Młodociani przestępcy w projekcie k.k.

Teodor Szymanowski

Młodociani przestępcy w projekcie

k.k.

Palestra 7/9(69), 34-39

1963

34 T e o d o r S z y m a n o w s k i _{Nr 9 (69)}

usiło w an ie je s t n ie k a ra ln e , jeżeli w ła śn ie tego czynu n ie d o k o n a ł podżegany, o ra z w ted y , gdy d o b r o w o ln e zapobiegł d o k o n an iu prze stęp Uw a. N ato m ia st p ro w o k a to r, k tó reg o p o stę p o w an ie było m n ie j n ag an n e, bo z a m ie rz a ł o n zapobiec d o k o n a n iu p rz e stę p s tw a albo d zia ła ł w p rześw iad czen iu , że d o k o n an ie p rz e stę p s tw a n ie je s t m ożliw e, podlega n a p o d sta w ie a rt. 422 p ro je k tu kairze p rze w id zia n ej za p rz e ­ stę p stw o , d o k tó reg o p o p ełn ien ia n a k ła n ia , bez ża d n ej ta ry fy ulgow ej.

O dpow iedzialność p ro w c k a to ra słu szn ie zo stała w y o d rę b n io n a z p rze p isó w o p o d żeg an iu i u ję ta w osobnym p rzep isie części szczególnej. Dlaczego je d n a k prze p is ten. nie o d n o si się do w szy stk ich p ro w o k a to ró w , a w ięc zaró w n o tych, k tó rzy z a m ie rz a li zapobiec d o k o n a n iu p rz e stę p s tw a , ja k i ty ch , k tó rz y ch cieli do p ro w ad zić d o d o k o n an ia p rz e stę p stw a u w ażając, że je s t to sk u te cz n iejszy sposób re a liz a c ji ich celu w p o sta ci sk ie ro w a n ia p rzeciw ko p odżeganem u po­ stę p o w a n ia k arn e g o ? R ażąco n ie słu sz n e je s t przecież sto so w an ie łagodzenia k a ry , w y n ik ając eg o z p rze p isó w o podżeganiu, w sto su n k u do p ro w o k a to ra , k tó ry d ą ż y ł do d o k o n a n ia p rz e stę p s tw a przez podżeganego, o ra z ich niesto so w an ie ty lk o do ty c h p ro w o k a to ró w , k tó rz y zam ie rz ali zapobiec d o k o n a n iu p rz e stę p stw a lu b d z ia ­ ła li w p rześw iad czen iu , że do k o n an ie p rz e stę p s tw a nie je s t m ożliw e.

W części szczególnej przyszłego k o d ek su k a rn e g o pow in n y się znaleźć w szy st­ k ie p ro w o k a cje, a w ięc bez w zg lę d u n a to, czy p ro w o k a to r z a m ie rz ał zapobiec d o k o n a n iu p rz e stę p s tw a , czy też d ąż y ł do celu p rze z d okonane p rz e stę p stw o p o d ­ żeganego.

TEODOR SZYMANOWSKI

M ło d o c ia n i przestępcy w p ro je kcie k.k.

1. O d rę b n e u re g u lo w a n ie zasad odpow ied zialn o ści przestęp có w m łodocianych w p ro je k c ie k.k. n a le ż y n ie w ą tp liw ie d o n a jb a rd z ie j in te re su ją c y c h , a co w a ż n ie j­ sze — u d a n y c h now ości w n im z a w arty ch . D zięki te m u p ro je k t k.k. sta je pod ty m w zględem w rz ę d z ie n a jb a rd z ie j n o w ato rsk ic h i postęp o w y ch ko d y fik acji.

P rz ed om ó w ien iem ratio legis w p ro w a d z e n ia n ow ej gruipy w ie k u m ło d o cian y ch do p ro p o n o w a n ej u sta w y k a rn e j o raz p rze d k ry ty c z n y m p rze an alizo w a n iem n ie ­ k tó ry c h p rzep isó w i zasad ro zd z ia łu X IV p ro je k tu n ależ y choćby po k ró tce z a trz y ­ m ać się n a d rotzwojem tego za g ad n ie n ia w polsk im u staw o d aw stw ie.

