dysleksja
MHI-R1A1P-062
EGZAMIN MATURALNY Z HISTORII
Arkusz II
POZIOM ROZSZERZONY
Czas pracy 150 minut
Instrukcja dla zdającego
1. SprawdĨ, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 21 stron (zadania 35 – 53). Ewentualny brak zgáoĞ przewodniczącemu zespoáu nadzorującego egzamin.
2. Arkusz zawiera dwie czĊĞci. CzĊĞü pierwsza arkusza wymaga analizy materiaáów Ĩródáowych, a czĊĞü druga napisania krótkiego wypracowania na jeden z podanych tematów.
3. CzynnoĞci zaplanuj tak, aby moĪliwe byáo rozwiązanie zadaĔ z obu czĊĞci arkusza w ciągu 150 minut.
4. Rozwiązania zadaĔ zamieĞü w miejscu na to przeznaczonym.
5. Pisz czytelnie. UĪywaj dáugopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem.
6. Nie uĪywaj korektora, a báĊdne zapisy wyraĨnie przekreĞl.
7. PamiĊtaj, Īe zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie.
8. Wypeánij tĊ czĊĞü karty odpowiedzi, którą koduje zdający.
Nie wpisuj Īadnych znaków w czĊĞci przeznaczonej dla egzaminatora.
9. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datĊ urodzenia i PESEL.
Zamaluj pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. BáĊdne zaznaczenie otocz kóákiem i zaznacz wáaĞciwe.
ĩyczymy powodzenia!
ARKUSZ II MAJ ROK 2006
Za rozwiązanie wszystkich zadaĔ
moĪna otrzymaü áącznie 50 punktów
Wypeánia zdający przed rozpoczĊciem pracy
PESEL ZDAJĄCEGO KOD
ZDAJĄCEGO
Miejsce na naklejkĊ z kodem szkoáy
Miasta europejskie od staroĪytnoĞci do czasów wspóáczesnych
CZĉĝû I: MIASTA W STAROĩYTNOĝCI
ħródáo A
Arystoteles, Polityka
przeká. L. Piotrowicz, Kraków 1964, ksiĊga VII, Rozdziaá V, s. 298 i Rozdziaá X, s. 312 - 313 i 214
JeĪeli miasto ma mieü zapewnione poáoĪenie, jakiego by sobie Īyczyü naleĪaáo, to musi ono byü dobrze poáoĪone zarówno w stosunku do lądu, jak i do morza. Chodzi tu o jeden podany [...] wzgląd: miasto dla celów wzajemnej pomocy musi mieü Ğcisáą áącznoĞü z wszystkimi miejscowoĞciami kraju. Dalszy wzgląd dotyczy wygodnego przewozu zbieranych plonów [...].
Przy budowie domów prywatnych uchodzi za rzecz piĊkniejszą i odpowiedniejszą ze wzglĊdów praktycznych, jeĞli są one rozmieszczone w linii prostej, wedle nowego sposobu budowania Hippodamosa *[...].
ĩądaü, by miast nie otaczaü murami, to tak, jakby szukaü dogodnego do napaĞci poáoĪenia [...], a mury muszą byü w odpowiednich miejscach zaopatrzone w straĪnice i wieĪe.
Natomiast przybytki poĞwiĊcone czci bogów i najprzedniejsze budynki, w których wáadze spoĪywają posiáki, najwygodniej jest pomieĞciü na odpowiednim miejscu razem [...].
WáaĞciwe to bĊdzie takie miejsce, które dostatecznie uwidocznia przeznaczenie budowli, a obronnoĞcią przewyĪsza sąsiednie czĊĞci miasta.
PoniĪej tego miejsca dobrze jest urządziü plac rynkowy [...].
*Hippodamos z Miletu (V w. p. n. e.), architekt w Atenach z czasów Peryklesa, ustaliá kanon greckiej urbanistyki. SáawĊ zawdziĊczaá wprowadzeniu regularnego planu miasta z centralnie usytuowaną agorą i prostokątną siecią ulic zorientowanych wedáug stron Ğwiata.
ħródáo B
Plan miasta
N. Davies, Europa. Rozprawa historyka z historią, Kraków 1998, s. 240
CZĉĝû II: MIASTA W DOBIE RENESANSU
ħródáo C
Plany miast: Palma Nuova i ZamoĞü
a. Palma Nuova, plan miasta wáoskiego architekta V. Scamozziego, wybudowanego we Wáoszech w koĔcu XVI w. [w:] J. Wróbel, OdnaleĨü przeszáoĞü. Od staroĪytnoĞci do 1815 r. , Warszawa 2002, s. 258
b. ZamoĞü, miasto zaprojektowane w 1570 r. przez wáoskiego architekta Bernarda Morando [w:] T. Cegielski, K. ZieliĔska, Historia.
Dzieje nowoĪytne. PodrĊcznik dla szkóá Ğrednich klasy II liceum ogólnoksztaácącego, Warszawa 1991, s. 95
a. Palma Nuova
b. ZamoĞü
ħródáo D
Ratusz w Poznaniu
ħródáo: http://www.poznan.com/images/ratusz.gif
pierwotnie gotycki, przebudowany w latach 1550-1561 w stylu renesansowym przez Jana BaptystĊ Quadro z Lugano
ħródáo E
Antwerpia w XVI w.
Lodovico Guiccardini, Description de tout le Pays-Bas, Anwers 1568 [w:] Teksty Ĩródáowe do nauki historii w szkole, Nr 14, Odrodzenie, opr. L. Szczucki, J. Tazbir, Warszawa 1960, s. 3
Miasto utrzymuje siĊ gáównie z handlu i swój dobrobyt oraz sáawĊ w znacznej mierze zawdziĊcza cudzoziemskim kupcom. [...] w Antwerpii zamieszkuje stale ponad 1000 kupców, naleĪących do szeĞciu róĪnych narodowoĞci i przebywających w tym mieĞcie tak w czasie wojny, jak i pokoju. WĞród kupców tych są takĪe gáówni agenci zagranicznych kupców:
Niemcy, DuĔczycy z Hanzeatami, Wáosi, Hiszpanie, Anglicy i Portugalczycy [...]. Miejscowi i przyjezdni kupcy dokonują tu ogromnych transakcji finansowych, tak z wekslami i zastawami, jak i z towarami [...]
ħródáo F
GdaĔsk w 1568 r.
Relacja o stanie Polski záoĪona papieĪowi Piusowi V przez nuncjusza jego Fulwiusza Ruggieri u dworu Zygmunta Augusta roku 1568 [w:] M. Ferenc, Epoka nowoĪytna. Teksty Ĩródáowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole Ğredniej, s. 88-89
Fulwiusz Ruggieri nuncjusz papieski w Polsce w latach 1566-1568
Caáe atoli handlu [...] skupienie jest w GdaĔsku, porcie nad Morzem Baátyckim, naleĪącym do króla polskiego. W miesiącu sierpniu odbywa siĊ tu wielki jarmark od Ğw.
