Ekonomicznie ważne parazytozy ryb w Czechosłowacji

WIADOMOŚCI PARAZYTOLOGICZNE T. VIr, NR <1/5.'6, 1961

EKONOMICZNIE

PARAZYTOZY RYB W

VACLAV DYK

Katedra Parazytologii Wydz. Weterynaryjnego, Brno

Szereikie i w swoim czasie nowoczesne podstawy dla rozwoju ichtio- parazytologii w

pod koniec

stulecia Fric i jego

Prowadzone przez niego badania

wprawdzie cha- rakter faunistyczny, ale

Frica do przedmiotu

stworzenie pierwszych elementów dla ekologii organizmów wodnych.

Czynem pionierskim

w czasach Frica utworzenie pierwszej w Euro- pie ruchomej dobrze

tffenowej stacji hydrobiologicznej, dzia-

łającej

w zlewni rzeki

Stworzone

tej stacji

pro-- wadzenia prac badawczych w

roku na

zebranym ma- teriale na ówczesnym etapie rozwoju nauki nie

nigdzie analogii.

Szczegółowe

badania rzeki

do uzyskania niejednej

wiadomości także

o

ryib , a

badania Sramka i in.

ich

W r. 1908

zebrał

Fric wyniki

w pierwszej czeskiej monografii o rybach i ich

pasożytach. Jedność

teorii z

w ten sposób w

pierw-

szą, rozwojową, obiecującą fazę.

Pierwsza wojna

dalsze badania ryib i ich

tów. Do

Frica

w r. 1920 Schaferna i jego

a w szcze-

gólności

Volf, pracami prowadzonymi dla celów praktyczno-rybackich.

Systematyczne i owocne badania nad cnidosporidia

Jirovec. Micro- sporidia

Weisera. W

Szkole Weteryna- ryjnej w Brnie Rosin

badania cyklów rozwojowych

ryb,

nowoczesne metody stosowane w podobnych bada- niach przez parazytologów radzieckich. Okupacja

przer-

wała

na

czas tak

rozwój ichtioparazytologii.

Po wyzwoleniu i odnowieniu akademickich oraz rozpoznawczych pra- cowni nauk owych

ryb

ponownie przedmiotem zaintere-

sowań.

Na Wydziale Weterynaryjnym w Brnie w r. 1950 Dyk i Lucky

wypełnili

wiele luk w

o

rer- baków u r yb• i stwierdzili,

teoria akademika

o natural-

Referat wygłoszono na VII Zjeździe PTP, Olsztyn-Kortowo. 11-14 VI 1961.

nej

chorób ma znaczenie

w warunkach

wodnego, w odniesieni u do niektórych parazytoz. W Katedrze Z oologii Uniwersytetu w Brnie, szereg now ych

badania Vojtka, Ergensa i ich

Dalsze liczne odkrycia

ba- dania Kastaka z Instytutu Helmintologicznego

Akademii Nauk, prowadzone w

Ca:kaya w

oraz Romanowskyego na rzece Dunaj pod

W tym samym

w Laboratorium Ichtiologicznym Pacak zajmuje

zagad- nieniem praktycznym wzbogacania parazytofauny biotopu w

wprowadzania

zarybieniowego z

dorzeczy. Pod kierun- kiem akademika Jiroveca w Pradze

znowu badania

niczych pierwotniaków prowadzone przez Loma.

W

badaniach stale

uwagi

stosunkowi

pasożyt-żywiciel, aniżeli

stosunkowi

do

Parazyto- fauny ryb nie

jednak

statycznie. W badaniach ichtio- parazytologicznych powinny

stale

zmiany

w

powstawanie nowych biotopów, wraz z zarybianiem

nych zbiorników wodnych, wreszcie

Na

szczególną uwagę zasługuje

stawiarstwo, które z jednej strony stwarza

możliwości

rozwoju i rozprzestrzeniania

z drugiej strony re- gularnie je likwiduje przy

Intensyfikacja hodowli,

do produkcji masowej

z

o

stawu , z

do konsolidacji stawiarstwa.

nowe warunki dla rozwoj:.i

w zbiornikach zaporowych, w których w ostatnim roku

narastania

pa-

sożytniczych. Pasożyty,

które dawniej

chwast rylbi, w wyniku gospodarki

niebezpieczne dla cenniejszych gatunków.

