Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 362 · 2018
Beata Dubiel
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Ekonomii
Katedra Gospodarki Przestrzennej i Środowiskowej beata.dubiel@ue.katowice.pl
ZACHOWANIA KONSUMENTÓW NA EKORYNKU W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM
– WYBRANE ASPEKTY
Streszczenie: Dążenie do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju jest uwarunkowane m.in.
zmianami w świadomości i zachowaniach konsumentów. Wraz ze wzrostem konsumpcji rośnie negatywne oddziaływanie i obciążenie środowiska. Rozwijanie świadomości ekolo- gicznej i zmiana zachowań gospodarstw domowych może zminimalizować niekorzystne efekty środowiskowe. Celem artykułu jest poznanie wybranych postaw i zachowań kon- sumentów na rynku produktów oraz usług ekologicznych na przykładzie badań przepro- wadzonych w województwie śląskim.
Słowa kluczowe: konsument, proekologiczne zachowania konsumentów, ekorynek, zrównoważony rozwój, usługi ekologiczne.
JEL Classification: D12, Q56, R13.
Wprowadzenie
Zachowania konsumentów wobec produktów ekologicznych zależą od wie- lu różnych czynników. Determinuje je głównie poziom świadomości ekologicz- nej, wysokość osiąganych dochodów, zakres wiedzy oraz działania marketingo- we podejmowane przez producentów wyrobów ekologicznych. Zmieniający się styl życia konsumentów, zanieczyszczenie środowiska oraz dążenia do polep- szenia jakości życia stają się przesłankami do uwzględniania kryteriów ekolo- gicznych przy podejmowaniu decyzji, dokonywaniu wyborów i kształtowaniu preferencji przez konsumentów.
Konsumenci w miarę rozwoju świadomości ekologicznej coraz częściej za- czynają dostrzegać związek między swoim zachowaniem a stanem degradacji środowiska. Przejawem świadomości ekologicznej mogą być takie zachowania,
jak oszczędne gospodarowanie dobrami konsumpcyjnymi (wodą, środkami pio- rącymi, energią itp.), czy kupno i konsumpcja produktów ekologicznych [Królik, Lorek, 2002, s. 112-118].
Codzienne zachowania indywidualnych konsumentów w stopniu bezpośred- nim lub pośrednim przyczyniają się do kształtowania stanu środowiska. Formalne usankcjonowanie koncepcji zrównoważonego rozwoju, w tym zrównoważonej kon- sumpcji, stanowi bodziec dla zmian w zachowaniach społecznych.
W artykule podjęto próbę poznania wybranych postaw i zachowań konsu- mentów na niektórych segmentach ekorynku. Przeanalizowano i przedstawiono wyniki badań dotyczących wybranych elementów rynku dóbr i usług ekologicz- nych w województwie śląskim. Zaprezentowano wyniki badań pierwotnych, które obejmowały badania ankietowe wśród mieszkańców województwa ślą- skiego w latach 1999-2000 (I etap), 2012-2014 (II etap), 2018 (III etap). Ankieta była anonimowa, odpowiedzi udzielali pełnoletni reprezentanci gospodarstw domowych. Kwestionariusze zostały skierowane do 1000 gospodarstw domo- wych (zwrot ponad 500 ankiet w każdym z etapów).
Badania ankietowe były przeprowadzone w ramach badań własnych Kate- dry Zarządzania Ochroną Środowiska Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowi- cach w latach 1999-2000 oraz 2012-2015. Trzeci etap badań prowadzono w 2018 r. w ramach badań własnych Katedry Gospodarki Przestrzennej i Śro- dowiskowej Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach. Ankieta badawcza kompleksowo była skoncentrowana na: rozpoznaniu kształtującego się rynku dóbr i usług ekologicznych w województwie śląskim (jego struktury i szansy rozwoju), a także poznaniu postaw i zachowań nabywców na niektórych seg- mentach tego rynku. Niniejszy artykuł prezentuje wybrane aspekty przedmioto- wych badań. Część zadanych pytań w ankietach dotyczyła kwestii oceny zacho- wania konsumentów na rynku dóbr i usług ekologicznych w badanych gminach.