Dominika czternaĞcie dni i dáuĪej trwający, na który zbierają siĊ Niemcy, Francuzi, Flamandy, Anglicy, [...] i wtedy zawija do portu przeszáo 400 okrĊtów naáadowanych winem francuskim i hiszpaĔskim, jedwabiem, oliwą, [...]. Zastają w GdaĔsku magazyny peáne pszenicy, Īyta i innego zboĪa, lnu, konopi, wosku, miodu, potaĪu1, drzewa do budowy, solonej woáowiny i innych drobniejszych rzeczy [...] ZboĪe zaĞ i inne páody zbywające dla potrzeb krajowych spáawiają do GdaĔska na wiosnĊ i przedają hurtem kupcom gdaĔskim [...]
a Īe oni tylko sami mogą prowadziü ten handel, są niezmiernie bogaci [...].
ħródáo G
Kraków w 1595 r.
Diariusz legacji Henryka Gaetano w Polsce z 1595 roku [w:] Teksty Ĩródáowe do nauki historii w szkole, nr 19, Miasta w Polsce w XVI – XVIII w. opr. W. Szczygielski, s. 15-16
Henryk Gaetano (1550 – 1599), kardynaá wáoski, legat papieski w Polsce
Miasto Kraków nie jest zbyt wielkie, formy prawie okrągáej, w godzinie je obejĞü moĪna. Otaczają je mury i baszty, okolone fosy [gdy potrzeba] napeánione byü mogą wodą.
[...] Domy wewnątrz są wszystkie z kamienia lub cegáy, lecz po wiĊkszej czĊĞci pokryte gontami. Jest w nim wiele piĊknych koĞcioáów [...] w Ğrodku prawie samego miasta jest niezmierny plac czworograniasty, ten gdyby byá uwolnionym z zawalających go klitek, okazaáby siĊ wiĊkszym jak Piazza Navona2. [...]Caáy prawie plac zajĊty jest áawkami i kramami drewnianymi, gdzie znajdziesz rozmaitych rzemieĞlników Īelaza, tandety, szkáa, owoce, leguminy, ogrodowiny i inne rzeczy do jedzenia.[...]
Na górze przy koĞciele Ğw. Stanisáawa stoi paáac królewski, obszerny i piĊkny [...].
Nie schodzi Krakowowi na kupcach po wiĊkszej czĊĞci cudzoziemcach. Ci handlują nie tylko tym co kraj wydaje, lecz wszystkimi zagranicznymi páodami, tak surowymi, jako teĪ wyrabianymi, wszystkim na koniec co do najwykwintniejszego zbytku sáuĪyü moĪe.
Znajdziesz bogate domy kupców wáoskich, francuskich, angielskich, [...]. Towary sprowadzane wodą z GdaĔska. Nie rozumiem Īeby byáo drugie miasto tak obficie opatrzone we wszystko, jak Kraków i sprawiedliwie jest tu dawne przysáowie, iĪ gdyby nie byáo Rzymu, tedyby Kraków byá Rzymem.
CZĉĝû III: MIASTA W WIEKU PARY, WĉGLA I STALI (XIX W.)
ħródáo H
Rozwój àodzi jako centrum przemysáu baweánianego w Królestwie Polskim
Z raportu prezydenta m. àodzi do gubernatora cywilnego warszawskiego z dn. 27 marca 1858 roku [w:] Teksty Ĩródáowe do nauki historii w szkole, Nr 32, Początki przemysáu i klasy robotniczej w Królestwie Polskim (1815-1870), opr. G. Missalowa, Warszawa 1961, s. 9-10
NĊdzna dawniej mieĞcina zabudowana nĊdzniejszymi jeszcze kilkudziesiĊcioma chatami, zamieszkaáa przez samych rolników, z upáywem lat 36 zmieniáa siĊ w pierwsze po Warszawie miasto, a mieszcząc w sobie wszystkich oddziaáów fabryki i rĊkodzielnie staáa
1 PotaĪ – wĊglan potasu, drobny proszek stosowany do wyrobu szkáa, mydáa, Ğrodków piorących oraz w farbiarstwie.
2 Piazza Navona – jeden z najokazalszych placów w Rzymie.
siĊ nieomal metropolią przemysáu krajowego, zwáaszcza pod wzglĊdem wyrobów baweánianych. Z chwilą przeznaczenia àodzi na miasto fabryczne znajdowaáo siĊ domów 112, ludnoĞci 799. Dochody Kasy Miejskiej wynosiáy rbs 361 k. 803, a skarb z dzierĪawy konsumpcyjnej miaá rocznie rbs 563 k. 10. W lat 24 skutkiem zaprowadzenia fabryk i osiedlenia siĊ cudzoziemców, to jest w roku 1845 liczyáo juĪ domów 1.086, ludnoĞci13.950.
Dochody Kasy Miejskiej podniosáy siĊ do rbs 10.707 k. 14, z konsumpcji pobieraá skarb Królestwa rbs 16.429.
[...] Tak szybki wzrost miasta w ludnoĞü, domy i zakáady fabryczne zawdziĊcza siĊ wprawdzie szczególnej opiece Rządu przez ustanowienie i utrzymywanie aĪ dotąd jeszcze ceá protekcyjnych i wyrobienie kilku dróg bitych, przyznaü jednak naleĪy, Īe otworzenie drogi Īelaznej warszawsko-wiedeĔskiej wiele siĊ do tego przyczyniáo.
ħródáo I
Europejskie miasto w roku 1490 i to samo miasto w 1840
Leonardo Benevolo, Miasto w dziejach Europy, przeká. H. CieĞla, Warszawa 1995, s. 177
ħródáo J
ĩeleĨnice konne i kanalizacja w Warszawie, relacja K. PruszyĔskiego z 1881 roku
[w:] G. Chomicki, L. ĝliwa, Wiek XIX, Teksty Ĩródáowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole Ğredniej, Kraków 2001, s. 333-334
MieszkaĔcy Warszawy radują siĊ niezmiernie dwoma ulepszeniami, jakie zostaną wkrótce w tym mieĞcie zaprowadzone. Pierwszym z nich są ĪeleĨnice, czyli drogi Īelazne konne [po cudzoziemsku tramwaje], które zostaną przez wszystkie znaczniejsze ulice przeprowadzone. ĩeleĨnice skáadają siĊ z torów, czyli kolein Īelaznych, páytkich uáoĪonych miĊdzy kamieniami bruku; po tych torach jeĪdĪą powozy podobne do wagonów na kolejach Īelaznych, a ciągnione nie maszyną tylko koĔmi. Powozy takie bĊdą chodziáy w jedną i drugą stronĊ po ulicach waĪniejszych co 5 minut [...].