Jest

ekonomiczne znaczenie

ryb spo- woduje

uwagi zbiornikom wodnym.

stwarzającym

nowe warunki rozwoju dla

Mo- tywem przewodnim

zapewnienie wykonania planów produkcyjnych, zapewnienie dostarczenia

do

ryb

słodkowodnych.

Ichtioparazytologia musi dialektycznie

ze

badania naukowe i

z aspektem ekonomiczny m.

Pierws ze

w kierunku opanowania tych problemów natra-

fiać będą

zapewne na takie

jak brak odpowiedniej ewidencji strat czy to ze

na

ich zatajenia, czy po prostu ze

na

ich oszacowania.

zestawienie ekonomiczn e

ważnych

parazytoz ryb w

20-letnie

czenie w diagnoz owaniu tych

zarówno swoje

jak

sw o- ich uczni ów i

oparte na licznych i

stych kont aktach z terenem. W obecnej sytuacji w naszym kraju

804 ^{V. DYK}

szych strat

w sposób

lub

schorzenia

Czynnikiem

wychów narybku zarówno w gospodarstwach

pstrągowych,

jak i karpiowych jest kostiaza. Czynnikiem

cym d o tego schorzenia jest

ryb,

z intensyfikacji hodowli, z

manipulacji rybami. W

Czechach, u

oraz w pólnocnoczeskim podgórzu,

w

gdzie wody

znaczne zakwaszenie, dochodzi do masowych in- wazji i

narybku. Straty, jakie powoduje omawiany

gają

30-50 procent.

Lentosporiaza pojawia

jedynie w gospodarstwach

sta- rych, ciasnych, nie

przeprowadz enia radykalnej dezynfekcji i sanacji. Schorzeniu ulega zarówno narybek

jak i lipienia. W gospodarstwach

budowanymi staw- kami obrotowymi o twardym, czystym

lentosporiaza wykazuje

wyraźną regresję.

Liczbowe oszacowanie strat nie jest

Trichodinoza i chilodoneloza

parazytozami przerybionych stawów oraz zimochowów i magazynów. Jakkolwiek

te schorzenia

nie ma danych o

strat, jakie

powodują. Można sądzić, że

cor az powszechniej stosowane sposo b y za- pobiegania tym schorzeniom

dobre wyniki praktyczne.

Ichtioftiriaza jest niebezpiecznym schorzeniem dla narybku wielu

nych gatunków, a przy tym

cechuje bard zo szerok a

adaptacji do rozmaitych warunków ekologicznyc h. Jest to organizm

dobylski, spoty kany zarówn o w bardzo twardych,

wodach g ospodarstw

jak i w

silnie

wodach stawów karpiowych . Trzeba

nie j est on -

to tradycyjnie

-

ryb

a j ak

stwierdził

Schaferna, doprowadza do

tak

jak

Obaj ze S tedronskym

u tar- laków karpia, które w okresie

przy niekorzyst- n.ej pogo d zie zb yt

przetrzy m ywan e w

stawk ach i magazy- nach. Pomimo

u j edn ej z ryb

do silnej

niawki i

a u innych

p o tarle objawy bardz o silnego

osłabienia.

Z ekon omiczn ego znaczenia omawianej parazytozy wynika ko-

nieczność położenia większego

nacisku na skrupulatn e unikanie wszyst- kich czy nników

inwazji, a przede wszystkim unikania gro- madzenia

ryb w

zbiorn ikach o

wodzie.

Spośród

helmintoz

problemem w produkcji narybku jest

daktylogyroza.

niedostatek tlenu

z sil-

nego

stawów obornikiem i inne czynniki

narybek

sprzyJaJą

szybkiemu

tej przywry,

dla gospo- darstwa

Jak bowiem

w nie- których gospodarstwach

strat

gała

80 procent

oszacowanie szkód nie

tak

długo możliwe,

jak

nie

one w odpowiedni sposób rejestrowane przy pomocy leikarzy wet.-ichtioparazytologów. Godne uw agi

obserwacj e Luckyego, który stwi€rdzil w

pobdniowamorawskim,

że już

u 3-tygodniowego narybku karpia

przy

wody

około

15 °C dwa gatunki rodzaju Dactylogyrus, a mianowic ie D. extensus i D. minutus. P o

ociepleniu wody do 25°C

w czwar- tym tygodniu

n arybku

D. vasator, który przy

w czerwcu

do

w je- sieni. W listopadzie natomiast

u obserwowa- nego narybku gatunku D . anchoratus. Wydaje

wobec te go

ko-

nieczną

opracowanie sposobów zapobiegania daktylogyriazie w oparciu o zasady ekologicznej klasyfikacji Bauera.

