Gwardia królewska szkołą korpusu oficerskiego autoramentu cudzoziemskiego Rzeczpospolitej za dwóch ostatnich Wazów (1632-1668)

G w ardia królewska szkołą korpusu oficerskiego autoram entu

cudzoziemskiego Rzeczpospolitej za dwóch ostatnich

W azów (1632-1668)*

P r o b l e m k a r i e r y z a w o d o w e j ż o ł n i e r z a w R z e c z y p o s p o l i t e j w p o ł o w i e X V I I w i e k u j e s t m a ł o z n a n y w d o t y c h c z a s o w e j l i t e r a t u r z e . H i s t o r y c y w o j s k o w o ś c i w g ł ó w n e j m i e r z e s k u p i l i s i ę n a o r g a n i z a c j i , l i c z e b n o ś c i , s p o s o b a c h u t r z y m y w a n i a a r m i i c z y s k ł a d z i e s p o ł e c z n y m i n a r o d o w y m w o j s k a w t y m o k r e s i e . O c z y w i ś c i e w p r a c a c h B o h d a n a B a r a n o w s ­ k i e g o 1 , J a n a W i m m e r a 2 , H e n r y k a W i s n e r a 3 , i i n n y c h b a d a c z y m o ż e m y z n a l e ź ć c i e k a w e s z c z e g ó ł y p r z e d s t a w i a j ą c e k o r p u s o f i c e r s k i o b u a u t o r a m e n t ó w , a l e d o t y c z ą o n e g ł ó w n i e d o w ó d c ó w r e g i m e n t ó w , c h o ­ r ą g w i i s k w a d r o n ó w p o m i j a j ą c g r u p ę n i ż s z y c h o f i c e r ó w i p o d o f i c e r ó w . W i d o c z n i e p r o b l e m a t y k a t a , p o d o b n i e j a k b a d a n i a n a d s k ł a d e m s p o - ł e c z n o - n a r o d o w y m a u t o r a m e n t u c u d z o z i e m s k i e g o , z o s t a ł a z a r z u c o n a z e w z g l ę d u n a z n i s z c z e n i e w o k r e s i e o s t a t n i e j w o j n y w A r c h i w u m G ł ó w ­ n y m A k t D a w n y c h c a ł e g o d z i a ł u t z w . a k t s k a r b o w o - w o j s k o w y c h z a w i e ­ r a j ą c e g o n a j l i c z h i e j s z ą c z ę ś ć r o i l i p o p i s o w y c h j e d n o s t e k z a c i ą g u c u d z o ­ z i e m s k i e g o , w t y m i o d d z i a ł ó w g w a r d i i k o m p u t o w e j J a n a K a z i m i e r z a . N i n i e j s z y p r z y c z y n e k b y ć m o ż e z w r ó c i u w a g ę n a p r o b l e m y a u t o r a m e n ­ t u c u d z o z i e m s k i e g o , g d y ż p u b l i k a c j e p o ś w i ę c o n e j e d n o s t k o m z a c i ą g u n a ­ r o d o w e g o p o z o s t a j ą w r a ż ą c e j d y s p r o p o r c j i z p r o b l e m a t y k ą z a c i ą g u c u ­ d z o z i e m s k i e g o . K o r p u s o f i c e r s k i w w o j s k u k o r o n n y m w d r u g i e j p o ł o w i e X V I I w i e k u z ł o ż o n y b y ł g ł ó w n i e z l u d z i , k t ó r z y s w e d o ś w i a d c z e n i e i w i e d z ę w o j s k o ­ w ą z d o b y l i w w y n i k u d ł u g i e g o s t a ż u . M i m o t o n a s k u t e k k l ę s k n a d Ż ó ł ­

* A rty k u ł jest zn aczn ym sk ró cen iem jed n ego z ro zd zia łó w p ra cy d ok torsk iej Pt.: „G w ardia przyb oczn a i k o m p u to w a za d w óch osta tn ich W azów (1632— 1668), nap isan ej pod k ieru n k iem prof, dr hab. T adeusza W a silew sk ieg o w In sty tu c ie H is­ torii U n iw e r sy te tu W a rsza w sk ieg o w 1981 r.

