-#f U J
PRZEGLĄD
S T A T Y S T Y C Z N Y
CELNIEJSZYCH PRZEMYSŁOWOŚCI KRAJOWYCH
w Królestwie Galicji i Łodomeryi z f ielkiem Ks. Krakowskiein i z Księstwami Oświęęimskiem, Zatorskiem i Bukowiną
ZEBRAŁ
W Ł O D Z I M I E R Z J A N O W S K I .
„N arody, nieuraiejące pracować i oszczędzać, zniknąć muszą z powierzchni ziemi.“
J . B , Sa y,
ZESZYT I.
W Y D A N I E D R U G I E .
K R A K Ó W .
W D rukarni „CZA SUM W. Kirchm ayera. — Nakładem Autora.
1865.
P R Z E D M O W A .
N iem a w piśmiennictwie polskiem statystyki Gcili- cyi i W. Księstwa Krakowskiego, wykaziojącśj szcze
gółowo daty przem ysłu krajowego, dawniejszych i osta
tnich lat dotyczące— dzieło tego rodzaju, jest nagląco potrzebnem, dla gruntownego roziuoju indnstryi krajo
wej — wydanie takówego wymaga kilkoletniej pracy i kosztów na podróże i poszukiwania — nie mogąc na teraz tego uskutecznić[, chciałbym przecież wyda
niem niniejszem istotnej potrzebie w części zadość u- czynić.
W Państwach mających zamiłoiuanie ku przemy
słowi krajowemu, ludzie zamożni, piórwsi zwykle p ro
tektorzy takowego, nie szczędzą znacznych kosztóiu na Wydanie pism tego przedm iotu dotyczących ■— mają bowiem przekonanie: iż podnosząc przemysł krajowy, zapewniają szczęście nietylko swoich rodzin ale i ca
łego kraju — u nas je st niestety dotąd w tym wzglę
dzie zupełna, obojętność — drobniejące m ajątki ziem
skie w Galicy i, z powodu podziałów fa m ilijn ych i bra
ku ducha przedsiębiorczego, czyliż nie powinny nasu
wać myśli gorliwego i energicznego rozwijania przemy- słoiuościf — icykazy statystyczne pouczają: ja k i prze
mysł upada a ja ki się podnosi w kraju — bez świa
domości tych co kilka lat wykazóio, żaden kraj n ie może fundam entalnie rozwijać handlu, rękodzieł i f a
bryk.
Umyśliłem iu niniejszem dziele, wyszczególnić nie
liczne fa b ryk i krajowe, aby tym sposobem obywateli i kupców krajowych i zagranicznych obznajmić z miej
scem istnienia fa b r y k galicyjskich i ich rodzajem wy-
robu, a przez to dopomódz ich podniesieniu, i zapo- biedz sprowadzaniu z zagranicy tego, co one produ
kują.
Galicya wraz z W. Ks. Krakowskiem ma cztery Izby handlowo - przemysłowe, ja ko to: tv Krakowie, Lwowie, Czerniowcach i Brodach — każda z tych Izb, ma obwód dla swych działań oznaczony.
Te wspomniane Izby handlowo-przemysłowe, usku
teczniły i drukiem ogłosiły, w języku niemieckim, dzie
ła statystyczne przemysłu Galicy i i W. Ks. Krakow
skiego dotyczące — z tych więc ja k również i z in
nych pism i wiadomości pryw atnie powziętych, czerpał piszący daty, dla skreślenia niniejszego dziełka ma
ją c niezłomny zamiar, później takowe w noicem wy
daniu uzupełnić.
Gdy w dwóch latach, z powodu różnych przeszkód, dopiero dwa zeszyty niniejszego pisma wydać zdoła
łem, to jest gdy całe dziełko mające się składać z óciu zeszytów nie wyszło jeszcze w zupełności z druku — a pierwszy zeszyt został częścią wyczerpnięty, a częścią przez wypadek zniszczony — więc jakkolwiek daty w nim objęte, obecnie nie są najnowsze, to przecież dlatego je powtarzam w drugiem wydaniu, i i służyć powinny do porównania z późniejszemi, które będą u- mieszczone w zapowiedzianym powyżej Nowym Prze
glądzie statystycznym przemysłowości Galicyi i W. Ks.
K rak,, po kilku latach wyjść mającym, jeżeli cała ta praca, znajdować będzie przez obywateli kraju uznanie.