1. Pojęcie ekorynku
Ekorynek jest jednym z sektorów rynku odnoszącym się do rynku dóbr i usług ekologicznych. Definiując pojęcie rynku dóbr i usług ekologicznych, należy zwrócić uwagę na dwa problemy terminologiczne odnoszące się do okre- ślenia „ekologiczny” – zawężającego ogólną definicję dóbr i usług do danej subklasy, oraz pojęcia „rynku” – która to kategoria ekonomiczna nie wykształci- ła jednej powszechnie akceptowanej i ścisłej definicji.
Określenie „ekologiczny” jest stosowane w sposób wyjątkowo niespójny, czasem nielogiczny, czy wręcz przeciwstawny. Istnieje więc konieczność wyod-
rębnienia dobrze zdefiniowanych kategorii ekonomicznych: „dobra ekologicz- ne” i „usługi ekologiczne”, w których w definicji nie może być stosowany luźny bądź wyłącznie semantyczny związek z ekologią [Lorek (red.), 2015, s. 9-10].
Prezentowana często definicja „dóbr ekologicznych” i „usług ekologicz- nych” jako „dóbr pobieranych bezpośrednio ze środowiska naturalnego oraz usług świadczonych bezpośrednio przez środowisko naturalne” nie jest odpo- wiednia, gdyż kryterium takie jest zbyt szerokie i nieadekwatne. Nie chodzi bowiem tutaj o same zasoby naturalne i ich eksploatację, czym zajmuje się eko- nomika zasobów, ale raczej o wpływ tej eksploatacji (silnie zależnej od stoso- wanej technologii) na funkcjonowanie różnych ekosystemów. Tak więc jako
„dobra ekologiczne” i „usługi ekologiczne” należy uznać te dobra i usługi z puli wszystkich dostępnych na rynku dóbr i usług, których sposoby (techniki) pro- dukcji, dystrybucji, konsumpcji – użycia lub końcowej utylizacji mają lub mogą mieć pozytywny wpływ na funkcjonowanie ekosystemów oraz/lub zdrowie po- pulacji ludzkich, jak również wartości estetyczne krajobrazu i elementy unika- towe przyrody (pomniki przyrody) [Lorek (red.), 2002, s. 118-121].
2. Postawy konsumentów w zakresie zakupu wybranych produktów i usług ekologicznych. Wyniki badań
Najistotniejsze trzy grupy produktów: żywność i napoje, transport oraz pro- dukty związane z budowaniem i prowadzeniem domu odpowiadają w krajach Unii Europejskiej za 70% wpływu prywatnej konsumpcji na środowisko, biorąc pod uwagę perspektywę cyklu życia [Tukker, Jansen, 2006, s. 159-182]. Produk- ty te odpowiadają jednocześnie za 55% wydatków konsumentów w 25 krajach, które w 2006 r. tworzyły Unię Europejską. W poszczególnych grupach najważ- niejszymi podgrupami są odpowiednio:
− żywność: mięso i nabiał,
− transport: samochody i podróże lotnicze,
− dom: materiały budowlane, ogrzewanie, urządzenia zużywające energię elek- tryczną.
Kluczowe decyzje konsumentów odnoszą się w szczególności do:
− decyzji o zakupie (czy kupić?),
− wyboru konkretnych produktów lub usług (co kupić?),
− wyboru miejsca zakupu (gdzie kupić?),
− sposobu użytkowania (jak używać?),
− postępowania z produktem po zakończeniu jego użytecznego życia (jak wy- rzucić?).
Podejmując powyższe decyzje, konsumenci decydują o skali swego wpły- wu na środowisko, a w konsekwencji przyczyniają się do zagregowanego wpły- wu wywieranego przez wszystkich konsumentów oraz przez nich samych na przestrzeni całego ich życia [Kronenberg, Bergier (red.), 2010, s. 346].