1 B. B a r a n o w s k i , O r g a n iz a c ja i s k ł a d s p o ł e c z n y w o j s k a p o ls k ie g o w p o ło w i e X V I I w i e k u , i[w:] P o ls k a w o k r e s ie d r u g i e j w o j n y p ó łn o c n e j 1655— 1660 t. II, W ar­ szaw a 1957; t e n ż e , O r g a n iz a c ja r e g u la rn e g o w o j s k a p o ls k ie g o w la t a c h 1655--1660, „Studia i M ateriały do H isto rii S ztu k i W o jen n ej” ;[cyt.. dalej : SM H SW ] t. II, W ar­ szaw a 1956; t e n ż e , O r g a n iz a c ja w o j s k a p o ls k ie g o w la ta ch t r z y d z i e s t y c h i c z t e r ­ d z i e s t y c h X V I I w i e k u , W arszaw a 1957.

2 J. W i m m e r , W o j s k o p o ls k ie w d r u g i e j p o ło w i e X V I I w i e k u , W arszaw a 1965; t e n ż e , W o j s k o i s k a r b R z e c z y p o s p o l i t e j u s c h y ł k u X V I i w p i e r w s z e j p o ło ­ w i e X V I I w ie k u , „Studia i M a teria ły do H istorii W o jsk o w o ści” [cyt. d alej: SMHW] t. X IV , cz. 1, W arszaw a 1968; t e n ż e , W o j s k o i fi n a n se R z e c z y p o s p o l i t e j w czas ie w o j n y z e S z w e c j ą 1655— 1660, j[w:] W o j n a p o l s k o - s z w e d z k a 1655— 1660, W arszaw a 1973; t e n ż e , H is t o r ia p i e c h o t y p o ls k ie j , W arszaw a 1978. 8 H. W i s n e r, W o j s k o l i t e w s k i e p i e r w s z e j p o ł o w y X V I I w i e k u cz. 1— 3, cz. 1, SM HW t. X IX , W arszaw a 1973, cz. 2, SM H W t. X X , W arszaw a 1976, cz. 3, t. X X I, W rocław 1978; t e n ż e , W o j s k o w s p o ł e c z e ń s t w i e l i t e w s k i m w p i e r w s z e j p o ło w i e X V I I w i e k u , P H t. L X V I, 1975, z. 1. P R Z E G L Ą D H IS T O R Y C Z N Y , T O M L X X I I I , 1982, Z E S Z . 3—4