PRZEGLĄD STATYSTYCZNY
celniejszych g a łp i przemysłu krajowego, w dawniejszym okręgu administracyjnym Krakowskim.
O krąg adm inistracyjny Krakowski, do końca Sierpnia 1860 r., składał się z siedmiu obwodów to je s t: z Wielkiego Księstwa (zarazem obwodu) Krakowskiego tudzież obwodów:
Wadowickiego, Bocheńskiego, Sandeckiego, Tarnowskiego, Jasielskiego i Rzeszowskiego — obecnie zaś O krąg wspo
mniany, stanowią pięć obwodów, a mianowicie: obwód K ra
kowski, składający się z W. Ks. Krakowskiego i daw niej
szego obwodu Bocheńskiego tudzież obwody: W adowicki Tarnowski, Sandecki i Rzeszowski *).
Ponieważ piszący czerpał wiadomości z wykazów Izb liandlowo-przemysłowych, z lat 1854, 55, 56 i częścią 57 — przeto daty statystyczne tu wykazane, odnoszą się do d a
wniejszego, to jest z siedmiu obwodów ówcześnie składają
cego się Okręgu adm inistracyjnego Krakowskiego.
*) Dawniejszy obwód Jasielski, w roku 1860, rozdzielony został pomiędzy obwody pograniczne, jakoto: Tarnowski, Rzeszowski, Sandecki i Sanocki.
I. W ykaz ilości urodzajnej i nieurodzajnej powierzchni ziemi, w dawniejszym Okręgu adm inistracyjnym Krakowskim.
W edług najnowszych katastralnych pomiarów, daw niej
szy O krąg adm inistracyjny Krakowski, obejmuje 400-6232 austryackich kw adr, mil *) albo 4,006.235 niż. austr., kw adr, mórg, 587 kwadr, sążni, a w szczególności:
Pola u p r a w n e ... 1,878.554 kw. mórg 394 kw. eąż.
Ł a k i ... .... 312.783 n „ 1007 77 V O g r o d y ... 25.090 n „ 174 77 77 P astw iska ... 452.548 ?7 „ 1041 77 77 L asy wysokopienne . . . 909.041 ?? „ 1113 77 77 Lasy niskopienne . . . . 91.779 :'w : „ 5 340 5? 77 G runta przem ienne . . . . 106.226 77 » 194 77 ; ; Pola z drzewami owocowemi 39 p „ 311 n 77 Ł ąk i z drzewam i . . . . 3.727 n „ 1264 77 77 Pastw iska z drzewami . . 23.088 7? * 1356 77 77 Place budowlane . . . 16,741 ii „ 1226 77 77 Nieurodzajna powierz, ziemi 186.614 7? „ 167 77 77 Razem 4,006,235 n ■ „ 587 77 77
*) Austryacka kwadratowa mila obejmuje 10.000 kwadrat, mórg.
'000§ §000~
II. Wykaz ludności.
N azw isko Było ludności w roku W roku 1857 S-S'®
SPs Uwaga, O B W O D U
1847 1857
1 i ubyło 0 . n- h «
►S -ł"iM |>
W. Ks. Kra
kowskie 1 4 0 . 7 2 2 1 3 9 . 1 1 2 1 . 6 1 0 6 . 5 2 0
Bocheński 2 4 8 . 9 3 8 2 1 , 4 . 6 0 0 3 4 . 3 3 8 5 . 1 5 9
Wadowicki 3 7 3 . 0 6 1 2 7 9 . 0 0 7 9 4 . 0 5 4 4 . 1 5 8
Tarnowski 2 6 9 . 9 0 7 2 5 3 . 1 1 8 1 6 . 7 8 9 3 . 7 9 6
Jasielski 2 8 3 . 1 8 2 2 0 4 . 0 3 0 7 9 . 1 5 2 3 . 7 3 8
Rzeszowski 3 0 7 . 8 7 2 2 8 6 . 8 3 6 2 1 . 0 3 6 3 . 5 8 3
Santlecki 2 6 4 . 4 7 2 2 0 7 , 9 1 8 5 6 . 5 5 4 3 . 0 0 0
Razem 1 , 8 8 8 . 1 5 4 1 , 5 8 4 . 6 2 1 3 0 3 . 5 3 3
W przecięciu 3 . 9 5 5
III Liczba koni.