Przeprowadzone w 2018 r. badania wśród mieszkańców województwa ślą- skiego wskazują na pewne zmiany w rankingu decyzji zakupowych konsumen- tów. Wcześniejsze badania zrealizowane w 1999 r., 2000 r. oraz 2013 r. wska- zywały na trzy najważniejsze czynniki decydujące o zakupach produktów i usług, a były to:
− cena: w 1999 r. – 84% wskazań, w 2000 r. – 90%, w 2013 r. – 78% odpowiedzi,
− doświadczenia własne związane z pierwszym zakupem: w 1999 r. – 65%
wskazań, w 2000 r. – 70% odpowiedzi, w 2013 r. – 51%,
− marka towarów: w 1999 r. – 58% wskazań, w 2000 r. – 60% odpowiedzi, w 2013 r. – 52% wskazań.
Zebrane dane w 2013 r. pokazują, że konsumenci w swoich wyborach kie- rują się ceną oraz doświadczeniem, jednak w rankingu widać tendencję maleją- cą. Ważne są dla respondentów opinie innych, znajomych, rodziny (znaczny wzrost w 2013 r. w stosunku do badań wcześniejszych), a także marka towarów (tendencja malejąca). Niewielki jest udział odpowiedzi potwierdzających wybór konsumentów podyktowany kryteriami ekologicznymi lub reklamą, można za- uważyć niechęć respondentów dla wskazanych determinant. W badaniach prze- prowadzonych w 2013 r. pojawiły się nowe odpowiedzi konsumentów, otóż 23%
respondentów wskazało, że dokonując zakupów, kieruje się opiniami internau- tów (można zauważyć nowy trend, który należy poddać dalszym badaniom).
Badania powtórzone w 2018 r. wykazały niewielkie zmiany w tendencjach decyzyjnych konsumentów w województwie śląskim. Większe znaczenie (w stosunku do 2013 r.) w wyborach konsumenckich odgrywają opinie internau- tów (38%), innych, znajomych, rodziny (49%), marka zakupionego towaru (52%) oraz doświadczenie pierwszego zakupu (60%), kryteria ekologiczne (10%). Na podstawie powyższych badań można stwierdzić malejący trend odno- śnie do kierowania się kryteriami ekologicznymi przy zakupie. Takimi kryteria- mi kierowało się ponad 20% ankietowanych w latach 1999-2000, natomiast w ostatniej edycji badań z 2018 r. można zauważyć spadek do 10%. Podstawo- wym kryterium, którym ankietowani kierują się przy zakupach, pozostaje nie- zmiennie cena, co jest związane przede wszystkim z poziomem zamożności społeczeństwa. Tendencje te ilustruje rys. 1.
Rys. 1. Ranking czynników, którymi kierują się mieszkańcy Śląska przy zakupie pro- duktów i usług
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań empirycznych.
Analizując pozyskane dane z lat 1999, 2000 oraz 2013 w zakresie znajomo- ści znaków ekologicznych, można stwierdzić, że konsumenci w przeważającej większości nie zwracają uwagi na oznaczenia umieszczane na opakowaniach.
Pozytywną tendencją jest wzrost w 2013 r. liczby konsumentów znających ozna- czenia ekologiczne. Badania przeprowadzone w 2018 r. wskazują na zdecydo- waną poprawę i większą rozpoznawalność oznakowań ekologicznych wśród ankietowanych. Ponad połowa (55%) respondentów zwraca uwagę na znak eko- logiczny podczas robienia zakupów, natomiast 45% ankietowanych niestety nadal nie zauważa takich oznakowań. Rysunek 2 prezentuje ocenę znajomości znaków ekologicznych wśród konsumentów województwa śląskiego.
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1999 2000 2013 2018
Rys. 2. Ocena znajomości znaków ekologicznych wśród konsumentów województwa śląskiego
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań empirycznych.
