Zmiana kwalifikacji prawnej

Henryk Kempisty

Zmiana kwalifikacji prawnej

Palestra 4/7-8(31-32), 24-41

HENRYK KEMP|STY sędzia Sqdu Najwyższego

Zm iana kwalifikacji prawnej

Ani w praktyce, ani w teorii polskiego praw a procesowego nie była i nie jest kwestionowana zasada, że kw alifikacja praw na czynu zarzu­ canego, w skazana przez oskarżyciela, nie wiąże sądu, że jest zatem oczy­ w istym praw em (i obowiązkiem zarazem) sądu zastosowanie do przy­ pisywanego oskarżonem u czynu tylko takiego przepisu ustaw y k a r­ nej, który jest dla danego w ypadku jedynie właściwy, bez względu na to, czy ta inna niż w akcie oskarżenia kw alifikacja jest surowsza, czy też łagodniejsza.

N atom iast w sposób niejednolity były i są w polskim procesie k a r­ nym, a zwłaszcza w jego praktyce, określane przesłanki w arunkujące zastoscwanie przez sąd innej kw alifikacji praw nej czynu niż wymie­ niona w akcie oskarżenia. Niejednolicie w szczególności ustosunko­ wuje się praktyka rew izyjna do wypadków, gdy dostrzega w postępo­ waniu sądu pierwszej instancji niedopełnienie warunków, k tó re wy­ suwa i określa ustaw a dla zmiany przez sąd karnopraw nej oceny czy­ nu. Problem owi tem u żadnej niem al uwagi nie poświęcają teoretycy. A tymczasem wobec nieuwzględniania przez sądy w arunków zm iany kwalifikacji praw nej czynu dochodzi zarówno do „bezwzględnych” uchyleń zaskarżanych wyroków, ja k i do najdalej idącego rozgrzeszania i tolerowania uchybień w tym zakresie.

*

Ustosunkowywanie się ustawodawcy, a za jego przykładem również orzecznictwa, do w arunków zm iany przez sąd oceny karnopraw nej za­ rzucanego czynu przechodziło w polskim praw ie procesowym różne koleje.

P ro jek t „ustaw y postępowania karnego”, opracow any w latach 1920— 1926 i przyjęty ostatecznie przez Komisję K odyfikacyjną RP w dniu 26 kw ietnia 1926 r., przewidywał następujące uregulow anie in­ teresującej nas kw estii:

„Art. 359. Jeżeli z przebiegu rozpraw y w ynika możliwość uznania

czynu, zarzucanego oskarżonemu, za inne przestępstw o niż to, któ­ re akt oskarżenia wskazuje, przewodniczący zwraca na to uwagę oskarżonego i daje mu możność wypowiedzenia się w tym przed­ miocie”.

„Art. 360 § 1. Jeżeli z w yjaśnień stro n złożonych w myśl art. 359

wynika konieczność przygotowania się do obrony lub zebrania nowe­ go m ateriału dowodowego, należy rozpraw ę przerw ać lub odroczyć. § 2. Sąd powinien na żądanie oskarżonego odroczyć rozprawę, je­ żeli oskarżyciel żąda zastosowania surowszego przepisu niż ten, któ­ ry akt oskarżenia w skazuje”.

„Art. 362. W razie odroczenia rozpraw y w myśl art. 360 § 2 (...)

oskarżyciel wnosi nowy ak t oskarżenia”.1

W ynika z tego, że Komisja K odyfikacyjna RP, idąc zresztą za wzo­ rem wielu współczesnych ustaw procesowych, uważała, że jest nie­ zbędną rzeczą:

a) zwracanie uwagi oskarżonego n a każdą, uzasadnioną przebiegiem rozprawy możliwość zmiany kw alifikacji praw nej,

b) zarządzanie przerw y rozpraw y lub jej odraczanie w każdym wy­ padku, gdy wym aga tego uzasadniona konieczność przygotowa­ nia się oskarżonego do obrony,

c) odroczenie rozpraw y w każdym wypadku, gdy oskarżyciel żąda kw alifikacji surowszej od określonej w akcie oskarżenia,

d) sporządzenie przez oskarżyciela nowego aktu oskarżenia w każ­ dym wypadku, gdy zażąda on — w w yniku rozpraw y sądowej — surowszej kw alifikacji.

Powyższe przepisy i reguły w projekcie Komisji K odyfikacyjnej mieściły się w rozdziale poświęconym przewodowi sądowemu, poprze­ dzały więc przepisy, które dotyczyły głosów stro n i samego wyroko­ wania. Jednakże żaden z tak zaprojektow anych przepisów nie znalazł się w w ydanym — w postaci rozporządzenia P rezydenta RP z dnia 19 m arca 1923 r. — Kodeksie postępowania karnego, który, jak wia­

1 Projekt ustawy postępowania karnego z uzasadnieniem i tablicą porównaw­ czą, wyd. urzędowe, Warszawa — Lwów 1926—1927, str. 58—59 oraz 469—471.

26 H E N R Y K K E M P IS T Y _{Nr 7—8}

domo, wszedł w życie z dniem 1 lipca 1929 roku. Po prostu ówczesna komisja m inisterialna, powołana w celu ostatecznego opracowania pro­ jektu i „uzgodnienia” go stosownie do życzeń rządu, skreśliła zapro­ jektow ane przez Komisję K odyfikacyjną art. 359—360 mimo sprzeci­ wów niektórych jej członków.2

W następstw ie takiego ustawowego uregulow ania interesującej nas kwestii przysłowiową kropkę nad „i” postawił ówczesny Sąd Najwyż­ szy w wyroku z dnia 20 m aja 1930 r.3

Oto w yjaśnienie powyższej kw estii praw nej przez ten Sąd:

„Podstawą w yrokowania jest zarzucany oskarżonem u czyn, nie zaś jego kw alifikacja praw na. Skoro w edług okoliczności ujawnio­ nych na przewodzie sądowym sąd w yrokujący przychodzi do prze­ konania, że do czynu zarzucanego oskarżonem u należy zastosować inny przepis praw a m aterialnego, niż wymieniony w akcie oskarże­ nia, to winien to uczynić bez względu n a to, czy przepis ten byłby łagodniejszy, czy też surowszy od przyjętego w akcie oskarżenia, przy czym sąd, zmieniając kw alifikację prawną, nie ma obowiązku

uprzedzać o ty m oskarżonego” (podkr. moje — H. K.).