3 Rbs – ruble, k. - kopiejki (waluta obowiązująca w Rosji).
Drugie ulepszenie bĊdzie jeszcze waĪniejsze dla Warszawy. Obecnie wszelkie nieczystoĞci, jakich duĪo w tak wielkim mieĞcie siĊ zbiera, leĪą zwykle dáugo w doáach wĞród podwórzy i są potem wywoĪone wozami. Z tego powodu powietrze w Warszawie jest nieczyste i niezdrowe [...]. OtóĪ niedáugo urządzone zostaną kanaáy podziemne pod caáym miastem, którymi wszelkie brudy miejskie bĊdą same odpáywaáy za miasto, a stamtąd do Wisáy.
ħródáo K
B. Lutowski, WieĞ i miasto
Tygodnik Ilustrowany, 1893, nr 160 [w:] Miasto i kultura polska doby przemysáowej,red. H. Imbs,Wrocáaw 1988, s. 106
Kamienne wiĊzienia zwane miastami sfaászowaáy i wykoszlawiáy naturĊ ludzką, przygniotáy wyobraĨniĊ, spowodowaáy nieodzowny ferment duszy, zatruáy páuca [...]. Nad morzem proletariatu dumnie w nich sterczą paáace, fabryki i uniwersytety. [...] Najgorsze instynkty ludzkie wyszáy na jaw w miejskim zbiorowisku ludzkim [...] pisaá Leopardi4:
„W miastach wielkich nie widzisz piĊkna, bo nie ma tam dla niego miejsca. Nie widzisz takĪe prawdy, bo tam kaĪda rzecz jest udana i báaha. Tak, Īe moĪna rzec, iĪ nie widzisz, nie sáyszysz, nie oddychasz niczym prócz faászu i brzydotą, co dla umysáu gáĊbszego i szlachetnych najwiĊkszą jest mĊczarnią”.
CZĉĝû IV: MIASTA W XX STULECIU
ħródáo L
W. Majakowski, Manifest futurystyczny5 (1913 r.)
[w:] Ibidem, s. 112
W. Majakowski (1893-1930) poeta rosyjski
[...] Caáy kulturalny Ğwiat wspóáczesny przeksztaáca siĊ w ogromne gigantyczne miasto. Miasto zastĊpuje przyrodĊ i Īywioá. Miasto samo staje siĊ Īywioáem, w którego áonie rodzi siĊ nowy, miejski czáowiek. Telefony, aeroplany, ekspresy, windy, maszyny rotacyjne, trotuary, kominy fabryczne, kamienne bryáy domów, sadza i dym – oto elementy piĊkna w nowej miejskiej naturze. CzĊĞciej oglądamy latarniĊ elektryczną niĪ stary romantyczny ksiĊĪyc. My mieszczuchy nie mamy lasów, pól, kwiatów – nam bliskie są tunele ulic z ich ruchem, szumem, haáasem, migotaniem, wiecznym koáowrotem. NajwaĪniejsze, Īe zmieniá siĊ rytm Īycia. Wszystko mknie báyskawicznie, galopem, jak na taĞmie filmowej.[...]
ħródáo à
Vratislavia- Breslau-Wrocáaw
N. Davies, R. Moorhouse, Vratislavia. Breslau.Wrocáaw. Mikrokosmos. Portret miasta Ğrodkowoeuropejskiego, Kraków 2002, s. 27 i 533
[...] Dzieje stolicy ĝląska [zawierają] – esencjĊ rozmaitych doĞwiadczeĔ, które uksztaátowaáy EuropĊ ĝrodkową: bogatą mieszankĊ narodowoĞci i kultur; niemiecki Drang nach Osten i powrót Sáowian; szczególnie waĪną rolĊ ĩydów; burzliwe losy wáadców imperialnych; a wreszcie w czasach nam bliĪszych – záowieszczą obecnoĞü zarówno hitlerowców, jak i stalinistów.
[...] Raport przygotowany w listopadzie 1998 roku przez máodą AmerykankĊ z University of Virginia byá wyraĨnie optymistyczny. W sferze gospodarczej Wrocáaw
4 Leopardi Giacomo (1798-1837), poeta wáoski, w 1887 r. ukazaá siĊ jego Wybór pism wierszem i prozą w przekáadzie E. PorĊbowicza.
5 FuturyĞci – awangardowy kierunek w sztuce, w pierwszym üwierüwieczu XX w.
skutecznie przyciągaá kapitaá zagraniczny. W mieĞcie powstaáo ponad tysiąc spóáek z udziaáem zagranicznych inwestorów, z tego dwie trzecie w przemyĞle wytwórczym.[...]
DolnoĞląska Izba Handlowa nawiązaáa specjalne kontakty z Wiesbaden i Dreznem (Niemcy), Bredą (Holandia), Poitiers (Francja) i Charlotte (Stany Zjednoczone). Na podobną skalĊ prowadzono wymianĊ kulturalną. [...] RóĪnorodne imprezy w ramach „Dni Saksonii”
we Wrocáawiu [czerwiec 1998] stanowiáy kontynuacjĊ wymiany miĊdzy Wrocáawiem a Dreznem [...]. Celem deklarowanym przez organizatorów byáa „budowa naszej czĊĞci wspólnego Europejskiego Domu”. [...]
ARKUSZ ODPOWIEDZI
ZADANIA ZWIĄZANE Z ANALIZĄ ħRÓDEà WIEDZY HISTORYCZNEJ
(30 punktów)
CZĉĝû I: MIASTA W STAROĩYTNOĝCI
na podstawie Ĩródáa A Zadanie 35. (1 pkt)
Podaj trzy warunki, jakie, zdaniem Arystotelesa, powinno speániaü miasto dobrze poáoĪone i rozplanowane.
dogodna lokalizacja
funkcjonalnoĞü
bezpieczeĔstwo mieszkaĔców
na podstawie Ĩródáa B Zadanie 36. (2 pkt)
A. Podaj nazwĊ miasta, które przedstawia plan.
Konstantynopol
B. Podaj polityczną przyczynĊ szybkiego rozwoju tego miasta w IV w. n. e.
uczynienie z Konstantynopola stolicy Cesarstwa
CZĉĝû II: MIASTA W DOBIE RENESANSU
na podstawie Ĩródáa C Zadanie 37. (2 pkt)
Porównaj plan ZamoĞcia z planem miasta Palma Nuova. WykaĪ w dwóch punktach podobieĔstwo ich koncepcji urbanistycznych.
zachowanie symetrii (harmonii) w planie zabudowy
podobieĔstwo w ukáadzie murów obronnych
Nr zadania 35. 36. 37.