t y m i W o d a m i , p o d K o r s u n i e m i B a t o h e m w c o r a z w i ę k s z e j m i e r z e m u ­ s i a n o s i ę g a ć p o c u d z o z i e m c ó w . N i k ł y n a p ł y w s z l a c h t y d o j e d n o s t e k a u t o ­ r a m e n t u c u d z o z i e m s k i e g o t a k ż e p o c z ą t k o w o s p r z y j a ł z a c i ą g o w i d o t y c h f o r m a c j i e l e m e n t u o b c e g o , w g ł ó w n e j m i e r z e p l e b e j s k i e g o . W m i a r ę z n a c z n e g o w z r o s t u l i c z e b n e g o t y c h j e d n o s t e k 4 i z o r i e n t o w a n i u s i ę p r z e z s z l a c h t ę j a k d u ż e k o r z y ś c i m a t e r i a l n e w i ą ż ą s i ę z k o m e n d ą w t y m a u t o ­ r a m e n c i e , z a w ó d o f i c e r a w j e d n o s t k a c h r a j t a r s k i c h i d r a g o ń s k i c h a n a s ­ t ę p n i e p i e c h o c i e z a c z y n a w y b i e r a ć w i e l u s y n ó w u b o g i e j s z l a c h t y , p o ­ c z ą t k o w o g ł ó w n i e p r o t e s t a n c k i e j z P r u s K r ó l e w s k i c h , K s i ą ż ę c y c h i W i e l ­ k o p o l s k i , a n a s t ę p n i e m a z o w i e c k i e j i p o d l a s k i e j . T r a k t u j ą c c z ę s t o s w ą s ł u ż b ę w o j s k o w ą j a k o ź r ó d ł o s z y b k i e g o w z b o g a c e n i a , k o r p u s o f i c e r s k i n i e t y l k o d o r a b i a ł s i ę n a ż o ł d z i e ż o ł n i e r s k i m , a l e f a ł s z o w a ł t a k ż e l i c z e b ­ n o ś ć s w y c h o d d z i a ł ó w , a b y z a g a r n ą ć ż o ł d p o l e g ł y c h ż o ł n i e r z y . O c z y w i ś ­ c i e w n a j l e p s z e j s y t u a c j i b y l i o b e r s z t e r o w i e i o b e r s z t e r l e j t n a n c i a t a k ż e d o w ó d c y k o m p a n i i . S z c z e g ó l n i e i n t r a t n e b y ł o d o w ó d z t w o n a d j e d n o s t k a ­ m i r a j t a r s k i m i i t o n i e z e w z g l ę d u n a w y s o k i ż o ł d r a j t a r a , a l e p r z e d e w s z y s t k i m z n a c z n ą i l o ś ć ś l e p y c h p o r c j i , k t ó r e w r a j t a r i i p o c h ł a n i a ł y o k o ­ ł o 3 0 % s t a n u r e g i m e n t ó w 5 . P r z y k ł a d o w o w e d ł u g r o i l i r e g i m e n t u r a j ­ t a r i i J e r z e g o L u b o m i r s k i e g o h e t m a n a p o l n e g o k o r o n n e g o f a k t y c z n y o b e r ­ s z t e r S t e f a n N i e m i r y c z p o b i e r a ł p e n s j ę z a 1 8 k o n i ( 1 8 X 6 5 z ł = 1 1 7 0 z ł ) , c o s t a n o w i ł o p o k a ź n ą k w o t ę * . D o t y c h d o c h o d ó w d o c h o d z i ł y ł u p y i n a ­ g r o d y c z y t o w f o r m i e ć w i e r c i d a r o w a n y c h c z y n a d a ń , k t ó r y m i o b d a r z a ­ n o p r z e d e w s z y s t k i m k o r p u s o f i c e r s k i i p o d o f i c e r s k i . N a s z c z e g ó l n ą u w a g ę z a s ł u g u j e j e d n a k s z k o l e n i e o f i c e r ó w p o s z c z e g ó l ­ n y c h r o d z a j ó w b r o n i , g d y ż t y l k o c z ę ś ć k o r p u s u o f i c e r s k i e g o s t a n o w i l i c u d z o z i e m c y , k t ó r z y p r z y b y l i d o a r m i i p o l s k i e j j u ż z p e w n y m d o ś w i a d ­ c z e n i e m i w i e d z ą w o j s k o w ą . P o z o s t a l i n i e j e d n o k r o t n i e p o c z ą w s z y o d n i ż ­ s z y c h s t o p n i p o d o f i c e r s k i c h p r z e c h o d z i l i d o k o r p u s u o f i c e r s k i e g o , g d y ż m i m o z o b o w i ą z a ń o b u W a z ó w 7 n i e p o w s t a ł a w R z e c z y p o s p o l i t e j s z k o ł a r y c e r s k a , k t ó r a m i a ł a b y z a z a d a n i e d o s t a r c z a ć d o o b u k o m p u t ó w z d o l ­ n y c h o f i c e r ó w w s z y s t k i c h r o d z a j ó w b r o n i , i n ż y n i e r i i i a r t y l e r i i . Z a d a ­ n i e t o w z n a c z n y m s t o p n i u p r z e j ą ł n a s i e b i e d w ó r k r ó l e w s k i . W j e d n o s t ­ k a c h g w a r d i i n a d w o r n e j W ł a d y s ł a w a I V z a c z y n a l i k a r i e r ę p ó ź n i e j s i d o ­ w ó d c y r e g i m e n t ó w w k o m p u c i e w o j s k a k o r o n n e g o j a k : J a n D e n h o f s t a ­ r o s t a s t a r o g a r d z k i , J a n B e r k s t a r o s t a r a j g r o d z k i , T e o d o r L e s z k w a n t ( L e s s g e w a n g ) c z y F r y d e r y k M o h l . Z a u w a ż m y , ż e z a W ł a d y s ł a w a I V R z e c z y p o s p o l i t a n i e p o s i a d a ł a o p r ó c z w o j s k a k w a r c i a n e g o , z r e s z t ą n i e ­ l i c z n e g o , w k t ó r y m d o m i n o w a ł a j a z d a z a c i ą g u n a r o d o w e g o , r e g i m e n t ó w a u t o r a m e n t u c u d z o z i e m s k i e g o 8 . Z a c i ą g t e n w g ł ó w n y m s t o p n i u r e p r e ­ z e n t o w a ł a g w a r d i a k r ó l e w s k a p o w a ż n i e p r z e s y c o n a k o r p u s e m o f i c e r s k i m i p o d o f i c e r s k i m . W r a z i e p r z y g o t o w a ń d o w o j n y o f i c e r o m z j e d n o s t e k