Dopiero w w yniku drugiej z kolei zm iany niektórych przepisów po­ stępow ania karnego, dokonanej w 1932 r., w rozdziale dotyczącym już samego wyrokowania wprowadzono przepis o następującej, znanej nam dobrze treści:

„Jeżeli na podstawie okoliczności, k tó re wyszły na ja w w toku rozpraw y, sąd stw ierdzi możność zakwalifikowania czynu, zarzuca­ nego oskarżonemu, pod surowszy przepis kam y , to wznawia prze­ wód sądowy i uprzedza o ty m stro n y ”.4

Przepis ten w raz z innym i zmianam i wprowadzonymi ustaw ą z dnia 23.VIII.1932 r. wszedł w życie z dniem 1 w rześnia 1932 r. i — ja k w ia­ domo — obowiązuje już bez zmian do chw ili obecnej, aktualnie tylko

oznaczony jako art. 324 § 2 k.p.k. (na początku jako art. 362 § 2 k.p.k.). Ale w latach 1932— 1939, a także w latach 1944— 1949 przepisowi te­ m u orzecznictwo sądowe (a za nim również kom entatorzy) nie poświę­ ca większej uwagi. W latach tych nie spotykam y ani jednego opubli­

8 A. M o g i l n i c k i : Kodeks postępowania karnego a projekt Komisji Kody­ fikacyjnej („Gazeta Sądowa Warszawska” z 1929 r. nr 35, str. 536 oraz z 1930 r. nr 9, str. 114—115).

3 Zb. O. I. K. 1931, poz. 46, str. 122—123.

* Por. ustawę zmieniającą niektóre przepisy postępowania karnego z dnia 23.VIII. 1932 r. (Dz. U. Nr 73, poz. 662).

kowanego orzeczenia Sądu Najwyższego, które by rozwijało czy też tylko bliżej w yjaśniało obecny art. 324 § 2.

Dopiero po roku 1949, niew ątpliw ie w następstw ie i pod wpływem „wielkiej reform y procedury k a rn e j”, k tó ra zniosła system trzech in ­ stancji sądowych i oparła nowe 'postępowanie odwoławcze na zasadzie

rewizyjności, likw idując zwłaszcza liczne ograniczenia praw a oskar­ żonego do obrony5, art. 324 § 2 k.p.k. zaczął zyskiwać coraz bardziej na znaczeniu. W chwili obecnej można by na dziesiątki liczyć orzecze­ nia Sądu Najwyższego, k tó re na różny sposób podkreślają obowiązek ścisłego przestrzegania wskazań art. 324 § 2 k.p.k. i zw racają uwagę na niedopuszczalność ograniczania możliwości obrony zapewnionej oskarżonem u przez ustaw ę. Więcej naw et, i w teorii, i w praktyce p ro ­ cesowej nie b rak wypowiedzi, k tó re rozw ijając ratio legis art. 324 § 2 k.p.k. i konstytucyjnie gw arantow anego oskarżonem u praw a do obro­ ny, przenoszą wskazania art. 324 § 2 na sytuacje zbliżone, choć w tym przepisie nie przewidziane. P ora więc, b y problem atyce art. 324 § 2 k.p.k. poświęcić nieco więcej uwagi.

*

P rzy rozważaniu wszelkich w yłaniających się w praktyce wątpliwości na tle w yjaśniania i stosowania art. 324 § 2 trzeba mieć na względzie chyba nie tylko tę niew ątpliw ą ratio legis, 'która wymaga, aby „oskar­ żony (...) dokładnie wiedział, o co jest oskarżony, by mógł bronić się przed postawionymi mu zarzutam i i by wiedział, z jakiego przepisu odpowiada przed sądem i jaka mu grozi k a ra ”.6 A rt. 324 § 2 zobowią­

zuje przecież sąd także do tego, aby nie tylko oskarżony był uprze­ dzany o ewentualności zm iany oceny karnopraw nej czynu. O tej bo­ w iem ewentualności sąd m a obowiązek — w myśl tego przepisu — uprzedzić s t r o n y , któ re biorą udział w konkretnym postępowaniu karnym . Stąd chyba prosty wniosek, że w yjaśnianie i stosowanie art. 324 § 2 w praktyce nie powinno tracić z pola swego widzenia względu na zasadę kontradyktoryjności. Z te j zaś zasady wywodzi się niedw u­ znacznie obowiązek umożliwiania stronom wypowiedzenia się w każdej kw estii podlegającej rozstrzygnięciu przez sąd. W sposób w yraźny

3 Por. E. M e r z: Likwidujemy pozostałości reakcji, DPP 1949, nr 6—7 str. 80—86.

6 Por. orzecz. S.N. I K 880/55 (cytuję za Komentarzem H o c h b e r g a , Mu -r z y n o w s k i e g o i S c h a f f a , st-r. 360, teza 14).

28 H E N R Y K K E M P IS T Y Ńr 7—8

przypomina o tym art. 266 § 1 k.p.k.: „Przewodniczący daje stronom możność wypowiedzenia się co do w s z y s t k i c h ('podkreślenie m o ­ je — H. K.) przedm iotów ulegających rozstrzygnięciu”. N ie może zaś ulegać wątpliwości, że ew entualność żastosowania innej niż w akcie oskarżenia kw alifikacji praw nej czynu należy zaliczyć do owych „przed­ miotów ulegających rozstrzygnięciu przez sąd”.

Obowiązywanie i stosowanie art. 324 § 2 k.p.k. wiąże się rów nież jak najściślej z zasadą jawności procesu, w m yśl której wszystko, co m a miejsce w toku rozpraw y głównej, powinno być znane i dostępne wszyst­ kim przysłuchującym się rozprawie, a w szczególności sam ym stro ­ nom procesowym. Ew entualność zm iany przez sąd kw alifikacji praw ­ nej mogącej wejść w miejsce kw alifikacji podanej przez oskarżyciela a zaw artej w doręczonym z reguły oskarżonemu odpisie aktu oskar­ żenia, zaliczyć należy z n a tu ry rzeczy do okoliczności podlegających ujaw nieniu na rozprawie. Chodzi tu przecież o nic innego jak o to, co niektórzy, choć niezbyt ściśle, nazyw ają „zmianą oskarżenia”. Jeśli bowiem podejrzanem u już w toku postępowania przygotowawczego n a­ leży przedstawić nowe i zmienione zarzuty, jeśli sąd obowiązany jest doręczyć oskarżonemu odpis aktu oskarżenia, to zapoznanie tegoż oskar­ żonego na rozprawie z możliwością zm iany kw alifikacji praw nej, do której był on już przygotowany, w ydaje się być procesowo n atu ral­ nym i zrozum iałym obowiązkiem sądu. Spotykam y naw et głosy, że obowiązek „zm iany oskarżenia” w ynika przede w szystkim z tej naczel­ nej zasady procesowej, jaką w naszym procesie karnym stanow i zasa­ da praw dy obiektyw nej.7 Nie powinien również budzić zastrzeżeń po­ gląd, że kw alifikację praw ną popełnionego czynu zaliczać należy w ręcz do elementów praw dy obiektyw nej ustalanej przez sąd.8 Z tego wszyst­ kiego w ynika w każdym razie, że zmiana kw alifikacji praw nej przez sąd nie może uchodzić za czczą tylko formalność, za zwykłe popraw ienie jedynie „num erka”.

