, aż do nałogu, do żądzy, która, zależnie od warunków życiowych lub indywidualnych dyspozycyi, skończyć się może epilepsyą, deliryum lub obłąkaniem. Z początku bywa zaniedbywana pierwsza zasada umiarkowania: „rzadko pić” a nie długo potem— druga: „mało pić”. Alkoholicy więc są ofiarami, skutkami, ale też podporami alkoho­

lowego systemu. Zajmowanie się nimi, ratowanie i leczenie ich jest tylko częścią, ważną gałęzią ruchu trzeźwości. — Czy jest jaki środek leczniczy ^na

zarażonych alkoholem? Jeżeli zajęcie się nimi jest spóźnione, bo zwyrodnienie organu życiowego

postąpiło już zadaleko, wtedy prognoza bywa naj­

częściej bardzo smutna. Jeżeli zaś — następuje w odpowiednim czasie, w wielu wypadkach można mieć nadzieję wyleczenia. W obu je d n a k wypad­

kach największym , radykalnym środkiem prze­

ciw p ija ń stw u je s t abstynencya czyli całkow ite ^, nagłe i na całe życie wyrzeczenie się wszel­

kich nawet najsłabszych wyskokowych napojów.

Dlatego z pośród znawców kwestyi alkoholowej

niema dwóch zdań: czy mają być zwolennikami