* Zob. sta ty sty c z n e w y lic z e n ia J. W i m m e r a (W o jsk o p o ls k ie , s. 259, 285) ob razu jące p ro cen to w y u d zia ł d ragon ii i p iech o ty n iem ieck iej w fo rm a cja ch p ie ­ szy ch w o jsk a z a c ię ż n e g o v w la ta ch 1648— 1699, a tak że ra jta rii w sto su n k u do in n y c h ty p ó w k a w a lerii.

5 T am że, s. 277.

* J. W i m m e r , M a t e r ia ł y do za g a d n i e n ia o rg a n i z a c ji i li c z e b n o ś c i a r m i i k o ­ ro n n e j w la t a c h 1660— 1667, SM HW t. V I, cz. 1, W arszaw a 1960, s. 219 ;[cyt. dalej: M a teria ły 1660— 1667].

7 O sta tn i W azow ie za p rzy sięg a ją c 'p acta c o n v e n ta z o b o w ią z y w a li się m .in. do założen ia w ła sn y m k o sztem szk oły w o jsk o w e j. Por. V L t. III, s. 363; t. IV, s. 94.

8 BOss. rk p s 2223 II: tu w k o m p u cie w o jsk a k w a rcia n eg o z 1643 r. zn a jd u jem y je d y n ie trzy r e g im e n ty d ragoń sk ie lic z ą c e po 400 kon i: p isarza p o ln eg o kor. A le k ­ sandra D om in ik a K a za n o w sk ieg o oraz T eodora i Z ygm u n ta D en h ofów .