*

Po tych uwagach ogólnych i w prowadzających wypada już odpowie­ dzieć na następujące, narzucające się tu taj na tle w ykładni art. 324 § 2 pytanie: czy przewidziane w tym przepisie uprzedzenie stro n moż­ na i należy rozciągać także na ew entualność zmiany kw alifikacji praw ­

1 M. B a ż a n o w : Izmienienije obwinienija, Moskwa 1954, etr. 3—4.

9 Per. A. R y w 1 i n: Zakonnost’ i istinnost’ sudiebnogo prigowora („Sow. Gosud. i Prawo” 1957, nr 7, str. 116).

nej na kw alifikację łagodniejszą lub równie surową. Można by oczy­ wiście odpowiedź negatyw ną umotywować (i tak czyni wielu) tym po prostu, że obowiązujące przepisy procesow;e przew idują jedynie obo­ wiązek uprzedzania o ewentualności zmiany kw alifikacji na surowszą. Również porównanie treści obecnego art. 324 § 2 z nie uwzględniony­ mi propozycjami Komisji K odyfikacyjnej z 1926 r. nie mogło 'by pozo­ staw iać w tym względzie większych wątpliwości. Nie należy też u k ry ­ wać faktu, że niejedno z orzeczeń rew izyjnych uw alnia sądy niższych instancji od ew entualnego rozciągania obowiązku uprzedzania stro n na w ypadki możliwej kw alifikacji łagodniejszej lub rów nie surow ej.9 Ale, na szczęście, równie często w ystępują też orzeczenia Sądu Najwyższe­ go, które podkreślają, że te sam e względy co w w ypadku art. 324 § 2 k.p.k. przem aw iają za wznowieniem przewodu sądowego i uprzedze­ niem stron o ew entualności innej, łagodniejszej czy rów nie surowej kw alifikacji praw nej czynu, gdyż i ten fak t nie jest dla Obrony oskar­ żonego obojętny. „Nie można bowiem uznać, że w w ypadku zagrożenia łagodniejszą sankcją k a m ą oskarżony m iałby mieć m niej praw do swo­ jej obrony niż w w ypadku zagrożenia sankcją surowszą (...). Istotne jest, że oskarżony zostaje zagrożony odpowiedzialnością karną z inne­ go przepisu praw a i fak t ten może wymagać dalszej obrony”.10 Ten cy­ tow any z w yroku Sądu Najwyższego wywód praw ny naw iązuje do art. 266 § 1 k.p.k., w m yśl którego przewodniczący rozpraw y obowią­ zany jest dać stronom możność wypowiedzenia się co do wszystkich przedm iotów ulegających rozstrzygnięciu. W innym znowu w yroku Sąd Najwyższy wypowiedział się, że przewidziane w art. 324 § 2 k.pjk. uprzedzenie jest bezwzględnie obowiązujące przy zmianie kw alifikacji na surowszą, natom iast przy zmianie kw alifikacji na inne przestęp­ stw o o takim sam ym lub mniejszym zagrożeniu zależy to od uznania sądu. „Sąd m a obowiązek uprzedzenia o zm ianie kw alifikacji, jeżeli nieuprzedzenie mogłoby ograniczyć praw a oskarżonego do obrony i wywrzeć w pływ dla oskarżonego niekorzystny (...)”.u

Również S. Śliwiński opowiedział się za tym , że ohoć obowiązek uprzedzenia o ewentualności zmiany kw alifikacji na kw alifikację ła­ godniejszą czy równie surową nie jest w yraźnie w ustaw ie przewidzia­ ny, należy go jednak wysnuć z ogólnych przepisów art. 264 i 266 § 1

• Por. OSN: 33/54, 40/56, 23/57, 9/57.

10 Wyrok S.N. z dn. 27.XI.1951 I K 441/51, nie publikowany (cytuję za S. K a- l i n o w s k i m : Przebieg procesu karnego 1959, str. 303).

30 H E N R Y K K E M P IS T Y _{Nr 7—8}

k.p.k. Ale Śliwiński ograniczał to do tyoh tylko wypadków, „gdy oko­ liczności spraw y w skazują na to, że strony co do ew entualnej zmiany oceny praw nej nie są zorientowane, w szczególności gdy nie omawiają faktów mogących mieć znaczenie dla innej oceny praw nej (kwalifi­ kacji)”.12

Można więc przyjąć, że i w praktyce, i w teorii procesowej zaryso­ wuje się w yraźnie tendencja do tego, aby rozszerzyć „ciasne ram y ” art. 324 § 2 i wprowadzić obowiązek uprzedzania stro n o zmianie kw a­ lifikacji na kw alifikację łagodniejszą lub równie surową — oczywiście bez w yprowadzenia tego obowiązku w prost z art. 324 § 2 k.p.k., nato­ m iast z takich przepisów jak w szczególności art. 264 i 266 § 1 k.p.k. oraz z ogólnych zasad procesowych: kontradyktoryjności, jawności i gw arantow anego konstytucyjnie oskarżonem u praw a do obrany.12a Wzię­ te z praktyki przykłady „korzystnej” dla oskarżonego zmiany kw alifi­ kacji praw nej z art. 1, § 1 d ekretu z dnia 4.III.1953 r. (Dz. U. N r 17, poz. 68) przy zarzucie zagarnięcia m ienia społecznego o w artości powy­ żej 50 000 zł na art. 5 ustaw y antyspekulacyjnej z dnia 13.VII.1957 r. (Dz. U. N r 39, (poz. 171) albo też zm iany kw alifikacji z art. 1 § 1 tegoż dekretu na art. 290 § 1 k.k. przekonują o słuszności powyższej tendencji.

Pom ijając możliwe w tych przykładowych stanach niebezpieczeństwo obrazy art. 313 k.p.k. w ypada tylk o stw ierdzić, że dokonane powyż­ sze zmiany kw alifikacji łączyły się z zasadniczo różnymi ustaleniam i i przypisaniam i, różnej też oczywiście w ym agały obrony. Przyjąć by więc należało generalnie, że obowiązek uprzedzania o możliwości „gro­ żącej” oskarżonem u zmiany oceny praw nej czynu z surowszej na ła­ godniejszą lub na rów nie surową dotyczyć powinien co najm niej tych wszystkich wypadków, w których tego rodzaju zmiana, „ujaw niona” ew entualnie dopiero w wyroku, byłaby zaskoczeniem dla stro n (a zwłasz­ cza dla obrony oskarżonego) i w yrażałaby się konkretnie w pozbawie­ niu możliwości przeciwstawienia się takiej zasadniczo odmiennej niż pierw otna koncepcji karnopraw nej. Oczywiście, uprzedzanie przez sąd o możliwości zmiany tego rodzaju można by z reguły uznać za zbędne w tych wszystkich wypadkach, gdy np. sam oskarżony o taką w łaśnie zmianę zabiegał i wnosił albo gdy strony o tej kw estii wypowiedziały się w toku rozpraw y (nip. w końcowych głosach).