Diplostomoza

lokalnie w gospodarstwach

p o-

łożonych

na urodzajnym ,

w

podgórzu, ku któremu dla

gnieżdżenia się zlatują

mewy .

przez metacerkarie tej przywry tarlaki

przez hodowców

cenione.

Sangwinikoloza niszczy w

lata w niektórych stawach podcho-

\Vany narybek karpia lub pojawia

dopiero w

roku u obsad.

Inwazja

z obfity m

w zbiorniku

wicieli

Liguloza

w zbi ornikach zaporowych u chwastu rybiego z rodziny karpiowatych, po

lub

ptaków

drapieżnych.

Jest, jak wiadomo,

dla dynamiki populacji leszcza, i stanowi bardzo dobry

na to,

stan

parazytozy nie

oceniany sztywno i dogmatyczni e. Narastanie tej helmintozy

w sposób widoczny z osiedlaniem

p ta ctwa wodnego na zbiornikach zaporowych.

Trienoforoza

szk ód ekonomicznych w

nie powoduje, jakkolwiek lokalnie jest notowana.

Protocefaloza zdarza

u sumów

w zbiornikach zaporowych.

Akantocefaloz y

znaczenie w hodowli ryb

Naj-

większe zdolności

adaptacyjne do

warunków ek olog icznych wy- kazuje Neoechinorhynchus rutili,

w

zarówno w wysokogór skich j eziorach, jak i nizinnych stawach, zarówno u

jak i u karpi . Przy nadmiarze pokarmu obserwuje

jednak czasem,

ten nie doprowadza do

z jego

stanu

kachek sji i wy chudzenia

W niektórych poludniowoczeskich g o-

spodarstwach karpiowych omawiany

staje

nielada problem em

/'.\Oli ^{V. DYK}

utrudniającym

wychów narybk:1 . Dziej e

tak w tych gospodarstwach, które

chów kaczek. W przesyconych

tych ptaków, gni-

jących

zatokach

warunki do masowego

(Asellus aquaticus) .

Pijawczyca jest

z

karpia, która dla rozwoju pijawki Piscicola geometra stwarza bardzo dogodn e warunki.

Frica

Piscicola geometra w zbiornik.ach naturalnych jest minimalne. Warunki hodowli ryb w gospodarstwie stawowym, a

obsadzanie stawów wkrótce po

lub stosowane w przy- padkach posocznicy obsadzanie stawów

w jesieni wydatnie

szają możliwości

rozwoju tego

je

sposób od-

łowu

ryb i wprowadzenie do hodowli stawowej nowych (aklimatyzowa- nych) gatunków ryb.

pijawek i ich rozprz estrze- niania

paciorkowy system hodowli karpia. U

w rzekach

niekiedy szkody pijawki z gatunku Cysto- hranchus respirans. Piscicola geometra

w stawach po-

łożonych

do

500 m n.p.m. W

gospodarstwach

pstrągowych

pojawia

sporadycznie,

zostanie zawleczona z po-

łożonych

w

gospodarstw karpiowych.

Ze

przez stawonogi

znaczenie ma argu- loza . Jej

jest w stawach

Argulus japonicus (dawniej pellucidus), w rzekach i

rzecznych Argulus foliacaeus, a w wo- dach

Argulus coregoni.

te obok pijawek

ryb chorobami infekcyjnymi , np.

Niedostateczna kontrola

zarybieniowego (tarlaków), niewykrycie trudno zauwa-

żalnych pasożytów tkwiących

na pletwach

ogonowej)

promieniami

przyczynia

do przeniesienia

do now7ch zarybianych zbiorników. Szkody, jakie

splewki, ni::

są dużo

mniejsze od szkód powodowanych przez pijawki. Potrzeba

szego stosowania metod zapobiegawczych przeciw arg:.1lozie wydaje

wielce aktualna.

Ergaziloza jest prdblemem o

znaczeniu w zbiornikach zapo- rowych. Rozwojowi oraz rozprzestrzenianiu tego

sprzyja inten- sywne

ryb karpiowatych. Formy larwalne

na skrzela

narybku,

masowo w

kich zatokach i na mieli znach zbiorników zaporowych.

w t en sp osób rozwój

doprowadza do atakowania

cenniejszych gatunków ryb, o delikatnym aparacie ~k rzelowym (sandacz, szczupak). Je-

dyną skuteczną metodą

zapobi egania stratom, jakie

gospodarczo

i sport owo cen nych gatunków ryb powoduje w zbiornikach zaporo wych

omawiany pa so: iy t, wydaje

regulacja

ryb karpiowatych przez

orlpowiednio prowadzone

i usuwanie ikry.

