Bazy danych DNA sta³y siê jednym z najbardziej efektywnych narzêdzi w walce z przestêpczoœci¹. Obecnie w europejskich bazach danych przetwarza-nych jest oko³o szeœciu milionów profili genetyczprzetwarza-nych, co doprowadzi³o do uzyskania ponad miliona pozytyw-nych dopasowañ typu œlad–osoba oraz œlad–œlad [3]. W zale¿noœci od obowi¹zuj¹cych uregulowañ praw-nych, zbiory profili DNA w poszczególnych krajach ma-j¹ zró¿nicowan¹ strukturê organizacyjn¹ [7]. Do rutyno-wych oznaczeñ profili DNA z próbek biologicznych po-branych na potrzeby lokalnej bazy danych ka¿de pañ-stwo u¿ywa okreœlonego zestawu markerów genetycz-nych. Choæ zestawy te ró¿ni¹ siê pomiêdzy krajami, to istnieje wspólny rdzeñ siedmiu loci STR obecny we wszystkich narodowych bazach danych DNA. S¹ to na-stêpuj¹ce markery: TH01, vWA, FGA, D21S11, D3S1358, D8S1179 oraz D18S51.
Wysoka skutecznoœæ baz danych DNA w walce z przestêpczoœci¹ spowodowa³a, ¿e postanowiono roz-szerzyæ zakres wymiany profili genetycznych. Miêdzy-narodowa wymiana danych genetycznych pomiêdzy pañstwami cz³onkowskimi Unii Europejskiej rozwija siê. Coraz wiêcej krajów przystêpuje do miêdzynarodo-wej sieci wymiany danych DNA. Ma to zwi¹zek z imple-mentacj¹ postanowieñ Traktatu z Prüm do porz¹dku prawa Unii Europejskiej Decyzj¹ Rady 2008/615/WSiSW z dnia 23 czerwca 2008 r. w sprawie wdro¿enia Decyzji 2008/615/WSiSW w sprawie inten-syfikacji wspó³pracy transgranicznej, szczególnie w zwalczaniu terroryzmu i przestêpczoœci transgranicz-nej. Obecnie wymiana profili genetycznych opiera siê na zestawie siedmiu loci STR zaaprobowanych Rezo-lucj¹ Rady nr 9192/01 ENFOPOL 53. Markery gene-tyczne ustanowione przez Interpol Miêdzynarodowym Zestawem Standardowym Loci (ISSOL – ang. Interna-tional Standard Set of Loci) stanowi¹ konieczne mini-mum w miêdzynarodowej wymianie danych genetycz-nych w ramach sieci Interpolu. Standard ten opracowa-no dziêki staraniom Grupy Roboczej ds. DNA Europej-skiej Sieci Instytutów Nauk S¹dowych (ENFSI DNA WG).
Grupa Robocza ds. DNA Europejskiej Sieci Instytu-tów Nauk S¹dowych sk³ada siê z przedstawicieli kra-jów, rz¹dów, policji oraz oœrodków naukowych ze wszystkich pañstw cz³onkowskich UE z wyj¹tkiem Luk-semburga i Malty. Ponadto w grupie tej znajduj¹ siê re-prezentanci Chorwacji, Turcji, Norwegii, Ukrainy oraz Szwajcarii. Obecnie w ramach ENFSI zrzeszonych jest 50 pañstw. Celem organizacji jest zapewnienie opty-malnych warunków rozwoju badañ oraz efektywne po-pularyzowanie nauk s¹dowych w ca³ej Europie [6]. G³ównym zadaniem Grupy Roboczej ds. DNA jest opracowywanie i ulepszanie standardów odnosz¹cych siê do badañ DNA i miêdzynarodowej wymiany danych genetycznych. Rezultatem prac ENFSI DNA WG by³a propozycja ustanowienia Europejskiego Standardowe-go Zestawu Loci (ESS).
