KIESE W E T T E R O W I E - R O D Z I N A L U B E L S K I C H K S I Ę G A R Z !
W drugiej połowie X I X wie k u obok znanej i powszechnie oenionej firmy M i c hała Arota, na uwagę zasługuje księgarska działalność Kiesewetterów. Działalność tę zapoczątkował Lu
domir Kiesewetter. Pochodził z Hrubieszowa, gdzie prawdopo
dobnie urodził się około 1045 r. Dał się poozątkowo poznać lubelskiemu s p ołeczeństwu jako zdolny snyoerz, w y s t a w a jego prao snycerskich ozynna b y ł a przez p e w i e n czas w zakładzie fotograficznym p. Chioińskiej. Był też nauozy c i e l e m rysunku w szkołaoh lubelskioh.
P o c zątki k s i ęgarstwa Ludomira Kiesewettera są bliżej nieznane. Ok o ł o r. 1601 posiadał niewielki antykwariat, na co wskazuje zachowana k o respondencja z W ł a dysławem Bartynow
akim. J a k z niej w y n i k a Kiese w e t t e r był w stałym kontakcie z tym znakomitym zbi e r a c z e m przesyłająo m u rzadkie książki i starodruki otrzymująo w r e w a n ż u oiekawsze egzemplarze monet do swej kolekoji.
W r. 1003 nabył o d Z. Szymańskiej księgarnię wraz z ist
niejącą przy niej wypożyozalnią k s i ą ż e k polskich, rosyjskioh, f r a n o u s k i c h i niemieokich. K s i ę g a r n i a m i e ś o i ł a się w hotelu
"Viotoria", przy ul. Kapuoyńskiej /obecnie ul. J. Osterwy/.
Kiesewetter znaoznie ją powiększył zaopatrując w szereg naj- n o w s z y o h wydawnictw. P r o wadził również zakład r a m i wyrobów snycerskioh, które r a z e m z m a t e r i a ł a m i piśmiennymi sprzedawał w tejże księgarni. W centrum zainteresowań K i esewettera le
żała wypożyczalnia k s i ą ż e k polskich, rosyjskich, franouskich i niemieckich, a w następny oh lat a c h również nowośoi. N a tym odcinku oiągle coś zmieniał i ulepszał. Regulamin wypożyozat*
ni przewidywał dogodne warunki korzystania, zobowiązując ozy- telników do złożenia k a u o j i w wysokości 3 rs. zwracanej po w y gaśnięoiu abonamentu, i opłaty mieslęoznej wysokości 50 kęp, umożliwiająo w zamian wypożyozenie 4 tomów na raz. nykupują- oy abonament półroczny otrzymywał t y t u ł e m premii oleodruk war*
tości 2 rubli.
Na użytek 02y t e l n i k ó w wydał Kiesewetter w r. 1004 "Ka
talog Czytelni P o l s k i e j ...", grupujący książki w trzeoh zaaa-
dniozyoh działaoh, a mianowicie romanse i powieśoi, poezja i teatr oraz dzieła z zakresu filozofii, estetyki, krytyki i historii. O d 1064 r. reklamował korzystne warunki wypoży- ożalni nut, urządzonej w nowym, obszerniejszym lokalu w tym samym hotelu "Victoria".
Na poozątku 1897 r. otworzył księgarnię w Chełmie, oo wiadozyć może o pewnym rozmaohu i przedsiębiorozoóoi jej założyciela. Nie posiadamy bllższyoh szczegółów dotyoząoych egzystenoji i funkojonowania księgarni w Chełmie.
V r. 1698 lubelska księgarnia Eiesewettera przeniesio
na została na drugą stronę ul. Kapucyńskiej nr 2. Była ona wtedy prowadzona przez Władysława Eiesewettera, prawdopodob
nie syna Ludomira. Ludomir Eiesewetter zmarł 16 września 1903 r. i pochowany został na cmentarzu w Hrubieszowie. Księ
garnia pod nowym kierownictwem prosperowała dobrze stale roz
szerzając zakres swej działalności. W r. 1904 Władysław KŁe- sewetter otworzył filię księgarni na Przedmieściu Piaski or 894- /dziś Plao Bychawski/. Z nieznany oh przyozyn obie księgarnie Władysława Eiesewettera zostały zlikwidowane w r.
1909, krótko przed zamknięciem prowadzone były przez Marię Eiesewetter. Część zasobów księgarni, ok. 1000 tomów dzieł beletrystycznych i popularnonaukowych nabyło Towarzystwo Mu
zy ozne "Harmonia".