12 S. Ś l i w i ń s k i : Proces karny (Przebieg), str. 65.

12a s i e w i e r s k i : Obowiązek uprzedzania' o zmianie kwalifikacji na łagod­ niejszą lub równie surową wyprowadza z art. 324 § 2 k.p.k. w drodze analogii (PiP 2/60, str. 311).

Zamieszczenie przez ustawodawcę w 1932 r. obecnego art. 324 § 2 wśród przepisów traktujących o wyrokowaniu (Komisja Kodyfikacyj­ na chciała art. 359—360 ówczesnego projektu widzieć wśród przepi­ sów dotyczących przewodu sądowego) skłania do zastanowienia się, czy dopuszfczalne jest uprzedzanie stro n przez sąd o możliwości zmia­ ny kw alifikacji praw nej jeiszcze przed zamknięciem przewodu sądowe­ go, a więc w toku postępowania dowodowego. W praktyce spotykam y się z faktam i, że niektórzy z obrońców ustosunkow ują się negatyw nie do tej możliwości.

Z art. 324 § 2 istotnie w ydaje się wynikać, że chodzi tu o możność innego zakwalifikowania czynu stw ierdzaną przez sąd dopiero na pod­ staw ie całokształtu ujaw nionych okoliczności spraw y (art. 320), i to dopiero podczas narady nad wyrokiem. W skazuje to na to, że uprze­ dzenie o ewentualności zmiany kw alifikacji poprzedzać powinno zapoz­ nanie się sądu z wszystkimi okolicznościami spraw y, a cechować je powinien nam ysł poważny. Z reguły więc powinno ono, zgodnie zresz­ tą z literalnym wskazaniem art. 324 § 2, „wychodzić” z narady nad wyrokiem, a nie z n arad y opartej w toku .przewodu sądowego na frag­ mencie m ateriału dowodowego. W tym ostatnim w ypadku rodzi się bo­ wiem niebezpieczeństwo, że powzięcie postanowienia o uprzedzeniu może się okazać zbyt pochopne, w ynikłe z jednostronnego osądu i w prowadzające zbędne w istocie zamieszanie, a czasem zbędną i nie­ zdrową sensację.

W ydaje się więc, że tylko w yjątkow o sąd może zdecydować się na owo uprzedzenie stro n już w toku przewodu sądowego, i to tylko w te­ dy. gdy określone i ujaw niane na rozpraw ie okoliczności w sposób „obiektyw ny” do takiej decyzji upoważniają. Tak więc, przykładowo biorąc, ustalenie biegłych, że wartość zagarniętego mienia przekracza 100 000 zł, może stanowić dostatecznie poważną podstawę do uprzedze­ nia o ew entualności zastosowania ustaw y z dnia 21.1.1958 r. (Dz. U. N r 4, poz. 11); podobnie należałoby postąpić np. w razie ujaw nienia danych o poprzedniej karalności dla uprzedzenia o ewentualności za­

stosowania art. 1 § 2 dekretu z dnia 4.111.1953 r. (Dz. U. N r 17, poz. 68). W yjątkową dopuszczalność uprzedzania stron o możliwości „zm iany oskarżenia” już w toku rozpraw y uzasadniać może wzgląd zarówno na oczywisty interes obrony oskarżonego, jak i wzgląd na ekonomię pro­ cesową. Nie można b y w tych w ypadkach mówić o utrudnianiu obro­ ny, zakładając oczywiście rozważność i zasadność zajmowanego w ten

32 H E N R Y K K E M P IS T Y Nr 7^-8 sposób stanowiska przez sąd. Spośród teoretyków S. Śliwiński w yraźnie opowiada się za dopuszczalnością zwracania uwagi na inną kw alifikację praw ną „zawsze, a więc i w toku rozpraw y przed n arad ą” (nad w yro­ kiem ).13 Opowiadają się za tym również kom entatorzy.133

*

Art. 324 § 2 k.p.k. mógłby sugerować, że tylko n a podstaw ie okolicz­ ności, które „wyszły na jaw w toku rozpraw y”, a więc na podstawie niejako tylko okoliczności nowych, nie znanych przedtem , może sąd stw ierdzić możność zakwalifikowania zarzucanego oskarżonem u czynu pod inny przepis, a w związku z tym yvznowić zam knięty już przewód sądowy i uprzedzić o tym strony.14

Bliższe rozważenie art. 324 § 2 k.p.k. n a tle zasady, że kw alifikacja praw na należy do sądu, oraz na tle zasady, że postępowanie dowodowe przed sądem je st postępowaniem „głównym”, w stosunku do którego postępowanie przygotowawcze m a c h ara k ter subsydialny — prowadzić musi do wniosku, że przez okoliczności, k tó re w yszły na ja w w toku rozpraw y, rozumieć należy k onkretny całokształt ujaw nianych przez sąd okoliczności m ających stanowić podstawę wyrokowania. Wśród tych okoliczności znajdować się mogą z pewnością także okoliczności „nowe”. Ja k uczy praktyka, najczęściej w łaśnie ujaw nianie się nowych okolicz­ ności decyduje o możliwości innej niż w akcie oskarżenia kw alifikacji czynu zarzucanego oskarżonemu. Ale naw et w tedy, gdy strona fak­ tyczna spraw y, w porów naniu z ustaloną w ynikam i śledztwa czy docho­ dzenia, nie ulega żadnej zmianie, sąd jednak ocenia ją (kwalifikuje) ina­ czej, zwłaszcza zaś surow iej niż oskarżyciel — powinno się również po­ stąpić w m yśl art. 324 § 2 k.p.k. W tym sensie wypowiadała się także Komisja K odyfikacyjna, projektując cytow ane już na w stępie art. 359 i 360.15 Chodzi tu więc w istocie rzeczy zawsze o to, aby o ewentualności zmiany kw alifikacji praw nej rozstrzygał sąd nie na podstawie Okolicz­

13 S. Ś l i w i ń s k i : Proces karny (Przebieg), str. 65.

isa por. H o c h b e T g , M u r z y n o w s k i i S c h a i f : Komentarz do k.p.k., 1959, str. 359.