g w a r d y j s k i c h p o w i e r z a n o l i s t y p r z y p o w i e d n i e w c e l u o d t w o r z e n i a z a c i ą ­ g u c u d z o z i e m s k i e g o . T a k w ł a ś n i e p o s t ą p i ł W ł a d y s ł a w I V w c z a s i e z b r o ­ j e ń d o w o j n y z T u r c j ą w 1 6 4 6 r . O f i c e r o w i e j e g o g w a r d i i ( J a n D e n h o f , T e o d o r L e s z k w a n t , J a n P l e i t n e r i i n n i ) k i e r o w a l i z a c i ą g a m i , w e r b u j ą c w R z e c z y p o s p o l i t e j c h ę t n y c h d o s ł u ż b y p o d s z t a n d a r a m i k r ó l e w s k i m i . T a k ż e z a p a n o w a n i a J a n a K a z i m i e r z a z k o r p u s u o f i c e r s k i e g o j e d n o s t e k g w a r d y j s k i c h w y w o d z i l i s i ę p ó ź n i e j s i s z e f o w i e r e g i m e n t ó w a u t o r a m e n t u c u d z o z i e m s k i e g o , c h o ć n a i c h c z e l e s t a l i n o m i n a l n i e m a g n a c i i d y g n i t a ­ r z e R z e c z y p o s p o l i t e j . B o h d a n B a r a n o w s k i 9 t w i e r d z i , ż e d l a s z l a c h c i c a p o s i a d a j ą c e g o j a k i e k o l w i e k d o b r a s ł u ż b a w o j s k o w a n i e b y ł a n a j l e p s z ą d r o g ą d o k a r i e r y w d r u g i e j p o ł o w i e X V I I w i e k u . A j e d n a k w i e l u s y n ó w d r o b n e j s z l a c h t y p r z e d e w s z y s t k i m m a z o w i e c k i e j i p o d l a s k i e j p o d j ę ł o s ł u ż b ę w t e g o t y p u j e d n o s t k a c h . C z ę ś ć o f i c e r ó w d o s z ł a w t e n s p o s ó b d o e k s p o n o w a n y c h s t a n o w i s k i u r z ę d ó w z d o b y w a j ą c t a k ż e z n a c z n y m a j ą ­ t e k , c h o ć c i n a l e ż e l i d o w y j ą t k ó w . S z y b k o ś ć a w a n s u z a l e ż a ł a w g ł ó w n e j m i e r z e o d : — p o c h o d z e n i a s p o ­ ł e c z n e g o i p o s i a d a n e g o m a j ą t k u ; — p r o t e k c j i d w o r u k r ó l e w s k i e g o , h e t ­ m a n ó w i i n n y c h u r z ę d n i k ó w w o j s k o w y c h ; — z d o l n o ś c i i w y k s z t a ł c e n i a ; — k o n e k s j i r o d z i n n y c h i p o w i ą z a ń z o s o b ą o b e r s z t e r a j e d n o s t k i . S t a ł y k o n t a k t z m o n a r c h ą u ł a t w i a ł m o ż l i w o ś ć o t r z y m a n i a i n t r a t n e g o w ó j t o s t w a , p e n s j i n a p o r t o r i u m g d a ń s k i m a n a w e t u r z ę d u . Z k i l k u t y ­ p ó w k a r i e r n a s z c z e g ó l n ą u w a g ę z a s ł u g u j e a w a n s p o p r z e z d ł u g o t r w a ł ą s ł u ż b ę n a d w o r z e k r ó l e w s k i m , a n a s t ę p n i e w j e d n o s t k a c h n a d w o r n y c h m o n a r c h y . N a j b a r d z i e j z n a n ą p o s t a c i ą , k t ó r a c a ł e ż y c i e s p ę d z i ł a n a d w o ­ r z e k r ó l e w s k i m , a n a s t ę p n i e w j e d n o s t k a c h g w a r d y j s k i c h W ł a d y s ł a w a I V b y ł S a m u e l O s i ń s k i 1 0 . W e d ł u g s p i s u d w o r u k r ó l e w s k i e g o z 1 6 2 3 r . w ś r ó d p a c h o l ą t k r ó l e w i c z a W ł a d y s ł a w a z n a j d u j e m y O s i ń s k i e g o n . T a k ż e j a k o „ p a c h o ł e k K J M c i ” p o d p i s a ł e l e k c j ę n o w e g o k r ó l a w 1 6 3 2 r . 1 2 . Z a c z y n a ­ j ą c s ł u ż b ę w g w a r d i i p i e s z e j p o d k o m e n d ą R e i n h o l d a R o s e n a w 1 6 3 3 r . j a k o p o r u c z n i k j u ż o k o ł o 1 6 4 0 r . z o s t a j e o b e r s z t e r e m p i e c h o t y k r ó l e w s ­ k i e j . A w a n s b e z s p o r n y , g d y ż w c h w i l i ś m i e r c i W ł a d y s ł a w a I V o b o k d o ­ w ó d z t w a g w a r d i i p i e s z e j p e ł n i ł u r z ą d o b o ź n e g o W . K s . L i t e w s k i e g o i a d ­ m i n i s t r a t o r a e k o n o m i i b r z e s k i e j 1 3 . W i e l u d w o r z a n k r ó l e w i c z a W ł a d y s ł a w a s ł u ż ą c y c h j e s z c z e z a Z y g m u n ­ t a I I I p o o b j ę c i u r z ą d ó w p r z e z n o w e g o m o n a r c h ę o d g r y w a ł o z n a c z n ą r o l ę w ś r ó d w y ż s z e g o k o r p u s u o f i c e r s k i e g o 1 4 . M i k o ł a j S t o g n i e w , b y ł y p o ­ r u c z n i k c h o r ą g w i h u s a r s k i e j k r ó l e w i c z a a n a s t ę p n i e W ł a d y s ł a w a I V , n i e j e d n o k r o t n i e s t a ł n a c z e l e k i l k u p u ł k ó w j a z d y 1 5 . R e i n h o l d R o s e n 1 6 9 В. B a r a n o w s k i , O r g a n iz a c ja w o j s k a p o ls kie go, s. 182. 10 A. R a c h u b a , S a m u e l O siń s ki, P S B t. X X IV , s. 349— 350.