P ro b le m odm iennego u reg u lo w a n ia o d p ow iedzialności k a rn e j p rze stęp c ó w m ło d o ­ cianych w y ło n ił się w czasie p r a c p rze d w o jen n ej K om isji K o d y fik ac y jn ej, k tó ra o p ra c o w a ła m.i. o b o w iązu jący k o d ek s k a rn y . In te re s u ją c e jest, że n ik t z członków K om isji K o d y fik ac y jn ej n ie k w estio n o w ał sa m ej zasady odimiennego p o tra k to w a n ia p rzestęp có w m łodocianych. K o n tro w e rs je dotyczyły je d y n ie sp osobu ro zw ią zan ia tego zagad n ien ia. N iek tó rzy członkow ie k o m isji (M iklaszew ski, N ow odw orski, Rap-- p a p o rt) o p o w iad a li się za w p ro w a d ze n iem m ożliw ości łagodzenia k a ry o rze k a n e j w obec m łodocianych, in n i (M ogiłnicki, Kmzymuski) pro p o n o w ali' s'tosiciwanie p rz y ­ m usow ych śro d k ó w w ychow aw czych w obec przestęp có w m łodocianych. M a k a re ­ w icz, k tó ry nie z a jm o w a ł się k w e stią o dpow iedzialności m łodocianych, zw rócił

N r 9 (69) M todociani p r z e s t ę p c y w p r o j e k c i e k . k . 35 w je d n y m ze sw oich w y stą p ie ń u w ag ę na konieczność ic h w y ch o w y w an ia obok w y m ie rz e n ia k a r y lu b z a m ia st k a ry .

W 1931 r. w p ro je k c ie k.k . (ogłoszony on zo stał d ru k ie m przez w y d aw n ic tw o u rz ę ­ dow e K o m isji K o d y fik ac y jn ej), w r e d a k c ji p rz y ję te j po trz e c im azytamiiu, znalaizł się w a r t. 16 § 4 przep is d o ty c zą cy o b lig a to ry jn e g o n ad zw y cz ajn e g o złagodzenia k a ry , jeżeli sp ra w c a w chiwili p o p ełn ien ia czynu zagrożonego k a rą śm ierci lu b d o ­ ży w o tn im w ięzien iem n ie u k ończył la t 21. O statecznie je d n a k , ja k w iadom o, do obow iązującego k o d ek su k a rn e g o n ie w eszło żadne, choćby częściow o o d rę b n e u re ­ g u lo w an ie o d p ow iedzialności k a r n e j m łodocianych.

S tan o w isk o to, je śli w o ln o w nosić n a p o d sta w ie p rzeb ieg u d y s k u s ji i głosow ań w ów czesnej K o m isji K o d y fik ac y jn ej, n ie w y n ik ało z poglądów d o k try n y , lecz

było rajozej p o d y k to w an e in n y m i, porze n a u k o w y m i w z g lę d e m i'.

2. B ra k p rze p isó w dotyczących o d rę b n y c h zasad odpow iedzialności k a rn e j m ło­ docianych p rze stęp c ó w w doty ch czaso w y m polskim p ra w ie k a rn y m nie oznacza je d n a k , że n ie istniej© w te j sp ra w ie p ro b le m w sensie krym inolcgiczm ym . M ogą o ty m n a jle p ie j p rzek o n ać d an e sta ty sty c z n e z o k re su o sta tn ic h la t. O czywiście d a n e sta ty sty c zn e niżej przytoczone 2 n ie w y c z e rp u ją p ro b le m a ty k i p rzestępczości m łodocianej, lecz ty lk o u k a z u ją je j ro z m ia r:

Dorośli skazani prawomocnie przez sqdy powszechne według płci i wieku (do lał 24)3

1958 1959 1960 1961

O g ó ł e m 257 004 280 761 301 927 328 490 17 — 20 la t 34 591 38 603 42 073 42 535 21 — 24 la t 36 008 40 119 43 940 47 185

Więźniowie do lał 25 i ogółem

1958 1959 1960 1961

O g ó ł e m 70 348 92 595 98 250 98 506 do 21 la t 9 578 11 093 10 754 9 863 22 — 25 la t 16 519 19 008 19 858 19 105 Z d an y c h pow yższych w y n ik a , że w śród sk a za n y ch praw o m o cn ie przez sądy w r o k u 1961 z n a jd o w ało się p ra w ie 13% m łodocianych w w ie k u do la t 20.