Ankietowani, którzy zauważają znaki ekologiczne na opakowaniach, zwra- cają szczególną uwagę na oznaczenia, aczkolwiek nieregularnie. Największy udział respondentów (w 2013 r.) uznał, że rzadko sprawdza oznaczenia zamiesz- czane na opakowaniach towarów, 41% ankietowanych wskazało, że często, na- tomiast 12% konsumentów podkreśliło, że zawsze podczas zakupów kontroluje oznaczenia ekologiczne. Rozkład odpowiedzi w 2018 r. jest odmienny w stosun- ku do 2013 r. Zdecydowanie dominują konsumenci (46%), którzy często po- strzegają znakowania produktów, zawsze ekologiczne znaki sprawdza 15% ba- danych, a 39% rzadko interesują te aspekty podczas wyboru produktów.
Zamieszczony poniżej rys. 3 prezentuje zestawienie odpowiedzi.
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
Negatywna Pozytywna
1999 2000 2013 2018
Rys. 3. Skala zainteresowania znakami ekologicznymi podczas zakupów (%) Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań empirycznych.
Respondentów województwa śląskiego zapytano o przeciętne roczne wy- datki w gospodarstwie domowym na zakup produktów oraz urządzeń służących bezpośrednio ochronie środowiska, takich jak pojemniki i worki na śmieci, przydomowe kompostownie, dźwiękoszczelne okna, ocieplenie budynków, ża- rówki energooszczędne i inne. W 2018 r. największy udział ankietowanych (30%) zadeklarowało wydatki na poziomie 150-299 zł. Kolejne 22% konsumen- tów deklarowało przeciętne roczne wydatki od 100-149 zł, 16% określiło kwoty do 99 zł. Pozostali respondenci (18%) wydatkowali kwoty od 300-499 zł, 8%
badanych wskazało koszty na poziomie 500-999 zł, a 6% ankietowanych wydat- kowało najwyższe sumy – powyżej 1000 zł.
Wszystkie zaprezentowane dane oznaczają, że konsumenci przeznaczają środki finansowe na zakup produktów i urządzeń, które służą bezpośrednio ochronie środowiska. Uzyskane odpowiedzi wskazują na proekologiczne posta- wy wśród badanych konsumentów.
Badania wykazały bardzo duże zainteresowanie dotacjami z przeznaczeniem na cele związane z ochroną środowiska w gospodarstwie domowym, takimi jak zmiana sposobu ogrzewania, ocieplenie budynku, przydomowe oczyszczalnie ście- ków itp. Jednak można wskazać tendencję malejącą w zakresie odpowiedzi pozy- tywnej. Jest to deklaracja wstępna, realnie liczby te mogą się zmieniać w zależności od warunków uzyskania ewentualnej dotacji. W latach 1999-2000 ok. 20% więcej badanych deklarowało zainteresowanie otrzymaniem dotacji niż w 2018 r. Powody takich zmian mogą być różne, często związane z finansowym wkładem własnym wnioskodawcy, dodatkowymi remontami, przygotowaniem dokumentacji, raportów, rozliczeń itp. Wyniki badań kształtują się następująco:
0%
10%
20%
30%
40%
50%
zawsze często rzadko
2013 2018
− 1999 r. – tak (82%), nie (5%), nie wiem (13%),
− 2000 r. – tak (81%), nie (3%), nie wiem (16%),
− 2013 r. – tak (78%), nie (9%), nie wiem (13%),
− 2018 r. – tak (61%), nie (18%), nie wiem (21%).
Wiele gospodarstw domowych dokonuje zakupów towarów, urządzeń i in- stalacji, które prowadzą do powstawania oszczędności w budżetach domowych, a jednocześnie przyczyniają się do zmniejszania uciążliwości dla środowiska. Są to najczęściej produkty zmniejszające wodochłonność, energochłonność, a jed- nocześnie wpływają na efektywniejsze wykorzystanie innych produktów, mają wymiar ekonomiczny, a także ekologiczny.