O B W Ó D
Było koni w roku W roku 1857 ^ -tś -o U>s *> © U H Uwaga
1847 1857 przy
było ubyło "5 S ^ Ł, » (S M ° . . M to &
Bocheński Tarnowski Rzeszowski W. Ks. Kra
kowskie Jasielski Wadowicki Sandecki
2 5 . 3 8 1
2 0 . 8 0 0
4 1 . 4 7 1
2 0 . 5 6 4
1 8 . 9 1 3
1 7 . 4 9 2
2 4 . 0 6 9 3 7 . 6 6 3
4 3 . 7 8 9
1 1 . 4 4 3 2 6 . 0 4 4
2 0 . 2 1 2 1 6 . 2 3 8
1 6 . 8 6 3
2 . 3 1 8
5 . 4 8 0
1 . 2 9 9 1 . 3 1 2
1 . 2 5 4 5 7 8
5 6 5
5 4 6
4 7 7
3 0 1
2 3 4
.SM ©£ £o* cs -s ?.
co c3
.2U GG W*
® “ fe ° a>
o o a
^ rS
“ sZ ^ M N fiH
2 © ^
• N-i
j> o g N
'§ £ g-,1 Razem 1 4 4 . 6 2 1 1 7 9 . 4 5 8 2 5 . 9 6 0 2 , 5 6 6 p- rO CP
(li Zl, *r-l ■+"'
A zatem przybyło 2 3 . 3 9 4
O c3 ,r~i r"? &
. H o
W przecięciu 4 4 7
IV. Liczba bydła rogatego.
O B W O D
Było b y d ła rogatego w roku
1847 1857
W roku 1857 przy-
hyło ubyło
g •S-® <a 2?
JP* S 8 - S
£ »-I « 5 ” -te
Uwaga
Tarnowski Jasielski Wadowicki Bocheński -Sandecki
Rzeszowski W. Ks. Kra
kowskie Razem
6 6 . 8 9 1
7 9 . 5 5 9 1 0 3 . 7 2 6
6 6 . 4 8 9
9 3 . 7 5 8
1 0 1 . 9 6 8
1 6 5 . 6 4 3
1 4 2 . 5 6 4
1 5 5 . 5 2 7
8 9 . 7 0 2
1 4 1 . 4 7 2
1 5 3 . 3 7 0
3 9 . 1 5 9
9 8 . 7 5 2
6 3 . 0 0 5
5 1 . 8 0 1
2 3 . 2 1 3
4 7 . 7 1 4
5 1 . 4 0 2
5 1 2 . 3 9 1 8 8 7 . 4 3 7 3 3 5 8 8 7
W przecięcia
5 . 4 8 5
2 . 6 1 2 2 , 3 1 8
2 . 1 5 6 2 . 0 4 1
1 . 9 1 5
1.185
2 . 2 1 5
£ i O .SM o r2 £
& h ^
fe s ® M ^ °
d t-
. O &
co N t
O O kj CJ -ł-3
£ - 1
« ? o |
P <D 2 "g O r~< cś ,J2
P CO r Q
V. Liczba owiec.
0 B W 0 D
Byio ow iec w roku
1847 1857
W roku 1857 przy-
było ubyło
2 5 -®
* a m
-2?& H a ■“ S l
Uwaga
Sandecki Wadowicki Tarnowski Rzeszowski Bocheński Jasielski W. Es. Kra
kowskie Razem
5 5 1 6 9 0
4 5 . 2 9 5
4 9 . 8 8 4
7 2 . 3 1 5
2 6 . 3 7 7
4 4 . 5 6 7
2 9 4 . 1 2 8
A zatem nbylo
6 5 . 4 3 8
2 3 . 7 8 3 1 9 . 6 0 9
2 3 . 4 6 9
1 2 . 0 2 9
1 1 . 5 0 4
4 . 2 1 4 1 6 0 . 0 4 6
9 . 7 4 8
2 1 , 5 1 2
3 0 . 2 7 5
4 8 . 8 4 9
1 4 . 3 4 8
3 3 . 0 6 3
9 . 7 4 8 ] 1 4 8 . 0 4 7
1 3 8 . 2 9 9
W przęcięc/u
9 4 4
3 5 4
2 9 4
2 9 3
2 8 9 21 0 1 9 7
03 03 '
’pn c« :
rS ^ co ?-<
<D cS M CO lf
<3*
CO o
: o a
w -
i3 "
^ <D . £)