N ato m ia st w śród w ięźniów w 1(961 r. je s t 10% m łodocianych. Jeżeli je d n a k w ob­ lic ze n ia ch u w zg lę d n i się w ięźn ió w od 17 do la t 24 w łącznie, to ich u d ział w ogólnej p o p u la c ji w ięz ie n n ej w y n iesie w ro k u 1961 aż 29%. M a to o ty le isto tn e znaczenie, że w św ietle o b o w iązu jący ch w P olsce p rzepisów m łodzi w ięźniow ie, k tó rzy u k o ń ­ czyli la t 21, m ogą być zaliczani do g ru p y m łodocianych, jeżeli p rz e m a w ia ją za tym w zględy w ychow aw cze, a koniec ich k a r y p rz y p a d a p rzed u kończeniem 25 l a t życia

1 K o m is ja K o d y f ik a c y jn a R .P ., W y d z ia ł k a r n y — p r a w o m a te r ia ln e , l w ó w 1922, to m I, z e s z y t 2 i to m V , z e s z y t 5. Z o b . te ż P r o j e k t k o d e k s u k a r n e g o , W -w a 1931 r .

2 D a n e lic z b o w e z o s ta ły z a c z e rp n ię te z ro c z n ik ó w s ta ty s ty c z n y c h , w y d . G U S.

3 P e w ie n s p a d e k , p r z y n a jm n ie j s to s u n k o w y , m ło d o c ia n y c h s k a z a n y c h i w ię ź n ió w w y d a je się p o z o rn y , je ś li się z w a ż y , że w m ło d o c ia n y o k r e s ż y c ia w c h o d z ą w o s ta tn ic h la t a c h ro c z ­ n ik i tz w . n iż u d e m o g ra fic z n e g o , u r o d z o n e w la t a c h w o jn y .

36 T e o d o r S z y m a n o w s k i _{N r 9 (69)}

(zarządzenie N r 6/59 M in istra S p ra w ied liw o śc i z d n ia 14 g r u d n ia 1959 r. w s p ra ­ w ie se g re g ac ji w ięź n ió w w z a k ła d a c h k a r n y c h ) 4.

P rzestępczość m ło d o c ia n y ch s ta je się pow ażn y m p ro b le m e m rów n ież w innych k ra ja c h . P rz y k ła d o w o m ożna ty lk o p o d a ć w ed łu g rad z iec k iej p u b lik a c ji (P rie s tu p - n o s t’ niesowier-szennioletnlch..., Mostowa 1961, s tr. 60), że w N R F u d ział m łodocia­ n y ch w ogólnej przestępczości w y n o sił: w 1954 r . — 8,0%, w 1955 — 8,8%, w 1956 — 9,6%, w 1957 — 10,7%. N iezależn ie o d itego, że ju ż sam e ro z m ia ry przestęp czo ści m ło d o cian y ch są groźne, je j k a p ita ln e znaczenie polega n a ty m , że w w iększości w y p a d k ó w rec y d y w iści r e k r u tu ją s ię sp o śró d ty c h przestęp có w , iktórzy w m ło d o c ia­ n y m w ieiku p o p e łn ia li p rz e stę p s tw a 5, 6.

J e s t to w ięc te n o k re s życia przestęp cy , w k tó ry m m ożna jeszcze dość sk u te cz n ie zapobiegać p o w sta n iu rec y d y w y zaw odow ej 7.

W P olsce m o ż n a się spotikać (n aw et w śró d d o św iadczonych p raw n ik ó w ) z dość sw o isty m s ą d e m co d o z a g a d n ie n ia d o jrz a ło śc i m łodocianych, k tó ry d a się streścić w sposób n a s tę p u ją c y : w obec u d o stę p n ie n ia n a u k i szerokim rzeszom o raz u pow ­ szechnienia o św ia ty i k u ltu r y , m .i. z a pom ocą r a d ia i te lew iz ji, m łodzież d o jrz e w a szybciej. J e s t to sąd ja k n a jb a rd z ie j fałszy w y , gdyż o d o jrzało ści człow ieka decy­ d u je n ie ty lk o p e w n a su m a w iadom ości, k tó r a n a jw y ż e j m oże w p ły w ać n a o sią g a­ n ie p ew nego poziom u in te le k tu , ale ró w n ież d o jrz a ło ść biologiczna, .psychiczna i społeczna. A z a te m o d o jrz a ło śc i człow ieka d ec y d u je rozw ój biologiczny o ra z psy ch iczn y i społeczny, k tó ry się osiąg a w Tezultacie w ie lu dośw iadczeń społecz­ n y ch , ta k ic h ja k w y b ó r zaw odu, p rac y , ja k służba w o jsk o w a, m a łż e ń stw o i szereg in n y c h prób. N a te z a g a d n ie n ia zw rócono u w ag ę n a w sp o m n ia n y ch k o n g resa ch o ra z w p iśm ien n ictw ie k ra jo w y m i zagranicznym .

