dr hab. inż. arch. Jacek Krenz, prof. PG Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej
Katedra Architektury Mieszkaniowej i Użyteczności Publicznej
ul. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk dom: Wileńska 20, 80215 Gdańsk, tel. 0601 837100
jkrenz@pg.edu.pl www.krenz.prv.pl
Recenzja pracy doktorskiej
mgr inż. arch. Agnieszka Rumież
IMPROWIZACJA JAKO STRATEGIA W TWÓRCZOŚCI ARCHITEKTONICZNEJ.
Improvisation as a Strategy in Architectural Design,
wykonanej na Wydziale Architektury Politechniki Poznańskiej pod kierunkiem dr hab. inż. arch. Piotra Marciniaka, prof. PP
oraz promotora pomocniczego: dr hab. inż. arch. Jerzego Suchanka, prof. PP
1 Podstawy opracowania
- Podstawę formalną opracowania recenzji stanowi pismo Dziekana Wydziału
Architektury Politechniki Poznańskiej dr hab. inż. arch. Ewy Pruszewicz-Sipińskiej, prof.
nadzw. z dn. 28 maja 2018 r., WA.63.04.2018 oraz umowa o dzieło nr 10/09/2018/95.
- Podstawę merytoryczną stanowi praca doktorska.
- Ustawa o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z dnia 14 marca 2003 (Dz.U. nr 65, poz. 595 ze zm. Dz. U. z 2005 r. nr 164, poz.1365) wraz z późniejszymi zmianami z dn. 01.10.2011 r.
2 Ogólna charakterystyka pracy
Przedstawiona do recenzji praca doktorska mgr inż. arch. Agnieszki Rumież jest opracowaniem jednotomowym, podzielonym na piętnaście rozdziałów ujętych w pięciu częściach, opatrzonym bibliografią i spisem ilustracji. Liczy 186 stron i zawiera, oprócz tekstu, 33 ilustracje obejmujące fotografie architektury i 3 opracowania własne (2 schematy i model katastrofy typu ostrze...), 267 przypisów, 162 pozycje bibliograficzne, w tym osiem autorstwa lub współautorstwa kandydatki.
2.1 Temat, przedmiot i cel rozprawy
Doktorantka podjęła temat bardzo istotny w procesie kreacji architektury. Przedmiotem jej badań jest metoda kształtowania przestrzeni, którą nazywa improwizacją
architektoniczną. Z całą pewnością jest to zadanie ambitne, a równocześnie trudne do pełnego określenia zjawiska, jakim jest proces twórczy, którego improwizacja winna być
Doktorantka postawiła sobie za cel zdefiniowanie i zrozumienie dynamiki procesu improwizacji w architekturze, starając się uchwycić , w jakim sensie i zakresie improwizacja w paradygmacie współczesnej twórczości architektonicznej może być rozwijana jako umiejętność .
W tym celu podejście improwizacyjne zestawia z kompozytorskim, swobodę transpozycji przyjętych założeń w swego rodzaju dialogu z ramami kompozycyjnymi. Nowatorstwo podjętych badań - komparatystyczne, ustrukturalizowane podejście do korelacji między architekturą, muzyką i matematyką w aspektach abstrakcyjnej kompozycji - przedstawia dzieło architektoniczne w nowym kontekście szeroko pojętych konotacji kulturowych, z interesującym wskazaniami do zastosowania w praktyce zawodowej.
2.2 Konstrukcja i zawartość merytoryczna pracy
Pracę rozpoczyna część zatytułowana INTRODUCTIO, w której zawarte zostały:
przedmiot i zakres badań, oraz cel i znaczenie podjętych badań. Przedstawione zostały metody badawcze, koncepcja i plan badań. Rozdział ten kończą tezy pracy:
Projektowanie architektoniczne nie musi, i nie powinno, wywodzić form ze standardowo przyjmowanych zmiennych projektowych. Zmienne te - dające się dziś niejako
wbudować we współcześnie stosowane narzędzia projektowe - mogą bowiem łączyć świadome i pozaświadome czynniki procesu kreacji architektonicznej, korygując swobodę improwizacji w jej technicznych zakresach.
Tezy pomocnicze:
- Doświadczenia improwizacji w innych dziedzinach artystycznych, ze szczególnym uwzględnieniem muzyki, gdzie jest ona silnie ukonstytuowana jako samodzielna forma, zapewniają dane do stworzenia analitycznego systemowego modelu metody
improwizacyjnej.
- Improwizacja jest nieliniowym systemem dynamicznym, w którym czynniki wyboru i ewolucji grają centralną rolę. Jego dynamika podlega geometryzacji, co jest możliwe dzięki zastosowaniu matematycznego modelu katastrofy (René Thom).