•N * S05 ^
2 ■**
° ° o ^
^ s*
■ooi
2 o
| s S £ J L j £ £ L
VI. Liczba trzody w roku 1857.
OBWÓD Było 185T r. Na milę Q au- stryacką w szczególności
Bocheński 4*2.739 1.027
Tarnowski 54.809 822
W adowicki 47.982 715
Jasielski 33.582 615
W. Ks. Krakowskie 12.684 594
Rzeszowski 44.289 553
Sandecki 37.173 536
Razem 273.258
W przecięciu 682
VII. Liczba kóz.
W roku 1857 w dawniejszym Okręgu adm inistracyjnym Krakowskim wynosiła 8.410 sztuk.
Porównawszy ludność dawniejszego Okręgu adm inistra
cyjnego Krakowskiego z roku 1847 i 1857, widzim y: iż ubyło w tych dziesięciu latach 303.533 głów — przyczyną tego są następujące okoliczności: tyfus epidemiczny w r. 1847;
cholera w r. 1848, 1849 i 1853; nieurodzaj ziemniaków, któ
ry się począł od r. 1846; oberwanie chmur i spadnięcie g ra dów, od r. 1845 przytrafiające się w różnych okolicach kraju, któreto klęski ogołociły mieszkańców ze środków wyżywie
nia jako w kraju praw ie jedynie rolniczym a z tąd nie mo
gącym mieć znacznych zasobów pieniężnych, bo takie kraje zwykle są najuboższe — brak fabryk i rozwiniętych rękodzieł,
których przeznaczeniem zatrudniać proletaryat, niemało przy
łożył się do ta k okropnej śmiertelności.
Przybycie liczby koni i bydła rogatego, we wspomnia
nym dziesiątku lat, w dawniejszym. Okręgu administracyjnym Krakowskim, wytłomaczyć można hastępującem i okoliczno
ściami :
Policzenie koni w r, 1847, w obwodzie Krakowskim, nie było uskutecznione — a zatem w powyższej tablicy liczba koni z r. 1847, nie może być w ykazaną — zaś w r. 1857 okazało się, iż bvło koni we wspomnionym obwodzie 11.433.
W roku 1848 zniesienie pańszczyzny sprawiło iż w ła
ściciele dóbr ziemskich spowodowani zostali utrzymywać w iększą liczbę zaprzęgów roboczych, to je st koni i wołów—
chłopi zaś, postawieni w lepszym stanie m ateryalnyin, poczęli się trudnić furmankami, odstawami i chodowaniem większej liczby bydła.
Pomniejszenie liczby owiec, odnosi się do gatunków szlachetnych, które z powodu słotnych lat i ztąd zlej paszy, w perjodzie od r. 1849 do 1853, wiele ucierpiały — w nie
których tylko okolicach suchszych i klimat łagodniejszy m a
jących, nieco z takowych pozostało.
W okolicach górzystych mających zdrową paszę i po
wietrze, liczba pospolitych owiec, ja k np. w Sandeckim o 9.748 sztuk, powiększyła się; do czego zniesienie pańszczy
zny bezwątpienia przyczyniło się znakomicie.
Tow arzystw a wstrzemięźliwości przyczyniły się do osz
czędności — ztąd wynikłe kwoty pieniężne, użyte zostały przez chłopów na zakupienie zwierząt domowych *).
VIII. W edług obliczeń w r. 1857 wykonanych, w ypada w przecięciu na milę kwadr, austr., w dawniejszym Okręgu adm inistracyjnym K rakow skim :
Koni . ... 447 sztuk
— 10 —
*| Stronnica 32 w dziele podtytułem: „Sc.hilderung der Culturs- un d B evdłkerungsverhaltnisse verj'asst von der K rakauer B andels- u n d Gewerbekammer K ra ka u 1861.“
— 11 —
Bydła rogatego . . . 2.215 sztuk O w ie c ... .... 399 „ Kóz ... 20 „ T r z o d y ... 682 „
