• Nie Znaleziono Wyników

Gwarancje prawa do świadczeń z zabezpieczenia społecznego w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na gruncie art. 1 Protokołu nr 1 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Gwarancje prawa do świadczeń z zabezpieczenia społecznego w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na gruncie art. 1 Protokołu nr 1 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka"

Copied!
21
0
0

Pełen tekst

(1)

Aleksandra Mężykowska

Gwarancje prawa do świadczeń z

zabezpieczenia społecznego w

świetle orzecznictwa Europejskiego

Trybunału Praw Człowieka na

gruncie art. 1 Protokołu nr 1 do

Europejskiej Konwencji Praw

Człowieka

Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego 6, 127-146

2015

(2)

UW M w O lszty n ie 2015 IS S N 2082-1786

A leksandra M ężykowska

w sp ó łp raco w n iczk a U czeln i Ł az arsk ie g o w W arsz aw ie

G w aran cje p ra w a do św ia d c z e ń

z z a b e z p ie c z e n ia sp o łe c z n e g o

w św ie tle o rz eczn ictw a E u rop ejsk iego T rybunału

P r a w C zło w ie k a n a g r u n c ie art. 1 P ro to k o łu

n r 1 d o E u rop ejsk iej K on w en cji P r a w C zło w iek a

Słow a kluczow e: p ra w a społeczne, p ra w o do m ie n ia, E u ro p ejsk i T ry b u n a ł P ra w C złow ieka, za k a z d y sk ry m in acji, św iad czen ia e m e ry ta ln e

1. Wstęp

E uropejska Konwencja P raw Człowieka (dalej Konwencja lub EKPCz)1 nie zaw iera przepisu, który w sposób bezpośredni gw arantow ałby praw a do świadczeń z zakresu ochrony socjalnej. N orm atyw ną podstaw ą do oceny wy­ w iązania się przez państw o członkowskie Rady Europy ze zobowiązania zapew niania świadczeń z zak resu zabezpieczenia społecznego oraz praw a do pomocy społecznej i medycznej są art. 12 i 13 Europejskiej K arty Społecz­ nej.2 Mimo tego, problem atyka dostępu do różnego rodzaju świadczeń z za­ k re su ochrony socjalnej je s t przedm iotem w ielu orzeczeń Europejskiego T rybunału P raw Człowieka (dalej Trybunał, ETPCz). Niewątpliwie aktyw ­ ność Trybunału n a tym polu je s t wyrazem jego stanow iska sformułowanego jeszcze pod koniec la t 70. XX w. w w yroku w spraw ie Airey, w którym Trybunał podkreślił, że wiele z gw arantow anych Konwencją praw cywil­ nych i politycznych m a kom ponenty n a tu ry społecznej i ekonomicznej i że niemożliwe je s t ścisłe rozdzielenie praw społecznych i ekonomicznych od zakresu praw objętych Konwencją.3 P ytanie o to, ja k dalece pow inna sięgać

1 D z.U . z 1993 r. N r 61, poz. 2 8 4 ze zm . 2 D z.U . z 1999 r. N r 8, poz. 67.

3 W yrok E T P C w sp ra w ie A ir e y p rz e c iw k o I r la n d ii z 9 .1 0 .1 9 7 9 r., n r s k a rg i 6289/73, § 26. W s z y stk ie p o w o ły w a n e w n in ie js z y m o p ra c o w a n iu w y ro k i E T P C p o c h o d zą z o ficjal­ n ej b a z y d a n y c h R a d y E u r o p y H U D O C , por. h ttp ://h u d o c .e c h r .c o e .in t/s ite s /e n g /P a g e s /s e - a rc h .a s p x # .

(3)

in terp retacja praw zaw artych w Konwencji w celu objęcia jej gw arancja­ mi praw społecznych, w tym ochrony socjalnej, je s t elem entem szerszej dys- kusji.4

U względniając bardzo szeroki zakres orzecznictwa T rybunału w om aw ia­ nym zakresie, niniejszy arty k u ł będzie koncentrow ał się jedynie n a pewnym w ycinku tej problem atyki, a mianowicie omówieniu aktualn y ch tendencji w zakresie ochrony praw a do świadczeń z ochrony socjalnej gw arantow anych n a podstaw ie art. 1 Protokołu n r 1 do Konwencji. J e s t to jedyny przepis Konwencji, k tóry stw a rz a m ate ria ln e podstaw y do dochodzenia roszczeń z ty tu łu świadczeń z zabezpieczenia społecznego, ponieważ część z tych świadczeń m ając w ym iar m aterialny tra k to w a n a je s t jako mienie. Tytułem uzupełnienia należy dodać, że ze względu n a bardzo różnorodny c h a ra k te r praw ny świadczeń z zabezpieczenia społecznego, jedynie część z nich objęta będzie tym przepisem . Dlatego też dla całościowego przedstaw ienia system u gw arancji socjalnych w ram ach system u Konwencji konieczne je s t jeszcze uwzględnienie przede wszystkim art. 6 Konwencji - zapewniającego g w aran­ cje procesowe dla dochodzenia w świetle praw a krajowego roszczeń o św iad­ czenia, a także art. 14 Konwencji w zw. z art. 8 lub w zw. z art. 1 Prot. 1. W tym miejscu należy wskazać, że art. 8 nie może być sam odzielną podstaw ą do skargi w zakresie b ra k u przyznania świadczeń społecznych, z uwagi n a to, że Trybunał bardzo wyraźnie w skazuje w swoim orzecznictwie, że choć przepis ten gw arantuje prawo do poszanow ania życia rodzinnego, nie n a k ła ­ da n a p ań stw a pozytywnego obowiązku zapew nienia różnych finansowych form pomocy społecznej.5 Rozstrzygając zarzuty dotyczące b ra k u przyznania określonych świadczeń rodzinnych Trybunał kieruje się jed n ak zasadą, że przyznaw anie świadczeń rodzinom wielodzietnym stanow i wyraz poszanow a­ n ia p raw a do życia rodzinnego w rozum ieniu art. 8 Konwencji i dlatego też

4 S zerzej n a te m a t z a c ie ra n ia się g ra n ic p o m ięd zy p ie rw s z ą a d r u g ą g e n e ra c ją p ra w c zło w iek a p a tr z m .in . K. L a s a k , P ra w a sp o łeczn e w o rzec zn ictw ie E u ro p e jskieg o T r y b u n a łu

P ra w C zło w iek a , W a rs z a w a 2 0 13; B. G ro n o w sk a , E u r o p e js k a K o n w e n cja P ra w C zło w ieka a p r a w a d r u g ie j g e n era cji - k ilk a re fle k s ji o z a c ie r a n iu g r a n ic , „ E u ro p e js k i P rz e g lą d S ąd o ­

w y ” 2013, n r 9, s. 4 - 1 0 ; E . P a lm e r, P ro te c tin g S o cio -E co n o m ic R ig h ts th ro u g h th e E u ro p e ­

a n C o n v en tio n o n H u m a n R ig h s : T r en d s s a n d D e v e lo p m e n ts in th e E u ro p e a n C o u rt o n H u ­ m a n R ig h t s , „ E r a s m u s L a w R e v ie w ” 2 0 0 9 , n r 2 /4 . O g ó ln ie n a t e m a t g e n e r a c ji p ra w

c zło w iek a por. K. D rz ew ick i, T rzecia g en e ra cja p r a w c zło w ie k a , „ S p ra w y M ię d zy n a ro d o w e ” 1983, n r 10.

5 Por. m .in . w y ro k i E T P C w sp ra w a ch : N ie d z w ie d z k i p rzec iw ko N ie m c o m z 25.10.2005 r., n r s k a r g i 5 8 4 5 3 /0 0 , W eller p r z e c iw k o W ęg ro m z 3 1 .0 3 .2 0 0 9 r., n r s k a r g i 4 4 3 9 9 /0 5 o raz

S a id o u n p r z e c iw k o G recji z 2 8 .1 0 .2 0 1 0 r., n r s k a r g i 4 0 0 8 3 /0 7 . W k o n te k ś c ie ty c h s k a rg

tr z e b a j e d n a k d o strz ec , że w sp ra w ie G r a n t p . Z je d n o c z o n e m u K ró le stw u dotyczącej decyzji o n ie p r z y z n a n iu tr a n s s e k s u a ln e j kobiecie św ia d c z e ń e m e ry ta ln y c h po o s ią g n ię c iu u s ta w o ­ w ego w ie k u e m e ry ta ln e g o d la k o b ie t, T ry b u n a ł u z n a ł, że doszło do n a r u s z e n ia a r t. 8 K o n ­ w en cji. M o żn a w ięc s tw ie rd zić , że b e z p o ś re d n ią p rz y c z y n a n a r u s z e n ia a r t. 8 K o n w en cji był b r a k w y p ła ty ś w ia d c z e n ia , por. w y ro k w s p ra w ie G ra n t p rz e c iw k o Z je d n o c zo n e m u K ró le ­

(4)

mieści się w przedmiocie tegoż artykułu. W konsekwencji w sytuacjach, gdy p rzed m iot sk arg i objęty je s t zak resem a rt. 8 Konw encji, zastosow anie w opinii T rybunału znajduje art. 14.