Konsumenci, kupując żywność ekologiczną, kierują się przede wszystkim zdrowiem, dbałością o środowisko oraz smakiem [Smoluk-Sikorska, 2010; Zu- ba, 2011; Żakowska-Biemans, 2011]. Jednym z najważniejszych czynników kształtujących popyt na żywność ekologiczną jest dochód konsumentów. Bada- nia Szymańskiej [2008] wskazują, że im wyższy dochód osiągają gospodarstwa domowe, tym większy budżet przeznaczają na produkty ekologiczne. Klientami żywności ekologicznej są osoby świadome, z reguły bardziej wykształcone. Ekolo- giczny asortyment wybierają często ludzie chorzy, dbający o zdrowie, osoby starsze, czy też matki z dziećmi [Pilarczyk, Nestorowicz, 2010, s. 71-103].
Prowadzone badania miały na celu rozpoznać preferencje zakupu żywności ekologicznej wśród konsumentów województwa śląskiego. W 2013 r. większość respondentów nie kupowało zdrowej, ekologicznej żywności (60% wskazań), 37% badanych znało i konsumowało taką żywność, a 3% ankietowanych nie miało rozeznania i nie próbowało żywności ekologicznej. Badania przeprowa- dzone w 2018 r. wskazują na pozytywną tendencję wzrostową: ekologiczną żywność kupuje ok. 43% badanych, 2% respondentów nigdy nie dokonało zaku- pu takiej żywności, natomiast 55% ankietowanych nie kupuje ekologicznej żywności, choć zna takie produkty. W badaniach podjęto próbę ustalenia, czy wyższa cena żywności ekologicznej byłaby akceptowalna dla konsumentów i jakiej wartości mogłaby być to zwyżka. Porównanie uzyskanych odpowiedzi w 1999 r., 2000 r., 2013 r. oraz 2018 r. zamieszczono na poniższym rys. 4.
Rozpoznano motywy zakupu żywności ekologicznej wśród konsumentów w latach 1999, 2000, 2013 i 2018. Wśród odpowiedzi zdecydowanie przeważają względy zdrowotne, które dla konsumentów są najistotniejszym motywem zdrowej konsumpcji. Ochrona środowiska oraz poparcie dla ekologicznego rolnictwa i han- dlu mają mniejsze znaczenie dla respondentów. Najmniej istotnym elementem jest marka produktów, konsumenci w mniejszości przypisują znaczenie renomie produk- tów i usług. Należy podkreślić, że taka tendencja utrzymuje się wśród ankietowa- nych i potwierdziła się w czterokrotnym badaniu. Zestawienie uzyskanych odpo- wiedzi w badanych latach prezentuje zamieszczony rys. 5.
Rys. 4. Stopień akceptacji wyższej ceny żywości ekologicznej Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań empirycznych.
Rys. 5. Motywy zakupu żywności ekologicznej przez konsumentów (w %) Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań empirycznych.
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
Nie kupię Do 10% Do 20% Do 30% Powyżej 30%
1999 2000 2013 2018
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Względy zdrowotne Ochrona środowiska Poparcie dla ekologicznego rolnictwa i handlu
Marka produktów
1999 2000 2013 2018
w w G z lo
z to g b m k
R Ź
ż n s u ru c u tr p wśró wani Głów zdrow
ogic
z poz owe gospo badań mow komu
Rys.