Hok 1909 położył również kres świetnie rozwijająoej się księgarni Wiktora Eiesewettera. Poozątkowo Wiktor E. prowa
dził jedyny w Lublinie zakład aparatów i materiałów fotogra
ficznych. Księgarnia, którą nabył w r. 1900, była dawną firmą Stanisława i Miohała Arotów, prosperującą w Lublinie od re
ku 1638. Dzięki rzutkiemu kierownictwu stała się szybko jed
ną z największyoh tego typu plaoówek w Lublinie i mimo swej krótkotrwałej egzystenoji odegrała w historii lubelskiego księgarstwa niepoślednią rolę.
Była świetnie zaopatrzona w najnowsze dzieła beletry
styczne i naukowe, posiadając skład główny wydawnictw znanyoh firm warszawskioh jak M. Arota, Gebethnera i Wolffa, Konstan
tego Treptego, Jana Piszera i innyoh.
Szczególną troską otaozał Wiktor Eiesewetter istnieJąoą przy księgarni wypożyogalnię książek* Poozątkowo prowadził wypo
życzalnię książek starswyoh, skompletowanych w dziale pol
skim 1 francuskim, której księgozbiór Już w r. 1900 wynosił przeszło 2000 tomów.
W
r. 1902 otworzył również lioząoą ok*500 tomów wypożyozalnię ostatnich nowoóoi na niepraktykowa- nyoh dotyohdzas warunkaoh premiowych* Nowy system szeroko reklamowany nie tylko w prasie miejscowej, zakładał, że ozy- telnioy wykupujący abonament roczxqr w oenie 12 rs. mogli wy
pożyczać Jednorazowo znaczną ilość książek beletrystyoznyoh i naukowych i za taką kwotę otrzymywali po upływie roku ksią
żki na własność w drodze losowania* Istotne dla nowego sys
temu było bezpłatne wypożyozanle kBiążek* świadczy to nie
wątpliwie o tym, że Eiesewetterowie widzieli w księgarstwie nie tylko źródło zysku, ale również ważny instrument szerze
nia oświaty w tych kręgach lubelskiego społeozeństwa, które nie mogło sobie pozwolić na kupno książek do swyoh prywatnyoh
zbiorów* Sam napisze o swej inlojatywie w ten sposóbi "Otwle- rająo w roku przeszłym Czytelnię Nowośol, na warunkaoh pre
miowych, nigdzie dotyohozas nie praktykowanych przede wszyst
kim miano na względzie rozbudzenie ozytelniotwa pomiędzy naj
szerszymi warstwami społeczeństwa przez dostarczenie nowoóoi ze wszystkioh działów literatury"^• Zapewne ten nowy system prowadzenia wypożyozalnl na zasadzie udziałów czytelników Jak
i względy reklamowe skłoniły Wiktora Eiesewettera do ogłoszę- p
nla obszernego sprawozdania w prasie • Warto przytoczyć kil
ka danyoh tego sprawozdania obrazujących działalność tej pla- oówki. I tak w r. 19 0 2-licz ba abonentów wynosiła 253»-W tym stałych czytelników wnoszący oh wkład roczny, któryoh udziały stanowiły podstawę egzystencji wypożyczalni, zaledwie 5 2* Stosunkowo duża ilość wypożyozeń, bo aż 0 705 świadczy o war
tościowym księgozbiorze wypożyozalnl. Czytelnioy rekrutowali się z drobnomieszczaństwa oraz ze sfer urzędniozyoh, znikomo tylko ze sfer ziemiańskich 1 wolnych zawodów* W cytowanym wyżej sprawozdaniu podano wykaz najpoczytniejszych autorów,
1 Gaz. lubel. 1903 nr 57 o tamże
lloząoy 22 nazwiska. Najpopularniejszym pisarzem był oozy- wiśoie H. Slenkiewioz, a dalej Przybyszewski, Gawalewloz, Eodziewiozówna, Prus i Weysenhoff.
0 pożyteoznośoi tej plaoówki ^wiadozyć może szereg po- ohlebnyoh opinii ozytelników zamieszozonyoh w miejsoowej pra
sie. Podnosili oni kompletność księgozbioru, zwłaszoza w dziale beletrystycznym, dostateozną ilość egzemplarzy, po
krywa jąoą zapotrzebowanie ozytelników, szybkość włączania do wypożyozalni ostatnioh nowości oraz faktyoznie bezpłatne ko
rzystanie z wypożyozalni.
Znana poetka 1 działaozka społeozna Franciszka Arn- sztajnowa pisała do Kiesewetteras "Szanowny Panie 1 Nieskcś- ozenie miło mi jest mćdz zapewnić Szanownego Pana, że założo
ną przez Niego czytelnię nowośoi uważam za instytuoję ze wszech miar pożyteczną, przez oały rok ubiegły korzystałam z niej z prawdziwą przyjemnośoią znajdując wszelkie świeżo wydane książki. Nie wątpię też, że wobeo nader dogodnyoh dla ozytelników warunków, ozytelnia Pańska znajdzie należne uzna
nie i szybko obejmie wszystkie sfery o^ytające naszego mia
sta"^ •
W korespondencji dra Adama Majewskiego ozytamys
"V
przeciągu roku 1902, jako uczestnik czytelni udziałowej stale otrzymywałem wszystkie te książki, jakich żądałem nawet z po
między nie należący oh do ozytelni. Jako mój udział otrzyma
łem książek za pełną sumę 12 rubli w bardzo dobrym wyborze wyłącznie nowośoi z któryoh jestem w zupełnośoi zadowolony*
Formę o ^ t e l n i zapoczątkowanej przez p. Kiesewettera uważam za bardzo dogodną dla abonentów czytelni."
