Franciszek Krček
W sprawie wiersza 366 "Fircyka w
zalotach" Zabłockiego
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce
literatury polskiej 9/1/4, 490-491
4 9 0 Notatki.
O znaczam te rm in a quo n a ro k 1581. T erm in em ad quem b ęd zie ro k 1650. P ro f. P o rę b o w ic z w sk a z u je n a la ta bliższe o statn iej d aty .
S z u k a ł tego ź ró d ła P iła t i n ie z n alazł żadnego u tw o ru o ty tu le T w a rd o w sk ie g o . S z u k a łe m i j a p rz e d k ilk u la ty w B iblio th è q u e n a tio n a le w P a ry ż u , ró w n ie ż w ed łu g ty tu łó w , i nie z n a la złem . O d sz u k ałe m tylko im ię b r a ta P a sq u a lin y w ty tu le jed n ej z ta k ic h ro m a n ii : „H isto ria dei v a lo ro so C av a llie r P о 1 i s m a η. N o v am en te tr a d o tta di lin g u a S p a g n u o la in I ta lia n a da M. G io v anni M irandoleni. In V e n e tia P re sso G hristoforo Z an etti. 1573. 8°“ N ie m a jąc c z a su n a czy tan ie sa m y c h ty c h liczn y ch h isto ry i, n a p isa łe m list do jed n eg o z h isz p a ń sk ic h p ro fe so ró w h iszp ań sk iej lite ra tu ry . N ie o trz y m a łe m odpow iedzi. N apiszę jeszcze. Może k to inny b ęd zie w p o sz u k iw a n ia c h szczęśliw szy. A le w ierzę, że ta k i u tw ó r istn ieje. D laczegożby P o lak T w a rd o w sk i u m ie sz c z a ł ak c y ę w L izbonie i z a p a n o w a n ia F ilip a II ?
W tej h ip o tez ie p o d trz y m u je m n ie ro z u m o w a n ie z an alogii. K om edye Z ab ło ck ieg o ty le la t u w a ż a n o z a n a śla d o w n ic tw o M oliera! I w p ły w M oliera b y ł w n ic h rzeczy w iście. Ale g e n e a lo gia w p ły w u i ź ró d e ł n ie u k ła d a ła się w prost. O dszukał dopiero szczęśliw ą rę k ą i b y s trą in tu ic y ą dr. L. B ern a ck i ty c h a u to ró w i te dzieła, k tó re b y ły Z ab ło ck ieg o ź ró d łe m w łaściw em . M olier d z ia ła ł w ięc p o śre d n io .
„ D afn is“ T w ard o w sk ieg o m a szk ielet p ożyczony z R inucciniego „L a D afne“ . Ale to nie T w ard o w sk i p o ży czał. G en ealo g ia n ie u k ła d a ła się b ezp o śred n io . To P a s c h a ti czy P u c c ite lli w z ią ł tre ść z R in u ccin ieg o , a T w ard o w sk ieg o „D afn is“ je s t d o p iero R in u c c i niego w nuczką.
I tu, p rzy p u sz czam , b y ło tak sam o . „ D ia n a “ M o n tem ay o ra, lite r a tu ra k lasy czn a, n o w e la P ic co lo m in ieg o , z a p ew n e in n e je szcze u tw o ry , sło w e m ów cześnie p o p u la rn a lite r a tu r a z ło ż y ła się n a p o w sta n ie jak ieg o ś h iszpańskiego u tw o ru (poetycznego lu b o s t a tecznie prozaiczn eg o ), a te n to u tw ó r d o p ie ro T w a rd o w sk i w „p o lsk i p rz e m ie n ił u b ió r.“
D la ty c h p o w o d ó w u w a ż a m źró d ło „N adobnej P a sq u a lin y ', za k w e sty ę o tw a rtą .
K rak ó w . D r S tanisław Turow ski.
W spraw ie wiersza 366 „Fircyka w zalotach“ Z abłockiego.
Prof. В. K ąsin o w sk i w sw em w y d a n iu szk o ln em „ F irc y k a w z a lo ta c h “ („A rcy d zieła p o lsk ich i o b c y ch p is a rz y “ nakł. W e sta w B ro d ach , to m 58) w y d ru k o w a ł w ie rsz ten w fo rm ie :
Ci nasi kartow nicy gorsi od /Cartuszy.