IX. W ykaz produktów ziemskich, rocznie zbieranych w dawniejszym Okręgu adm inistracyjnym Krakowskim.
1. Pszenicy ... 533.103 mierzyć 2. Ż y t a ... 6,670.225 n O. Ję c z m ie n ia ...O 2,350.595 7?
4. Owsa . . . . 7,429.010 :?
5. T a t a r k i ... 173.150 r, 6. Grochu . . . . . . 31.657 7?
7. Prosa . . . . 7.806 V .8. Bobu . . . . 4.875 h 9. W yki . . . . 2.928 7?
10. Z ie m n ia k ó w ... .... 10,392,295 7?
11. Kapusty w W. Ks. Krak. 6.928 kóp 12. Siemienia lnianego . . . , 2.174 mierzyć 13. L n u ... . . . , 2.720 centnar.
14. K o n ic z y n y ... 888.519 77 15. Siana i potraw u . . . . . 6,832.660 n Ki. Tw ardego drzewa . . . . 176.030 niż. a. s.
17. Miękkiego drzewa . . . . 860.100 77 » (Długość łupki 30 cali.)
X. Produkta celniejsze w dawniejszym Okręgu adm ini
stracyjnym K rakow skim : Konie, bydło rogate, owce, trzoda, ryby, zboże, masło, wełna, szczecina, jaja, skóry, drzewo bu
dowlane i opałowe, len, ogrodowizny, owoce, siano, jałowiec, kam ienie młyńskie i budowlane, wapno, gips, siarka, sól, że
lazo, węgle kamienne, ałun, galman, cynk, glinka ogniotrwa
ła, marmur, wody mineralne, nafta.
M ateryały szczególniej wywożone za granicę: kości i szm aty ; te ostatnie dlatego cenione, ponieważ w Galicy! ca
ła ludność nosi lnianą lub konopną bieliznę, gdy tymczasem w innych krajach półbawełuianą — stąd fabryki papieru w Galicyi byłyby bardzo korzystnem przedsiębiorstwem.
XI. W ykaz sum aryczny przemysłowców to jest fabry
kantów, kupców i rzemieślników w dawniejszym Okręgu adm inistracyjnym Krakowskim zamieszkujących w r. 1857.
1. W: Ks. K rakow skie . . . . 4.240 2. Obwód Bocheński . . . . 2.557 3. „ J a s i e l s k i ...2.284 4. „ Rzeszowski . . . . 2.425
5. „ S a n d e c k i ... 2.153 6. „ Tarnow ski . . . . 3.356 7. „ W adowicki . . . . 4.065 Summa 21.080
Zważywszy, iż według spisu ludności w roku 1857 w y
konanego, dawniejszy O krąg adm inistracyjny K rakow ski li
czył ludności 1,584.621 — to przypada 1 przemysłowiec między 75 mieszkańcami.
XII. PIWOWARSTWO.
W trzech latach, to je st: 1854, 55 i 56 w szystkie bro w ary dawniejszego Okręgu adm inistracyjnego Krakowskiego- których liczba wynosi 128, wyrobiły piw a 456.532 W iader 3/28 M., od których opłaciły podatku konsumcyjnego 228.108 fi. % kr. M. C.
XIII. GORZELNICTWO.
W szystkie brow ary dawniejszego Okręgu adm inistra
cyjnego Krakowskiego, których liczba jest 130 — wyrobiły w trzech latach, to je st: 1854, 55 i 56 1,198.607 w iader za- cićru na wódkę i od tego opłaciły podatku 269.509 fl. 23 kr. M. C.
XIV. FABRYKI CUKRU.
W dawniejszym Okręgu adm inistracyjnym Krakowskim , dwie istnieją fabryki cukru, a mianowicie: w Łańcucie hr.
Alfreda Potockiego i w Pisarzow icach w Obw. Wadowickim Ja n a Gurniaka.
— 12 —
T e fabryki wyrobiły w trzech latach, to je st 1854, 55 i 56 roku następujące ilości cukru burakow ego:
a) w Łańcucie roku 1854 ... 910 Cet.
W roku 1855 i 56 fabryka powyższa dla niewiadomych piszącemu przyczyn, była nieczynną — z późniejszych lat, niewiadome daty — w r. 1862 fabryka na większy rozmiar została zaprowadzona.
b) W Pisarzowicach w roku 1854 . 35.126 Cet. 29 ft.
„ „ „ 1855 . . 19.512 „ —
„ „ „ 1856 . . 20.045 „ -
Razem obie fabryki w 3 powyższych latach 75.593 Cet. 29 ft.