Źródło
że zd nie o
połe uciąż uchu cych uzysk
rend preze
0 20 40 60 80 100
Rea d ko e ży wnym
wotn cznej Pozy zosta go, odar ń z wych, unaln
6. Se o: Opr
Prze decy
odcz ecze żliw u w
opi kane d ma entuj
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
asum onsu ywno
mi m ne or j jest ytyw ałośc sele rstw lat 1 , pon nych
elekc racow
epro dow zuw eństw
ości cen inię e po aleją ują st
%
%
%
%
%
%
mując umen ości moty raz d t cen wną
ciam ekcjo dom 1999
nad h pro
cjon wanie
owad wana a uc wo z i. Co ntrac
o o odcz ący
truk
1
c, na ntów
ekol ywam
dbał na, je
tend mi po onow mow 9-20
60%
owad
owa własn
dzon wię ciąż zaak oraz ch m
gran zas b wśr kturę
1999r
ależy w, cho logic mi e łość ej do denc okon wani wych 00 (
% go dziło
nie o ne na
ne ba ększo żliwe kcept z czę miast
nicze bada ród z ę otrz
r.
y stw oć p czne ekolo
o ko odatk cję m
nsum ia od h (86 (wte
spod o 56
odpa podst
adan ość ( ego
towa ęście t. Na eniu ań w
zwo zym
twier produ ej nie ogic ondy kow możn mpcy dpad 6%).
dy o darst 6% re
adów tawie
nia k (64%
odd ało i ej sp adal u ruc w la olenn many
2
rdzić ukty e sta znym ycję wy wz
na n yjny dów . Jes odpa tw n espo
w prz bada
kons
% w dział
inten połe l poz chu atach
nikó ych o
2000r
ć, że y te n anow mi z swo zros natom ymi.
dok st to ady nie cz onde
ez m ań emp
sume wskaz ływa nsyw eczeń zost
w c h: 19
w. D odpo
r.
e po nie z wi na zaku oją i
t pow mias
Wed konu
zna selek zyni entów
miesz pirycz
entó zań w
ania wny ństw taje centr
999, Dan owie
ojęci zaws adal upu
rod wod st za dług uje s acząc
kcjo iło te w. Te
zkańc znych
ów w w 20 a tra y roz wo o duży rum , 20
e za edzi.
2
ie ży sze s
prio żyw dziny duje auwa g prz się o ący w onow
ego) ende
ców h.
w wo 013 ansp zwój opow
y ud mia 00, amie .
2013
ywo są ch oryte wnoś
y. Ba wzm ażyć zepro obec wzro wało ). W encje
woj
ojew r. or portu j mo wiad dział asta, 201 eszc
r.
ości hętni etu w
ci e arier mocn ć odn owa cnie ost w
35%
201 e te i
ewó
wódz raz 5 u. M otory da si ł res , nat 13 i zone
ekol ie ku w mo ekolo rą za nieni nośn adzon
(20 w sto
%-36 13 r.
ilustr
ództw
ztwie 57%
Możn yzac ię z spon tomi 201 e na
2
logic upow odel ogicz akupu
ie tej nie d nego 18 r osun 6% g
segr ruje
wa śl
e ślą
% wsk na w cji i
a ni nden iast 18, m a rys
2018
czne wane lach znej u ży j bar do p o ba r.) w nku
gosp rega
rys.
ąski
ąskim kaza wnio zwi ieog ntów
ana moż s. 7
r.
ej je e. K kon są ywno
riery postę adani w wi do w poda ację o
. 6.
ego
m w ań w osko ązan grani w pod
alizuj żna
ora est z Konsu
nsum wzg ości y.
ępow ia an iększ wyni arstw odpa
(w %
wyka w 201
ować ne z iczan
dzie jąc wsk az ry
T
znane umo mpcji ględy
eko
wania nkie zośc ików w do
adów
%)
azały 18 r.
ć, że nim niem elają
dane kazać ys. 8
Tak Nie
e o-
i.
y o-
a e- ci w o-
w
y, .) e m m ą-
e ć 8
Rys. 7. Ocena przez respondentów uciążliwości transportu Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań empirycznych.
Rys. 8. Ocena ograniczenia ruchu samochodowego w centrach miast Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań empirycznych.
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
Tak Nie Nie wiem
2013r. 2018r.