D obrze s ię w ięc stało, że n asz p r o je k t k.fc. u w zg lę d n ił zdobycze n a u k o człow ieku, bo dzięki te m u s tw a rz a on sz a n se sk u te cz n iejsze g o z w a lcz an ia przestępczości.

3. P o d sta w ą te o re ty cz n ą, n a k tó re j o p ie ra ją się p rze p isy ro zd z iału X IV p ro je k ­ tu k.k., sta n o w ią d w a stw ie rd z en ia :

1) m ło d o cian y z n a jd u je się w o k re sie p rzejściow ym , w k tó ry m n ie o siągnął jeszcze ró w n o w a g i p sy c h icz n ej (jest n ie d o jrz a ły ) i z pow o d u n a p o ru czynników z e ­ w n ę trz n y c h m oże s ię ła tw o załam ać;

4 S z c z e g ó ło w e o p r a c o w a n ie p r z e s tę p c z o ś c i m ło d o c ia n y c h z n a jd u je się z w ła s z c z a w p r a c a c h : J . J a s i ń s k i e g o : P r z e s tę p c z o ś ć m ło d o c ia n y c h w la ta c h 1951—1957 n a p o d s ta w ie s t a ty s t y k i s ą d o w e j, „ A r c h iw u m k r y m in o lo g ii” , W -w a 1960, s t r . 241; S. S z e l h a u s a i Z. B o u c z - - S t r a s z e w i c z a : M ło d o c ia n i r e c y d y w iś c i, „ A r c h iw u m k r y m in o lo g ii” , W -w a 1963, s tr . 165; P . Z a k r z e w s k i e g o : W s p ó łd z ia ła n ie w p r z e s tę p s tw ie m ło d o c ia n y c h i d o r o s ły c h z n i e l e t ­ n im i, K r a k ó w 1960 r. s S. S z e l h a u s , Z. B a u c z - S t r a s z e w i c z , o p . c it. 0 J u ż w 1921 r . w B e lg ii u s ta lo n o , że 50% re c y d y w is tó w p o p e łn ia ło p r z e s tę p s tw a p rz e d 21 ro k ie m ż y c ia (p o r. M . F r a n c h i m o n t : L e j e u n e a d u lte d e v a n t la lo i p é n a le , „ R e v u e P é n i t e n t i a i r e e t d u D r o it P é n a l ” 1/59, s t r . 38). 1 T ru d n o ś c i z w ią z a n e ze z w a lc z a n ie m p r z e s tę p c z o ś c i m ło d o c ia n y c h i r e c y d y w y s p o w o d o ­

w a ły , że w o k iresie p o w o je n n y m p r o b le m a ty k a t a s ta ła się p r z e d m io te m lic z n y c h d o c ie k a ń n a u k o w y c h i o b r a d o r g a n iz a c ji m ię d z y n a r o d o w y c h . T a k n p . k o n g r e s y m ię d z y n a r o d o w e D é ­ fe n s e S o c ia le , k t ó r e o d b y ły się w S z to k h o lm ie (1958) i w B e lg r a d z ie (1961), u z n a ły , że w ro z ­ w o ju d o r a s ta ją c e g o c z ło w ie k a je s t t a k i e s ta d iu m , k t ó r e z a s łu g u je n a o d r ę b n e p o tr a k to w a n ie w d z ie d z in ie p r a w a k a r n e g o . N a I I I s e s ji E u r o p e js k ie j G r u p y K o n s u lta ty w n e j O N Z w s p r a w ie z a p o b ie g a n ia p rz e s tę p c z o ś c i i t r a k t o w a n i a p r z e s tę p c ó w (G e n e w a 13—23 s ie r p n ia 1956 r.) p r z y ­ ję t o p o g lą d , że is t n i e j e „ m ło d o c ia n y ” o k r e s ż y c ia , w k tó r y m s to s o w a n e ś r o d k i (k a rn e ) p o ­ w in n y o d p o w ia d a ć ro z w o jo w i b io lo g ic z n e m u i sp o łe c z n e m u . P a t r z w ty c h k w e s tia c h : S. P ł a w s k i : S p ra w o z d a n ie z V M ię d z y n a ro d o w e g o K o n g r e s u O c h r o n y S p o łe c z n e j, „ P a ń ­ s tw o i B r a w o ” 1958, n r 1 1, s t r . 859; Z a g a d n ie n ie p rz e s tę p c ó w m ło d o c ia n y c h , „ P a ń s tw o i P r a ­ w o ” 1960, n r 10, s t r . 521; V I-è m e C o n g rè s i n t e r n a t io n a l d e D é fe n se S o c ia le , B e lg r a d 1961.