W id o czn ie w ielk ą lite rę w y ra z u o sta tn ie g o p rz e ją ł z a u te n tycznego d aw n eg o w y d a n ia te j k o m ed y i. W k o m e n ta rz u je d n a k
Notatki. 491
(s. 115) — a je stto p ierw szy i je d y n y d o ty c h c z a s k o m e n ta rz do tego u tw o r u — p o jm u je w y ra z te n ja k o kartusze i ja k o ró w n o z n aczn e z k a rta c z a m i, n a b o ja m i. 0 ile tra fn ie z a u w a ż y ł p rz y te m , że „ p o ecie chodziło o grę w y ra z ó w kartoivnik i k a rtu sz“ , o ty le nie do strzeg ł, że p o z a n ią k ry je się coś w ięcej jeszcze. W p ra w dzie o ry g in a ł fran cu sk i, ja k się m o ż n a p rz e k o n a ć z z e sta w ie ń d ra L. B e rn ack ieg o w jeg o „ Ź ró d ła c h n ie k tó ry c h k om edyi F ra n c isz k a Z ab ło ck ieg o I .“ (W e L w ow ie 1908, s. 41), n ic tu n a m nie m oże p om óc, ale nie bez k o zery w y d ru k o w a n o w y ra z o m a w ia n y w ie lk ą lite rą . Toż to im ię w ła s n e : C a rto u c h e (K artusz w ed łu g naszej p i sow ni w iek u XVIII, sp o lszc zającej w szystko n ie bez ra c y i), z w a ł się sły n n y ro z b ó jn ik fra n c u sk i, k tó ry w ro k u 1721 m ło d zień cem 2 8 -letn im , zginął b ard zo sm u tn o (łam an o go k o łe m i p o ć w ia rto w an o żyw cem ), ale już za ż y cia s ta ł się b o h a te re m sztuki R ic- co b o n ie g o ; w ro k u 1725 n iejak i G ra n d o a l w y d a ł o nim w ielki p o e m a t, a w r. 1767 w y szła k sią ż k a „H isto ire de la vie e t du p ro ces d u fa m e u x C a rto u c h e “ (por. „ W ie lk a E n c y k lo p e d y a p o w sz e c h n a ilu s tro w a n a “ W a rs z a w a , t. X I, s. 117). Z a b ło c k i w w. 366 k om edyi sw ojej p o w ia d a te d y : „Ci n asi k a rto w n ic y (k a rc ia rze, k tó rz y ograli F irc y k a ) gorsi od zb ó jó w ta k ic h , ja k C a rto u che (t. zn. n a jw ięk szy ch )“. T o d aje m yśl n a tu ra ln ą , a grę w y ra zów czyni isto tn ie d o w c ip n ą.
L w ów . D r Franciszek K rćek.
Polonica w szwedzkiej literaturze.
II.
Rok 1863 b y ł tak że d la Szw ecyi p e łn y w zb u rzeń . B lizka zm ia n a u s tro ju p ań stw o w e g o (w p ro w a d zen ie sy ste m u d w u izb o w ego w m iejsce p rz e s ta rz a ły c h c z te re ch stan ó w ), n a ro d o w y ob o w iązek ochotniczej słu żb y w ojskow ej (t. zw. S k a rp sk y tte -v ä se n d e t), szerzący się po u n iw e rs y te ta c h sk an d y n aw izm i in n e okoliczności z a p a la ły ó w czesn ą o p o zy cy jn ą in telig en cy ę, k tó ra z z a p a łe m w i ta ła k ażd y ru c h w o ln o ścio w y w E u ro p ie . Z a c h w y ca n o się G ari b ald im i zjed n o czen iem W ło ch , w ięc gdy tylko doszły do S zto k h o lm u p ierw sze w iad o m o ści o p o lsk ie m p o w sta n iu , z a p ło n ę ła n a n ow o sy m p a ty a dla P o la k ó w n ie tylko dlatego, że p o w sta n ie to było u z e w n ętrz n ien iem id ea ln eg o d ą ż e n ia do w olności, lecz tak że, p o n iew aż z w ró co n e b yło p rz e c iw ro sy jsk ie m u a b so lu ty zm o w i, p r z e ciw „o d w ieczn em u w rogow i n a ro d o w e m u “ S zw ecyi.
P ie rw szy im p u ls do u ja w n ie n ia sy m p aty i d la P o lsk i d a ła u - ro czy sto ść, u rz ą d z o n a w S ztokholm ie dn ia 9 lip c a 1862 n a p a m iątk ę b itw y p o łta w sk ie j. W y g ło szo n e p rz e c iw c a ra to w i p ro te sty b yły z a ra z em m a n ife sta c y ą p rz y ja z n ą d la P o lsk i ; z obchodem p o łącz y li się ks. K o n stan ty C zarto ry sk i, k tó ry p rz y s ła ł z P a ry ż a te le g ra m p o w ita ln y , o d czy tan y w czasie u ro c z y sto śc i p o łtaw sk iej, o ra z k o lo n ia p o lsk a w P a ry ż u p rzez zło żen ie życzeń.