Maks. Liczba pkt 1 2 2
Wypeánia egzaminator!
Uzyskana liczba pkt
na podstawie Ĩródeá A i C Zadanie 38. (1 pkt)
Podaj dwa argumenty uzasadniające tezĊ, Īe architekci renesansowi w poszukiwaniu idealnej kompozycji miasta czerpali z wzorców antycznych.
funkcjonalnoĞü ukáadu urbanistycznego
usytuowanie w centrum miasta rynku i budynków uĪytecznoĞci publicznej
na podstawie ilustracji (Ĩródáo D) oraz wiedzy pozaĨródáowej Zadanie 39. (2 pkt)
WymieĔ dwa, widoczne na ilustracji, elementy charakterystyczne dla stylu renesansowego.
attyka
loggie
na podstawie ilustracji (Ĩródáo D) i wiedzy pozaĨródáowej Zadanie 40. (2 pkt )
WyjaĞnij, na czym polegaáa funkcja estetyczna i uĪytkowa ratusza.
A. funkcja estetyczna: byá wizytówką miasta
B. funkcja uĪytkowa: siedziba wáadz miasta
...
na podstawie Ĩródáa E Zadanie 41. (1 pkt)
WymieĔ trzy Ĩródáa zamoĪnoĞci mieszkaĔców Antwerpii w XVI stuleciu.
znaczący oĞrodek handlowy
obecnoĞü obcych kupców
operacje finansowe
na podstawie Ĩródáa F i wiedzy pozaĨródáowej Zadanie 42. (1 pkt)
WyjaĞnij, jaką rolĊ peániá GdaĔsk w gospodarce Rzeczypospolitej w XVI wieku. Podaj dwa przykáady.
jedyny wielki morski port Rzeczypospolitej - okno na Ğwiat
oĞrodek handlu zboĪem (produkcja zboĪowa Rzeczypospolitej wysyáana do Europy zachodniej)
na podstawie Ĩródáa G i wiedzy pozaĨródáowej Zadanie 43. (2 pkt)
Przedstaw po dwa argumenty potwierdzające pozycjĊ XVI-wiecznego Krakowa jako gáównego miasta kraju. W odpowiedzi odnieĞ siĊ do
A. wyglądu miasta.
zamek królewski
duĪy, czworoboczny rynek
B. roli gospodarczej miasta.
oĞrodek handlowy
cudzoziemscy kupcy
na podstawie Ĩródeá E, F oraz G Zadanie 44. (1 pkt)
WyjaĞnij, jakie byáo gáówne Ĩródáo zamoĪnoĞci mieszkaĔców Antwerpii, Krakowa i GdaĔska.
handel
CZĉĝû III: MIASTA W WIEKU PARY, WĉGLA I STALI (XIX W.)
na podstawie Ĩródáa H Zadanie 45. (1 pkt)
WymieĔ dwa czynniki, które, zdaniem prezydenta miasta, zadecydowaáy o tym, Īe àódĨ w poáowie XIX w. staáa siĊ gáównym oĞrodkiem przemysáu baweánianego w Królestwie Polskim.
protekcyjna polityka celna
dogodne poáączenie kolejowe (kolej warszawsko-wiedeĔska)
Nr zadania 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45.
Maks. liczba pkt 1 2 2 1 1 2 1 1
Wypeánia egzaminator!
Uzyskana liczba pkt
na podstawie Ĩródáa I oraz wiedzy pozaĨródáowej Zadanie 46. (2 pkt)
Porównaj ilustracje, a nastĊpnie:
A. podaj dwa przykáady zmian w wyglądzie miasta w 1840 r. w porównaniu z rokiem 1490.
obiekty fabryczne (widoczne kominy)
inny rodzaj zabudowy (nie dominują w pejzaĪu miejskim obiekty sakralne)
B. sformuáuj wiosek mówiący o zmianie charakteru miasta.
Miasto staáo siĊ oĞrodkiem przemysáowym
na podstawie Ĩródáa J Zadanie 47. (1 pkt)
Podaj, jakie nowe elementy infrastruktury miejskiej miaáy zostaü wprowadzone w Warszawie w latach osiemdziesiątych XIX w.
tramwaje konne i kanalizacja
na podstawie Ĩródáa K Zadanie 48. (3 pkt)
Podaj trzy argumenty, jakich uĪyá autor, aby przekonaü czytelników, Īe miasto jest siedliskiem záa.
kontrasty spoáeczne
szkodliwoĞü warunków dla ludzkiego zdrowia
szpetota przestrzeni miejskiej (pogląd Leopardiego)
CZĉĝû IV: MIASTA W XX STULECIU
na podstawie Ĩródeá K i L Zadanie 49. (2 pkt)
WyjaĞnij, na czym polegają podobieĔstwa i róĪnice w sposobie postrzegania miasta wielkoprzemysáowego przez obu autorów.
A. podobieĔstwa:
Īycie w mieĞcie jest przeciwieĔstwem Īycia wiejskiego (w naturze) Īycie miejskie zmienia ludzką psychikĊ
B. róĪnice:
dla Lutowskiego miasto jest symbolem szpetoty i záa,
dla Majakowskiego jest symbolem piĊkna i nowoczesnoĞci na podstawie Ĩródáa à oraz wiedzy pozaĨródáowej Zadanie 50. (2 pkt)
A. Podaj czynnik decydujący o rozwoju Wrocáawia w przeszáoĞci.
wielokuturowoĞü
B. Podaj czynnik decydujący o rozwoju wspóáczesnego Wrocáawia.
szerokie kontakty miĊdzynardowowe w róĪnych dziedzinach Īycia na podstawie Ĩródeá oraz wiedzy pozaĨródáowej
Zadanie 51. (1 pkt)
Podaj trzy uniwersalne cechy miast w czasach nowoĪytnych:
typ zabudowy
zróĪnicowana struktura spoáeczna
zajĊcia pozarolnicze mieszkaĔców
Nr zadania 46. 47. 48. 49. 50. 51.
Maks. liczba pkt 2 1 3 2 2 1
Wypeánia egzaminator!
Uzyskana liczba pkt
na podstawie Ĩródeá oraz wiedzy pozaĨródáowej Zadanie 52. (3 pkt)
WyjaĞnij, czym jest miasto, uwzglĊdniając jego trzy podstawowe funkcje:
A. polityczną:
oĞrodek wáadz
B. ekonomiczną:
oĞrodek produkcji i handlu
C. kulturową:
oĞrodek edukacji, nauki, kultury
ZADANIE ROZSZERZONEJ ODPOWIEDZI (20 punktów) Zadanie 53.(20 pkt)
Zadanie zawiera dwa tematy. Wybierz jeden z nich do opracowania i ten temat podkreĞl.