Dodatkowo w arto pam iętać, że granice upraw nień do świadczeń z zakre­ su ochrony socjalnej g w aran to w an y ch przez K onw encję w ytycza tak że orzecznictwo T rybunału n a gruncie art. 3 Konwencji. A rtykuł te n powoływa­ ny był jako wzorzec kontroli w spraw ach, w których skarżący podnosili, że wysokość otrzymywanego św iadczenia je s t niew ystarczająca dla utrzym an ia n aw et m inim alnego poziomu egzystencji. Dotychczas Trybunał w żadnej ze spraw nie stw ierdził n aru szen ia art. 3 n a tym tle, wskazywał jednak, że co do zasady ta k a kw estia może być rozw ażana n a gruncie tego przepisu.6 W spraw ie Larioshina T rybunał w prost uznał, że wysokość świadczenia, które otrzym yw ała sk arżąca - była to równowartość 25 euro, nie spowodowa­ ła u niej dolegliwości osiągających poziom uzasadniający zastosowanie art. 3 Konwencji. Trudno nie zadać sobie jed n a k pytania, ja k a wysokość świadcze­ nia, zdaniem T rybunału, osiągnęłaby ów konieczny poziom dolegliwości. Orzeczenie w spraw ie Larioshina wydane zostało w 2002 r. i Trybunał nie pokusił się o w skazanie w nim owego m inim alnego stand ardu. W arto jed n ak zauważyć, że w ostatnich lata ch Trybunał coraz częściej odwołuje się do stan d ard ó w określonych m .in. w ram a ch E uropejskiej K a rty Społecznej w celu znalezienia odniesienia dla oceny wysokości przyznaw anych św iad­ czeń.7 Jeżeli weźmiemy pod uwagę tę okoliczność, nie m ożna wykluczyć, że w kolejnych tego typu spraw ach Trybunał zechce odwołać się do konkluzji Europejskiego K om itetu P raw Społecznych, ja k choćby tych, przyjętych w styczniu 2014 r. w stosunku do Federacji Rosyjskiej, gdzie Kom itet stw ier­ dził, że w skazany przez Rosję m inim alny poziom em erytury (kwota bazowej części em erytury w wysokości równowartości 59 euro) znajduje się znacząco poniżej poziomu ubóstwa.8 Przyjęcie perspektywy Europejskiej K arty Społecz­ nej może doprowadzić Trybunał do dalej idących wniosków w zakresie niepo- szanow ania przez państw a praw społecznych, niż m a to miejsce dotychczas.

2. Rozwój orzecznictwa

Od pierwszych skarg dotyczących świadczeń z zakresu ochrony socjalnej podstaw ow ą kw estią, k tó rą rozważyć m usiały organy kontrolne Konwen­ cji było to, czy d a n ą kategorię świadczeń m ożna było zakwalifikować jako 6 D ecyzje E T P C w s p ra w a c h : L a r io s h in a p r z e c iw k o R o s ji z 2 3 .0 4 .2 0 0 2 r., n r s k a rg i 5 686 9 /0 0 , P a n ce n k o p rz e c iw k o Ł o tw ie z 2 8 .1 0 .1 9 9 9 r., n r s k a r g i 40772/98.

7 P o r. w y ro k E T P C w s p ra w ie S te fa n e tti i in n i p r z e c iw k o W ło ch o m 1 4 .0 4 .2 0 1 4 r., n r s k a rg i 2 1 383/10 i n a s t.

8 E u r o p e a n C o m m itte e o n S ocial R ig h ts , C o n c lu sio n s 2013, R u s s ia n F e d e ra tio n , s ty ­ c z e ń 2 0 1 4 d o s tę p n y n a s tr o n ie in te r n e to w e j: h ttp ://w w w .c o e .in t/t/d g h l/m o n ito rin g /s o c ia l- c h a rte r /c o n c lu s io n s /S ta te /R u s s ia n F e d e r a tio n 2 0 1 3 _ e n .p d f .

(5)

mienie. I choć praw a, interesy i roszczenia z zakresu praw a ubezpieczeń społecznych oraz zabezpieczenia społecznego, wynikające z praw a publiczne­ go, w większości państw nie stanow ią własności, przez Trybunał w S tra sb u r­ gu ze względu n a swoją w artość m a te ria ln ą zaliczane są, przynajm niej w części, do kategorii dóbr chronionych n a podstaw ie art. 1 Protokołu n r 1.9

Jeszcze w latach 70-tych i 80-tych Europejska Komisja P raw Człowieka (dalej Komisja) uzależniała przyznanie ochrony w zakresie świadczeń ubez­ pieczeniowych od tego, z jakiego rodzaju system u ubezpieczeniowego w ypła­ cane je s t dane świadczenie. Zgodnie z tym podziałem w system ach opartych n a zasadzie solidarności społecznej, w których nie istn iał konieczny związek między sk ład ką a wysokością świadczenia, nie powstawało ściśle określone możliwe do zidentyfikow ania prawo, które byłoby chronione zakresem art. 1 Protokołu n r 1. N atom iast w odniesieniu do systemów, w których świadcze­ nie skorelowane było z płaconą sk ład ką Trybunał uznaw ał, że „ponoszone przez skarżącego ciężary tw orzą indyw idualne prawo do części takiego fun­ duszu i mogą być chronione przez art. 1”.10

Do m o m en tu w ydania decyzji w spraw ie Stec orzecznictwo Komisji i T rybunału było wyjątkowo niejednolite. Dopiero w tym orzeczeniu Trybuna! uznał, że dalsze utrzym yw anie rozróżnienia pomiędzy składkowymi i nie- składkowymi świadczeniam i dla celów zastosow ania art. 1 Protokołu n r 1 nie m a u zasad nienia.11 Było to spowodowane kilkom a przyczynami. Przede w szystkim Trybunał dostrzegł mnogość rozw iązań krajowych w zakresie fi­ nansow ania poszczególnych systemów, k tó ra nie pozw alała n a idealne roz­ graniczenie poszczególnych rodzajów systemów. Po drugie, Trybunał podkre­ ślił, iż system strasb u rsk i je s t przecież system em ochrony praw człowieka, w ram ach którego należy brać pod uwagę zmieniające się w arunki w p ań ­ stw ach członkowskich, a przede w szystkim konieczność zapew nienia takiej interpretacji Konwencji, k tó ra spraw ia, że gw arantow ane w niej praw a są chronione w sposób praktyczny i skuteczny, a nie teoretyczny i iluzoryczny. Po trzecie, Trybunał zapewnić m usi, aby proces interpretacji poszczególnych postanow ień Konwencji był spójny i harmonijny. W tym względzie Trybunał w skazał n a rozwój orzecznictwa n a gruncie art. 6 Konwencji, gdzie m.in. w spraw ie Schuler-Zgraggen p. Szw ajcarii uznał, że rozwój praw a oraz zasa­ da równego trak to w an ia powodują konieczność przyjęcia stanow iska, iż zasa­ d ą gen eraln ą dotyczącą art. 6 je s t stosowanie go w zakresie postępowań z zabezpieczenia społecznego, włączając pomoc społeczną.12 Po czwarte Try­ 9 L. G a rlic k i [w:] L. G a rlic k i, re d . K o n w e n cja o O chronie P ra w C zło w ie k a i P o d s ta w o ­

w ych W olności. K o m e n ta r z d o a r ty k u łó w 1 -1 8 , to m I, W a rs z a w a 2 010, s. 490 i 493.

10 Por. decyzje K o m isji w sp ra w a c h : M u lle r p rz e c iw k o A u s tr ii z 1.1 0 .1 9 7 5 r.,D n r s k a rg i 5 8 4 9 /7 2 ; G p r z e c iw k o A u s t r i i z 1 4 .0 5 .1 9 8 4 r., n r s k a r g i 1009 4 /8 2 ; D e K le in e S ta a r m a n

p rz e c iw k o N id e r la n d o m z 1 6 .0 5 .1 9 8 5 r., n r s k a r g i 10503/83.

11 D ecy zja E T P C w sp ra w ie S te c p rz e c iw k o Z je d n o c z o n e m u K ró le stw u z 6 .0 7 .2 0 0 5 r., n r s k a r g 6 5 731/01 i 65900/01, § 47-51.

12 W a rto z a z n a c z y ć , że s p r a w a S c h u le r -Z g r a g g e n p . S z w a jc a r ii n ie b y ła p ie rw s z ą , w k tó re j T ry b u n a ł s ta n ą ł n a s ta n o w is k u , że g w a ra n c je z a r t. 6 p o w in n y m ieć z a s to s o w a n ie

(6)

bu n ał podkreślił, że wiele krajowych systemów praw nych dostrzegając, iż część jednostek je s t całkowicie zależna od państw owych świadczeń społecz­ nych i pomocowych, tra k tu je wypłatę świadczeń, dla osób spełniających w a­ ru n k i ich otrzym ania, jako prawo podmiotowe, którego realizacji m ożna do­ m ag ać się p rze d o rg a n a m i k rajo w ym i. D latego też z d a n ie m E TPC z, w sytuacjach, kiedy jed n ostk a m a możliwe do dochodzenia zgodnie z praw em krajowym upraw nienie do świadczeń, powinno to znaleźć odzwierciedlenie w możliwości zastosowania do takich sytuacji art. 1 Protokołu n r 1. Wreszcie po piąte, Trybunał podkreślił, że zrównanie ochrony świadczeń z systemów składkowych i nieskładkowych uwzględnia perspektywę Europejskiej K arty Społecznej i tego, że Trybunał stoi n a stanow isku niemożności ścisłego rozdzie­ lenie praw społecznych i ekonomicznych od zakresu praw objętych Konwencją.