14 Niektóre ustawy procesowe (np. art. 313 k.p.k. RSFRR, art. 202 k.p.k. Buł­ garii, art. 316 k.p.k. Jugosławii) łączą możliwość „zmiany oskarżenia” właśnie z ujawnieniem się w toku rozprawy nowych okoliczności faktycznych. Ale nie brak i takich, które możliwość zmiany przez sąd kwalifikacji prawnej czynu za­ rzucanego uzależniają ogólnie tylko od wyników rozprawy sądowej (por. np. § 239 k.p.k. Czechosłowacji, art. 216 k.p.k. NRD, art. 265 niemieckiej Strafprozessordnung). 15 Projekt ustawy post. karnego z uzasadnieniem, wyd. urzędowe, Warszawa— Lwów 1926—1927, str. 469—470.

ności „spoza rozpraw y”, ale na podstawie tych tylko okoliczności, któ­ re zostały ujaw nione przez sąd na rozpraw ie (arg. z art. 320 k.p.k.). lim y punkt widzenia na treść art. 324 § 2 k.p.k. prow adziłby w prostej linii do 'podporządkowywania sądu w tej mierze oskarżycielowi, do negliżo­ w ania znaczenia kw alifikacji praw nej czynu, do stanowiska o dopusz­ czalności „zaskakiw ania” stro n późniejszym w yrokiem o zmienionej „dowolnie” kw alifikacji czynu. Pogląd, że tylko w tedy należy uprze­ dzać strony o możliwości innej kw alifikacji niż przyjęta w akcie oskar­ żenia, gdy ujaw nią się na rozpraw ie nowe okoliczności faktyczne m e znane w postępowaniu przygotowawczym, praktycznie przekreślałby w stosunku do większości rozpoznawanych spraw 'potrzebę uprzedza­ nia stro n o stw ierdzonej możliwości zmiany kw alifikacji.

Z powyższych względów trudno byłoby się pogodzić z rozumowa­ niem w yroku Sądu Najwyższego z dnia 7.VIII.1953 r., że wznowienie przewodu dla uprzedzenia stron w m yśl art. 324 § 2 „nie jest koniecz­ ne, gdy możność zakwalifikowania czynu pod surowszy przepis k am y opiera się nie na okolicznościach, które »wyszły n a jaw w toku roz­ prawy«, lecz na okolicznóściach, które zaw arte były w uzasadnienia aktu oskarżenia (...)” {PiP n r 10/53, s. 560).

*

Czy uprzedzenie o możliwości zastosowania innej kw alifikacji niż w akcie oskarżenia, zwłaszcza surowszej, jest w ystarczające, gdy jedna ze stro n procesowych zgłosi wniosek o taką zm ianę w toku rozpraw y (szczególnie w końcowych głosach stron), czy też uprzedzenia tego dla jego ważności może dokonywać tylko sąd?

Nisenson i Siewierski wypowiedzieli się, że „przepis § 2 art.

364

(obecnie § 2 art. 324 — przyp. mój, H. K.) (...) stosuje się tylko w ty m wypadku, gdy sąd iz w łasnej inicjatyw y u p atru je potrzebę zm iany kw a­ lifikacji na surowszą — chodzi bowiem o danie możności oskarżonemu i jego obrońcy złożenia w tej kw estii wyjaśnień; natom iast jeżeli wnio­ sek o zmianę kw alifikacji na surowszą zgłosił n a rozpraw ie oskarży­ ciel — sąd, jeżeli przy naradzie wniosek ten podzieli, nie ma potrzeby uprzedzać o ty m stron, gdyż oskarżony już miał możność w odpowie­ dzi n a przemówienie oskarżyciela wypowiedzieć się w kw estii żądanej przez oskarżyciela zmiany kw alifikacji”.16 Identyczny pogląd wyraził także S. Kalinowski.17

16 I. N i s e n s o n i M. S i e w i e r s k i : Kodeks postępowania karnego z ko­ mentarzem, 1936 r., str. 195.

17 S. K a l i n o w s k i : Przebieg procesu karnego, 1959, str. 302—303.

34 H E N R Y K K E M P IS T Y _{Nr 7—8}

Również Mogilnicki ogranicza obowiązek uprzedzania stro n przez sąd 0 ew entualności innej kwalifikacji, jeżeli dana kw estia była już oma­ w iana w przem ówieniach stro n i nie może stanowić dla oskarżonego nie­ spodzianki.18

W orzecznictwie spotykam y się z rozbieżnymi na ten tem at pogląda­ mi. „Oskarżyciel ma prawo — głosi postanow ienie S.N. z dnia 20.IX. 1956 r. — w każdym stadium postępowania wskazywać na właściwą, jego zdaniem, kw alifikację praw ną tego czynu. Stanowisko oskarżycie­ la w tej kw estii w żadnej m ierze nie wiąże sądu. Uznając, że czyn za­ rzucany oskarżonemu stanowi inne przestępstw o aniżeli wskazywane w akcie oskarżenia, sąd I instancji albo przekazuje spraw ę komu n a­ leży, jeśli sam do rozpoznania spraw y o to przestępstw o nie jest w łaś­ ciwy, albo prow adzi postępowanie do końca, zachowując przy tym przepis art. 324 § 2 k.p.k. (...)”.19 Inne znowu orzeczenie głosi, że „je­ żeli (...), w związku ze w skazaniem oskarżonemu na taką możliwość jeszcze przed zamknięciem przewodu sądowego, dano oskarżonem u 1 jego obrońcy możność zajęcia stanowiska, to niezachowanie przepisu art. 324 § 2 k.p.k. nie może być uważane za uchybienie, skoro przepis ten ma zastosowanie jedynie w tedy, gdy sąd dopiero podczas n arad y stw ierdza możność zakwalifikowania czynu pod surowszy przepis k ar­ n y ”.20

Wydaje się jednak, że ograniczanie obowiązku sądu, o jakim mowa w a rt. 324 § 2 k.p.k., tylko do wypadków, gdy sąd „z w łasnej inicjaty­ w y” i tylko „podczas n arad y ” nad w yrokiem uznał możliwość przyję­ cia innej kw alifikacji niż w akcie oskarżenia — nie odpowiada założe­ niom uprzedzania przewidzianego w art. 324. Z tym przepisem nie w ydaje się pozostawać w zgodzie praktyka „w yręczania się” przez sąd w ystąpieniam i stron, k tó re wnoszą o zmianę kwalifikacji. N ie można bowiem zapominać, że art. 324 § 2 został zamieszczony dopiero wśród przepisów o w yrokowaniu i że przew iduje on w yraźny obowiązek sądu. Tylko więc stanowisko, jakie zajmie sąd, m a w ty m zakresie istotne znaczenie. Ani oskarżyciel nie może na rozpraw ie w sposób wiążący dla sądu (czy naw et dla oskarżonego) zmieniać kw alifikacji zarzucane­ go w akcie oskarżenia czynu, ani też stanowisko w tym względzie oskar­ żonego nie może mieć decydującego znaczenia. Strony na rozprawie, zgłaszając wniosek w spraw ie tej czy innej kw alifikacji praw nej,

reali-18 A. M o g i 1 n i c k i: KWPK (Komentarz), 1947, str. 354. ” OSN 10/57,

żują oczywiście swoje p raw a jako stro n procesowych, ale nie ich wnios­ ki decydują o dalszym biegu spraw y. Dopiero stanowisko zajęte przez sąd w ty m przedmiocie, dopiero jego decyzja m a moc wiążącą i zobo­ wiązującą. N aw et oskarżyciel publiczny (prokurator) n ie „zm ienia” na rozpraw ie swego oskarżenia, lecz tylko zgłasza sądowi wniosek o jego zmianę.21