Temat I
Przedstaw rolĊ miast w ksztaátowaniu siĊ gospodarki i kultury Ğredniowiecznej Europy.
PoniĪszy tekst moĪe stanowiü inspiracjĊ dla Twojej wypowiedzi.
Heinz-Dieter Heimann, Wprowadzenie do historii Ğredniowiecznej, ToruĔ 1999, s. 166-167, 229, 256
[...] Miasto okresu rozwiniĊtego Ğredniowiecza naleĪy do gáównych osiągniĊü dziejów europejskich, a kontynent w tym okresie zostaá ogarniĊty euforią urbanizacyjną. „Miasto europejskie” [...] oznacza osiedle nowego typu gáównie ze wzglĊdu na niemal autonomiczną pozycjĊ mieszczan. Z punktu widzenia prawnego, spoáecznego, gospodarczego i kulturalnego stanowiáo ono wynik wielowarstwowego procesu zróĪnicowania spoáeczeĔstwa i umacniającego siĊ wáadztwa feudalnego.
[...] Bezspornie do atrybutów miasta naleĪą koncentracja rzemiosáa i handlu, funkcjonowanie rynku i organizacja produkcji przy jednoczesnym odgraniczeniu siĊ od wsi.
[...] Wraz ze wzrostem liczby miast koncentracja rzemiosáa i handlu miaáa coraz wiĊksze znaczenie w ksztaátowaniu przestrzeni, przyczyniaáa siĊ do ĞciĞlejszego związku pomiĊdzy lokalnymi rynkami i miastami, powstania regionalnych oĞrodków miejskich.
[...] Gáówną cechą Ğredniowiecznego miasta jest mobilnoĞü socjalna jako swego rodzaju dynamika, w której z rozmaitych odmian wspóáĪycia róĪnych grup, zawodów i Ğrodowisk uksztaátowaáa siĊ specyficzna kultura, charakterystyczna dla danego miejsca.
Temat II
Scharakteryzuj proces powstawania i rozwoju miast w Ğredniowiecznej Polsce.
PoniĪszy tekst moĪe stanowiü inspiracjĊ dla Twojej wypowiedzi.
Henryk Samsonowicz, Historia Polski do roku 1795,Warszawa 1985 s. 16, 56
Skupiska ludnoĞci zajmującej siĊ rzemiosáem produkującym na zamówienie powstawaáy na terenie podgrodzi. Przez te pierwsze miasta – a wiĊc osady, których mieszkaĔcy Īyli nie tylko z rolnictwa, ale takĪe z produkcji i wymiany – przebiegaáy szlaki handlowe áączące gáówne oĞrodki paĔstwa siĊgające daleko poza jego granice.[...]
[...] Wszelkie transakcje kupna-sprzedaĪy stwarzaáy potrzebĊ ustalenia norm regulujących obroty pieniĊĪne, stosunki kredytowe i sprawy związane z dáugo i krótkoterminowym najmem siáy roboczej. Zaistniaáa koniecznoĞü wypracowania precedensów prawnych dotyczących dziaáania korporacji zawodowych – cechów rzemieĞlniczych, gildii kupieckich, bractw. W przypadkach wątpliwych, spornych odwoáywano siĊ do wáadz miasta, którego ustrój staá siĊ wzorem do nowo lokowanej gminy.
[...] najczĊĞciej brano wzory magdeburskie, ale ulegaáy one przetwarzaniu, modyfikacji w zaleĪnoĞci od potrzeb miejscowych tradycji i stosowanych dotychczas zwyczajów polskiego prawa (ziemskiego, targowego).
Nr zadania 52. 53.
Maks. liczba pkt 3 20 Wypeánia
egzaminator!
Uzyskana liczba pkt
Temat I
Miasta Ğwiata staroĪytnego byáy gáównie oĞrodkami wáadzy politycznej, handlu i kultury (w tym centrami Īycia religijnego). Te trzy funkcje pozostaáy niezmienne aĪ do naszych czasów i charakteryzowaáy teĪ miasto Ğredniowieczne.
Jednak tym, co szczególnie odróĪniaáo miasta od wsi w Ğredniowieczu byáa odmiennoĞü poáoĪenia prawnego ich mieszkaĔców. Mieszkaniec miasta byá zwykle – w znaczeniu prawnym – kimĞ innym od mieszkaĔca wsi. Ów prawny aspekt Īycia miejskiego stanowiá cechą szczególną i jednoczeĞnie konstytuującą miasto jako wspólnotĊ. MoĪna powiedzieü, Īe tym, co róĪniáo miasto od wsi, nie byáy zajĊcia mieszkaĔców, lecz przede wszystkim prawo.
Upadek cywilizacji antycznego Ğwiata Ğródziemnomorskiego przyniósá ze sobą upadek miast. Nowa, wczesnoĞredniowieczna Europa – to Ğwiat wiejski.
Na poáudniu i zachodzie pozostaáy co prawda resztki dawnych miast rzymskich, lecz ich rola byáa znikoma w porównaniu z dawną potĊgą i chwaáą. Miasta przetrwaáy zwykle w cieniu siedzib biskupich. Upadku uniknĊáy miasta Hiszpanii, lecz ich rozkwit wiązaá siĊ z podbojami arabskimi. Arabowie zdumiewająco szybko docenili uroki Īycia miejskiego, twórczo adaptując zdobycze cywilizacji staroĪytnej. Natomiast Europa póánocna i wschodnia – poza rzymskim limes – nie znaáa miast. Ta – wedáug okreĞlenia mediewisty Benedykta Zientary – „máodsza Europa” róĪniáa siĊ od ziem dawnej Europy rzymskiej. Narodziáy siĊ tu osady handlowe, lecz nie byáy to miasta w omawianym wyĪej znaczeniu tego sáowa.
Jednak w XI – XII wieku rozpocząá siĊ proces powolnego odradzania siĊ miast. Byá on nastĊpstwem przemian ekonomicznych, w tym – rozwoju gospodarki towarowo-pieniĊĪnej. Miasta rodziáy siĊ z osad targowych, czyli miejsc wymiany poáoĪonych na skrzyĪowaniu szlaków handlowych. Zapewniaáy one obsáugĊ wymiany handlowej mieszkaĔcom okolicznych wsi. W miarĊ rozwoju handlu ich znaczenie i ranga rosáy. LudnoĞü tych osad handlowych stanowili zwykle okoliczni cháopi, dla których powstający oĞrodek miejski stawaá siĊ czĊsto nowym miejscem zamieszkania. Osady te pozostawaáy pod kontrolą wáaĞcicieli ziemi, czyli feudaáów. Początkowo poáoĪenie prawne mieszkaĔców rodzących siĊ miast nie róĪniáo siĊ od mieszkaĔców wsi. Sprzyjaáo temu utrzymywanie siĊ ludnoĞci z pracy na roli. Jednak szybko rosnące znaczenie miast powodowaáo, Īe ich mieszkaĔcy wykupywali powinnoĞci od feudaáów, czy nawet byli w stanie zbrojnie wywalczyü niezaleĪnoĞü.