3. Zakres prawa do świadczeń z tytułu ochrony socjalnej

na gruncie art. 1 Protokołu nr 1 do EKPCz - zasady

ogólne wynikające z orzecznictwa ETPCz

W świetle obecnie ukształtow anego orzecznictwa należy stwierdzić, iż ogólną zasad ą jest, że praw em m ajątkow ym w rozum ieniu art. 1 Prot. 1 są św iadczenia wynikające z ustanowionego przez p aństw a system u ubezpie­ czenia/zabezpieczenia społecznego wypłacane zarówno z systemów składko­ wych, ja k i nieskładkowych, m ające c h a ra k te r roszczeniowy/podmiotowy - co Trybunał ujm uje słowami: p a ym en t as a right o f a welfare benefit i należne osobom spełniającym w aru n k i określone w praw ie do nabycia danego św iad­ czenia.13 N a tle ta k sformułowanej zasady ogólnej trzeb a uznać, że Trybunał bardzo szeroko zakreślił przedm iot p raw a do m ienia w kolejnych orzecze­ niach, w których stw ierdził, że ochrona ta może obejmować zarówno św iad­ czenia z ubezpieczenia społecznego, ja k i z pomocy społecznej14.

w s p r a w a c h d o ty c z ą c y c h ś w ia d c z e ń z z a b e z p ie c z e n ia s p o łe c z n e g o . P o r. w y r o k E T P C w s p ra w ie S c h u le r -Z g r a g g e n p r z e c iw k o S z w a jc a r ii z 2 4 .0 6 .1 9 9 3 r., n r s k a r g i 14518/89. W ty m k o n te k ś c ie n a le ż y zw rócić u w a g ę n a s p ra w y F eld b ru g g e p . N id e r la n d o m , czy D eu-

m e la n d p . N ie m c o m , o ra z n a s p ra w ę S a le s i p . W łochom , w k tó re j T ry b u n a ł n ie ty lk o z a s to ­

so w ał a r t. 6, a le s tw ie rd z ił też, że n a o b ecn y m e ta p ie ro zw o ju p r a w a o ch ro n y społecznej ro z ró ż n ie n ie n a u b e z p ie c z e n ie sp o łe cz n e o ra z pom oc sp o łe c z n ą n ie m oże być tr a k to w a n e ja k o k w e s tia f u n d a m e n ta ln a . P or. w y ro k i E T P C w sp ra w a c h : F eld b ru g g e p rz e c iw k o N id e r ­

la n d o m z 2 5 .0 5 .1 9 8 6 r., n r s k a rg i 8 5 62/79, D e u m e la n d p rz e c iw k o N ie m c o m z 2 9 .0 5 .1 9 8 6 r.,

n r s k a rg i n r 9 3 84/81, S a le s i p rz e c iw k o W łochom z 2 6 .0 2 .1 9 9 3 r., n r s k a rg i 13023/87. S p r a ­ w a S c h u le r-Z g ra g g e n p . S z w a jc a r ii j e s t n a to m ia s t is to tn a , p o n iew aż T ry b u n a ł u z n a ł w niej, że p r o c e d u ra ln a o c h ro n a n a g ru n c ie a r t. 6 m a d a le k o id ące s k u tk i o c h a r a k te r z e m a te r ia l­ n y m . W l it e r a t u r z e w s k a z u je się n a w e t, iż o c h ro n a u d z ie lo n a p rz e z T ry b u n a ł sk a rż ą c e j w isto cie j e s t t a k d a le k o id ą c a , ja k b y u d z ie lo n a z o s ta ła n a g ru n c ie P ro to k o łu n r 12 do E K P C z. Por. I.E .K o ch , H u m a n R ig h ts a s I n d iv is ib le R ig h ts : the p ro te c tio n o f socio-econom ic

d e m a n d s u n d e r th e E u r o p e a n C o n v en tio n on H u m a n R ig h ts , 20 0 9 L eid e n , s. 185.

13 P o r. w y ro k E T P C w s p ra w ie C a rs o n i in n i p r z e c iw k o Z je d n o c z o n e m u K ró le s tw u z 1 6 .0 3 .2 0 1 0 r., n r s k a rg i 42184/05, § 64.

14 Por. w y ro k E T P C w s p ra w ie M o s k a l p r z e c iw k o P olsce z 1 5 .0 9 .2 0 0 9 r., n r s k a rg i 1 0373/05, § 38.

(7)

P rzy dokonyw aniu oceny co do możliwości zakw alifikow ania danego u praw nienia do świadczeń do kategorii m ienia, w arto mieć n a względzie zasygnalizow aną już wcześniej ewolucję poglądów Trybunału co do związku pomiędzy ch arak terem danego u praw nienia bądź obowiązku jako w ynikają­ cego z p raw a pryw atnego bądź publicznego, a możliwością zastosow ania gw arancji z art. 6. N iew ątpliw ie odejście przez T rybunał od poglądu na gruncie art. 6, stanowiącego, iż determ inujący c h a ra k te r dla przyznania ochrony Konwencji m a pryw atny c h a ra k te r danego upraw nienia, m a wpływ także n a zakres ochrony n a gruncie art. 1 Protokołu n r 1.15 Obecnie kw estią decydującą w zakresie możliwość zastosow ania art. 6 Konwencji je s t ekono­ m iczna n a tu ra spornego św iadczenia oraz to, czy upraw nienie do dom agania się w ypłaty św iadczenia m a w yraźną podstaw ę w praw ie krajowym. Jedynie n a m arginesie należy w tym momencie podkreślić, że są to w arunk i porów­ nyw alne do tych, jak ie m uszą być spełnione w przypadku zastosow ania art. 1 Protokołu n r 1. W prowadzenie do interp retacji art. 6 m aterialnego c h a ra k ­ te ru św iadczenia u sta n a w ia niew ątpliw ie naw iązanie do siatk i pojęciowej stosowanej n a gruncie art. 1 Protokołu n r 1. W sposób oczywisty zakres gw arancji obu tych przepisów je s t inny, jednakże używanie tych samych pojęć interpretacyjnych niew ątpliw ie zbliża do siebie te przepisy, co powodu­ je wzajem ne oddziaływanie i sprzyja zachow aniu spójności interpretacji Kon-

wencji.16

W świetle art. 1 Protokołu n r 1 dla prawidłowego rozstrzygnięcia cha­ ra k te ru prawnego spornego świadczenia, niezbędne je s t uwzględnienie przez Trybunał praw a krajowego. P atrząc przez pryzm at takiej oceny n a prawo polskie dostrzec można, że nie wszystkie rozw iązania przyjęte przez ustaw o­ dawcę krajowego będą pozwalały n a bezsporne określenie c h a ra k te ru po­ szczególnych świadczeń. Jako przykład w skazać m ożna np. wątpliwości doty­ czące tego, czy r e n t a so c ja ln a m ieści się w z a k re s ie u b e z p ie c z e n ia społecznego, czy w zakresie pomocy społecznej. Trybunał K onstytucyjny wy­ powiadając się o relacji pomiędzy tym i dwoma form am i realizacji praw a do zabezpieczenia społecznego, w skazyw ał n a liczne różnice pom iędzy nim i m.in. w zakresie sam ych świadczeń. I ta k podnosił on bezekwiwalentność pomocy społecznej w przeciw ieństwie do świadczeń ubezpieczeniowych, które m ają c h a ra k te r wzajemny, czy też fakt, że św iadczenia ubezpieczeniowe m ają c h a ra k te r roszczeniowy, podczas gdy przyznaw anie świadczeń z opieki społecznej opiera się w dużej mierze (zaznaczenie dodane) n a uznaniow o­ ści.17 N atom iast re n ta socjalna, przyznaw ana n a podstaw ie ustaw y o rencie socjalnej nie je s t ani świadczeniem z pomocy społecznej, ani świadczeniem z ubezpieczenia społecznego, choć w arun k i jej nabycia ukształtow ane zostały

15 Por. w y ro k E T P C w sp ra w ie L e C a lvez p rz e c iw k o F ra n c ji z 2 9 .0 7 .1 9 9 8 r., n r s k a rg i 7 3 /1 9 9 7 /8 5 7 /1 0 6 6 .

16 I. E. K och, op. c it., s. 186.

(8)

p rz e z p rz e p is y w sp o só b b a rd z ie j zb liżo n y do w a ru n k ó w n a b y w a n ia ś w ia d ­ cz e ń u b e z p ie c ze n io w y c h z u b e z p ie c z e n ia sp o łeczn eg o n iż n a b y w a n ia ś w ia d ­ c z e ń z p o m o cy s p o łe c z n e j.18 W y d aje się , że w s k a z a n ie choć te g o je d n e g o p r z y k ła d u ilu s tr u je d o b rze p ro b lem y , ja k ie n a p o tk a ć m oże T ry b u n a ł r o z s tr z y ­ g a ją c c h a r a k t e r p r a w n y d a n e g o ś w ia d c z e n ia w c e lu z a s to s o w a n ia p ra w id ło ­ w ego w z o rc a k o n tro li k o n w en c y jn ej.

P ra w o do o k re ślo n e g o ś w ia d c z e n ia je ż e li s ta n o w i m ie n ie w ro z u m ie n iu a r t. 1 P ro to k o łu n r 1 p o d le g a w a r u n k o m o c h ro n y s p re c y z o w a n y m w ty m a r ty k u le . W ty m w z g lęd zie w szczeg ó ln o ści p a m ię ta ć n ależy , że z a k r e s o c h ro ­ n y o g ra n ic z o n y j e s t je d y n ie do is tn ie ją c y c h in te re s ó w /p ra w /ro s z c z e ń , z u w a g i n a f a k t, że P ro to k ó ł n r 1 w sw ej k o n s tru k c ji n ie c h ro n i p r a w a do n a b y c ia w ła sn o śc i. 19 T a k w ięc w s y tu a c ji, g d y s k a r ż ą c y n ie s p e łn ia w a ru n k ó w u s t a ­ w o w ych w y p ła ty d a n e g o św ia d c z e n ia , n ie m oże d o m a g a ć się je g o o c h ro n y n a g ru n c ie a r t. 1 P ro to k o łu n r 1. B r a k s p e łn ie n ia u s ta w o w y c h p r z e s ła n e k o trz y ­ m a n ia ś w ia d c z e n ia choć w y k lu c z a o c h ro n ę s y tu a c ji s k a rż ą c e g o n a g ru n c ie a r t., 1 P ro to k o łu n r 1, w p r z y p a d k a c h św ia d c z e ń m a ją c y c h c h a r a k t e r ro s z ­ czen io w y j e s t o k o licz n o ścią, k t ó r a m oże b yć o c e n io n a p rz e z p r y z m a t a r t. 14 K o n w en cji w zw. z a r t. 1 P ro to k o łu n r 1.