- Relatywnie nowe narzędzia projektowania wspomaganego komputerowo (CAD/CAM), wchodząc do powszechnej praktyki architektonicznej, miały bezpośredni wpływ na rozwój złożonych form geometrii i systemów ewolucyjnych i tym samym wyraźnie przekształciły dziedzinę architektoniczną w zjawisko poddane bezprecedensowej mnogości paradygmatów. W efekcie, strategie odwołujące się w dużym stopniu do intuicji są możliwe do efektywnego wprowadzenia do projektowania architektonicznego – z użyciem wspomnianych narzędzi cyfrowych.
W części drugiej, zatytułowanej THEORIA: KONCEPTUALIZACJA IMPROWIZACJI W ARCHITEKTURZE, zdefiniowane zostało pojęcie improwizacji. Przedstawione też zostały współczesne zagadnienia estetyczne w architekturze ze zwróceniem uwagi na takie cechy, jak: nieoznaczoność, niejednoznaczność, autopoietyczność - czyli pojęć, którymi posługuje się język improwizacji.
W części trzeciej, zatytułowanej RATIO: MODELOWANIE ZJAWISKA IMPROWIZACJI W ARCHITEKTURZE, przedstawiona została problematyka modelowania w naukach o kulturze z uwypukleniem architektury.
Część czwarta, zatytułowana PRAXIS: IMPROWIZACJA W WIELOKROTNYM STUDIUM PRZYPADKÓW, poświecona została studium przypadków improwizacji w malarstwie, muzyce i w architekturze.
Część piąta, SUMMA, zawiera podsumowanie badań, wnioski wynikające z analizowanego materiału badawczego i omawianych teorii, a także wskazanie
potencjalnych kierunków rozwoju, którymi podążać mogłaby kreacja architektoniczna.
3 Ocena treści pracy
W dobie przyśpieszonego rozwoju technologii, w tym także technologii cyfrowych, które pozwalają zrealizować najśmielsze wizje architektury, niezwykle ważna staje się
refleksja nad wartościami estetycznymi dzieła architektury i procesami towarzyszącymi jego kreacji.
Kluczową częścią podjętych badań jest stworzenie modeli improwizacji w architekturze z odniesieniem do wielu dziedzin, takich jak: muzyka, malarstwo, matematyka,
psychologia, nauki kognitywne. Najbardziej znaczące procesy zachodzą na styku różnych dziedzin sztuki, a ich przenikanie i wzajemne oddziaływanie konstytuuje ważną siłę sprawczą w kreacji nie tylko pojedynczego dzieła, ale wręcz całych kierunków i trendów. Po latach poszukiwań i doświadczeń mogę z pełnym przekonaniem stwierdzić, że tej istoty – owego impulsu twórczego, szukać należy w konwergencji sztuk: wielkie dzieła jednej dziedziny czerpią swą siłę z odniesień do innych. Odniesienia artystyczne wzbogacają dzieło architektoniczne o treści sprzyjające wiązaniu go z szerokim nurtem kultury, czyniąc go tym samym istotnym elementem środowiska człowieka. Wzajemne interpretacje formy poprzez optykę innych, nieraz nawet odległych, dziedzin czy opisy ekfrastyczne, wszelkie tego typu procesy transformacyjno-interpretacyjne stanowią źródło inspiracji dla wyobraźni i kreatywności.
Temat jest mi szczególnie bliski, ponieważ zajmując się od lat procesem twórczym w architekturze i sztuce, swoje badania opieram na analizie relacji, jakie zachodzą na styku kompozycji architektonicznej z kompozycją w innych dziedzinach artystycznych.
Daje mi to podstawę sądzić, iż w jakimś stopniu czuję się upoważniony do wyrażenia opinii na temat tej pracy.
Przenosząc rozważania z architektury do sztuk plastycznych dostrzegam wartość improwizacji w procesie twórczym: obraz kontrolowany, poddawany rygorom, prędzej staje sie nudny, traci ekspresję. gdy posługuje się przewidywalnymi, utartymi środkami wyrazu. Malując np. w technice akwarelowej, zmagam się z uwarunkowaniami
technologii, raz próbując ją kontrolować, innym razem swobodnie otwierając się na improwizację. Z doświadczenia wiem, że we wszelkiej kreacji nie ma, i nie powinno być, jednej ustalonej reguły postępowania: materia dzieła, zasady kompozycji, stosowane technologie zwykle, choć w różnym stopniu, wymykają się twórcy spod kontroli, często z
Z racji rozległości pola badawczego, obejmującego wspomniane wcześniej dziedziny, przedstawienie dotychczasowego stanu badań zostało przez Autorkę ograniczone do pozycji najistotniejszych dla tematu pracy. Z podobnych względów użyte zostały różnorodne metody badawcze, odpowiednie do specyfiki badawczej.