11 W A P G dańsk, 300 39/100, s. 201— 206: „R egestr d w oru K JM ci w drodze pruskiej A n n o 1623”.

12 V L t. III, s. 358.

13 A G A D , A R dz. V, nr 10988: k oresp on d en cja S. O siń sk ieg o z la t 1642— 1647. 14 W A P G dańsk, 300 29/100, s. 202 n.: „R egestr dw oru K JM ci w drodze Pruskiej A n n o 1623”.

15 B. B a r a n o w s k i , O r g a n iz a c ja w o j s k a pols kie go, s. 179 n.

18 R ein h o ld R o sen (R ożew ski) to w a r z y sz y ł k r ó lew icz o w i W ła d y sła w o w i w p o ­ dróży za gran icznej do N ie m ie c i W łoch w la ta ch 1624— 1635. Por. P o d r ó ż k r ó l e w i c z a W ł a d y s ł a w a W a z y do k r a j ó w E u r o p y Z a c h o d n ie j w la ta ch 1624— 1625 w ś w i e t l e

o b j ą ł d o w ó d z t w o n a d n o w o s f o r m o w a n ą g w a r d i ą p i e s z ą , w y k o r z y s t u j ą c d o ś w i a d c z e n i e j a k i e n a b y ł p o d c z a s z a c i ą g u p i e c h o t y ( 1 0 0 0 p o r c j i ) w 1 6 2 9 r . 1 7 . J a k o s e k r e t a r z i c h o r ą ż y g w a r d i i p i e s z e j w r e g i m e n c i e R . R o - s e n a z a c z y n a ł s w ą k a r i e r ę p o d c z a s w o j n y m o s k i e w s k i e j 1 6 3 3 — 1 6 3 4 M i ­ k o ł a j K o n s t a n t y G i z a ( G h i s s a ) 1 8 . A w a n s o w a ł z n a c z n i e w o l n i e j o d S . O s i ­ ń s k i e g o . J e s z c z e w 1 6 3 8 r . w i d z i m y g o j a k o p o r u c z n i k a 1 9 , a d o p i e r o w 1 6 4 2 r . z n a j d u j e m y p i e r w s z ą w z m i a n k ę o o t r z y m a n y m p r z e z n i e g o s t o p n i u k a p i t a n a 2 0 . Z t y m s t o p n i e m r u s z y ł p o d c z a s b e z k r ó l e w i a n a U k r a i n ę o d z n a c z a j ą c s i ę p o d K o n s t a n t y n o w e m i P i ł a w c a m i . D o p i e r o z a J a n a K a z i m i e r z a a w a n s o w a n y n a m a j o r a 2 1 , a n a s t ę p n i e n a o b e r s z t e r l e j t n a n t a r e g i m e n t u p i e s z e g o g w a r d i i p o d k o m e n d ą F r o m h o l d a v o n L u d i n g s h a u s e n W o l f a 2 2 , p o z o s t a w a ł n a t y m s t a n o w i s k u a ż d o z a g a r n i ę c i a p r z e z S z w e d ó w t e g o r e g i m e n t u w l i s t o p a d z i e 1 6 5 5 r . 2 3 , a b y n a s t ę p n i e w p o c z ą t k a c h 1 6 5 5 r . s f o r m o w a ć d u ż y r e g i m e n t p i e s z y d l a J e r z e g o L u ­ b o m i r s k i e g o

2i. O p r ó c z l i c z n y c h n a d a ń z i e m s k i c h u z y s k a n y c h o d o b u o s ­