Nr 9 (69) M ł o d o c i a n i p r z e s t ę p c y w p r o j e k c i e k . k . ₃₇

2) m ło d o c ia n i w y k a z u ją c y ce ch y społecznego w y k o lejen ia , k tó re się z re g u ły ro z ­ poczyna w o k re sie n ieletności, w y m a g a ją szczególnych śro d k ó w re e d u k a c ji, je ż e li się chce za trz y m a ć te n n e g a ty w n y proces.

G ra n ic e w ie k u m łodocianych u sta lo n e w a r t. 107 p r o je k tu kjk. z n a t u r y rzeczy m u sz ą być sztuczne, um ow ne, a ty m sam y m d y sk u sy jn e . O ile je d n a k g ó rn a g ra n ic a w ie k u , tj. 21 la t, w y d a je się być słu szn a, o ty le u sta le n ie d o ln e j n a 1'7 la t b u d zi p ew n e z a strze że n ia.

J e d n a z p o p rze d n ich r e d a k c ji p ro je k tu p rz y ję ła g ra n ic e 18 la t. S tan o w isk o to b y ło b a rd z ie j słusizne dlatego, że w ie k 18 lalt sta n o w i pró g d o jrzałości lu b p e łn o le t- n o ści w in n y c h d zied zin ach p r a w a {państw ow ego, cyw ilnego, ro d zin n e g o itp.). U jed n o lice n ie g ran ic y p ełn o letn o ści w poszczególnych g ałęziach p r a w a m iałoby n ie ty lk o fo rm a ln y c h a ra k te r, je ś li się zw aży, że p rz e sła n k i, n a k tó ry c h się ona o p ie ra , p o w in n y być je d n ak o w e.

N ieorzefcanie k a r y śm ierci o ra z k a r y 25 l a t p o zb a w ie n ia w olności w obec m ło ­ d o cian y ch je s t logicznym n a s tę p stw e m po g ląd u , że osoby w w ie k u do la t 21 n ie są jeszcze w p e łn i d o jrz a łe , stosow anie z a te m w obec n ic h k a r y e lim in u ją c e j

z e spo łeczeń stw a n a zaw sze lu b n a bairdzto dłuigi o k re s b y łoby n iesłu szn e.

B ardzo tr a f n e w y d a je się ro zsz erze n ie stosowalnia nadzw y czajn eg o złag o d zen ia k a r y — ze w zględu n a otsobę sp raw cy — rów nież p o z a r a m a m i zak reślo n y m i w a r t. 64 p ro je k tu .

W olno przypuszczać, że chodzi t u o stw o rze n ie m ożliw ości e lim in o w a n ia k ró tk ic h k a r p o zb a w ien ia w olności, n ie k o rz y stn y c h z p u n k tu w id z e n ia w ychow aw czego, i z a stą p ie n ie ich k a r ą grzyw ny, k tó r a zach o w u jąc znaczną dcilegliwość, n ie w y ry w a m łodocianego ze zdrow ego śro d o w isk a społecznego.

Do airt. 71 p ro je k tu w zw iązku z je g o a rt. 111 m o żn a b y zgłosić to zastrzeżen ie, że n ie słu sz n ie o g ra n ic z a grzywlnę, k tó r a m oże być zam ie n io n a n a p ra c ę n a (rachunek grzyw ny, do w ysokości 5 000 zł, pionieważ p ra c a m a n ie za p rz ec zaln y w a lo r w ycho­ w aw czy.