D ru g im w a r u n k ie m d e te rm in u ją c y m z a k r e s o c h ro n y p r a w a do ś w ia d ­ c z e ń n a g ru n c ie a r t. 1 P ro to k o łu n r 1 j e s t o koliczność, iż s y s te m s tr a s b u r s k i n ie n a k ła d a n a p a ń s tw a ż a d n y c h o b o w iązk ó w i w sk a z ó w e k w z a k r e s ie decy ­ zji co do s tw o rz e n ia ja k ie jk o lw ie k fo rm y s y s te m u z a b e z p ie c z e n ia sp o łe c z n e ­ go, a n i ś w ia d c z e ń , ja k ie w r a m a c h ta k ie g o s y s te m u p o w in n y b yć o fe ro w a ­ n e . J e ż e l i j e d n a k p a ń s t w o d e c y d u je s ię n a u c h w a l e n i e p r z e p i s ó w p rz e w id u ją c y c h p ra w o do o k re ś lo n y c h ś w ia d c z e ń , u s ta w o d a w s tw o ta k ie m u s i by ć tr a k to w a n e ja k o u s ta n a w ia ją c e in te r e s w ła śc ic ie lsk i o b ję ty z a k r e s e m a r t. 1 P ro to k o łu n r 1 d la osób, k tó re s p e łn ia ją sp re c y z o w a n e w n im w a r u n k i20. S a m f a k t, że św ia d c z e n ie m oże u le c o g ra n ic z e n iu b ą d ź m oże n a s tą p ić p r z e ­ r w a w je g o w y p ła c ie n ie p o z b a w ia te g o ś w ia d c z e n ia cech „ m ie n ia ” w ro z u ­ m ie n iu s y s te m u k o n w e n c y jn e g o 21. T ry b u n a ł b a rd z o w y ra ź n ie p o d k re ś la , że je ż e li u p r a w n ie n ie do ś w ia d c z e n ia j e s t u z a le ż n io n e od s p e łn ie n ia o k re ś lo ­

n y c h w a ru n k ó w , w a ru n k o w e ro sz c z e n ie w y n ik a ją c e z b r a k u s p e łn ie n ia ty c h p r z e s ła n e k n ie m oże by ć tr a k to w a n e ja k o c h ro n io n a „w ła sn o ść ”22. I n te r e s w ła śc ic ie lsk i c h ro n io n y b ę d z ie w ię c w s to s u n k u do osób, k tó r e s p e łn ia ją p r z e ­ s ła n k i w y n ik a ją c e z u s ta w o d a w s tw a k ra jo w eg o . J e d n a k ż e n a w e t w ta k im w y p a d k u z a k r e s u o c h ro n y w y n ik a ją c e j z a r t. 1 P ro to k o łu n r 1 n ie n a le ż y

18 W yrok T K z 2 5 .0 6 .2 0 1 3 , sy g n . a k t P 11/12.

19 Por. w y ro k E T P C w sp ra w ie K opecky p rz e c iw ko C zech o m z 2 8 .0 9 .2 0 0 4 r., n r s k a rg i 4 491 2 /9 8 , § 35 (b).

20 Por. K opecky p rz e c iw k o C zechom , op. c it., § 54.

21 Por. w y ro k E T P C w sp ra w ie B eyeler p rz e c iw k o W łochom z 5 .0 1 .2 0 0 0 r., n r s k a rg i 3 320 2 /9 6 , § 105.

22 Por. w y ro k E T P C w sp ra w ie R a s m u s s e n p rz e c iw k o P olsce z 2 8 .0 4 .2 0 0 9 r., n r s k a rg i 3 888 6 /0 5 , § 71.

(9)

rozumieć jako przyznającej jednostce prawo do świadczeń w określonej wyso- kości23. Podobnie, prawo do poszanow ania m ienia nie gw arantuje praw a do otrzym yw ania świadczenia np. em erytalnego w związku z p racą świadczoną w innym państw ie niż państw o pozwane24.

4. Orzecznictwo ETPCz w sprawach dotyczących

poszczególnych praw

N a tle ta k zarysowanych zasad ogólnych wynikających z orzecznictwa T rybunału i w skazujących zakres ochrony świadczeń z zabezpieczenia spo­ łecznego należnych jednostkom znajdującym się w granicach jurysdykcji pań stw stron Konwencji, w arto w orzecznictwie T rybunału wyodrębnić kilka trendów obrazujących a k tu a ln ą aktyw ność T rybunału w tym zakresie.

J a k już w skazane zostało powyżej, w sytuacjach, gdy prawo do określo­ nego św iadczenia z zabezpieczenia społecznego stanow i m ienie w rozum ieniu art. 1 Protokołu n r 1, jego ochrona podlega w arunkom ochrony sprecyzowa­ nym w tym artykule. Przede w szystkim należy zauważyć, że ingerencja w to prawo je s t dopuszczalna jedynie n a podstaw ie praw a, w celu ochrony w ażne­ go in te resu społecznego i z zachowaniem środków proporcjonalnych do jego realizacji. Szczególne miejsce w rozw ażaniach T rybunału zajm uje in te rp re ta ­ cja i ocena proporcjonalności zastosowanych środków. W szystkie dotychcza­ sowe ingerencje pań stw w u praw nienia o charakterze społecznym chronione n a gruncie art. 1 Protokołu n r 1 oceniane były szczególnie przez pryzm at tej zasady chroniącej prawo do m ienia.

Art. 1 Protokołu n r 1 gw arantuje jedynie prawo do poszanow ania istn ie­ jącego m ienia. W sytuacji, gdy państw o ogranicza lub zaprzestaje wypłaty

świadczenia, takie działanie p ań stw a stanow i ingerencję w praw o własności i wym aga uzasadn ien ia25. Szczególnie ważnym i elem entam i oceny s ą w t a ­ kich przypadkach dwa faktory: czy w konsekwencji pozbawienia świadczeń bądź ograniczenia wysokości ich w ypłaty n a jednostkę nie nałożono nadm ier­ nego ciężaru oraz czy ingerencja w up raw nienia skarżącego do otrzym ywa­ n ia świadczenia z system u ubezpieczeń społecznych nie skutkow ała n a ru sz e ­ niem samej esencji praw 26. W śród spraw związanych z ingerencją p aństw a ocenianą w świetle gw arancji płynących z art. 1 Protokołu n r 1 w arto wyod­ rębnić dwie grupy sytuacji.

23 P o r. w y ro k w s p r a w ie K ja r ta n A s m u n d s s o n p r z e c iw k o I s l a n d i i z 1 2 .1 0 .2 0 0 4 r., n r s k a rg i 60669/00, d e cy z ja E T P C w sp ra w ie D o m a le w sk i p rz e c iw k o P olsce 1 5 .0 6 .1 9 9 9 r., n r s k a r g a 34610/97, decyzja E T P C w sp ra w ie J a n k o v ic p rzec iw k o C horw acji z 12.10.2000 r., s k a r g a n r 43440/98.

24 Por. decyzja E T P C w sp ra w ie L .B .p rzec iw ko A u s tr ii 18.04.2002 r., n r s k a rg i 39802/98. 25 Por. K ja r ta n A s m u n d s s o n p rz e c iw k o Is la n d ii, op. c it., § 40 o ra z R a s m u s s e n p r z e c iw ­

ko P olsce, op. cit., § 71.

(10)

4.1. S y tu a c je c a łk o w ite g o p o z b a w ie n ia u p r a w n ie n ia d o ś w ia d c z e n ia

P ie rw sz a g ru p a spraw , to spraw y, w których w w yniku ingerencji w prawo do poszanow ania m ienia - Trybunał traktow ał te sytuacje n a ogół w łaśnie jako dotyczące ingerencji w norm ę ogólną sta tu u ją c ą prawo do spo­ kojnego ko rzystania z własności - dochodziło do pozbawienia jednostek cało­ ści otrzymywanego przez nie świadczenia. W spraw ach tych Trybunał zasad­ niczo dochodzi do w n io sk u , iż decyzje w ładz p o zbaw iające je d n o s tk i świadczeń n ak ład ały n a nie nadm ierny i nieproporcjonalny ciężar, który n a w e t m ając n a uw adze szeroki m arg in es oceny przy należny władzom w zakresie ustaw odaw stw a socjalnego, nie mógł być uspraw iedliw iony u za­ sadnionym i w zględam i społecznymi, n a które powoływały się w ładze.27 S p ra w ą p recedensow ą dla w yznaczenia konw encyjnego wzorca ochrony w tego typu spraw ach w odniesieniu do spraw polskich, była spraw a M oskal

p. Polsce, a n astępn ie spraw a Lew andow ski p. Polsce.28 Trybunał, który

zakom unikował rządowi łącznie 121 spraw dotyczących „odebrania” praw a do wcześniejszych em erytur, w 22 spraw ach stw ierdzał naruszenie p raw a do poszanow ania m ienia w przypadkach, w których działania władz przełam y­ wały zasadę proporcjonalności ingerencji p ań stw a w prawo do poszanow ania m ienia skarżących. We wszystkich tych spraw ach ZUS z urzędu wznawiał postępow ania w spraw ie przyznania praw a do wcześniejszej em erytury p ra ­ cowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki i równocze­ śnie decydował o w strzym aniu w ypłaty świadczenia. W decyzjach zapad ają­ cych w konsekwencji wznowienia postępowań skarżącym odm awiano praw a do świadczeń z uw agi n a niew ystępowanie u ich dzieci schorzeń, które kw ali­ fikowały do otrzym ania praw a do wcześniejszej em erytury. Trybunał ocenia­ jąc tego rodzaju sytuacje b rał pod uwagę przede wszystkim to, iż skarżący w dobrej wierze składali wnioski o wcześniejszą em eryturę, a władze stosun­ kowo późno (od kilku miesięcy do kilku lat) dostrzegały swój błąd i w ydaw a­ ły nowe decyzje, w których odm awiały skarżącym praw a do wcześniejszej em erytury. Po drugie Trybunał zwracał uwagę, że po dostrzeżeniu omyłki organy krajowe działały błyskawicznie i niejednokrotnie w ciągu jednego dnia od wszczęcia postępow ania wydawały decyzje konieczne do odebrania skarżącym praw a do em erytury, co skutkowało nagłym pozbawieniem ich środków do życia. W ocenie T rybunału tak ie działanie w wielu przypadkach stanowiło dla skarżących nieproporcjonalny i nadm ierny ciężar. Trybunał dostrzegł też fakt, że ingerencja następow ała w celu skorygow ania błędu władz publicznych, do którego pow stania skarżący się nie przyczynili.