t a t n i c h W a z ó w , M . K . G i z a o t r z y m a ł r ó w n i e ż p r a w o p o b i e r a n i a o p ł a t z a p r z e w ó z l u d z i i t o w a r ó w p r z e z W i s ł ę ( 1 6 3 7 — 1 6 6 3 ) i p r z e z N i e m e n 2 ; j . F o r m h o l d W o l f p o c h o d z ą c y z w e s t f a l s k i e j r o d z i n y o s i a d ł e j w I n f l a n ­ t a c h z a c z ą ł s ł u ż b ę p o d k o n i e c l a t t r z y d z i e s t y c h , g d y ż w 1 6 4 4 r . j e s t j u ż k a p i t a n e m g w a r d i i p i e s z e j W ł a d y s ł a w a I V p o d k o m e n d ą S . O s i ń s K i e - g o 2 6 , z k t ó r y m m i a ł d o b r e s t o s u n k i w y n i k a j ą c e z p o w i ą z a ń r o d z i n n y c h ( ż o n ą S a m u e l a O s i ń s k i e g o b y ł a G e r t r u d a v o n L u d i n g s h a u s e n W o l f ó w n a , z a p e w n e b l i s k a k r e w n a F r o m h o l d a 2 7 ) . S t ą d a w a n s n a o b e r s z t e r l e j t n a n t a g w a r d i i p i e s z e j j u ż w 1 6 4 5 r . , t j . n a b e z p o ś r e d n i e g o z a s t ę p c ę O s i ń s k i e ­ g o , n i k o g o n i e d z i w i ł . W r a z z w s t ą p i e n i e m n a t r o n J a n a K a z i m i e r z a i ś m i e r c i ą o b e r s z t e r a t e g o r e g i m e n t u z o s t a j e j e g o s z e f e m a ż d o c z w a r t e ­ 17 J. W i m m e r , W o j s k o i sk a r b R z e c z y p o s p o l i t e j , s. 52 n. 18 T. N o w a k , M ik o ła j K o n s t a n t y Giza, P S B t. V III, s. 16— 18.

19 A G A D , MK nr 189, s. 384—385: jako poru czn ik p iech o ty d w o rsk iej otrzym u je p rzew óz na N iem n ie, W arszaw a 8 k w ie tn ia 1638 r.

20 Jak o „k ap itan JK M ci” otrzy m a ł z p rzew ozu g rod zień sk iego 800 z ł (AGAD, A R dz. II, nr 1211).

21 L. K u b a l a , O b lę ż e n ie Z b a r a ż a i p o k ó j p od Z b o r o w e m , i[w:J S z k i c e h is to ­ r y c z n e , seria I, W arszaw a 1923, s. 97; jak o m ajor g w a rd ii p ieszej w z ią ł u d ział w b itw ie pod Z borow em .

22 W in str u k c ji sejm ik o w ej ziem i w a rsza w sk iej z 15 gru d n ia 1651 (B PA N , T eki P a w iń sk ieg o , nr 8348, s. 109 n.) za lec a ją cej M. K. Gizę do n o b ilita c ji w y m ien io n o go n ad al ja k o m ajora, choć w w y p r a w ie b eresteck iej m ia ł już p ełn ić fu n k cję oberszter le jtn a n ta tej jed n o stk i. Por. T. N o w a k , op. cit., s. 16— 18.

23 VL t. IV , f. 386. W cześniej, po zło żen iu w k a n cela rii k r ó le w sk ie j dyplom u szla ch ectw a n iem ieck ieg o w y sta w io n e g o przez cesarza F erd yn an d a III, otrzym ał na sejm ie 1652 r. in d y g en a t za za słu g i w o jen n e.

24 N ie is tn ie ją c e ju ż ro lle tegoż reg im en tu z la t 1656— 1659, k tó re z n a jd o w a ły się w A G A D , A SW dz. J 7, nr 8, 9, 12, 21, 181, 182 p rzep isa łem d zięk i u p rzejm ości T adeusza N o w a k a z jeg o w ła sn eg o ręk op isu , za co serd eczn ie d ziękuję.

25 A. J a r z ę b s k i , G o ścin iec a bo k r ó t k i e o p is a n ie W a r s z a w y , w y d . Wł. T o m ­ k i e w i c z , W arszaw a 1974, s. 253. W ed łu g u n iw e r sa łu W ła d y sła w a IV G iza p o ­ sia d a ł ró w n ież p rzew óz na N ie m n ie (AGAD, M K nr 189, s. 384— 385).

28 A G A D , A S K I, nr 349, s. 312 n. Ju ż jako ob erszter le jtn a n t te j jed n o stk i w e d łu g u n iw e r sa łu W ła d y sła w a IV fz W arszaw y z 10 listo p a d a 1645 w y stę p u je w W A P K rak ów , K rak. rei. gr. nr 71, s. 2076—2077.