J e ś li chodzi o w a ru n k o w e zaw ieszenie w y k o n a n ia k a r y p o zb a w ie n ia w olności (art. 112) w obec m łodocianych, to — w p o ró w n a n iu z d o ro sły m i — z je d n e j stro n y rozszerzono m ożliw ości sto so w a n ia tego zaw ieszenia, a z d ru g ie j zaosfezono obo­ w ią z k i i w y m a g a n ia za ch o w a n ia się m łodocianego. Jedn o cześn ie p rz e p isy a rt. 112 stw a rz a ją o d p o w ied n ie w a r u n k i maijące e w e n tu a ln ie dopom óc m ło d o cian y m w o k re ­ sie próby, a to przez u sta n o w ie n ie obow iązkow ego dozcnu. W te n sposób w a ru n k o ­ w e zawiesizenie p rze w id zia n e w X IV rozdziale p ro je k tu m oże się sta ć in sty tu c ją n ale ż ą c ą do sy stem u prob a tio n , będącego je d n y m z n ajsk u te c z n ie jsz y c h środków now oczesnej p o lity k i k a rn e j.

A rty k u ł 114 p ro je k tu w p ro w a d z a do p olskiego p ra w a k arn e g o now ą in sty tu c ję , m ia n o w icie in s ty tu c ję w y ro k ó w (k ar) w zględ n ie nieoznaczonych. T rz e b a p o d k re ­ ślić, że je st o n a in sty tu c ją n o w ą jedylnie w obec przestęp có w d o jrza ły ch (w edług obo­ w iąz u ją ce g o p ra w a karnego). W sto su n k u ibowiem do n ie le tn ic h sąd sto su je um iesz­ czenie w za k ła d zie pop raw czy m (art. 70 i 72 obow iązującego k.k.) n a czas ty lk o w zględnie oznaczony. J e ś li d o jrz a ło ść człow ieka o ce n ia się z n au k o w eg o p u n k tu w id ze n ia , to nikogo n ie będziie raz ić za sto so w an ie, choćby częściowo, śro d k ó w po­ dobnych do ty c h , ja k ie ju ż s ą sto so w an e w obec n ie letn ich . W y d a je się, że M arc A ncel słu szn ie stw ie rd z ił, iż d zisiejsze p ra w o dla n ie letn ich będzie ju tro p ierw o ­

38 T e o d o r S z y m a n o w s k i _{Nr 9 (69)}

w zorem p ra w a d la d o ro s ły c h 8. W yroki nieoznaczone w sto su n k u do m łodocianych były sto so w a n e ju ż od bardzo d aw n a w n ie k tó ry c h k r a ja c h *.

D la k a r y nieoznaczonej c h a ra k te ry sty c z n e jesrt n asile n ie elem en tó w w y ch o w aw ­ czych, poniew aż tr w a o n a ta k długo, -dopóki nie n a s tą p i p ro ces re e d u k a c ji. P oza tym w y ro k nieoznaczony w sto p n iu w iększym n iż w y ro k te rm in o w y u w zględnia osobow ość skazanego, k tó ry ty lk o p rzy p a d k o w o m oże być a d e k w a tn y d o te j osobo­ w ości, zw łaszcza że dane, k tó ry m i d y sp o n u ją są d y co do osoby oskarżonego, m a ją często c h a r a k te r fo rm a ln y , n ie w ie le m ó w iący o osobow ości sp raw cy . T eo ria i p r a k ­ ty k a p e n ite n c ja rn a u z n a ją , że je ś li się m a o d d ziały w ać na przesltępcę w za k ład zie k a rn y m , to pow in ien on ,p rze b y w a ć w nim p rze z p ew ie n o k re ślo n y czas. P rz e c ię tn ie będzie to Okres d w u letn i. W z a k ła d a c h borstalslkich m a k sy m a ln y o k res re e d u k a c ji w ynosi 3 la ta , a śre d n io 2 l a t a 10.