27 Por. K ja r ta n A s m u n d s s o n p rz e c iw k o I s la n d ii, op. c it., § 45.

28 Por. w y ro k i E T P C z w sp ra w a c h : M o s k a l p rz e c iw k o P olsce o ra z L e w a n d o w s k i p r z e ­

ciw ko P olsce z 2 .1 0 .2 0 1 2 , s k a r g a n r 38 4 5 9 /0 3 o ra z m .in . K. L a s a k , G losa d o w y ro k u E T P C z d n i a 1 5 w r z e ś n ia 2 0 0 9 r., 1 0 3 7 3 / 0 5 , G S P - P rz .O r z . 2 0 1 0 , n r 3 - 4 , s. 2 3 5 , a t a k ż e

M . J a c k o w s k i , G lo sa d o w y r o k u z 15 I X 2 0 0 9 w s p r a w ie M o s k a l v. P o ls k a , s k a r g a

(11)

W arto zauważyć, że po zapadnięciu pierwszych wyroków, które wyraźnie wskazywały linię orzeczniczą przyjętą przez Trybunał, znaczna część zawi­ słych sk arg zakończyła się zawarciem ze skarżącym i ugód, bądź przedłoże­ niem przez rząd deklaracji jednostronnych. Z drugiej strony należy podkre­ ślić, że g ru p a spraw, k tó ra w ydaw ała się z początku bardzo jednorodna, bynajm niej ta k a nie była. Aż 21% sk arg zostało zakończonych decyzjami o niedopuszczalności, ponieważ Trybunał nie dopatrzył się w nich złam ania zasady proporcjonalności. Po wnikliwym zbadaniu okoliczności faktycznych, okazało się, że niektórzy ze skarżących po otrzym aniu praw a do świadczenia nie rezygnowali bowiem z zatru d n ien ia bądź podejmowali je u tego samego pracodawcy. W okolicznościach weryfikacji upraw nienia do św iadczenia nie zostawali więc bez środków do życia, nie byli też pozbawieni perspektyw znalezienia nowego zatrud n ienia.29

W świetle powyższych uw ag należy stwierdzić, że naw et ingerencja pole­ gająca n a całkowitym pozbawieniu jednostki praw a do świadczeń, może być przez Trybunał u zn an a za uzasadnioną, o ile w konsekwencji pozbawienia świadczeń n a jednostkę nie nałożono nadm iernego ciężaru i nie pozbawiono jej środków do życia.

4.2. Sytuacje ograniczenia św iadczenia bądź zm iany jego formy

W praktyce T rybunału znacznie częstszą sytuacją niż sytuacja pozbawie­ n ia upraw nień do świadczeń je s t sytuacja redukcji różnego rodzaju św iad­ czeń głównych lub świadczeń powiązanych, bądź przekształcenie formy do­ tychczas otrzymywanego świadczenia. Tego typu sytuacje były w ostatnich latach często przedm iotem oceny Trybunału, także n a tle rozgrywającego się k ry zy su ekonom icznego.30 O cena T ry b u n a łu zależn a je s t od okoliczności spraw y i indywidualnej sytuacji skarżącego. W wielu swoich orzeczeniach Trybunał zaw ierał ogólne sformułowanie stw ierdzające, że całkowite pozba­ wianie upraw nień do świadczeń skutkujące u tr a tą środków do życia będzie zasadniczo stanow iło n aru szen ie p raw a w łasności w przeciw ieństw ie do wprow adzenia uzasadnionych i ograniczonych redukcji świadczeń.31

W sytuacji redukcji wysokości świadczenia, wysokość tej redukcji nie je s t oczywiście jedynym czynnikiem b ran y m pod uw agę przez Trybunał. We

29 Por. m .in . decyzje E T P C w sp ra w a c h : S tr y c h a r z p rz e c iw k o P olsce z 2 6 .1 1 .2 0 1 3 r., n r s k a rg i 2149 0 /0 4 , R z e p a p rz e c iw k o P olsce z 9 .0 4 .2 0 1 3 r., n r s k a rg i 3036 1 /0 4 , K o p ta p r z e ­

ciw ko P olsce z 11.04.2014 r., n r s k a rg i 34997/04.

30 P or. d ecy zje E T P C w s p r a w a c h K o u fa k i i A d e d y p r z e c iw k o G recji z 7 .5 .2 0 1 3 r., n r s k a r g 5 7 6 6 5 /1 2 i 5 7 6 5 7 /1 2 ; D a C onceiędo M a te u s p r z e c iw k o P o r tu g a lii i S a n to s J a -

n u a r io p rz e c iw k o P o r tu g a lii z 3 1 .1 0 .2 0 1 3 , n r s k a r g 62 2 3 5 /1 2 i 5 7725/12.

31 Por. w y ro k E T P C w sp ra w ie A p o s to la k is p rz e c iw k o G recji z 2 2 .1 0 .2 0 0 9 r., n r s k a rg i 39574/07, § 4 1 -4 2 , w y ro k E T P C w sp ra w ie M aggio i in n i p rzec iw ko W łochom z 31.05.2011 r . n r s k a r g 4 6286/09, 52851/08, 5372 7 /0 8 , 54 4 8 6 /0 8 i 5600 1 /0 8 , § 63, d e cy z ja E T P C w s p r a ­ w ie F r im u i 4 in n e p rz e c iw k o R u m u n ii z 7.02.2012, n r s k a rg i 45312/11, § 42-48.

(12)

wszystkich spraw ach, w których zachodziła konieczność oceny zachow ania zasady proporcjonalności, Trybunał podejmował się oceny w świetle cało­ k sz ta łtu okoliczności spraw m.in. biorąc pod uwagę wpływ obniżenia pozio­ m u św iadczenia n a sytuację finansow ą skarżącego i jego w arunki życiowe. O cena ingerencji o p a rta je s t dodatkowo n a zasadzie sform ułow anej już w latach 80-tych w orzecznictwie Komisji, iż naw et w sytuacjach, kiedy okre­ ślone prawo do świadczeń socjalnych może być oceniane z p u n k tu widzenia praw a do ochrony m ienia, art. 1 Protokołu n r 1 nie może być interpretow any jako przyznający jednostce prawo do świadczenia w określonej wysokości. W bogatym orzecznictwie Trybunału w zakresie ograniczania praw a do św iad­ czeń w arto wyróżnić trzy sytuacje obrazujące k ieru nk i orzekania ETPCz:

a) Do pierwszej grupy sytuacji należy zaliczyć oszczędnościowe działania pań stw związane z pogłębiającą się sytuacją kryzysu ekonomicznego sk u tk u ­ jące obniżeniem wynagrodzeń, różnego rodzaju dodatkowych świadczeń, bo­ nusów oraz em erytur. S kargi n a tym tle w płynęły do T ry b unału m .in. z dotkniętych kryzysem Grecji i P ortugalii.32 Trybunał kwalifikował tego typu skargi jako niedopuszczalne, uwzględniając, że wprowadzone redukcje nie były tego rodzaju, iż narażałyby skarżących n a dyskomfort czy trudności nie do pogodzenia z wymogami art. 1 Protokołu n r 1. Trybunał uznał, że tak długo, ja k w ładza ustaw odaw cza nie przekracza granic m arg inesu oceny, przynależnego jej przecież w spraw ach z zakresu ochrony socjalnej, nie je s t rolą T rybunału ocenianie czy podjęte środki były najlepszym i do zm ierzenia się z zaistniałym i problem am i. Podobnie redukcje em ery tur zostały przez Trybunał u znane za proporcjonalne, w świetle wyjątkowych problemów fi­ nansowych, jakie dotknęły państw a. Zachowana została równowaga pom ię­ dzy praw am i jednostek, a interesem ogólnym.

b) Do drugiej grupy należą orzeczenia dotyczące sytuacji redukcji św iad­ czeń w ra m a c h trw a ją c y c h procesów tra n s fo rm a c ji u strojo w ych . Ju ż w pierwszych spraw ach polskich rozstrzyganych przez Trybunał w zakresie omawianej problem atyki dotyczących pozbawienia ko m b atan ta jego sta tu su kom batanckiego, a w konsekwencji przysługujących kom batantom praw w postaci kom batanckiego dodatku do em erytury otrzym ywanej w ram ach po­ wszechnego system u em erytalnego T rybunał uznał, że sytuacja ta k a nie n a ru sz a art. 1, ponieważ świadczenie em erytalne z system u powszechnego nie zm ienia się, a więc skarżący nie je s t pozbawiony decyzją władz środków do życia.33 Ta linia orzecznicza potw ierdzona została w późniejszych orzecze­ niach np. w spraw ie R assm ussen p. Polsce, czy Iwaszkiewicz p. Polsce34,

32 Por. K o u fa k i i A d e d y p rz e c iw k o G recji, op. cit., D a C onceięao M a te u s p rz e c iw k o P o r­

tu g a lii, o p .cit i S a n to s J a n u a r io p rz e c iw k o P o r tu g a lii, op. cit.

33 Por. D o m a le w sk i p rz e c iw k o P olsce, op. c it., a ta k ż e d ecy zja E T P C w sp ra w ie S k ó r-

k ie w ic z p rz e c iw k o P olsce z 1 .06.1999 r., n r s k a rg i 39860/98.

34 W yrok E T P C w sp ra w ie Iw a s z k ie w ic z p rz e c iw ko P olsce z 26.07 .2 0 1 1 r., n r s k a rg i 3 0 6 1 4 /0 6 .

(13)

w których Trybunał uznaw ał, iż praw o skarżących do świadczenia nie zostało n aru szo n e w sposób ing eru jący w sam rd zeń u p raw n ie ń w ynikających z system u ubezpieczeń, ponieważ skarżący, choć pozbawieni specjalnych przywilejów, n adal mogli korzystać ze świadczeń z powszechnego system u ubezpieczeń.

