Alicja Simonówna
Wiersze niemiecko-polskie
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce
literatury polskiej 9/1/4, 73-75
Notatki. 73
B ro sz u rk a ta z n a jd u je się w w o lu m in ie m iscellan eó w bib lio teki para fialn ej w N isie n a Ślązku, z a w ie ra ją c y m p rz e w a ż n ie druki astro n o m iczn e , a ry tm e ty c z n e itp. z la t 1499— 1513 (Jo a n n e s de S a c ro B usto, P e u rb a c h , S chot, K a le n d a riu m J o a n n is de M onte Regio, P e tru s de E liaco, A lb e rtu s M agnus i t. d.), z k ra k o w sk ic h w y d a ń s ą :
1) A lgorism us Jo a n n is de S a c ro B usto. U ngler 1511 (b rak k a rty ty tu ło w ej).
2) C o m p u tu s c h iro m e tra lis ab a 1 482— 1558 J o a n n is Glogo- viensis. Jo a n n e s H a lle r 1507.
3) In tro d u c to riu m A stro n o m iae C ra c o v ie n se elu c id a n s A l m an ach . C rac. 1506 (b. w. d ru k arza ). N ad ty tu łe m d o p isan o w sp ó łcześn ie :
C racoviae A nno Dei 1514 quo anno hiems erat frigida, ita ut m olendinae om nes déficiente aqua m olare non valuerunt.
W ła śc ic ie l książki, k tó ry częste w niej ro b ił glosy do te k stu dzieł, z a p is a ł im ię sw o je k ilk a razy , n. p. p rz y N rze 2 (C om putus chirom .) : S u m Bartholom aei Jonae a Schw eydnitz, gdzieindziej d o d a ł r o k : 1516. Z a p isa ł on się b y ł 5 listo p a d a 1513 w u n iw e r sy tec ie k rak o w sk im (Chm iel, A lbum stu d io so ru m U nivers. C raco v . II, 149); d o p isan y p rzez niego czas w y d a n ia tego w y k ła d u sn ó w (1514— 15) u legać w ięc n ie m oże żadnej w ątp liw o ści.
N a o p ra w ie p rzed n iej w części zniszczonej w id ać u d ołu d w a b e r ła skrzy żo w an e, ja k w W isło c k ieg o In c u n a b u la T y p o g ra - p h ic a n a str. 149. E stre ic h e r (B ibliografia p o lsk a XV, 33) p ró c z w y d a ń tego w y k ła d u sn ó w z o d m ien n y m ty tu łe m z r. 1527 i 1533 w y m ie n ia jeszcze trz e c ią ed ycyę, w k tó rej nie je s t w y ra ż o n y ro k i m iejsce w y d an ia, a k tó r ą m ia ł kiedyś w rę k u i o p isa ł d o k ła dniej w „ W e te ra n ie P o z n a ń sk im “ z ro k u 1825, s. 4 2 2 — 3 J. L. t. j. J(ózef) Ł (ukaszew icz). Ale z o p isu tego w idać, że ch o ciaż w y d a n ie to, d o tąd tak że n ie o d sz u k a n e w b ib lio tek ach , n ajw ięcej zb liżone je s t do eg z e m p la rza niseńskiego, to je d n a k z u p ełn ie je s t od niego odm ienne, gdyż m ia ło fo rm a t d w u n a stk i i o b ejm o w ało c a ły ark u sz. Ja k o w y d a w c ę p rz y p u sz c z a ł Ł u k aszew icz H allera. W y d a n ie w ięc pow yżej o p isa n e je s t z u p ełn ie n ieznane.
O stro w o , W. Ks. Poznańskie. Ks. K a zim ierz M iaskow ski.
W iersze niemiecko - polskie.
Do n o tatk i o p ieśn i K o chanow skiego w tłó m a c z e n iu niem ie- ckiem XVII w ieku (P am iętn ik lite ra c k i, VII, s. 139) p ra g n ę ła b y m d o d a ć, iż u K r z y s z t o f a K a l d e n b a c h a (z S ch w ieb u s pod G łogow em , 1613— 1698; p o r. E s t r e i c h e r XIX, 15) „D eutsche L ied er u n d G etich te/ in g ew isse B ü c h e r eingetheilet. E d ito re Filio
74 Notatki.
C ognom ine T übingen. G edruckt bey M artin R om ney 1683 (n iew y m ien io n e u E s t r e i c h e r a ) w części II-giej „D as a n d e r B u ch d er H o e h zeit-G e tich te “ i III-ciej „D as d ritte B u ch d e r K la g -L ie d e r“ pom ieszczone są m iędzy innym i w iersze polskie.
S ą to t. zw. „G eleg en h eitsg ed ich te“ n a c ześć z a s łu ż o n y c h o b y w ate li k ra ju , k re w n y c h lu b p rzy jació ł. M uzyka n ie m ie c k a z a w dzięcza tego ro d z a ju k o m pozycyom szereg n a jp ię k n ie jsz y c h p ie śn i ów czesnych i n ie je s t w y k luczone, że i do części u tw o ró w teg o zb io ru p o ety ck ieg o m u zy k a w sw oim czasie istn ia ła .