Dla stale

hodowli

problemem o znaczeniu praktycznym staje

zagadnienie zapobiegania basanistozie. Sprawca tego schorzenia nie bezpiecznie rani i

jamy skrzelowej, co prowad zi nierzadko d o

i

ryb.

Malo

ale ekonomicznie b ez

jest hy- d rozetoz a (notaspi oza), w które j prze biegu doch odzi d o

narybku ryb

(a

i akwaryjn y ch), z objawami us zkodzenia

Pasożyt

niszczy

i

co

w ogóle na

cennych gatunków ryb.

STRESZCZENIE

1.

Przy obecn ym stanie

ichtiopa razytologiczny ch,

sb-

żyć

ni e tylko teorii , ale i praktyce, wydaje

rejestra- cja danych o

w poszczególnych

ryb.

2. Warunkiem

rozwoju m etod zapobiegania parazytozom ryb jest uzyska nie

danych ekologicznych.

3. W dobie intensyfikacji hodowli ryb stosowane metody w gospo- darce rybackiej, a w

przerz uty

zarybieniowego

zwiększają możliwości

rozwoju dla niektórych

4 . Planowe

przyrody przynosi

nowe

rozwojowe

np. w zbiornikach zaporowych.

5.

uwagi

o szeroki ej tolerancji t:k olog icznej, malej

i

przystosowywa- nia

do rozmaitych

6. W przypadku

gatunków o

rozwoju, tj. wy-

magającym udziału żywicieli pośrednich,

konieczne jest zwrócenie pie-

czołowitej

i

uwagi na

i

tych

N a podstawie tego

oraz porównania danych z te- renu

z danymi z Polski

Grabda, J. Grabdowa , Kazub- ski, Kazicka, Kozikowska,

Wiszniew- ski, i in.)

idzie o zagadnienia patologii pewnych

schorzeń pasożytniczych

ryb , w obu krajach jest

p odobn ych i

wspólnych problemów. Wydaje

wi elce

wzajemna wy- miana

i w y ników

zaznajomienie

z pracami prowa- dzon ymi w terenie i obiektach hodowlanych.

przeto mój re ferat

życzen:em pełnego

rozwoju

i wielu d alszyc h sukcesów

polskiej ichtioparazytologii.

Adres autora:

Parasitologickci Katedra Veterincirni Fakulty VSZ, Brno, ul. Palackeho l {CSSRJ

WTADOMOSCI PARAZYTOLOGICZNE T. VII, NR 4/5/6, 1961

BJH151HvlE TTAPA3vlTAPHhlX 3A60JIEBAHHH HA KA4ECTBO Ph16H011 TTPO,UYKLl,J/111 ^1,1 HA 4l1CJIEHHOCTb TTPOMblCJIOBblX Pbl6 8 TTPEC-

HOBO)lHbIX BO)lOEMAX

O. H. 5AY3P

rocyAapcTBeHHhIH JiaY'łHO-HCCJleAOBaTeJJhCKHH HHCTHTYT O3CpHoro H pe•moro p1,16Horo XO15IHCTBa

TTapa311TapHbie 3a6oJieBaHl1H HaH0CHT 3Ha'll1TeJibHblH yw.ep6 3anacaM npo- MblCJI0BblX pbI6.

3TOT yll_(ep6 Bbipa:>KaeTCSI:

I.

2.

B '!aCTl1'1HOH 1rn11 llOJlHOM aTpocp1111 rottar, '!TO np11B0,lll1T K CHH:>KeHHłO 3cpcpeKT11BHOCTl1 B0CIIp0113B0,ll.CTBa,

3.

r116eJ1b pb16 CTapw11x B03pacT0B, Bbl3BaHHaSI napa3ttTaMl1, B rrp0MbICJl0BbIX B0,11.0eMax Ha6JlłO,llaeTC51 cpasmneJibH0 pe.D,K0. B TO :>Ke BpeMH CMepTHOCTb M0Jl0.ll11 B B03pacTe ,ll0 0,llHoru ro.D,a BKJlł0'111TeJTbH0, cy,11.H no 11CCJIC,ll0BaHl1HM noJibCKl1X H C0BCTCKMX cneu11aJil1CT0B, M0:>KeT 6bITb 0lfeHb BeJI11Ka.