W każdym razie w myśl założeń i treści art. 324 § 2 k.p.k. (a także art. 266 k.p.k.) n ik t i nic nie m oże zwolnić sądu od obowiązku uprze­ dzenia stron o możliwości zastosowania przez sąd innej, zwłaszcza su­ rowszej niż w akcie oskarżenia kwalifikacji, niezależnie od tego, czy do takiego przekonania sąd dojdzie „z w łasnej inicjatyw y”, czy też na wniosek oskarżyciela.22

Można by natom iast pogodzić się z praktyką inną, lecz dotyczącą ty l­ ko wypadków, gdy chodzi o powstałą na rozpraw ie możliwość zasto­ sowania kw alifikacji łagodniejszej czy równie surow ej. Obowiązku bo­ wiem ustawowego w tym zakresie przepis art. 324 § 2 k.p.k. nie prze­ w iduje, ponieważ zaś chodzi tu o możliwość korzystniejszą dla oskar­ żonego niż w ynikającą z aktu oskarżenia (o uwzględnienie której wnosi też najczęściej sam oskarżony czy jego obrońca), to można by poprze­ stać na „uprzedzeniu”, k tó re znalazło już konkretny w yraz w kontro­ w ersji stron na tem at oceny praw nej czynu.

*

A dresatem uprzedzenia przez sąd o zmianie kw alifikacji praw nej, o czym w szczególności mówi art. 324 § 2 k.p.k., są zawsze strony pro­ cesowe, tj. oskarżyciel i oskarżony, a ew entualnie i powód cywilny. Jeśli więc w rozpraw ie n ie ibierze udziału ani oskarżyciel, ani oskar­ żony, zwłaszcza gdy toczy się postępowanie zaoczne (lub w ogóle pod nieobecność oskarżonego), to należałoby przyjąć, że w tych wypadkach niemożliwe staje się ew entualne uprzedzenie stron. Dokonane „uprze­ dzenie” w nieobecności stro n nie mogłoby uchodzić za uprzedzenie w rozumieniu art. 324 § 2 k.p.k. sikoro przepis ten zobowiązuje do efek­

21 Dlatego w razie zgłoszenia przez oskarżyciela wniosku o „zmianę” oskar­ żenia nie należy do sentencji wyroku wpisywać nowej, zgłoszonej na rozprawie postaci oskarżenia, lecz powtórzyć ją w komparycji za aktem oskarżenia, uwzględ­ nić zaś ją (w razie uznania jej trafności) w części rozstrzygającej wyroku, w sfor­ mułowaniu czynu „przypisanego” przez sąd.

22 Według praktyki procesowej niemieckiej (NRF) obowiązek uprzedzania o grożącej innej kwalifikacji spoczywa wyłącznie na sądzie, niezależnie od wnios­ ków stron (por. L ö v e R o s e n b e r g : Strafprozessordnung, 20 wyd., str. 775).

36 H E N R Y K K E M P IS T Y _{Nr 7—8}

tywnego dania stronom realnej możliwości wypowiedzenia się i ustosun­ kowania do kwestii, k tó rą sąd w ysunął.

Z tych sam ych racji nie można również zakładać, że nie uspraw iedli­ wiona nieobecność stro ny procesowej (przede wszystkim oskarżonego) zawiera dorozum ianą zgodę rn.i. na „uprzedzanie” pod jej nieobecność i że tym sam ym zwalnia to sąd od efektywnego uprzedzenia tej strony o ew entualności zmiany kw alifkacji. Jeśli więc, przykładowo rzeoz bio­ rąc, na rozpraw ie odbywającej się pod nieobecność oskarżonego i wy­ stępującego bez obrońcy sąd dojdzie do przekonania, że zachodzi możli­ wość zmiany kw alifikacji, w szczególności na surowszą, pow inien roz­ praw ę przerw ać lub odroczyć po to, by uprzedzić o te j możliwości sa­ mego oskarżonego. Mogłoby to nastąpić albo w formie doręczenia oskar­ żonemu odpisu postanow ienia w ydanego na podstaw ie art. 324 § 2 k.p.k., albo w form ie uprzedzenia dokonanego na następnej rozprawie, gdy oskarżony staw i się na nią.

Chociaż art. 324 § 2 k.p.k. mówi o obowiązku uprzedzania stron, w ydaje się jednak, że można by w podobnych w ypadkach uznać za możliwe i w ystarczające uprzedzenie samego tylko obrońcy oskarżone­ go. W ym ieniając jako adresatów uprzedzenia ,.strony”, art. 324 § 2 k.p.k. nie ma, co jest chyba niewątpliw e, na m yśli „stron w najści­ ślejszym tego słowa znaczeniu, ale także i obrońców oskarżonych, upraw nionych i obowiązanych do działania zawisze w interesie sam ych oskarżonych, w ystępujących „zam iast” i „obok” nich (arg. z art. 360, 364, 369 § 1 k.p.k.).

*

Czy uprzedzenie o ewentualności zmiany kw alifikacji dokonane na rozpraw ie, któ ra uległa odroczeniu, wymaga powtórzenia na ponownej rozpraw ie prowadzonej od początku? Oczywiście tak. Za takim rozwią­ zaniem przem awia ogólny wzgląd, że o potrzebie uprzedzenia decy­ dować mogą tylko okoliczności ujaw niane w toku tego przewodu są­ dowego, który poprzedza bezpośrednio wydanie w yroku. Uprzedzenie przez sąd dokonane n a rozprawie, która uległa odroczeniu, nie mogło­ by uchodzić za właściwe w ponownym term inie, i to nie tylko dlatego, że mogło być dokonane przez inny skład sądzący, ale także dlatego, że mogło nastąpić w innych w arunkach dowodowych. Prowadzenie zresztą rozpraw y „od początku” zobowiązuje do przestrzegania wszel­ kich ogólnych form i zasad rozpoznawania, niezależnie od tego, co m iało już miejsce n a rozpraw ie poprzedniej, która uległa odroczeniu.

w skutek czego w yniki jej straciły w gruncie rzeczy bezpośrednią wartość procesową dla późniejszego wyrokowania.

Podobnie ew entualnego „powtórzenia” wymagałoby również uprze­ dzenie w ponownym rozpoznawaniu spraw y po uchyleniu w yroku pier­ wszej instancji i przekazaniu tej spraw y do ponownego rozpoznania. „Inny skład”, w jakim sąd pierwszej instancji rozpoznaje ponownie spraw ę (tak samo jak po odroczeniu rozprawy), nie mógłby być zwią­

zany stanowiskiem zajętym przez poprzedni skład sądzący. Zresztą również tutaj obowiązuje założenie ogólne, że w arunkiem uprzedzenia o zmianie kw alifikacji praw nej jest ujaw nienie się w toku przewodu sądowego takich okoliczności, które uzasadniają dokonanie stosownego uprzedzenia.