Proces emancypacji miast i rodzącego siĊ wraz z nimi mieszczaĔstwa owocowaá nową organizacją Īycia spoáecznego. Miasto stawaáo siĊ wspólnotą mieszkaĔców, komuną, której czáonkowie wybierali spoĞród siebie wáadzĊ polityczną. WáadzĊ tĊ stanowiáy róĪnie definiowane rady miejskie, które z kolei wybieraáy spoĞród siebie organ wykonawczy, np. burmistrza. O roli i znaczeniu
poszczególnych grup mieszkaĔców decydowaáa zamoĪnoĞü. LudnoĞü miejska byáa zwykle podzielona na trzy grupy: patrycjat, pospólstwo i plebs. Patrycjat stanowili najbogatsi kupcy oraz rzemieĞlnicy, pospólstwo tworzyli mieszkaĔcy o Ğrednim poziomie zamoĪnoĞci: wáaĞciciele kramów oraz zakáadów rzemieĞlniczych, natomiast plebs – ludzie ubodzy: wyrobnicy, pracownicy najemni, ludzie bez staáego zatrudnienia, Īyjący na granicy prawa, a niekiedy poza nią. Wáadza naleĪaáa do patrycjatu, lecz zdarzające siĊ niekiedy rewolty mogáy prowadziü do wymiany elit. Rozwojowi miast sprzyjaáo zbiegostwo ludnoĞci wiejskiej, która w miastach poszukiwaáa nie tylko pracy, ale przede wszystkim wolnoĞci.
PotĊga miast ujawniáa siĊ w tych miejscach Europy, gdzie koncentrowaáo siĊ jej Īycie gospodarcze. Byáa to gáównie Italia, Flandria, póánocna Francja.
Miasta angaĪowaáy siĊ w walkĊ polityczną, zwykle stając po stronie tych, którzy oferowali pokój i bezpieczeĔstwo, a wystĊpując przeciw tym, którzy przyczyniali siĊ do anarchii. Oznaczaáo to, Īe miasta wspieraáy wáadców przeciw feudaáom (tak byáo we Francji, czy do pewnego stopnia w Polsce). JednoczeĞnie jednak energicznie przeciwstawiaáy siĊ próbom odebrania im juĪ posiadanych przywilejów (np. wojny Ligi Lombardzkiej przeciw cesarstwu). Przywileje (np. prawo skáadu) zwykle nadawali miastom monarchowie. Dostrzegali oni wáasny interes w rozwoju handlu i rzemiosáa, bowiem miasta byáy páatnikami niebagatelnych podatków.
Czynnikiem, który nadaá nowy impuls rozwojowi miast wáoskich byáy wyprawy krzyĪowe. Miasta portowe (np. Wenecja, Genua) skoncentrowaáy w swoim rĊku ruch osób i towarów z i do Ziemi ĝwiĊtej. ChociaĪ w koĔcu XIII w. ruch krucjatowy zakoĔczyá siĊ poraĪką, to pozycja miast wáoskich w handlu lewantyĔskim nie zostaáa zachwiana. Monopolizacja obrotu artykuáami luksusowymi przyniosáa wielkie zyski i daáa im przodującą pozycjĊ wĞród miast europejskich. Z kolei miasta flandryjskie wyrosáy na handlu weáną i rozwoju rzemiosáa wáókienniczego. Na póánocy Europy i w basenie Morza Baátyckiego powstaáa Hanza, która wkrótce staáa siĊ najpotĊĪniejszym związkiem handlowym miast w Europie. Rozwój wielkiego handlu spowodowaá narodziny nowych zjawisk gospodarczych, wĞród których naleĪy wymieniü rozwój operacji bezgotówkowych oraz kredytowych. Sprzyjaáy im trudne warunki handlu, w tym takĪe wielki ciĊĪar ówczesnych pieniĊdzy wytwarzanych z metali szlachetnych.
JuĪ w poáowie XII w. zostaá utworzony w Wenecji pierwszy bank. Nie byá to przypadek. WáaĞnie tutaj narodziáy siĊ weksle i przekazy jako nowe formy operacji finansowych. Wkrótce sieü banków i lombardów (oba sáowa pochodzenia wáoskiego) pokryáa caáą EuropĊ, sprzyjając rozwojowi handlu.
Widocznym znakiem zamoĪnoĞci i potĊgi miast byá ich wygląd. Styl gotycki upowszechniający siĊ w Europie w XIII w. byá w istocie stylem
architektury miejskiej. Wznoszono obiekty uĪytecznoĞci publicznej (ratusze, sukiennice), budowle sakralne (koĞcioáy), czy obiekty obronne (mury, baszty, barbakany). Miasta caáej Europy zyskaáy podobny wygląd, a tryb Īycia ich mieszkaĔców regulowaáy podobne zasady. Upowszechniáy siĊ charakterystyczne formy Īycia spoáecznego – cechy i gildie. Zasady ich organizacji, z pewnymi odmianami lokalnymi, byáy wspólne dla caáej Europy.
W miastach uksztaátowaá siĊ specyficzny tryb Īycia, odmienny od Īycia wiejskiego. Sprzyjaá temu rodzaj zajĊü miejskich. Kupiec musiaá byü czáowiekiem Ğmiaáym, gotowym do podjĊcia ryzyka, umiejącym kalkulowaü, ale takĪe czytaü, pisaü i liczyü. Sprzyjaáo to rozwojowi edukacji, a szkolnictwo wáaĞnie w mieszkaĔcach miast znalazáo wdziĊcznych odbiorców. Rozwój uniwersytetów ĞciĞle związany byá z miastami, a ich nazwy są z reguáy nazwami miast: Bolonia, Cambridge, Padwa. OczywiĞcie, uniwersytety nie byáy uczelniami ksztaácącymi na potrzeby miast, ale zrodziá siĊ rodzaj symbiozy miĊdzy miastem a uczelnią, z której obie strony czerpaáy zyski.