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
70,00%
80,00%
Tak Nie Nie wiem
1999r. 2000r. 2013r. 2018r.
W ankiecie zapytano respondentów, jak oceniają aktualną dostępność ko- munikacji zbiorowej (autobus, tramwaj, kolej) oraz czy są skłonni zrezygnować z jazdy własnym samochodem. Analizując dane uzyskane w badaniach w 1999 r.
(66,1% wskazań), 2000 r. (65,2% wskazań) oraz w 2013 r. (69% wskazań) i 2018 r. (66% wskazań), można wnioskować, że konsumenci niestety nie oce- niają pozytywnie dostępności komunikacji komunalnej i coraz częściej wybiera- ją swój środek transportu. Udział mieszkańców rezygnujących z przejazdów samochodem na rzecz poruszania się komunikacją zbiorową spadał do 2013 r.:
− w 1999 r. wynosił 32,9%,
− w 2000 r. wynosił 32,7%,
− w 2013 r. zmalał do 31%.
Tendencja spadkowa została zatrzymana i w 2018 r. (34% wskazań) można zaobserwować zmianę w podejściu respondentów do korzystania z komunikacji publicznej.
Wzrost wykorzystania samochodów osobowych w przewozach pasażer- skich wynika z ogólnego, dynamicznego wzrostu liczby pojazdów samochodo- wych w ostatnich dwudziestu latach. Szczegółowy rozkład uzyskanych odpo- wiedzi prezentuje zamieszczony poniżej rys. 9.
Rys. 9. Tendencja do rezygnacji z samochodu wobec aktualnej dostępności komunikacji zbiorowej
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań empirycznych.
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
70,00%
80,00%
Nie Tak
1999 r. 2000 r. 2013 r. 2018 r.
Zaprezentowane powyżej wyniki niestety nie potwierdzają opinii wskazanej przez respondentów w dalszej części ankiety. Wobec niewielkiego zainteresowa- nia komunikacją zbiorową, mieszkańcy (48% w 2013 r. oraz w 57% w 2018 r.) uznali, że rozwój transportu ekologicznego powinien być preferowanym kierun- kiem rozwoju usług ekologicznych na Śląsku. 85% badanych uważa rozwój transportu oraz utrzymanie dróg miejskich, gminnych za element istotny, a 12%
za mało istotny w rozwoju usług ekologicznych w swojej miejscowości.
Prawie połowa respondentów w 2018 r. uznała, iż ceny biletów transportu zbiorowego są ustalone na optymalnym poziomie, jednocześnie co trzeci ankie- towany uważa je za zbyt wysokie i dlatego nie korzysta z komunikacji publicz- nej. Bardzo często usługi transportu zbiorowego wybiera 22% badanych, często 26%, ponad 36% respondentów sporadycznie, a 16% nie korzysta z komunikacji publicznej.
W województwie śląskim można wskazać na ogromną potrzebę wspierania rozwoju transportu zrównoważonego. Istotne jest wprowadzanie rozwiązań kompleksowych, dających społeczeństwu możliwość szybkiego i sprawnego przemieszczania się środkami transportu zbiorowego, a więc opartych na zasa- dzie zrównoważonego rozwoju.
Podsumowanie
Podsumowując, można stwierdzić, że poziom świadomości ekologicznej konsumentów nie zawsze znajduje bezpośrednie przełożenie na ich zachowania rynkowe, w szczególności na decyzję wyboru produktu i jego zakupu. Dotyczy to gospodarki polskiej, gdzie najważniejszym kryterium wyboru przy zakupach pozostaje cena, natomiast kryteria ekologiczne są mniej istotne. Takie zachowa- nia są związane z poziomem zamożności społeczeństwa (brakiem środków na droższe, proekologiczne produkty) oraz polepszającą się oceną stanu środowiska naturalnego, przez co respondenci nie odczuwają konieczności zwracania uwagi na problemy ekologiczne i podejmowania działań w tym zakresie. Podstawo- wym motywem zakupów produktów proekologicznych są względy zdrowotne (żywność ekologiczna jest uznawana za zdrowszą od konwencjonalnej) oraz oszczędności, które może przynieść ich użytkowanie (produkty energooszczęd- ne, korzyści związane z prowadzeniem selekcji odpadów pokonsumpcyjnych).