Oco6yJO onacH0CTb B 03epax 11 BO,ll,oxpaHTrn111uax BocTO'IHOtt EspOllbl npe.D,- cTaBJI51IOT ,llHIIJI0CT0MaT03, JI11ryne3, Tptt3HOcpopo3, qepH0flSITHHCTaSI 6oJie3Hb, Jpra- 3HJI03 11 HeK0T0pbre .llpyrwe. IloBH)UiMOMY, KJllOlf K BbllłBJlełlttlO yw.ep6a, HaH0Cl1- M0ro pb16HOMY CTa.lly napa311TaM11, JlC)Kl1T KaK pa3 B 11CCJie,ll0BaH11SIX 3apa:>KCHH0CHI MaJibK0B pb16. TaKHC 11CCJie,L(0BaHl1H Heo6XO.lll1MO pacwttpHTb.

l.JaCTl1'1HaH HJIH TIOJlHaH KacTpau11si pb16 Bbl3btBaeTCSI KaK napa311TaMl1, 0611- TałOW.HM H B roua,L(ax M ttKpe (ttanp.

Henneguya oviperda, Polypodium hydr[forme).

TaK li KPYIIHbIMl1 II0J10CTHblMl1 cpopMaMH, 0Ka3blBaJOW.11Ml1 Ha roHa)lbl rv;•:xa1rn- '1eCK0C H ropMoHaJibH0e Bo3n:ewcrntte

(Ligula, Digramma).

M11or11e IIapa3HTapHbTe 3a6oJJeBaHHH npHB0,11.51.T K 3aMe.llJICHl1IO TCMl1a poCTa pbl6 11 K noTepS!M B Bece, '!TO B CB0IO 0'łepe,11.b 3anep)KttBaCT HacTynne1111e 110Jl0- B0M 3pCJI0CTl1. 3To 0TMe'łCH0 ,L(JISI. CH[0B 113 THp0JibCKHX 03Cp BCJICt1CTBl1e 3pra- 3HJI03a (Lechler,

1935),

Leuciscus waleckii

Ychthyoxenus (Livoneca) amurensis

1951 ),

Micropterus do/omie

nne-

pouepK011.uos

Proteo rephalus ambloplitis (Hunter

1933)

rlłX ph!6. O'1eHb 3aMen10 OTCTalOT B pocTe H TepHlOT B Bece Jlell.lH, 3apa)l(eHHbie

Digramma interrupta.

25 - 30%

1959).

Ilo,n BJUIHHHeM rrapa3HTOB 'laCTO Ha6mo,naeTCH CHH)KeHHe ymnaHH0CTlł 11H0r,[\a B

1,5 - 2

1954).

HaKanJJHBaeTCil BCC 60jTblUC MaTepHaJIOB o TOM, '!TO npH napa3HTapHblX 3a- 60J1CBaRHJIX Ha6mo,uaeTCH CHH,KCHHC co,nepll<aHHH )Klłpa, npH'leM 111:-l0r)la O'ICHJ, 3Ha•rnTeJibHoc. TaK y JJHHei1 npw 3pra31u101e co,nep)!<amre lKttpa na.uaeT s 10 -

15

pa3 nporns łlopMhI (Alann,

1960).

1960),

1958)

113BCCTHO cpaBHHTCJlbHO HCMHOro flOTlhITOK Bbipa3!lTh B KOJ1H'łCCTBCHHblX rro- Ka3aTem1x BJlHHHHC napa311TOB Ha ':IHCJJCHHOCTh nonynnu:1rn pb16.

M. Jl.

(1951)

13%

Ychthyo- xenus;

130

B.

(1959),

Digramma interrupta,

12000

Haurn 3HaHHSI no 3aTpOHYTbIM norrpocaM e111,e ,Il,OBOJlhH0 CKY,[l,Hbl. Heo6xo- ,UHMbl ,IJ,aJibHCMIUI1C HCCJIC,[\OBaHHH no rraToreHe3y MaCCOBblX napa3HTapHbIX 3a- 6oJieBaHHM li HX BJJHSIHHIO Ha 3amlCbl pbI6 B npeCHOBO,[\HblX 80.ll0CMax.

Wiadomości Parazytologiczne z. 4, 5, 6 11