W ciągu kilkuset lat miasta wrosáy na trwaáe w spoáeczny krajobraz Europy. Zdynamizowaáy jej gospodarkĊ i kulturĊ. Staáy siĊ – wedáug okreĞlenia Normana Daviesa – „mikrokosmosami”, Ğwiatami w sobie i dla siebie, które tak bardzo róĪniáy siĊ od wiejskiego otoczenia. Byáy jednoczeĞnie wysepkami wielkiego archipelagu, rozrzuconego po caáej Europie. To tutaj narodziáy siĊ nowe zjawiska, które przeobraziáy w nastĊpnych stuleciach EuropĊ. Rzecz nie tylko w zawiązkach gospodarki kapitalistycznej (np. systemie nakáadczym), które pojawiáy siĊ w miastach u schyáku Ğredniowiecza, ale w sprawach o wiele waĪniejszych, bo związanych z rozwojem europejskiej kultury: w miastach wáoskich narodziá siĊ renesans. MoĪna zaryzykowaü stwierdzenie, Īe jest on pochodną bogactwa mieszczan, którzy wyrwali siĊ z morderczej walki o przetrwanie i mogli czĊĞü swych dochodów przeznaczyü na to, aby Īyü piĊkniej, ciekawiej, a byü moĪe takĪe mądrzej. RównieĪ walka o nowe szlaki handlowe, nowoodkryte lądy i ludy jest skutkiem ekspansji mieszczan. Zapewne byá wĞród podróĪników pewien odsetek zwolenników czystej przygody, ale wiĊkszoĞü z nich miaáa na celu zysk – swój i swoich miast. To oni popchną historiĊ naszego kontynentu w nowym kierunku. Z czasem w miastach powstaáych w Ğredniowieczu zrodzą siĊ nowe idee, które zrewolucjonizują Ğwiat.
To mieszczanie ostatecznie rozsadzili feudalny porządek Ğwiata, Ğwiata niezmiennych praw i obyczajów, podlegáoĞci i zaleĪnoĞci. I to oni wnieĞli weĔ ferment, ruchliwoĞü i niepokojącą pogoĔ za nowoĞcią. Literatura historyczna ową eksplozjĊ miast i miejskoĞci wiąĪe ze zjawiskami nowoczesnoĞci i postĊpu.
I jakkolwiek byĞmy ową nowoczesnoĞü oceniali, to naleĪy dostrzec nowatorską rolĊ miast w dziejach Europy. Bez nich Europa byáaby inna.
Temat II
Miasta w Ğredniowiecznej Polsce narodziáy siĊ w XIII wieku.
Ich powstanie związane jest w duĪym stopniu z napáywem kolonistów niemieckich na ziemie polskie. PrzynieĞli oni ze sobą zasady kolonizacji wiejskiej, a takĪe tzw. lokacji miast. Miasta powstawaáy albo na dziewiczych terenach („na surowym korzeniu”), albo teĪ istniejące juĪ osady przenoszono na prawo miejskie. Ruch ten byá tak powszechny, Īe wiĊkszoĞü istniejących do dzisiaj miast swoimi początkami siĊga omawianych procesów, zachodzących w okresie od XIII do XV w. Z tego wzglĊdu celowym wydaje siĊ postawienie kilku pytaĔ, które posáuĪą do zbudowania niniejszej pracy: czym jest miasto?
dlaczego zakáadanie (lokacja) miast byáa waĪnym procesem ekonomicznym i spoáecznym? jakie znaczenie dla historii ziem polskich miaá ten proces?
Miasta narodziáy siĊ w czasach staroĪytnych, a cywilizacja grecko- rzymska nadaáa im szczególne znaczenie. Peániáy one waĪne funkcje – ekonomiczne, polityczne i kulturalne. Ponadto charakteryzowaáy siĊ tylko dla nich wáaĞciwym prawem. Miasta w Ğredniowiecznej Europie wywalczyáy dla siebie odrĊbne miejsce w ówczesnym Īyciu spoáecznym i politycznym.
Ich odrĊbnoĞci sprzyjaáa gospodarka, bowiem Ğredniowieczne miasta uksztaátowaáy siĊ wraz z rozwojem gospodarki towarowo-pieniĊĪnej. Opisywane procesy dotyczyáy równieĪ ziem polskich. A wiĊc na pytanie – czym jest miasto?
moĪemy odpowiedzieü, Īe jest specyficzną formą Īycia ludzi. Miejscem szczególnym z powodów prawnych, ekonomicznych, politycznych i kulturowych.
Gospodarka Polski wczesnoĞredniowiecznej byáa oparta na uprawie roli.
MieszkaĔcy sami produkowali wiĊkszoĞü potrzebnych im przedmiotów.
Rozwijaáo siĊ jednak rzemiosáo, którego oĞrodkami staáy siĊ z czasem podgrodzia. Tam równieĪ koncentrowaáa siĊ wymiana handlowa. ObecnoĞü w grodzie zaáogi wojskowej oraz przedstawiciela panującego (pana grodowego, z czasem nazwanego kasztelanem) zapewniaáa bezpieczeĔstwo, a takĪe gwarantowaáa grupĊ klienteli. WaĪnymi oĞrodkami staáy siĊ równieĪ siedziby wáadcy (Gniezno, PoznaĔ, Kraków) oraz stolice biskupie (Wrocáaw, Páock).
W XII wieku rozwijaáy siĊ w Polsce osady targowe, w których regularnie odbywaáy siĊ targi produktów rolnych i rzemieĞlniczych. Wokóá targu osiedlali siĊ rzemieĞlnicy. MoĪna w związku z tym zauwaĪyü, Īe osady te peániáy w gruncie rzeczy funkcjĊ miast. Czyli jako oĞrodki wymiany handlowej i produkcji rzemieĞlniczej peániáy funkcjĊ ekonomiczną, a wspomniane wyĪej siedziby wáadcy, bądĨ jego przedstawicieli równieĪ funkcjĊ polityczną, natomiast jako oĞrodki kultu religijnego - funkcjĊ kulturalną. OĞrodków tych jednak nie nazywamy miastami. A wiĊc waĪne byáo to, co przynieĞli ze sobą dopiero w XIII w. koloniĞci.
Wraz ze stopniowym osiedlaniem siĊ na ziemiach polskich kolonistów upowszechniá siĊ nowy sposób organizowania miast. Zakáadano je wedáug
jednolitego wzorca, czyli prawa miejskiego. Na ziemiach polskich byáo to zasadniczo prawo magdeburskie. Z czasem przybraáo ono lokalną postaü jako prawo Ğredzkie lub cheámiĔskie. Pierwsze lokacje miaáy miejsce na ĝląsku w początkach XIII wieku (np. Záotoryja w 1211 r.). Szczególne natĊĪenie tego procesu miaáo miejsce na ĝląsku, w Wielkopolsce, czĊĞciowo w Maáopolsce.
Im dalej na wschód, tym proces ten byá sáabszy.
Rozwiązania przyjĊte w warunkach umowy byáy korzystne dla obu stron – pana ziemi (panującego, biskupa, potĊĪnego wáaĞciciela ziemskiego) oraz osadników. Otrzymywali oni ziemiĊ, na której mogli zaáoĪyü miasto, a w umowie okreĞlone byáy ich powinnoĞci. Gwarantowaáa ona prawo do samorządu, choü pod kontrolą wáaĞciciela ziemi. Ów miaá z kolei zapewniony wpáyw na Īycie kolonistów oraz zagwarantowane Ğwiadczenia w naturze i w pieniądzu.