Proekologiczne postawy i zachowania konsumentów przejawiają się nie tylko w preferowaniu odpowiednich dóbr i usług, ale także w wymaganiach odnośnie do właściwego utrzymania stanu środowisk, zwłaszcza w swoim oto-
czeniu. W regionach wysoko uprzemysłowionych i zurbanizowanych, jak Górny Śląsk, te tendencje są szczególnie widoczne.
Recykling, selektywna zbiórka odpadów i wszelkie działania mające na ce- lu racjonalne zużycie zasobów to fundamentalne elementy zrównoważonego rozwoju. Z badań wynika, że konsumenci w województwie śląskim starają się na dość wysokim poziomie stosować zasady racjonalnego gospodarowania odpa- dami komunalnymi. Postawy takie uważa się za proekologiczne w działaniach podejmowanych przez gospodarstwa domowe.
Reasumując, konieczne wydaje się zatem kontynuowanie efektywnych działań w kierunku zrównoważonej konsumpcji, w szczególności racjonalnego gospodarowania zasobami, promowania zrównoważonego stylu życia oraz po- szerzania edukacji ekologicznej.
Literatura
Kronenberg J., Bergier T., red. (2010), Wyzwania zrównoważonego rozwoju w Polsce, Fundacja Sendzimira, Kraków.
Królik K., Lorek E. (2002), Zachowania polskich konsumentów na ekorynku [w:]
Z. Kędzior, E. Kieżel (red.), Konsumpcja i rynek w warunkach zmian systemowych, PWE, Warszawa.
Lorek E., red. (2002), Rozwój rynku dóbr i usług ekologicznych w regionie śląskim, Wydawnictwo AE, Katowice.
Lorek E., red. (2015), Biznes Ekologiczny. Ekorynek, ekokonsument, ekostrategie firm, Wydawnictwo UE, Katowice.
Pilarczyk B., Nestorowicz R. (2010), Marketing ekologicznych produktów żywnościo- wych, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa.
Smoluk-Sikorska J. (2010), The Condition of Organic Farming and Market of its Pro- ducts in the European Union, „Journal of Agribusiness and Rural Development”, 4(18).
Szymańska K. (2008), Dochód czynnikiem kształtującym popyt na żywność ekologiczną, Materiały z Krakowskiej Konferencji Młodych Uczonych, Akademia Górniczo- -Hutnicza w Krakowie, Kraków 25-27 września.
Tukker A., Jansen B. (2006), ‘Environmental Impacts of Products: A Detailed Review of Studies’, „Journal of Industrial Ecology”,10(3).
Zuba M. (2011), Szanse i bariery w integracji łańcucha żywności ekologicznej w Polsce,
„Zeszyty Naukowe WSEI, seria Ekonomia”, 3(1).
Żakowska-Biemans S. (2011), Bariery zakupu żywności ekologicznej w kontekście roz- woju rynku żywności ekologicznej, „Journal of Research and Applications in Agri- cultural Engineering”, Vol. 56(4).
CONSUMER BEHAVIOUR ON THE ECOMARKET IN SILESIAN PROVINCE, SELECTED ASPECTS
Summary: striving to achieve sustainable development is conditioned, among others, by changes in consumer awareness and in their behaviour. Together with the increase in consumption, the negative impact and load of the environment increase. Developing environmental awareness and change of behaviour in households can minimize adverse environmental effects. The aim of the article is learning about selected attitudes and characterize consumer behavior on the market of ecological products and ecological services on the example of research carried out in the Silesian province.
Keywords: consumer, proecological consumer behaviours, ecomarket, sustainable deve- lopment, ecological services.