Za doskonałą ilustrację linii orzeczniczej T rybunału służyć też może roz­ strzygnięcie w spraw ie Cichopek i 1627 innych p. Polsce35, w której skarżący zarzucali, iż tzw. u sta w a deubekizacyjna z 2009 r. w sposób arb itraln y obni­ żyła ich em erytury do poziomu, którego nie m ożna uzasadnić żadnym praw o­ witym celem chroniącym interes publiczny. Ustaw odaw ca zdecydował się na obniżenie em erytur byłych funkcjonariuszy UB poprzez zezwolenie n a ich ponowne przeliczenie. Każdy rok pracy w służbach był zaliczany tak , jak okresy nieskładkowe. W te n sposób skarżącym nie tylko odebrano dotychcza­ sowe przywileje - dotychczasowe przeliczniki były wyższe niż stosowane dla norm alnej pracy (2,6% zam iast 1,3% uposażenia za każdy rok pracy), lecz co więcej okres zatru d n ien ia w SB potraktow any był tak , ja k okres bez pracy (0,7% uposażenia za każdy rok pracy w okresie 1944-1989). Skarżący zarzu­ cali też, że stali się ofiaram i dyskrym inacji, a co więcej, że u sta w a z 2009 r. uczyniła ich zbiorowo odpowiedzialnymi za przestępstw a, uchybienia i nie­ prawości system u komunistycznego, co uw łacza ich p raw u do poszanow ania dobrego im ienia. Trybunał oceniając proporcjonalność interw encji ocenił, że nie była ona nieproporcjonalna w tym sensie, że naruszyłaby istotę p rzyna­ leżnych skarżącym praw em erytalnych, a co więcej, nie pozbawiała sk arżą­ cych całkowicie środków do życia. Co w ażne dla tej grupy spraw Trybuna! uznał, że służba skarżących w służbie bezpieczeństwa, celem istn ien ia której było naruszanie praw człowieka chronionych przez Konwencję, pow inna być postrzegana jako przesłan k a dla określenia kręgu osób, których w sposób uzasadniony mogą dotyczyć ograniczenia świadczeń em erytalnych. Polskie władze nie rozszerzyły kręgu podmiotu, których dotknęły redukcje poza oso­ by, w stosun k u do których m ożna było uznać, że pracowały n a rzecz służb bezpieczeństwa; celem ograniczeń było zapew nienie większej spraw iedliw o­ ści system u em erytalnego poprzez pozbawienie przywilejów jakim i cieszyli się członkowie byłej kom unistycznej policji politycznej. Cel te n Trybunał uznał za uzasadniony.

c) Do trzeciej grupy spraw, w których dochodziło do zm iany wypłacanych świadczeń, są sytuacje wynikające ze zm ian w prowadzanych w system ach em erytalnych. W tej grupie sk arg znalazły się skargi dotyczące przek ształ­ ceń systemów em erytalnych wynikające w głównej m ierze z sytuacji ekono­ micznej państw , powodującej, że szukały i n adal szukają one oszczędności m.in. poprzez ograniczenie bądź likwidację kapitałow ej części system u em e­ rytur. Tłem do rozw ażań T rybunału była do tej pory przede w szystkich refor-35 D ecy zja E T P C w sp ra w ie C ichopek i 1 6 2 7 in n y c h p rz e c iw k o P olsce z 14.05 .2 0 1 3 r . n r s k a rg i 15189/10.

(14)

m a system u em erytalnego n a W ęgrzech, rozpoczęta pod koniec 2010 r. W pro­ wadzone zm iany polegały m .in. n a tym, że zniesiony został dotychczasowy obow iązek u c z e stn ic z e n ia w d ru g im p ry w a tn y m filarze em e ry ta ln y m , a w konsekwencji członkowie pryw atnych funduszy em erytalnych, uzyskali możliwość wyboru pomiędzy powrotem do państwowego system u em erytal­ nego a dobrowolnym pozostaniem w pryw atnych funduszach em erytalnych. Co więcej zawieszono odprowadzanie składek do drugiego filara system u em erytalnego n a okres 14 miesięcy. Ubezpieczonym, którzy zdecydowali się n a powrót do państwowego system u em erytalnego utrzym ano prawo do peł­ nej em erytury z system u państwowego. N atom iast ci, którzy zdecydowali się pozostać w p ry w atn y m system ie m u sieli zrzec się p raw do e m e ry tu ry z system u zabezpieczenia społecznego, k tó ra przysługiw ałaby im w ram ach państwowego system u em erytalnego po 2011 r. W efekcie 96,9% ubezpieczo­ nych zgodziło się n a autom atyczny powrót do system u państwowego. Tak drastyczne reform y sy stem u złagodzone zostały częściowo przez zm iany wprowadzone w 2012 r., które przywróciły osobom, które zdecydowały się na uczestnictwo w pryw atnych funduszach em erytalnych możliwość uzyskania em erytury z funduszu państwowego, choć w ograniczonej wysokości.

Trzeba przyznać, że Trybunał dosyć pobieżnie ocenił powyższe zmiany, które pojawiły się jako podstaw a skarg wnoszonych do niego przeciwko Wę­ grom. W orzeczeniu w spraw ie E.B. p. Węgrom36 uznał, odwołując się do wcześniejszego orzecznictwa, że gwarancje praw a do poszanow ania m ienia nie obejm ują praw a do określonej wysokości em erytury. Odnosząc się do zarzutów skarżącej co do tego, że nowoprzyjęte zasady są niekorzystne dla osób, które zdecydowały się n a pozostanie w funduszach pryw atnych zauw a­ żył, że: wybór pryw atnego ubezpieczyciela je s t fakultatyw ny, skarżąca nie została pozbawiona wcześniejszych składek do funduszu prywatnego, które są zbierane n a jej koncie, a co więcej je s t ona upraw niona do przekierow ania tych świadczeń do system u państwowego; przy obliczaniu em erytury będą wzięte pod uwagę zarówno okresy składkowe przed d a tą reform, ja k i po; zastosowane m etody obliczeniowe uw zględniają wysokość kontrybucji zarów­ no do funduszu państwowego, ja k i prywatnego; a cały okres płacenia skła­ dek zarówno do funduszu państwowego, ja k i pryw atnego odzwierciedlony je s t w przyszłych upraw nieniach em erytalnych. Te względy skłoniły Trybu­

nał do konkluzji, iż nie doszło do n aru szen ia p raw a własności także, co interesujące w aspekcie ew entualnych uzasadnionych oczekiwań co do otrzy­ m yw ania em erytury w przyszłości. Trybunał uznał też, że nie bez znaczenia je s t fakt, iż sytuacja, n a k tó rą skarżyła się skarżąca, była rezultatem doko­

nanego przez n ią wyboru.

Z innym i zm ianam i system u em erytalnego Trybunał m usiał się zmierzyć oceniając sytuację we Włoszech, k tó ra to sytuacja również wygenerowała

36 D ecy zja E T P C w sp ra w ie E .B . p rz e c iw k o W ęgrom z 15.01 .2 0 1 3 r., n r s k a rg i 3 4929/

(15)

znaczącą liczbę skarg. S praw a Maggio i in n i p. Włochom3 (oraz kolejne) dotyczyła retrospektyw nego zastosow ania przepisów, które wprowadzały nie­ korzystne zasady przeliczania okresów pracy dla osób chcących pobierać e m e ry tu rę we W łoszech, k tó re część życia zawodowego przepracow ały w Szwajcarii. Nowowprowadzone przepisy powodowały znaczne - około 40% obniżenie przyszłych em erytur. Trybunał ocenił, że m ając n a uwadze fakt, iż składki płacone przez skarżących w Szwajcarii były znacznie niższe niż te, jakie w odpowiednich okresach byliby oni zobowiązani płacić we Włoszech, działania władz państw ow ych powodowane były uzasadnionym interesem publicznym w postaci zrównoważenia obciążeń system u em erytalnego, a co więcej skutk i wprowadzonych zm ian nie powodowały n aru szen ia istoty przy­ sługujących skarżącym praw em erytalnych. Nie doszło więc do naruszenia praw gw arantow anych art. 1 Protokołu n r 1.

Co interesujące, te sam e zm iany legislacyjne, aczkolwiek powodujące znacznie bardziej dolegliwe konsekwencje dla skarżących polegające m.in. na 67% redukcji wysokości św iadczenia w stosun ku do świadczenia, które wy­ płacone byłoby zgodne z wcześniejszymi zasadam i, zostały już przez Trybu­ nał ocenione w późniejszych orzeczeniach jako naruszenie praw a własności. W spraw ie Stefanetti i inni p. Włochom38 ETPCz ocenił sytuację skarżących biorąc szczegółowo pod rozwagę dwa aspekty. Po pierwsze, znaczny stopień redukcji świadczeń, który w sytuacji większości skarżących skutkow ał obni­ żeniem poziomu świadczeń poniżej średniej miesięcznej em erytury we Wło­ szech. Trybunał uznał, odwołując się do ocen Europejskiego K om itetu Praw Społecznych RE dotyczących włoskiego system u em erytalnego, że kwoty świadczeń poniżej 1000 euro zapew niają jedynie podstaw ową egzystencję, w związku z czym wprowadzone ograniczenia świadczeń dotknęły rdzenia upraw nień skarżących. D rugim rozważonym czynnikiem była kw estia oceny otrzymywanego przez skarżących świadczenia w świetle całości odprow adza­ nych przez nich przez la ta składek em erytalnych. Trybunał uznał, że nie może ocenić sytuacji ab strah u jąc od faktu, iż skarżący podjęli świadom ą decyzję o przeprowadzce do Włoch i pobieraniu tam świadczeń em erytalnych m ając uzasadnione oczekiwanie otrzym ania znacznie wyższej em erytury niż ostatecznie je s t im przyznana. To uzasadnione oczekiwanie oparte było m.in. n a interp retacji przepisów em erytalnych stosowanej przez najwyższe in sty ­ tucje sądowe w kraju. Ingerencja włoskiego ustaw odaw cy pozbawiła w spo­ sób arb itra ln y skarżących roszczeń o wyższe em erytury, co m a wpływ n a ocenę proporcjonalności tej ingerencji. Równocześnie Trybunał uznał, że b rak było przekonujących przyczyn wynikających z in teresu powszechnego uza­ sadniających retrospektyw ne zastosowanie nowych przepisów.