Przeprowadzone zostały badania porównawcze i korelacyjne, oparte o szereg studiów przypadków improwizacyjnego podejścia w różnych dziedzinach sztuki. Zastosowano modelowanie zjawiska improwizacji, metody graficzne, które następnie poddano analizie oraz argumentacji logicznej.
Doktorantka posłużyła się tu studium przypadków dla wybranych dzieł
architektonicznych, przedstawiając: Open House (Coop Himmelblau), grafiki Libeskinda, Stadion Olimpijski w Pekinie (Herzog & de Meuron) i in.
Jakkolwiek improwizacja uważana jest za narzędzie nie dość precyzyjne, gdyż z założenia subiektywne, posiada jednak ogromny potencjał jako skuteczny nośnik idei, tym bardziej, że to przecież właśnie subiektywizm jest podstawą kultury traktowanej podmiotowo i esencją sztuki współczesnej. Interesujące byłyby dalsze eksperymenty zmierzające do znalezienia wspólnego języka, który pozwoliłby na pełniejszą
konwergencję architektury z innymi dziedzinami sztuki, nauki i techniki.
Jedną z ważniejszych przesłanek podjętych badań stanowi, słusznie zauważony przez Autorkę fakt, że teoria złożoności jest modelem tłumaczącym wiele zjawisk zarówno naturalnych, jak i kulturowych. Z kolei odkrycie zjawiska chaosu deterministycznego przyniosło w konsekwencji stworzenie metody pozwalającej na uchwycenie okresowości i spójności w stochastycznych rezultatach systemów dynamicznych.
Improwizacja jest jedną z najbardziej pierwotnych i naturalnych aktywności człowieka.
Jest ponadto zjawiskiem nieliniowym i dynamicznym. Z tych powodów przypomina strategie spotykane w naturze. Doceniając wartości artystyczne modeli improwizacji w procesie kreacji formy architektonicznej, należy jednak zauważyć, że pytanie o granice ich efektywnego stosowania winno pozostać otwarte, jeśli improwizacja ma być nadal tym, czym w istocie jest: improwizacją rozumianą jako swoboda twórcza. W tym kontekście bardzo interesujące i znamienne dla istoty tematu wydaje się postawione w pracy pytanie: Czy intuicyjny, odręczny szkic jest antytezą sparametryzowanego komputerowego renderingu?
Autorka sprawnie dowiodła umiejętności konstrukcji tekstu naukowego. Część teoretyczna dysertacji posiada logiczną strukturę, zachowuje właściwe proporcje poszczególnych części i rozdziałów. Części, rozdziały i podrozdziały otrzymały konsekwentnie stosowane oznaczenia cyfrowe.
Załączona bibliografia przedstawia szeroki i trafny dobór krajowej i zagranicznej literatury specjalistycznej.
Za szczególnie cenne uważam te fragmenty pracy, w których rozważaniom
teoretycznym towarzyszy omówienie konkretnych przykładów zrealizowanych obiektów.
4 Ocena warsztatu naukowego, języka i redakcji
Doktorantka poprawnie stosuje różne techniki badawcze, jak zestawienia porządkujące lub porównawcze, schematy i modele graficzne. Dobrze posługuje się przypisami i komentarzami. Aparat naukowy nie budzi zastrzeżeń.
Praca jest napisana potoczystym językiem, świadczącym o dobrym przygotowaniu i rozległej wiedzy humanistycznej.
Dostrzeżono nieliczne uchybienia redakcyjne i błędy literowe, które dla dobra pracy warto by skorygować:
Brak konsekwencji w stosowaniu kursywy w cytatach. W większości przypadków jest kursywa, lecz nie na następujących stronach: 32, 77, 99, 102, 112, 115, 117, 123, 130, 131, 132, 138, 141, 142, 147, 148, 149, 152, 154, 158, 162, 163.
s.57: "W matematycznego punktu widzenia jest to moment przejścia"
s.168: "Nic dziwnego, że teoretyk architektury Branko Kolarevic odwołuje się do
najnowszych awangardowych zjawisk, nazywając je w architekturami (liczba mnoga)".
s.173 i przypis 65: Foerster, H. v., 1984. Disorder/Order: Discoery or Invention Brak streszczenia w języku polskim i angielskim oraz indeksu nazwisk.
Reasumując, redakcja pracy jest zasadniczo prawidłowa. Drobne błędy rzeczowe, językowe, nie wpływają na odbiór dzieła. Ilustracje są czytelne i pozostają w
odpowiedniej relacji do treści pracy. Wypada tu wyrazić żal, że Autorka nie omówiła własnych doświadczeń twórczych w dziedzinie architektury, tak niezbędnych do inspiracji i weryfikacji przemyśleń.