*

Uprzedzenie, o którym była dotychczas mowa, dotyczy tylko ewen­ tualności zmiany kw alifikacji praw nej czynu zarzucanego, nie dotyczy natom iast możliwej zmiany okoliczności faktycznych przypisywanego czynu. Jeśli więc na podstaw ie okoliczności, które wyszły na jaw w toku rozpraw y, sąd dojdzie do przekonania, że czyn zarzucany po­ pełniony został w innym dniu niż określony w akcie oskarżenia, że oskarżony dokonał np. zaboru większej (ew. mniejszej) sum y pieniędzy niż przyjęta przez akt oskarżenia, to wówczas n ie m a zastosowania uprzedzenie przewidziane w art. 324 § 2 k.p.k. Jednakże również w tych w ypadkach, gdy od zarysowującego się ustalenia np. wysokości zagar­ niętego mienia zależy możliwość innej kw alifikacji niż przyjęta w ak­ cie oskarżenia, obowiązywać muszą zasady ogólne dotyczące uprze­ dzania.

*

P ro jek t ustaw y postępowania karnego opracowany przez Komisję K odyfikacyjną RP w 1926 r. przew idyw ał obowiązek zarządzenia przer­ wy rozpraw y lub jej odroczenia, jeśli z w yjaśnień stro n złożonych po ich uprzedzeniu o możliwości zm iany kw alifikacji praw nej w ynikałaby konieczność przygotowania się do obrony lub zebrania dodatkowego m ateriału dowodowego albo jeśli takiej przerw y lub odroczenia zażą­ dałby oskarżony, co do którego oskarżyciel żądał zastosowania surow­ szej kw alifikacji. A rtykuł 324 § 2 k.p.k. nie w kłada na sąd obowiązku, aby po uprzedzeniu o ewentualności przyjęcia innej, surowszej oceny karnopraw nej czynu zarzucanego zarządzał przerw ę lub odraczał roz­ prawę. Ale też takiej możliwości nie zakazuje. W prak ty ce z pewnością mogą powstawać sytuacje, że strony, uprzedzone przez sąd o możli­

38 H E N R Y K K E M P IS T Y _{Nr 7—8}

wości innej kw alifikacji czynu zarzucanego, będą wnosić o przerw anie czy odroczenie rozpraw y w celu umożliwienia im przygotowania się do obrony, zwłaszcza zaś zebrania i przedstaw ienia dowodów. W tych więc w ypadkach, gdy strony zgłaszają uzasadnione wnioski o przerw a­ nie rozpraw y lub jej odroczenie, nie byłoby podstaw y do nieuwzględ­ nienia takich wniosków. Chodzi bowiem o to, aby umożliwić stronom, a zwłaszcza oskarżonemu, należyte przygotowanie się do spraw y pod kątem widzenia nowej, zaskakującej je oceny karnopraw nej czynu i o w szechstronne w yjaśnienie istoty spraw y. Oczywiście tak jak każda inna przerw a czy odroczenie rozpraw y, również przerw a lub odrocze­ nie w następstw ie zastosowania art. 324 § 2 k.p.k. może nastąpić jedynie „z ważnych przyczyn” (arg. z art. 308 § 1 k.p.k.). Dopuszczal­ ność w tych w ypadkach zarządzenia przerw y rozprawy lub jej odro­ czenia byłaby tu dodatkowym argum entem przem aw iającym za obo­ wiązkiem uprzedzania zawsze przez sąd o możliwości zm iany kw alifi­ kacji. Tylko bowiem uprzedzenie o ty m przez sąd stw arzałoby dla stro n możliwość ubiegania się o ew entualne przerw anie lub naw et (chyba tylko wyjątkowo) o odroczenie rozprawy.

•

Czy obraza art. 324 § 2 k.p.k. pociąga za sobą uchylenie zaskarżonego w yroku?

„Niedopełnienie tego obowiązku — jak głosi w yrok S.N. z dnia 19.V.1953 r. — stanow i pogwałcenie praw obrony oskarżonego, powo­ dujące konieczność uchylenia zaskarżonego w yroku i przekazania spra­ wy do ponownego rozpoznania”23. „Przepis art. 324 § 2 k.p.k. — głosi w yrok S.N. z dn. 23.X.1956 r. — jest przepisem bezwzględnie wiążą­ cym sąd (...). N iedopełnienie przez sąd tego obowiązku narusza prawo oskarżonego do obrony i powoduje uchylenie w yroku”.24,25

Powyższe orzeczenia w skazują na konieczność uchylenia zaskarżo­ nego w yroku w e wszystkich w ypadkach stwierdzonego nieuprzedzenia stron o ewentualności przyjęcia surowszej kw alifikacji od dotychcza­ sowej. Można b y więc wnosić z tego, że nieuprzedzenie przez sąd o ew entualności przyjęcia innej, tzn. rów nie surowej jak dotychcza­ sowa lub naw et łagodniejszej kw alifikacji nie może w rozumieniu tych orzeczeń stanow ić obrazy art. 324 § 2 k.p.k., a więc nie może

” OSN 34/54. 24 OSN 9/57.

także powodować uchylenia zaskarżonego wyroku. Ale wśród nie pu­ blikowanych orzeczeń Sądu Najwyższego spotykam y się ze stw ierdze­ niem, że „wszelkie zaskakiwanie stron przypisaniem oskarżonemu czynu, co do dowodzenia którego strony nie w yczerpały swych praw procesowych bez własnej opieszałości, stanow i naruszenie ich praw ”.** A w innym w yroku S.N. czytam y: „(...) Gdy powstaje możliwość innej oceny praw nej przez sąd ustalonego na przewodzie sądowym stanu faktycznego, sąd pow inien dać możność wypowiedzenia się zgodnie z art. 266 § 1 k.pJk. oskarżonemu i obronie co do ew entualnej nowej kw alifikacji praw nej czynu oskarżonego”.27

O obowiązku uprzedzenia o każdej zmianie kw alifikacji, jeżeli nie- uprzedzenie mogłoby ograniczyć praw a oskarżonego do obrony i wy­ wrzeć niekorzystny w pływ dla oskarżonego, wspom inają także inne jeszcze orzeczenia S.N.28,29

Nie w ydaje się słuszne ani stanowisko, według którego każde nie- uprzedzenie o możliwości zastosowania surowszej kw alifikacji bezwzględ­ nie „powoduje uchylenie zaskarżonego w yroku”, ani też stanowisko, w myśl którego nieuprzedzenie o możliwości zastosowania kw alifikacji łagodniejszej lub rów nie surowej nie może być podstawą do uchylenia zaskarżonego w yroku. Zarówno pierwszą, jak i drugą sytuację oceniać należy pod kątem widzenia tego samego kryterium , ten. czy i o ile zmiana kw alifikacji była zaskoczeniem dla stron, czy i o ile fakt zmiany kw alifikacji ograniczył praw a stron procesowych, czy i o ile w szczególności zaskoczenie to poźbawiło oskarżonego gwarantowanego — w konkretnym w ypadku — praw a do obrony (jasna rzecz, że w razie nieuprzedzenia stron o zastosowanej przez sąd w wyroku kw a­ lifikacji łagodniejszej czy równie surowej nie można by powoływać się na obrazę art. 324 § 2 k.p.k., lecz tylko na obrazę np. art. 266 § 1 k.p.k.).