Zapewne dla ratowania swej sytuaoji materialnej i nie przynoszącyoh wystarczająoyoh dochodów księgarni, otworzył Wiktor K. w r. 1906 "Salon sztuki i aroheologii" posiadająoy na składzie w dużym wyborze sztyohy, staloryty, miedzioryty i akwaforty polskich artystów, obrazy olejne i akwarele, por- 0elanę,, brązy, meble i numizmaty. Salon pośredniczył przy nabywaniu wszelkiego rodzaju antyków. W r. 1909 Wiktor Kie- sewetter odsprzedał swoją księgarnię J. Lisowskiej, która
Gaz. lubel. 1903 nr 57
już w następnym roku stała się ponownie własnośolą Miohała Arota. Po raz drugi w swym żyoiu Viktor Klesewetter zwiąże się z księgarstwem, tym razem w Warszawie gdzie w r. 1922 założył księgarnię pf. V. Kiese etter i Ska, Plao Trzeoh 1 krzyży 12. W r. 1925 przeszła ona na własność Sugenlusza Kuthana.
Działalność księgarska Klesewetterów nie hyłaby pełna*
gdyby nie wspomnieć o ich skromnych oo prawda lniojatywaoh wydawniczych. Władysław i Wiktor Eiesewetterowie wydali na
kładem swych księgarni kilka pozyoji przeważnie lubelskioh autorów. Widoki Lublina w formie kart pocztowyoh nakładu Władysława K. zostały nagrodzone listem poohwalnym na wysta
wie lubelskiej. Maria i Wiktor Eiesewetterowie brali udział w 1 Zjeżdzle Księgarzy Polskioh jaki odbył się w Warszawie w r. 1907* Wiktor wszedł nawet do Komisji Zjazdowej. W lu
belskiej prasie zamieśoił artykulik "Po zjeżdzle księgarzy”
dzieląc się swoimi wrażeniami na temat sytuaoji polskiego księgarstwa.
Eiesewetterowie nie zasklepiali się wyłąoznie do dzia- łalnośoi handlowo-księgarskiej. Znani byli na terenie Lubli
na i w innych dziedzinach ze swej społecznej postawy. Wiktor K. był aktywnym działaczem Polskiej Macierzy Szkolnej. Wszyst
kim kołom PMS sprzedawał książki tak krajowe jak i zakordono- we udzielając znacznego rabatu. Z ramienia tej organizacji brał udział w zjeżdzle ogólnym PMS, jako delegat koła lubel
skiego. Tyle na podstawie fragmentarycznych danyoh można po
wiedzieć o księgarskiej działalności dwóch pokoleń Kiesewet- tarów.
B i b l i o g r a f i a
1. Nekr. Ludomira K.; Gaz. lubel. 1903 nr 203, Tyg. ilustr.
1903 nr 44 s. 879.
2. Ogłoszenia prasowe we współczesnyoh ozasopismach lubelskich a zwłaszcza! Gaz. lubel. 1863 nr 26 s. 3l 1884 nr 50 s. 3l 1697 nr 235 s. 1; 1898 nr 162 s. 4; 1900 nr 265 s. 3;
1903 nr 57 s. 2/3; 1904 nr 279 s. 6;
Ziemia Lubelska 1909 nr 228 s. 2; Kalendarz Lubelski 1900, 1 9 0 1, 1903;
Eal. 1 Bocz. ilustr. 1908 s. 115.
3. Pr zew. bibliogr. 1902 nr 3 a* 49ł nr 4 s. 6 41 1906 e. 53*
4. Książka 1901 a. 349ł 1902 a. 61.
3. Booznik nauk. - liter. - artyat. VI. Okręta 1903*
6. Przegl. kaięg. 1922 nr 1 a. 2 0 i 1923 nr 1 a. 4f 1920 nr 49 a. 013.
7. Katalog Czytelni Polskiej przy k s i ę g a m i Ł.P. Kieaewetter.
Lublin 1804.
0. Rkps Osa. 12320 k. 22--?, 110.
9. Zdjęoie uczestników I-go Zjazdu Księgarzy Polskioh w War
szawie. U. in. Maria i Wiktor Klesewetterowie. - Przegl.
Kaięg. 1933 a. 185.
Mieczysława Wełna-Adrianek