37 M ag g io i in n i p rz e c iw k o W łochom , op. cit.

38 W y ro k E T P C w s p r a w ie S t e f a n e tt i i i n n i p r z e c iw k o W ło c h o m z 1 5 .0 4 .2 0 1 4 r., n r s k a r g 21838/10, 2184 9 /1 0 , 21 8 5 2 /1 0 i n a s t.

(16)

Trzeba zauważyć, że w niniejszej sprawie, ocena proporcjonalności inge­ rencji została dokonana niejako w kontrze do w skazanej wcześniej zasady, iż z p raw konw encyjnych nie m ożna wywodzić u p ra w n ie ń do św iadczeń w określonej wysokości. Co więcej, w spraw ie Stefanetti Trybunał nakreślił granice uzasadnionych oczekiwań, jakie jednostka może mieć w odniesieniu do świadczenia, które będzie jej wypłacane.

Jeszcze w 2012 r. wydawało się, że znaczącą rolę w wytyczeniu linii orzeczniczej Trybunału w zakresie redukcji świadczeń wynikających z prze­ kształceń systemów em erytalnych m ogą odegrać składane grupowo skargi przeciwko Węgrom, jednakże wydaje się, że ostatnie orzeczenia T rybunału o niedopuszczalności kilku z nich, k ład ą kres tym spekulacjom. Z początkiem roku 2012 Trybunał odnotował wpłynięcie ok. 8 tys. podobnych skarg, które dotyczyły zm ian w system ie em erytalnym n a Węgrzech. Ich liczba skłaniała do wniosku, iż w odniesieniu do zaistniałego problem u należy oczekiwać w ydania orzeczenia w rodzaju wyroku pilotażowego. Trybunał dokonał po­ działu skarg pod względem podniesionych problemów i sytuacji faktycznych n a 37 kategorii.39 Zapowiedział, że z każdej grupy w ybrana zostanie jed n a skarga, któ ra zostanie rozpatrzona jako sk arg a wiodąca (leading case), nato ­ m iast pozostałe spraw y pozostaną n a razie bez rozpatrzenia. Od samego m om entu złożenia tych skarg zakładano, że rozstrzygnięcia Trybunału będą dla p aństw w skazów ką nie tylko w zakresie możliwości ingerencji w system y em erytalne, ale też w zakresie tego, czy i ew entualnie w jak i sposób Trybu­ nał zam ierza w swoim orzecznictwie powrócić do propozycji skarg reprezen- tatyw nych.40 Nie pierwszy raz jed n a k okazało się, że liczba sk arg nie św iad­ czy jed n ak o ich zasadności. W spraw ie M arkovics i inni p. Węgrom41.

T rybunał ostatecznie ocenił jako proporcjonalną ingerencję p a ń stw a polegającą n a przekształceniu świadczeń em erytalnych pracowników m u n ­ durowych, które do tej pory nie podlegały opodatkow aniu w świadczenia opodatkowane zgodnie z ogólnymi zasadam i. Z uwagi n a fakt, że św iad­ czenia skarżących zasadniczo uległy jedynie niewielkiej zm ianie co do wyso­ kości, a główny ciężar przekształceń polegał n a zm ianie ich konstrukcji praw nej, Trybunał nie dopatrzył się niezasadności, czy nadm ierności inge­ rencji.

39 K o m u n ik a t p ra s o w y T r y b u n a łu : h ttp ://h u d o c .e c h r .c o e .in t/s ite s /e n g - p r e s s /p a g e s /s e - a rc h .a s p x ?i= 0 0 3 -3 8 0 2 7 9 8 -4 3 5 7 2 2 8 # { ,,item id ”:[,,0 0 3 -3 8 0 2 7 9 8 -4 3 5 7 2 2 8 ”]}.

40 K w e s tia t a b y ła d y s k u to w a n a m .in . p o d czas O k rą g łeg o s to łu w B ied zie w 2009 r. Por. T h e r ig h t to tr ia l w ith in a re a so n a b le tim e a n d s h o r t-te r m re fo rm o f th e E u r o p e a n

C o u rt o f H u m a n R ig h ts , R o u n d T ab le o rg a n is e d b y th e S lo v e n ia n C h a ir m a n s h ip o f th e

C o m m itte e o f M in is te r s o f th e C o u n cil o f E u ro p e , B led, S lo v e n ia , 2 1 - 2 2 S e p te m b e r 2009. 41 D e c y z ja E T P C w s p r a w ie M a r k o v ic s i i n n i p r z e c iw k o W ęg ro m z 2 4 .0 6 .2 0 1 4 r., n r s k a r g 77575/11, 19828/13 o ra z 19829/13.

(17)

5. Zasada niedyskryminacji w dostępie do świadczeń

z zakresu ochrony socjalnej - art. 14 Konwencji

oraz Protokół nr 12 do EKPCz

Powyżej omówione grupy spraw, jakie wpływały do T rybunału w S tra s­ b urg u dotyczyły sytuacji, w której w sk u tek działania władz dochodziło do ingerencji w istniejące prawo m ajątkow e skarżącego bądź uzasadnioną eks- pektatyw ę praw a majątkowego. Trzeba jed n a k zawsze mieć n a względzie, że sprawy, w których m a te ria ln ą podstaw ę roszczeń stanow ił art. 1 Protokołu n r 1 to spraw y odnoszące się do świadczeń wypłacanych skarżącym spełnia­ jącym ustaw owe przesłanki wynikające z praw a krajowego otrzym yw ania tak ich świadczeń. Art. 1 nie zaw iera praw a dla każdej osoby do otrzym ywa­ n ia świadczeń z zakresu ochrony socjalnej, chroni jedynie istniejące roszcze­ n ia bądź uzasadnione ekspektatywy. Często jed n ak b rak możliwości otrzy­ m an ia św iadczenia bądź jego redukcja s ą w ynikiem zastosow ania przez państw o rozw iązań noszących cechy dyskrym inacyjne. Dlatego też Trybunał doprowadził do zwiększenia ochrony jednostek w zakresie możliwości uzy­ sk an ia świadczeń poprzez stosowanie konstrukcji n aru szen ia art. 14 Kon­ wencji w zw. z art. 1 Protokołu n r 1.42

Zakres dyskrym inacji wynikający z art. 14 Konwencji dotyczy zasadni­ czo praw i wolności, do p rzestrzegania których pań stw a zobowiązane są na podstaw ie Konwencji i Protokołów dodatkowych. Zakaz dyskrym inacji m a zastosowanie do w szystkich tych upraw nień/św iadczeń, które, ja k to ujm uje w swoim orzecznictwie Trybunał, m ieszczą się w zakresie/przedmiocie które­ gokolwiek z m aterialnych przepisów Konwencji i które to państw o dobrowol­ nie zdecydowało się oferować. W świetle wymogów art. 14 Konwencji, jeżeli państw o decyduje się n a stworzenie system u świadczeń, to zasady regulujące ich wypłatę m uszą być zgodne z tym przepisem . Tu poczynić należy uwagę, iż Trybunał oceniając, czy dane świadczenie mieści się w zakresie którego­ kolwiek z przepisów m aterialnych Konwencji, stosuje in terpretację obejmu­ ją c ą zak resem poszczególnych artyk u łó w szerokie sp e k tru m świadczeń.

kontekście omawianej problem atyki szczególne znaczenia m a zakwalifiko­ w anie pew nych u p raw n ień z z a k resu ochrony socjalnej jako u p raw n ień mieszczących się w zakresie art. 1 Protokołu n r 1 Konwencji. W tym kontek­ ście Trybunał zasadniczo oceniał jako roszczenie mieszczące się w zakresie omawianego przepisu wszelkiego rodzaju u praw nienia em erytalne i u p raw ­ nien ia z nim i powiązane. W konsekwencji, w spraw ach, w których część należnego jednostce św iadczenia w postaci em erytury nie była w ypłacana

42 S zerzej n a te m a t p e rs p e k ty w y p rz y ję te j p rz ez E T P C w ocenie s k a r g d o t. św ia d c ze ń sp o łeczn y ch w św ie tle a r t. 14 K o n w en cji p a tr z , M. C o u sin s, T h e E u ro p e a n C o n v en tio n on

H u m a n R ig h ts , N o n -D is c r im in a tio n a n d S o c ia l S e c u r ity : G rea t Scope, L ilte D e p th ? „ J o u r­

(18)

— p o m im o n a b y c ia u p r a w n ie ń e m e r y ta ln y c h — z u w a g i n a o b o w ią z y w a n ie p rzep isó w , k tó r e w ią z a ły w y p ła tę części teg o ś w ia d c z e n ia b ą d ź w ręcz całości z d y s k ry m in a c y jn y m z a s to s o w a n ie m k r y te r ió w d o ty c z ą c y c h z a m ie s z k a n ia czy o b y w a te ls tw a T r y b u n a ł s tw ie r d z a ł n a r u s z e n ie p r a w g w a r a n to w a n y c h K o n w e n c ją .43