K a r a w zględnie n ieoznaczona dotyczyć będzie p rze stęp c ó w w y k o lejo n y ch społecz­ nie, którzy p o w in n i przez czas p obytu w za k ła d zie k a rn y m zdobyć zaw ód oraz u k sz ta łto w a ć w sobie n a w y k i p ra c y i odpow iedzialności. To je d n a k należy ju ż do sfe ry p ra .v a p e n iten c ja rn e g o . W edług sz a c u n k u o p a rte g o n a d an y c h sta ty sty c zn y c h w y d a je sie, że w ch w ili obecnej n ie w ięcej n iż 500 m łodocianych w ięźniów w y k a ­ zu je znaczny sto p ień w y k o le je n ia społecznego. P ro b le m tk w i je d n a k tu ta j nie w sam ej liczbie takiich p rzestępców , a le w ty m , że sta n o w ią o n i gro źn ą bazę przyszłej re c y d y w y zaw odow ej.

4. P rz e p isy ro zd z iału X IV p ro je k tu k.k. o p ie ra ją się na k ilk u n a stę p u ją c y c h oodstaw oW ych z a sa d ach :

I. Z asa d a p ie rw sz a : k a r a stosow ana do m łodocianych m a c h a ra k te r p rzede w sz y s t­ k im w ychow aw czy. To sta n o w isk o je s t na ogół k o n se k w e n tn ie p rze p ro w a d z a n e z nieliczn y m i w y ją tk a m i (np. u n o rm o w an ie p rz e d te rm in o w e ^ ^ w arunkow ego zw ojiiienia p rz e w id u je n iesłu szn ie zbyt sz ty w n e granice).

II. Z asad a d ru g a : m łodocianych m ożna .podzielić n a k ilk a n a stę p u ją c y c h typów , do k tó ry c h w olno stosow ać o k reślo n e śro d k i:

1) m ło d o cian i w y k a z u ją c y znaczny sto p ień w y k o le je n ia społecznego: sąd m oże w obec n ic h zastosow ać k a rę nieoznaczoną albo — w w y p a d k a c h p rz e w id z ia ­ n ych w § 5 a r t. 114 — sk azać ich n a k a r ę w ięzien ia,

2) m łodociani, k tó rz y p o p ełn ili p rz e stę p s tw o przypaidikowo i pochodzą na ogół z d o d a tn ic h śro d o w isk społecznych: sąd m oże orzec w sto su n k u do nich śro d k i in n e niż p o zb aw ien ie w olności lu b w a ru n k o w o zaw iesić tę k a rę , 3) m ło d o c ia n i n ie w y k az u jąc y znacznego s to p n ia w y k o le je n ia społecznego; ze

w zględu n a p o pełniony czyn (p re w e n c ja ogó ln a lu b sp e cja ln a) p o w in n i oni być sk a z a n i n a te rm in o w e k a r y p o zb a w ie n ia w olności.

III. T rzecią za sa d ą je s t p rz y ję c ie dużej elasty czn o ści w o p ero w a n iu śro d k a m i k a r ­ nym i w obec m łodocianych, k tó re s ą d m oże stosow ać w ed łu g w łasnego u zn a n ia , o p ie ra ją c się je d y n ie n a ro zp o z n an iu osoiby spraw cy.

8 C y to w a n e w g M , F r a n c h i m o n t a : L e j e u n e a d u lte d e v a n t la lo i p é n a le , „ R e v u e P é n i t e n t i a i r e e t d u D r o it P é n a l ” 1/59, s tr . 44. s T a k n p . w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h u tw o r z o n o w 1869 r. p ie rw s z e f o r m a to r iu m d la m ło ­ d o c ia n y c h , u m ie s z c z a n y c h ta m n a c z a s w z g lę d n ie n ie o z n a c z o n y , w c e lu w y u c z e n ia ic h z a ­ w o d u i p r z y g o to w a n ia d o ż y c ia w s p o łe c z e ń s tw ie . T o s a m o d o ty c z y a n g ie ls k ic h z a k ła d ó w b o r s ta ls k ic h , z k tó r y c h p ie r w s z y p o w s ta ł w 1902 r . N a p o d s ta w ie w y r o k ó w w z g lę d n ie n ie ­ o z n a c z o n y c h u m ie s z c z a się m ło d o c ia n y c h w z a k ła d a c h k a r n y c h ró w n ie ż w S z w a jc a r ii, D a n ii i S z w e c ji. P a t r z : P i e r r e C a n n a t : L a p r is o n - é c o le , P a r y ż 1955, s t r . 15, 16, 24, 28, 30.