Od 2005 roku Grupa analizuje obowi¹zuj¹ce stan-dardy pod wzglêdem ich u¿ytecznoœci. Najwa¿niejszy wniosek z przeprowadzonych prac by³ taki, ¿e zestaw loci ESS jest niewystarczaj¹cy w perspektywie prowa-dzenia wymiany danych genetycznych na wielk¹ skalê. Wszyscy cz³onkowie ENFSI jednog³oœnie uznali ko-niecznoœæ rozszerzenia panelu loci u¿ywanych w wy-mianie miêdzynarodowej. Ju¿ w kwietniu 2007 roku na spotkaniu Grupy Roboczej ds. Wspó³pracy Policyjnej Rady Unii Europejskiej (PCWP – ang. Police Coopera-tion Working Party) przedstawiono propozycje ulepsze-nia miêdzynarodowej wspó³pracy w zakresie wymiany wyników badañ DNA. Zwiêkszanie iloœci profili gene-tycznych gromadzonych w narodowych bazach danych DNA powoduje, ¿e wzrasta prawdopodobieñstwo uzy-skania fa³szywie pozytywnych wyników dopasowañ. S¹ to tzw. dopasowania pozorne. Jakoœæ i efektywnoœæ miêdzynarodowej wymiany danych DNA mo¿na popra-wiæ dziêki oznaczaniu profili genetycznych w szerszym zakresie loci. Rozszerzenie liczby markerów DNA stan-dardu miêdzynarodowego chroni³oby przed uzyskiwa-niem przypadkowych dopasowañ z profilami genetycz-nymi osób niezwi¹zanych z przestêpstwem. Ponadto zaobserwowano, ¿e niepe³ne profile DNA otrzymane w wyniku analiz zdegradowanego materia³u
pochodz¹ce-PROBLEMY KRYMINALISTYKI 265 (lipiec–wrzesieñ) 2009 45
Jacek Drabik
Międzynarodowa wymiana
danych genetycznych
– rekomendacje ENFSI w sprawie rozszerzenia
Europejskiego Standardowego Zestawu Loci
go ze œladów kryminalistycznych zabezpieczonych na miejscu zdarzenia, powoduj¹ uzyskiwanie du¿ej iloœci przypadkowych dopasowañ. Z podobnymi sytuacjami mamy do czynienia, gdy œlady biologiczne znajduj¹ siê na pod³o¿ach zawieraj¹cych inhibitory PCR. Wówczas nale¿y stosowaæ odpowiednie metody izolacji DNA [1] oraz zestawy starterów do prowadzenia reakcji ³añcu-chowej polimeryzacji [2]. Dlatego Grupa Robocza ds. DNA podjê³a prace nad znalezieniem nowych marke-rów genetycznych nadaj¹cych siê do w³¹czenia i roz-szerzenia ju¿ istniej¹cego zestawu loci ESS. Wynik tych prac zosta³ zaprezentowany w I po³owie 2009 roku do zaaprobowania Grupie Roboczej ds. Wspó³pracy Policyjnej Rady Unii Europejskiej.
Markery genetyczne kandyduj¹ce do w³¹czenia do Europejskiego Standardowego Zestawu Loci wybiera-no w porozumieniu z Europejsk¹ Grup¹ ds. Profilowa-nia DNA (EDNAP – ang. European DNA Profiling Gro-up). Wskazano piêæ loci odpowiednich do identyfikacji genetycznej cz³owieka na potrzeby badañ kryminali-stycznych. S¹ to trzy niskocz¹steczkowe markery mi-niSTR pozwalaj¹ce uzyskiwaæ wyniki nawet z silnie zdegradowanego materia³u genetycznego oraz dwa markery o œredniej masie cz¹steczkowej midiSTR cha-rakteryzuj¹ce siê bardzo wysokim wspó³czynnikiem polimorfizmu (PIC). Do zestawu ESS planowano w³¹-czyæ od 3 do 5 dodatkowych markerów. Strategia roz-szerzenia panelu loci zosta³a opisana przez P. Gilla [4, 5], a nastêpnie zaprezentowana producentom zesta-wów odczynników u¿ywanych do analizy DNA. Firmy mia³y oceniæ mo¿liwoœci techniczne w³¹czenia nowych markerów genetycznych do obecnie istniej¹cych zesta-wów multipleksowych STR. Dwa koncerny wiod¹ce w produkcji odczynników na potrzeby badañ kryminali-stycznych, Applied Biosystems oraz Promega, opraco-wa³y nowe zestawy multipleksowe STR. W ich sk³ad wesz³y:
• obecnie u¿ywane loci ESS,
• piêæ nowych markerów proponowanych przez EN-FSI,
• trzy loci powszechnie u¿ywane przez laboratoria w Europie.
Zestawy te zosta³y poddane testom w laboratoriach wybranych pañstw zrzeszonych w ENFSI oraz EDNAP. W porównaniu z obecnie u¿ywanymi nowe multipleksy charakteryzuj¹ siê znacznym wzrostem czu³oœci anali-zy. Umo¿liwiaj¹ one analizê w szerokim zakresie loci, co zwiêksza ich si³ê dyskryminacji.
Nowy zestaw markerów zaprezentowano w kwietniu 2009 roku na spotkaniu Grupy Roboczej ds. DNA w Li-zbonie. Maj¹c na uwadze koniecznoœæ rozszerzenia zakresu wymiany danych genetycznych oraz zwiêk-szenie zasobnoœci narodowych baz danych DNA, kie-rownictwo ENFSI popar³o inicjatywê Grupy Roboczej
ds. DNA dotycz¹c¹ rozszerzenia Europejskiego Stan-dardowego Zestawu Loci o piêæ nowych markerów ge-netycznych. Proponowane markery maj¹ce wejœæ w sk³ad zaktualizowanego zestawu ESS przedstawiono w tabeli.