Co w ięcej, w a rto p o d k re ślić , że n a w e t w o rz e c z e n ia c h T r y b u n a łu z a p a ­ d ły c h n a p o d s ta w ie a r t. 14 w zw. z a r t. 1 P ro to k o łu n r 1 T ry b u n a ł d o p a try w a ł się w s y tu a c ji, w k tó re j z n a le ź li się s k a rż ą c y sz k ó d o c h a r a k te r z e m a t e r i a l ­ n y m . P o d k r e ś la ł co p r a w d a , iż n ie b ę d z ie w d a w a ł się w s p e k u la c je do ty czące w y so k o ści e w e n tu a ln e g o ś w ia d c z e n ia , k tó r e p o w in n o b y ło b y b yć w y p ła c a n e s k a rż ą c e m u , lecz ró w n o c z e śn ie p r z y z n a w a ł k w o ty ty tu łe m re k o m p e n s a ty za s t r a t y m a te r ia ln e i n ie m a te r ia ln e .44

P o z a m o ż liw o śc ią z a s to s o w a n ia ja k o p o d s ta w y z a k a z u d y s k ry m in a c ji a r t. 14 K o n w en cji, T ry b u n a ł d y sp o n u je je sz c z e , w s to s u n k u do części p a ń s tw c z ło n k o w sk ic h s y s te m u R a d y E u ro p y , m o ż liw o śc ią o r z e k a n ia n a p o d sta w ie o gólnego p r z e p is u a n ty d y s k ry m in a c y jn e g o z a w a rte g o w P ro to k o le n r 12. G e ­ n e r a ln y z a k a z d y s k ry m in a c ji u s ta n o w io n y w ty m ż e p ro to k o le m a c h a r a k te r a u to n o m ic z n y w z g lę d e m p o z o sta ły c h p rz e p is ó w K o n w en cji. O z n a c z a to , że w p rz e c iw ie ń s tw ie do a r t. 14 K o n w e n c ji c h ro n i p rz e d n ie ró w n y m tr a k to w a n ie m w z a k re s ie k a ż d e g o „ u p r a w n ie n ia u s ta n o w io n e g o p rz e z p ra w o ” i n ie o g r a n i­ c z a się do sfe ry p r a w o s o b isty c h i p o lity czn y ch , a sw o im z a k r e s e m o b e jm u je w s z y s tk ie in n e d z ie d z in y ży cia.45 W sp o só b n a t u r a l n y w y d a w a ć b y się m ogło, że p rz e p is t e n s ta n ie się p o d s ta w ą do s k ła d a n ia lic z n y c h s k a r g p rz e z osoby n ie z a d o w o lo n e z fu n k c jo n o w a n ia k r a jo w y c h s y s te m ó w o c h ro n y s o c ja ln e j. J e d n a k ż e , p o m im o n a d z ie i, ro z s z e rz e n ia g w a ra n c ji k o n w e n c y jn y c h , p o k ła d a ­ n y c h p rz e z część o b s e rw a to ró w o rz e c z n ic tw a s tr a s b u r s k ie g o w tej u m o w ie, P ro to k ó ł n r 12 n ie s t a ł się d o ty c h c z a s i n s tr u m e n te m w o p a rc iu o k tó ry E T P C z o rz e k a o p r a w a c h sp o łe czn y c h . Do p o c z ą tk ó w 2 0 1 4 r. T ry b u n a ł w y d a ł p o n a d 80 o rze czeń , w k tó ry c h s k a rż ą c y ja k o p o d s ta w ę z a rz u tó w k ie ro w a n y c h w s to s u n k u do p a ń s tw w s k a z y w a li w ła ś n ie p rz e p is y p ro to k o łu . W śró d ty c h o rz e c z e ń s ą je d y n ie 3 w y ro k i, w ty m je d y n ie w je d n y m T ry b u n a ł s tw ie rd z ił n a r u s z e n ie te g o ż p ro to k o łu . C zęść ze s p r a w w n ie sio n y c h n a p o d s ta w ie P r o to ­ k o łu n r 12 d o ty c z y ła p r a w so c jaln y ch , szczeg ó ln ie z z a k r e s u ś w ia d c z e ń w y n i­ k a ją c y c h ze s to s u n k ó w p ra c y o ra z św ia d c z e ń e m e r y ta ln y c h .46 P ró ż n o w n ic h 43 W yroki E T P C w sp ra w a c h : A n d r e je v a p rz e c iw k o Ł o tw ie z 1 8 .0 2 .2 0 0 9 r., n r s k a rg i 5 570 7 /0 0 , P ic h k u r p rz e c iw k o U k ra in ie z 7.11.2013 r., n r s k a rg i 10441/06, L u c z a k p rz ec iw ko P olsce z 2 7 .11.2007, n r s k a rg i 77782/01. 44 P or. w y ro k i E T P C w s p ra w a c h : K o u a P o ir re z p r z e c iw k o F r a n c ji z 3 0 .0 9 .2 0 0 3 r., n r s k a rg i 4089 2 /9 8 , A n d r e je v a p rz e c iw k o Ł o tw ie .

45 Por. G a rlic k i, op. cit. s. 674.

46 D e cy z je E T P C w s p r a w a c h : P e r tti K a ik k o p r z e c iw k o F i n l a n d i i z 4 .1 2 .2 0 1 2 r., n r s k a r g 4 9 8 6 5 /0 9 , B r i n d u s a C im b r u p r z e c i w k o R u m u n i i i 4 1 3 p o d o b n y c h s k a r g z 1 2 .0 2 .2 0 1 3 r., n r s k a rg i 2 6 65/06, D a n ic a R a d o v a n o v ic i R u z ic a P etro v ic p rz e c iw k o S e rb ii z 4 .0 6 .2 0 1 3 r., n r s k a r g 17079/07 i 3 2824/07.

(19)

jed n ak szukać dogłębnych rozw ażań T rybunału n a gruncie w skazanego prze­ pisu. Trudno w skazać przyczynę takiego sta n u rzeczy. Po pierwsze można założyć, że Trybunał świadomy je s t konsekwencji, także finansowych, dla państw, jakie wiązałyby się ze znacznym rozszerzeniem gw arancji w zakre­ sie możliwości uzyskiw ania świadczeń społecznych. Po drugie, niebagatelne znaczenie w tym względzie m a niezwykle kreatyw ne orzecznictwo n a g ru n ­ cie art. 14 Konwencji.

6. Podsumowanie

Podsum owując powyższe rozw ażania z pewnością nie m ożna stwierdzić, że system Europejskiej Konwencji P raw Człowieka gw arantuje n a gruncie art. 1 Protokołu n r 1 prawo do określonych świadczeń z ochrony socjalnej. M ożna jed n ak mówić o tym, iż pewne aspekty praw a do świadczeń - głównie z ubezpieczenia społecznego b ęd ą podlegały ochronie. Wydaje się też, że zakres przedm iotowy tej ochrony je s t coraz szerszy. W arto zauważyć, że Trybunał dostrzegając, iż nie został powołany jako organ kontroli p rzestrze­ g ania przez p aństw a praw społecznych, dokonuje oceny konkretnych okolicz­ ności spraw z uwzględnieniem obowiązków ciążących n a danym państw ie w świetle innych umów m iędzynarodowych w łaśnie z zakresu tzw. drugiej ge­ neracji praw człowieka. Tytułem przykładu w skazać m ożna, iż oceniając politykę Francji w zakresie przyznaw ania zasiłków niepełnospraw nym doro­ słym wziął pod uwagę Zalecenie n r R(92)6 K om itetu M inistrów RE dla p ań stw członkowskich dotyczące spójnej polityki wobec osób niepełnospraw ­ nych, z kolei oceniając prawo do pobierania em erytury w innym k raju zwy­ czajowo już odwołuje się do konkluzji Europejskiego K om itetu P raw Społecz­ nych w zakresie wysokości płacy m inim alnej, a oceniając restrykcje nałożone przez państw o n a upraw nionych do świadczenia em erytalnego wskazywał jako nieadekw atne n a aktualnym etapie rozwoju współpracy m iędzynarodo­

wej w zakresie przepływ u pracowników, ograniczenia nałożone Konwencją Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1952r.47

W zakresie prow adzenia polityki społecznej Trybunał pozostawia p ań ­ stwom szeroki m argines uznania. Z dużą dozą wyrozumiałości odnosi się do zm ian w zakresie wypłacanych świadczeń wynikających zarówno z koniecz­ ności ograniczenia skutków kryzysu ekonomicznego, przekształceń systemów em erytalnych, ja k i skutków transform acji ustrojowych. G ranicą dopuszczal­ nych ingerencji je s t zasad a proporcjonalności rozum iana przez pryzm at in ­ dywidualnej sytuacji skarżącego - tego czy ingerencja w przyznaw ane m u św iadczenia pozbawiła go możliwości zaspakajania podstawowych potrzeb życiowych. Co ważne, w świetle ostatnich orzeczeń należy uznać, że Trybu­ 47 W yrok E T P C w sp ra w ie K o u a P o irrez p rz e c iw k o F ra n c ji z 3 0 .0 9 .2 0 0 3 r., n r s k a rg i 4 089 2 /9 8 , M ag g io i in n i p rz e c iw k o W ło c h o m .

Cytaty

Powiązane dokumenty

In the sand column treated with multiple batches of substrate solution at ambient pressure, the conversion rate and cumulative amount of calcium carbonate appeared to be

Science has been 'constricted b y epistem ological req uirem en ts ju st as thoroughly as it has been distorted by social determ ination of ideas and im

Zabierając – w sposób bardziej osobisty niż dotychczas – głos w trudnym dla na- szej korporacji momencie nie zamierzam już niczego doradzać, bo strategia władz korporacji

We wstępie znajdujemy stwierdzenie, które współgra z głównymi tezami Moralności myślenia: „A więc wie- dza, zdobywanie mądrości oraz rozpoznawanie dobra i

© Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego and Authors, Katowice 2017 Projekt serii: Marek J..

Клавдия Прокопчук — Фигура и фон: параллели между ви зу аль ным восприятием и восприятием

„pragnienia posiadania dziecka” – pragnienia skarżących by począć dziecko, które nie będzie dotknięte chorobą genetyczną, przy zastosowaniu metod wspomaganej

Jednocześnie, jeśli skarżący ma prawo do bronienia się osobiście, pewne dodatkowe ograniczenia jego prawa do obrony, jak odmowa dostępu do akt sprawy na etapie po-