N r 9 (69) W y k ł a d n i a p r z e p i s u a r t . 420 § 1 k . p . k . ₃₀

IV. C z w artą zasadą, w y n ik a ją c ą z poprzed n ich , je s t d a n ie sądow i do r ą k b ardzo sz ero k ich u p ra w n ie ń w d o sto so w y w a n iu ro d za ju k a r y i je j in te n sy w n o ści do osobow ości m łodocianych. T a k dalefoo id ą ca in d y w id u a liz a c ja k a ry woboc m ło d o c ia n y ch p rze stęp c ó w n ależy do n a jb a rd z ie j u d an y c h now ości w p ro jek c ie. 5. N a k o n ie c ty c h uw ag dotyczących ro zd z iału X IV p ro je k tu k.k. n ależ y zgłosić k ilk a p ro p o zy c ji zm ierzający ch do b a rd z ie j k o n se k w e n tn e g o za sto so w a n ia w y m ie ­ n io n y c h iwyżej zasad:

1) W p ro je k c ie k.k. n ależ ało b y w y ra ź n ie przyljąć, że k a r a sto so w an a do m ło d o c ia­ n y c h m a c h a r a k te r w ychow aw czy. C hodziłoby tu a ro zp ro sze n ie w szelk ich w ą t­ pliw ości, jalkie pod ty m w zględem m ogą pow stać, zw łaszcza w p ro c e sie w y k o n y ­ w a n ia k a r.

2) M łodocianych sk azan y ch n a te rm in o w e k a ry p o zb a w ien ia w olności pow in n o się ■zwalniać w cześn iej, niż to ,przewiduije a rt. 87 p ro je k tu , je że li z a k ła d a m y w ięk szą plasty czn o ść ich osobow ości i n a sile n ie elem e n tó w re e d u k a c y jn y c h tk w ią c y c h w k arz e. T a k w ięc sk a za n y ch p o r a z p ierw szy m ożna b y zw a ln ia ć p o odby ciu

1/2 k a ry , a rec y d y w istó w p o o d b y ciu 2/3 k a ry .

3) W a r t. 121 (zatarcie sk a za n ia) pow in ien się znaleźć przep is an alo g iczn y d o § 2 ant. 97, n a m ocy k tó re g o są d m ógłby zarząd zić zartaircie sikazania p o upływiei 3 lait (ze w zg lę d u n a m ożność zw o ln ien ia n a okres p ró b y z k a ry orzeczonej w y ro k iem nieoznaczonym ).

4) P rz ed sk a za n iem m łodocianych w y ro k iem nieoznaczonym na p o d sta w ie a r t. 114 s ą d pow in ien zarząd zić u p rz e d n io p rze p ro w ad z en ie w y w ia d u środow iskow ego Oraz za się g n ąć opinii .biegłego psychologa lu b p sy c h iatry .

5) S p ra w y m łodocianych przestępców p o w in n y być ro z p a try w a n e p rz e z sędziów do s p r a w przestępczości m łodocianych; są d y te d ziała ły b y przy są d ac h pow szech­

n y ch w celu zdobycia n iezbędnej specjalizacji.

N iezależnie od p ew nych z a strze że ń i zgłoszonych p ropozycji w y d a je się jed n ak , że p r o je k t k.k., dzięki w p ro w a d z e n iu o d ręb n y c h za sa d odpow iedzialności m łodo­ cian y ch , znacznie zw iększa sz an se skuteczn eg o zw alczania przestępczości m łodo­ cian y c h .

ROMAN ŁYCZYWEK

W kw estii w ykła dn i przepisu a rt. 4 2 0 § 1 k.p.k.

1. A rty k u ł 420 § 1 k.p.k. d a je sąd o w i I in sta n c ji m ożność o d ro cz en ia sk a za n em u k a r y n a czas do 6 m iesięcy (kobietom b rz e m ie n n y m — d o jed n eg o roku), „jeżeli n a ty c h m ia sto w e w y k o n an ie k a r y pociągnęłoby d la skazanego lu b jego rod zin y s k u tk i zb y t ciężkie”.

U sta w a n ie w sk a z u je w y ra ź n ie m om entu, o d k tó reg o n ależ y liczyć te n 6-m ie- sięczn y lu b roczny te rm in . N a su w a ją się t u w te j k w e stii d w ie m ożliw ości: albo za p o cz ątek b iegu te rm in u n a le ż y p rz y ją ć d a tę p raw om ocności w y ro k u , albo też