Podatek konsumcyjny od powyższój ilości wyrobionego cukru wynosił 11.415 fl. 2 6 % kr. M. C.
XV. PŁÓCIENNJCTWO. (Tkactwo.)
W niektórych obwodach a szczególniej w Jasielskim , w yrabiane jest płótno, na zw ykłych starodaw nych tkackich w arsztatach — jest to wyrób prawdziwie trw ały — atoli nie w ytrzym a konkurencyi z wyrobami płótna innych ludów Ce
sarstw a Austryackiego, za pomocą machin, a zatem taniej produkowanem i — interesem więc jest żywotnym, aby mo
żniejsi obywatele kraju, zaprowadzeniem stosownych w arsz
tatów mechanicznych, odpowiednich duchowi czasu, w sparli tę najważniejszą i najmożebniejszą gałęź przem ysłu krajow e
go, w celu uratow ania jej od zupełnego upadku — płócien- nictwo w Jasielskim obwodzie m ając lud powszechnie p ra cowity, doszłoby już było do wysokiego stopnia doskonało
ści, gdyby było znalazło protekcyą, u prywatnej zamożnej intełligencyi — słyszałem, iż przed kilkunastom a laty ś. p.
U r b a ń s k i , dziedzic dóbr ziemskich w obwodzie Jasielskim zam yślał o ulepszeniach płóciennictwa — atoli przedwczesny zgon jego zatam ował szlachetne zam iary — naszym k apita
listom zdaje się wszelka fabryka trudną — bezczynność i obojętny pogląd na nicość krajow ego fabrycznego przemysłu, je s t najłatwiejszym.
W ogóle rzec moŻDa: iż w Galicyi był i jest miejscami u w ieśniaków następujący zw yczaj: upraw iają len i konopie
— 13 —
i przędą w zimie na wrzecionach ty le, ile potrzebują na własne okrycie — przędzę tę dają do tkaczów, celem otrzy
m ania płótna, i tym sposobem zyskują tanią i mocną odzież, łecz w niektórych okolicach, chłopi teraz m ając się lepiej i ten zwyczaj zaniedbywać poczynają, kupując wytworniejsze ubranie zagraniczne — życzyć więc należy, aby księża p ro boszcze, nauczyciele szkół wiejskich i dziedzice dóbr ziem
skich, zachęcali ich do zachowania opisanego trybu postępo
wania — on bowiem jeszcze zatrzym uje wiele kapitałów w kraju.
Grube płótno konopne na worki, tudzież grube i śre- dnio-cienlde wyroby lniane, nietylko służą na potrzeby k ra jowe, ale nadto wychodzą za granice; niewiadome są prze
cież w tej mierze ilości rocznego wyrobu i wywozu — co jest wielce ważnem.
XVI. WYROBY STOŁKÓW, MEBLI I BEDNARSTWO GÓRALSKIE.
W yroby sprzętów domowych, jakoto: stołów, stołków, mebli, które górale w dawniejszym Okręgu adm inistracyjnym K rakow skim m ieszkający w yrabiają, zabawek drew nianych dla dzieci i gontów jako też wyroby bednarskie, nietylko służą na potrzeby krajow e, ale stanowią arty k u ł wywozowy za granicę — i dowodzą zdolności przemysłowej galicyiskie- go ludu w górach mieszkającego.
XVII. PRZEMYSŁ CHEMICZNY.
W zupełnem uśpieniu, chociaż m ajętniejsi aptekarze, mogliby go rozwijać, fabrykując środki kosmetyczne, perfu- merye i t. p., za które wiele pieniędzy wychodź, z kraju — te wyroby, znalazłyby konsumentów nietylko w Hialicyi, ale i za g.ianicą.
X VIII WYRÓB DRELICHÓW W ANDRYCHOWIE.
Na w ielką uwagę zasługują wyroby mieszczan w An
drychowie, którzy nie m ając dostatecznych kapitałów do n a leżytego rozwinięcia swojego przemysłu, przecież nie tracą w działaniu energii — rozwożą oni swoje wyroby po ja rm a r
15 -
k ac h , szczególniej po Galicyi Wschodniej — w roku 1862 przez podrożenie bawełny, przemysł ten wielce zachwiany został.