W ie rsz w drugiej części (s. 128) p o św ięc o n y J a n o w i G óbel i Zofii F e h rm a n n p o p rz e d z a so n e t niem iecki :
„Jch w ar ein D eutsches Lied zu spielen euch b e d a c h t“ i t. d. P o n iew a ż zaś A m or o S a rm a c y i w spom ina, w ięc p ra w i p o e ta : Wol / sprach ich; m usz also auch m eine Leyer klingen: Steht bey den P olen auch zu sehn / w as sie erreicht.
I n q u a n t u m l i t t e r a e s u p p e t e b a n t . „Jako w ięc roza z Pestu d w u ro d n eg o P rz e n â s z à ia 3) do o g ro d u Rzymskiego. Aby tâm w now a krasę rozkw itnęla, I Erycynä ślubny w ieniec zçlâ: W ydrze cię ziem iâ terâz nam osobna,
P a n n o nadobna. Nie T hezeus tylko A ryadnę cudna, Ani M edea Jâzon nie ob łu d n a Indziey lubili : y dzis A m or dziki W ypraw ia z dom u sw oie holdow niki ; A nie raz Litwę z Prusy, gdzie co czuie
S łodko buntuie. Ten y P lu to n â w nie w łasna krainę P o Siciliyska porw ał P ro serp in e ;
Y O rp h e ä wiodl przez podziem ne gm âchy Cieni czcze zięly, à w królestw ie nocy
szukał pom ocy. Tem u pasł ow ce P h eb u s u A dm etâ ; Y p rzed M egâra choc przeciw na Kretâ Scylly niezbozney się u p o d o b ała. Stad zàletnikow tysiąc o g ladàlâ Cna P en elo p e ; y, gdzie naw et zginie
L eander p ły n ie: itd. (jeszcze 8 strof).
3) P o d aję dokładnie ortografię i akcenty a u to ra; drukarnia n ie których czcionek polskich nie posiadała wcale.
Notatki. 75
P ieśni żało sn e w III c z ę ś c i*) z b io ru K a ld e n b a c h a są w n ie m ieckim , polskim , fra n cu sk im , h iszpańskim , w łoskim , g reck im i h eb rajsk im języ k u u ło żo n e.
XI pieśń.
Bede y Polskim słow em cie / Bracie / zalowal / Snadzbym y tak imię twe słodkie slawney chował. Wszak dobrze ty rozum iesz / jeśli pierwszey m owy Nie wszystka pam iec wyszła z twey ucieszney głow y. Y ja cokolw iek brzakac w te to w dzięczne strony Byłem od Kalliopy cney niegdy zdarzony.
Biada mnie mizernemu ! ja teskne ku tobie Narzekaiac na szczescie złe w górskiej żałobie
etc. etc.
S tyczności z dw orem po lsk im W ła d y s ła w a IV K ald en b ach , z a w d zię czał zn ajo m o ść ję z y k a polskiego. W tym sam y m zbiorze' zn a jd u je się w „D as e rs te B u ch H e ro is c h e r G e tic h te “ dłuższy u tw ó r p o ety ck i :
„ S a rm a tisc h e r H ym en / o d e r A uff K önigliches B ey lag er / V la- dislai, des V ierd ten / d e r P o le n u n d S ch w e d e n U n ü b erw in d lich sten K öniges u. s. f. w ie a u c h D er D u re h le u c h tig ste n P rin zessin / Pr. L o y sen M arien / von G onzage / vo n C leeff / H e rtzo g in von M an tu a / u n d N ev ers u. s. f.
In W a rsc h a w h o c h fe y e rlic h s t b e g a n g e n “ .
J e s t to p an e g iry k n a cześć k ró la i n a ro d u polskiego, z dom ieszką d a t h isto ry c z n y c h (od czasó w P ia sto w sk ic h do W ła d y s ła w a IV) n a tle m ito lo g iczn em w sty lu p rz e sa d z o n y m p isa rz y n iem ieckich XVII w .. E s t r e i c h e r c y tu je je szcze je d e n polski w iersz K a l d e n b a c h a , „H o łd o w n ą K lio “ n a przy sięg ę le n n ą W ielkiego K ur- firs z ta z. r. 1641.
Berlin. A licya Simonówna.
Polskie tłóm aczenia i przeróbki Anakreonta.
W u z u p e łn ie n iu naszeg o stu d y u m o p ierw szem polskiem tłó m a c z e n iu A n a k r e o n ta 2) p o d a je m y zw ięzły p rzeg ląd dalszej p ra c y k tó ra ro z w in ę ła się n a tem p o lu i trw a aż do dzisiejszych czasów
*) Threnen / oder Klage-Lieder / Seinem hertzgeliebten Brude r Mattheao Kaldenbach / welcher 1652.19 Christmonats zu Dantzig se lig in Gott verschieden / und den 27 darauff in der Pfarr-Kirchen daselbst Christlich zur Erden bestattet w orden / aus inniglicher Liebe vergossen etc. Dem Ehrenvesten und wol-Vornem en Kauft- und Handelsmann in Lublin / meinem insonders geehrten Herren und Freunde. Mein Vielgeehrter Herr Pfoertner / etc. etc., str. 233.