5 Ocena wyników
Dysertacja doktorska mgr inż. arch. Agnieszki Rumież dotyczy istotnej i aktualnej tematyki, mieszczącej się w zakresie dyscypliny naukowej Architektura i Urbanistyka, a uzyskane wyniki stanowią oryginalny wkład do tej dyscypliny. Doktorantka posiada ogólną wiedzę związaną z historią architektury współczesnej. Na podkreślenie
zasługuje, że podjęty przez Nią temat jest niezwykle wartościowy i wnoszący informacje do wiedzy z zakresu najnowszej architektury. Przedmiotowa praca jest próbą
uporządkowania wiedzy o improwizacji w procesie twórczym w architekturze oraz zbudowania jej systematyki, a także rozpoznania możliwości przeciwdziałania w architekturze zagrożeniom wynikającym ze zmian cywilizacyjnych i technologicznych XXI wieku. W opracowaniu widoczne jest zaangażowanie Autorki w przygotowanie dysertacji i włożony wysiłek w zgromadzenie właściwych materiałów badawczych.
Analiza przedłożonej rozprawy doktorskiej Pani mgr inż. arch. Agnieszki Rumież pozwala mi stwierdzić, że postawione w niniejszej rozprawie cele badawcze zostały osiągnięte. Również przyjęta metoda pracy została poprawnie zrealizowana zgodnie z przyjętymi założeniami oraz zakresem tematu. Struktura dysertacji - dobrze wyjaśniona we wstępnym rozdziale, jest klarowna i logiczna, płynnie prowadzi wywód naukowy.
Zawartość merytoryczna rozdziałów jest prawidłowo wyważona. Zachowano właściwe proporcje poszczególnych wątków, składających się na kompleksowe ujęcie
cząstkowych, wyodrębnionych, lecz powiązanych wzajemnie i uzupełniających się w kolejnych rozdziałach, zagadnień. Umiejętnie przeprowadzona została analiza
materiałów oraz synteza w postaci wniosków kończących poszczególne rozdziały, jak i całą dysertację.
Rozprawa mgr inż. arch. Agnieszki Rumież jest oryginalnym rozwiązaniem problemu naukowego. W znaczący sposób poszerza dotychczasową wiedzę w zakresie kreacji formy architektonicznej. Doktorantka wykazała się sprawnością, operatywnością w kompletowaniu rozproszonych materiałów z różnych dziedzin i twórczym ich wykorzystaniem. Wyraziście wyeksponowała nowatorskie aspekty rozprawy na tle dotychczasowej wiedzy istniejącej w tym zakresie. Wykazała się szeroką wiedzą z zakresu przedmiotu podjętych badań. Rozprawa dowodzi, że posiada umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej.
Praca ta zasługuje na szczególną uwagę, gdyż niewiele prac doktorskich dotyka sedna procesu twórczego, jakim jest w swej istocie projektowanie architektoniczne.
Oparcie omawianych zagadnień na filozofii, reprezentowanej przez czołowych przedstawicieli współczesnych nurtów filozoficznych, wskazuje na erudycję Autorki i holistyczne spojrzenie na analizowane zagadnienia.
W podsumowaniu można stwierdzić, że zarówno treść i struktura dysertacji, użyte do badań metody, jak osiągnięte wyniki wskazują, że Doktorantka posiada odpowiedni poziom wiedzy i warsztatu badawczego w zakresie architektury i urbanistyki.
Pracę oceniam bardzo wysoko.
6 Wniosek końcowy
Podsumowując recenzję stwierdzam, że rozprawa doktorska Pani mgr inż. arch.
Agnieszki Rumież pod tytułem Improwizacja jako strategia w twórczości
architektonicznej, opracowana na Wydziale Architektury Politechniki Poznańskiej pod opieką promotorską Pana dr hab. inż. arch. Piotra Marciniaka, profesora Politechniki Poznańskiej, oraz promotora pomocniczego Pana dr hab. inż. arch. Jerzego Suchanka, profesora Politechniki Poznańskiej, jest oryginalnym rozwiązaniem problemu naukowego i odpowiada wymaganiom stawianym pracom doktorskim w myśl Ustawy o stopniach i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z dnia 18.03.2003 (z późn.
zmianami). Wnoszę więc do Rady Wydziału Architektury Politechniki Poznańskiej o przyjęcie pracy i dopuszczenie do kolejnych etapów postępowania o nadanie stopnia doktora.
Gdańsk, 10 czerwca 2018