XIX. OSADY RĘKODZIELNICZO-ROLNICZE W GALICYI Są m iasteczka i wsie, które w leeie rolnictwem a w zi^
mie rękodziełami się tru d rią i tak np. Radymno w obwodzie Przemyślskim , stanowi osadę powroźniczą, której mieszkańcy gdyby mieli większe kapitały, mogliby mocno ze swoim w y
robem konkurować za granicą, bo m ając utrzym anie częścio
we z rolnictwa a częściowe ze swego rękodzieła, tanio fa
brykow ać mogą — obecnie ich powrozy i sieci na ryby, wy
wożone byw ają w odlegle kraje.
Takich osad rękodzielniczo-rolniczych w Galicyi i W.
Ks. Krakowskiem, jest mnóstwo — i tak np. w Czernicho
wie w W. Ks. Krakowskiem, mieszkańcy trudnią się budo
w ą galarów, w Sciej o wicach w yrabiają wełniane czapki sw a ne m agierki, w Kolbuszowy w obw. Tarnowskim mieszkają tokarze i kołodzieje — inne osady trudnią się koszykar- stwein i t. p. Jeżeli podżwignienie rękodzieł w Galicyi, jest pierwszym krokiem dążącym ku podniesieniu przem ysłu i fa
bryk — to zwracać baczną uwagę na wspomniane osady i udzielać im wszelką,, potrzebną pomoc m oralną i m ateryalną jest waż nem zadaniem — założenie w tych osadach kass o- szczędnośei i pożyczkowych dla rzemieślników, na wzór już istniejących w Tarnowie, jest rzeczą najistotniejszą.
Grunta w Galicyi ja k podobnie i w innych krajach, im bliżej leżą m iast kwitnących przemysłem, tem mają większą w artość, ponieważ m iasta zaludnione rzemieślnikami i prze
mysłowcami, konsum ują płody rolnicze, przy nędznych m ia
stach, zmniejsza się wartość gruntów i produktów — to jest najoczywistszy dowód: iż podniesiony przem ysł miast, sta
nowić będzie szczęście rolników Galicyi — nie potrzebaby więc działać według teraźniejszej zgubnej zasady: sprowadzę sobie wyroby rzemieślnicze z zagranicy, bo nasi robią bez gustu i drogo.
- 16 —
GLINKA OGNIOTRWAŁA.
Grójec, Rudno i Mirów w W. Ks. Krakowskiem w ła
sność hr. Adam a Potockiego tudzież Ł ysa Góra w bliskości dóbr Poręba, także w W. Ks. K rakowskiem położona, w ła
sność hr. Józefa Szembeka, m ają kopalnie glinki ogniotrwa
łej tak wybornego gatunku, iż ją nietylko krajowe, ale n a wet sąsiednich Prus i Królestw a Polskiego huty, do użytku swego na naczynia zwane mufle, zakupują — prócz tego w yrabia się z niej cegła ogniotrwała, niekiedy w znacznych ilościach W isłą do Królestw a Polskiego przesełana, tudzież inne naczynia np. wazony używane do pielęgnowania k rz e wów kwitnących w pokojach. W Alwerni, w W. Ks. K ra
kowskiem położonej, w yrabiane z niej garnki jak o trw ałe w ognin, są wybornym glinianym wyrobem do gotowania.
Te wszystkie wspomniane kopalnie w 1856 roku, wydobyły glinki ogniotrwałej 87.908 ‘"/iuo Cetnara, wartości 27.227 fl.
7 k r. C. M. *)
Pom ijając statystyczny w ykaz wydobywanych ilości różnych gatunków soli, w c. k. kopalniach Bochni i W ieli
czki, zwracam tylko uwagę czytelników na sól fabryczną, znajdującą się w W ielickich kopalniach, a używ aną do róż
nych wyrobów fabrycznych, i ta k :
w r. 1854 w Wieliczce wydobyto soli fabrycznej 34.146— 75
*) Stronnica 312, w dziele pod tytułem: „ Tafeln zur S ta tis tik des G rossherzogthums K ra ka u un d der westlichen K reise G aliziens zusammengestelt un d herausgegeben von der K ra ka u er H andels- u n d Gewerbelcammer — K ra ka u 1860.
XXI. SÓL FABRYCZNA.
Cet. ft.
„ „ 1855
„ „ 1856
Razem w trzech powyższych latach 121.827— 55
Biblioteka Śląska w Katowicach Id: 0030000146502