Oczywiste korzyĞci tej umowy powodowaáy, Īe takĪe juĪ istniejące osady lokowano na prawie miejskim. Tak siĊ staáo, np. z Krakowem, który w 1257 r.
zostaá przeniesiony na prawo magdeburskie.
W miastach uformowaáy siĊ trzy grupy mieszkaĔców: patrycjat, pospólstwo i plebs. Do pierwszej z nich naleĪeli najbogatsi kupcy, drugą tworzyli wáaĞciciele zakáadów rzemieĞlniczych oraz kramów, natomiast w skáad trzeciej wchodzili pracownicy najemni, sáuĪba, ludzie bez staáego zajĊcia (takĪe Īebracy, przestĊpcy, prostytutki), z czasem zwani ludem miejskim. Wáadza nad miastami znajdowaáa siĊ w rĊkach patrycjatu, spoĞród którego rekrutowaáa siĊ rada miejska oraz przewodzący wáadzom miejskim burmistrz. CzĊĞü mieszkaĔców miast stanowili przybysze (gáównie z terenu Niemiec), czĊĞü - ludnoĞü miejscowa. Niekiedy cháopi z okolicznych ziem uciekali do miast, gdzie chĊtnie ich przyjmowano; wszak „powietrze miejskie czyni wolnym”.
Przeniesienie do miast dawaáo moĪliwoĞü awansu spoáecznego i otwieraáo zupeánie nowe szanse przed ludĨmi ambitnymi. NaleĪy jednoczeĞnie zauwaĪyü, Īe w niektórych nurtach polskiej literatury historycznej neguje siĊ znaczenie przybyszów z zewnątrz w procesie powstawania polskich miast. Jest to – jak siĊ wydaje – stanowisko niesáuszne i nacechowane doraĨnymi wątkami politycznymi, które przesáaniają ogląd rzeczywistoĞci historycznej. Trudno bowiem zaprzeczyü, Īe to obcy koloniĞci (w wiĊkszoĞci niemieccy, a w czĊĞci Īydowscy) stali siĊ zaląĪkiem polskiego mieszczaĔstwa. Ci obcy przybysze z czasem siĊ polonizowali, ale w wielu oĞrodkach zachowywali swój odrĊbny charakter.
W miastach z czasem upowszechniáy siĊ nowe formy organizacji Īycia spoáecznego – cechy i gildie. Stanowiáy one rodzaje korporacji zawodowych, a jednoczeĞnie wypeániaáy szereg funkcji: od samopomocowych, przez religijne, do militarnych. Wáadcy ksiĊstw dzielnicowych, a póĨniej zjednoczonej Polski wspierali rozwój miast. Udzielali im licznych przywilejów, gáównie o charakterze ekonomicznym. NaleĪaáo do nich miĊdzy innymi prawo skáadu
i powiązany z nim tzw. przymus droĪny (drogowy). WejĞcie miast polskich w orbitĊ wielkiego handlu europejskiego zaowocowaáo ich szybkim bogaceniem siĊ. GdaĔsk, Kraków, czy Wrocáaw leĪaáy na uczĊszczanych szlakach handlowych. DziĊki temu miasta rosáy w siáĊ, a poprzez podatki wzbogacaáy skarbiec panujących. Mieszczanie wspierali starania o zjednoczenie ziem polskich, upatrując w tym – skądinąd sáusznie – niezbĊdne warunki do realizacji wáasnych interesów. DziĊki wáączeniu miast polskich w orbitĊ handlu europejskiego na ziemiach polskich upowszechniáy siĊ nowe prądy kulturowe, w tym niezwykle znamienny dla rozwoju miast styl gotycki. Zapewne, bez rozwoju miast trudno byáoby mówiü o wejĞciu Polski w obrĊb ekonomicznego, spoáecznego i kulturowego krwioobiegu Europy.
Wiek XV to czas rozkwitu przynajmniej niektórych polskich miast.
Sprzyjaáo mu zakoĔczenie wojny 13-letniej (1466 r.) i wáączenie w granice paĔstwa polskiego zamoĪnych miast pruskich. Snując rozwaĪania o miastach w Polsce, jednoczeĞnie zwróciü musimy uwagĊ na ich dalsze losy, bowiem z czasem – choü bĊdzie to jeszcze odlegáa przyszáoĞü – nastąpiá ich upadek.
Czy wiĊc zarodków owego upadku nie moĪna znaleĨü juĪ w Ğredniowieczu?
Wydaje siĊ, Īe przeciw polskim miastom zadziaáaáy zjawiska powstaáe u schyáku Ğredniowiecza. Paradoksalnie, naleĪy ich doszukiwaü siĊ w wielkim ekonomicznym sukcesie Polski związanym z eksportem zboĪa. Przyniósá on szlachcie wielkie dochody, a rozwój sytuacji politycznej zapewniá jej wpáyw na politykĊ paĔstwa. Polscy wáadcy, znajdując siĊ pod coraz to silniejszą presją stanu szlacheckiego, nie sprzyjali emancypacji politycznej miast. Znakiem nowych czasów staáy siĊ uchwalone w 1496 r. statuty piotrkowskie, których postanowienia w czĊĞci wymierzone byáy przeciwko miastom. Wielki ekonomiczny i polityczny sukces polskiej szlachty miaá takĪe wyraĨne antymieszczaĔskie oblicze. Dla ambitnych przedstawicieli mieszczaĔstwa poĪądaną drogą awansu spoáecznego byáo przejĞcie do stanu szlacheckiego, co z caáą pewnoĞcią osáabiaáo stan mieszczaĔski. Jakkolwiek w XVI w. takĪe mieszczanie korzystali z wielkiej koniunktury gospodarczej, to jednak z czasem przegrali rywalizacjĊ ze szlachtą. Pogarda wobec mieszczaĔstwa („kupczyków”), kult Īycia wiejskiego, dominacja polityczna szlachty z czasem zmieniaáy oblicze spoáeczeĔstwa polskiego, które coraz bardziej odróĪniaáo siĊ od spoáeczeĔstw zachodnioeuropejskich. Gdy tam mieszczaĔstwo rosáo w siáĊ, w Polsce sáabáo. Sprzyjaáy temu takĪe wojny, które w XVII w. odmieniáy Rzeczpospolitą. U progu nowoczesnoĞci zabrakáo w Polsce silnego mieszczaĔstwa i nastĊpstwa tego faktu znacząco wpáynĊáy na dalsze losy naszego kraju.