Dlatego słusznie zauważa A. K afarski30, iż „zbyt daleko idącym wy­ daje się wniosek przy jęty przez Sąd Najwyższy (...), że naruszenie przez sąd przepisu art. 324 § 2 k.p.k. stanowi bezwzględną przyczynę rew izyjną”, skoro tylko art. 378 k.p.k. wylicza taksatyw nie bezwzględ­ ne zarzuty rewizyjne, których stw ierdzenie pociąga za sobą w każdym

26 Wyrok S.N. z dnia 8.XII.1958 r. I K 794/58. 27 Wyrok S.N. z dnia 27.XI.1951 r. I K 441/51.

28 Wyrok S.N. z dnia 15.IX.1957 r. IV K 335/57 <OSN 3/58). 29 Wyrok S.N. z dnia 30.1.1956 r. I K 880/55.

30 A. K a f a r s k i : Glosa do wyroku S.N. z 23.X.1956 r. (OSP i KA nr 4/58, str. 238).

40 H E N R Y K K E M P IS T Y _{Nr 7—8}

wypadku uchylenie zaskarżonego w yroku, naw et „niezależnie od za­ rzutów podniesionych w rew izji”31. Obrazę zatem art. 324 § 2 k.p.k. zakwalikować należy jako jeden z wielu zarzutów rew izyjnych względ­ nych, powodujących uchylenie zaskarżonego wyroku w razie w yka­ zania, że to uchybienie procesowe mogło mieć w konkretnym w ypadku w pływ na treść zapadłego w yroku (art. 383 p k t 3 k.p.k.). A rgum enty przem aw iające za uznaniem , że obraza art. 324 § 2 k.pjk. mogła mieć określony w pływ na treść w yroku, pow inny się oczywiście znaleźć za­ równo w uzasadnieniu rewizji właściwej strony, ja k i w uzasadnieniu w yroku rew izyjnego (art. 392 kjpik.).

Podobnie — pod względem możliwego wpływu na treść w yroku — należy oceniać nieuprzedzenie stron o zastosowanej w w yroku kw a­ lifikacji łagodniejszej czy równie surowej jak wskazana w akcie oskar­ żenia. Tak samo w rew izjach stron oraz w uzasadnieniach wyroków rew izyjnych powinno się znajdować w ykazanie wpływu tego rodzaju uchybienia procesowego n a treść wyroku.

*

Art. 324 § 2 k.p.k. stosuje się „odpowiednio” w postępowaniu rew i­ zyjnym zwykłym, a także w postępowaniu rew izyjnym nadzw yczaj­ nym (por. art. 382 i art. 395 k.p.k.). Ju ż więc z tego względu cały szereg dotychczasowych uwag dotyczących problem u uprzedzania stron przez sąd o ewentualności zm iany kw alifikacji praw nej czynu zacho­ r u j e swoją przydatność również dla postępowania rewizyjnego, cho­ ciaż jest ono nastaw ione głównie na kontrolę prawidłowości orzekania przez sąd pierwszej instancji. Swoistość rozpoznawania rewizyjnego rzutuje jednak na to, że w łaśnie tylko „odpowiednio” można stosować reguły dotyczące uprzedzania, właściwe w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji.

Można by tu przyjąć za uzasadnione następujące „odpowiednie” roz­ wiązania :

1) zbędne jest uprzedzanie stro n o możliwości zmiany przez sąd kw alifikacji praw nej, jeśli o tę zmianę na korzyść oskarżonego zabiega wniesiona na piśmie rew izja prokuratora, obrońcy czy samego oskarżonego;

31 Również S. Ś l i w i ń s k i wypowiedział się, że obraza art. 324 § 2 k.p.k. nie stanowi bezwzględnej przyczyny rewizyjnej. Obrazę tego przepisu należy, zdaniem Śliwińskiego, rozpatrywać z punktu widzenia naruszenia prawa do obro­ ny (PiP 1958, str. 1027).

2) zbędne jeist również uprzedzanie stro n o możliwości zmiany kw a­ lifikacji praw nej naw et na kw alifikację surowszą, jeżeli o tę zmianę zabiega oskarżyciel w swojej rew izji na piśmie, naw iązu­ jąc do kw alifikacji praw nej aktu oskarżenia, a której sąd pierw ­ szej instancji nie podzielił;

3) airt. 387 k.p.k., upoważniający sąd rew izyjny do popraw ienia z urzędu 'każdej błędnej kwalifikacji, może być stasow any — wobec obowiązywania w postępowaniu rew izyjnym art. 324 § 2 k.p.k. — tylko przy jednoczesnym zachowaniu ogólnych wyma­ gań dotyczących uprzedzania^ stron, zwłaszcza w w ypadku ewen­ tualności zmiany kw alifikacji na niekorzyść oskarżonego;

4) we wszystkich w ypadkach, gdy strony procesowe dopiero po raz pierwszy w postępowaniu rew izyjnym wnoszą o taką zmianę kw alifikacji praw nej czynu przypisanego przez sąd pierwszej in­ stancji, która (tj. zmiana) — zwłaszcza na niekorzyść oskarżonego — byłaby istotną zmianą oskarżenia, konieczne byłoby uprze­ dzanie stro n przez sąd rew izyjny (jeśliby oczywiście stwierdził on także możliwość zastosowania tak proponow anej kw alifikacji praw nej);

5) również we wszystkich wypadkach, gdy sąd rew izyjny — z w ła­ snej inicjatyw y lub na wniosek którejś ze stron — stw ierdzi możliwość zastosowania innej, a zwłaszcza surowszej kwalifi­ kacji praw nej, zmieniającej oskarżenie i przypisanie w sposób zasadniczy, sąd te n byłby obowiązany dokonać uprzedzenia stron na zasadach ogólnych;

6) podk>bnie jak w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji toczącym się pod nieobecność oskarżonego, ale z udziałem jego obrońcy, również i w postępowaniu rew izyjnym w ystarczyć może «uprzedzenie jedynie obrońcy, zwłaszcza gdy strona zastępowana, zawiadomiona o term inie, nie bierze udziału w rozpraw ie re­ wizyjnej.