Grupa przewodnicz¹ca ENFSI zarekomendowa³a, aby nowy system markerów zosta³ obligatoryjnie w³¹-czony do Europejskiego Standardowego Zestawu Loci najwczeœniej, jak to jest mo¿liwe (sugerowana data to 1 lipca 2010 roku). Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e przed zaimplementowaniem dodatkowych markerów ka¿de z laboratoriów musi przeprowadziæ walidacjê wewnêtrz-n¹ nowego multipleksu. Zaleca siê równie¿, by pañ-stwa cz³onkowskie UE uzupe³ni³y swoje bazy popula-cyjne o nowe loci i wykona³y stosowne obliczenia sta-tystyczne charakteryzuj¹ce uk³ady STR w kontekœcie badanych grup populacyjnych. Poddaje siê tak¿e pod dyskusjê utworzenie wspólnej dla ca³ej Europy popula-cyjnej bazy danych obejmuj¹cej wskazane markery ge-netyczne. Ponadto ENFSI przewiduje w przysz³oœci w³¹czenie do standardu europejskiego innych loci, u¿y-wanych w laboratoriach badañ DNA. Kraje spoza Unii
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 265 (lipiec–wrzesieñ) 2009 46
Tabela Europejski Standardowy Zestaw Loci rozszerzony o nowe
markery proponowane przez ENFSI European Standard Set of Loci with new markers proposed by ENFSI Lp. Europejski Standardowy Zestaw Loci
Markery obecnie u¿ywane Markery rekomendowane
1 D3S1358 2 D8S1179 3 D18S51 4 D21S11 5 FGA 6 TH01 7 vWA 8 D1S1656 9 D2S441 10 D10S1248 11 D12S391 12 D22S1045
Europejskiej, np. te wymieniaj¹ce dane genetyczne w ramach sieci Interpolu oraz Stany Zjednoczone Amery-ki Pó³nocnej, tak¿e przygotowuj¹ siê do rozszerzenia panelu loci powszechnie u¿ywanych w kryminalistyce o nowe markery genetyczne.
BIBLIOGRAFIA
1. Dêbska M., Drabik J.: Porównanie efektywnoœci ró¿-nych metod izolacji genomowego DNA ze œladów biologicz-nych, „Problemy Kryminalistyki” 2009, nr 264, s. 11–25.
2. Drabik J., Spólnicka M.: Markery miniSTR jako nowa technologia badania œladów biologicznych w kryminalistyce, „Problemy Kryminalistyki” 2007, nr 258, s. 56–62.
3. ENFSI DNA Working Group: ENFSI survey on DNA da-tabases in Europe, Sept. 2008, http://www.en-fsi.eu/get_doc.php?uid=227
4. Gill P. et al. The evolution of DNA databases – recom-mendations for new European STR loci, “Forensic Sci. Int.” 2006, nr 156, s. 242–244.
5. Gill P. et al. New multiplexes for Europe – amendments and clarification of strategic development, “Forensic Sci. Int.” 2006, nr 163, s. 115–117.
6. http://www.enfsi.eu/
7. Schneider P.M., Martin P.D.: Criminal DNA databases: The European situation, “Forensic Sci. Int.” 2001, nr 119, s. 232–238.
Streszczenie
Maj¹c na uwadze zwiêkszenie liczebnoœci baz danych gene-tycznych, Grupa Robocza ds. DNA Europejskiej Sieci Instytu-tów Nauk S¹dowych stwierdzi³a, ¿e Europejski Standardowy Zestaw Loci jest niewystarczaj¹cy w perspektywie prowadzenia miêdzynarodowej wymiany profili DNA na szerok¹ skalê. EN-FSI zarekomendowa³o rozszerzenie Europejskiego Standardowe-go Zestawu Loci o piêæ nowych markerów u¿ywanych do iden-tyfikacji genetycznej cz³owieka na potrzeby badañ kryminali-stycznych: D1S1656, D2S441, D10S1248, D12S391 oraz D22S1045.
S³owa kluczowe:Miêdzynarodowa wymiana profili gene-tycznych, baza danych DNA, Europejski Standardowy Zestaw Loci, rekomendacje ENFSI.
Summary
Bearing in mind the increasing number of national DNA da-tabases with growing number of data the ENFSI DNA working group regards the existing European Standard Set of Loci insuf-ficient for the future international genetic data exchange. There-fore ENFSI recommended adding five new STR loci to the exi-sting markers. The new loci shall be as follows: D1S1656, D2S441, D10S1248, D12S391 and D22S1045.
Keywords:International exchange of DNA profiles, DNA database, European Standard Set of Loci, ENFSI recomenda-tions.
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 265 (lipiec–wrzesieñ) 2009 47
Szacowanie niepewności pomiaru na przykładzie analizy ilościowej siarczanu amfetaminy
Jowita Polak
Wpływ sposobu oddzielania lizatu od podłoża oraz obecności nośnika RNA w buforze lizującym na efektywność izolacji genomowego DNA ze śladów biologicznych metodą separacji na membranie silikonowej
Jacek Drabik, Magdalena Dębska
Fałszerze pieniędzy w Polsce w okresie międzywojennym Krzysztof Halicki
Wykrywcze wykorzystanie wyników badań poligraficznych
Piotr Herbowski
Kryminalistyczny system identyfikacji mówcy SIVE Bernardas Šalna