27 B P A N K rak ów , rkps 3421, nr 2, 3 (por. też nr 8): p o tw ierd zen ie n a b y cia w si G ielu n y w d zierż a w ie w y so k o d w o rsk iej dla S a m u ela O siń sk ieg o i jeg o żon y G er­ tru d y W o lfó w n y , 29 czerw ca 1634.

g o k w a r t a ł u 1 6 5 5 r . 2 S . P o k i l k u n a s t o l e t n i e j s ł u ż b i e n a d w o r z e J a n a K a ­ z i m i e r z a z o s t a j e p o ś m i e r c i K r z y s z t o f a G r o d z i c k i e g o m i a n o w a n y g e n . a r t y l e r i i k o r o n n e j w 1 6 6 0 r . 2 9 , p e ł n i ą c j e d n o c z e ś n i e a ż d o ś m i e r c i o b o ­ w i ą z k i s z e f a p u ł k u g w a r d i i p i e s z e j m o n a r c h y 3 0 . C a ł ą s w o j ą k a r i e r ę z a w ­ d z i ę c z a ł s ł u ż b i e w o j s k o w e j i b e z p o ś r e d n i e j p r o t e k c j i d w o r u k r ó l e w s k i e ­ g o . B y ł t a k ż e s t a r o s t ą d y n e b u r s k i m , a t a k ż e c i w u n e m p e r s z t u ń s k i m w K s i ę s t w i e Ż m u d z k i m , k t ó r y t o u r z ą d s c e d o w a ł p r z e d ś m i e r c i ą n a k r e w ­ n e g o — F e r d y n a n d a v o n L u d i n g s h a u s e n a W o l f a , o b e r s z t e r l e j t n a n t a a r t y l e r i i k o r o n n e j 3 1 . Z a z a s ł u g i w o j e n n e o t r z y m a ł w d z i e d z i c z n e w ł a d a ­ n i e d o b r a k r ó l e w s k i e K ł o n ó w k ę i J a n i s z ó w w w o j e w ó d z t w i e p o m o r s ­ k i m 3 2 . W w y n i k u s ł u ż b y w j e d n o s t k a c h g w a r d y j s k i c h w y s o k i e g o d n o ś c i i m a j ą t e k o s i ą g n ą ł E r n e s t D e n h o f 3 3 . J a k o w o j e w o d z i e p a r n a w s k i r o z ­ p o c z ą ł w 1 6 5 8 r . s ł u ż b ę w n o w o f o r m o w a n y m r e g i m e n c i e g w a r d i i p i e s z e j p o d k o m e n d ą F r o m h o l d a W o l f a j a k o k a p i t a n 3 4 . W p o ł o w i e 1 6 6 3 r . b y ł j u ż o b e r s z t e r l e j t n a n t e m t e j j e d n o s t k i , a p o ś m i e r c i W o l f a z o s t a ł o b e r - s z t e r e m g w a r d i i p i e s z e j J a n a K a z i m i e r z a 3 5 . T y t u ł t e n z a c h o w a ł t a k ż e z a M i c h a ł a K o r y b u t a W i ś n i o w i e c k i e g o d o 1 6 7 2 r . Z a u c z e s t n i c t w o w s p i s k u m a l k o n t e n t ó w w t . r . p r z e c i w m o n a r s z e z o s t a ł p o z b a w i o n y k o m e n d y 3 6 . D o p i e r o o d 1 m a j a 1 6 7 4 o b j ą ł k o m e n d ę g w a r d i i p i e s z e j J a n a I I I i a ż d o ś m i e r c i w 1 6 9 3 r . p e ł n i ł t ę f u n k c j ę b ę d ą c j e d n o c z e ś n i e o d 1 6 8 5 r . w o j e ­ w o d ą m a l b o r s k i m 3 7 . W a l t e r J a n W r a n g e l p e ł n i ł p o c z ą t k o w o f u n k c j ę c h o r ą ż e g o w l e i b r e - g i m e n c i e E r n e s t a J a n a K o r f a 3 S . W c i ą g u z a l e d w i e d w ó c h l a t a w a n s o w a ł n a r o t m i s t r z a j e d n e j z k o m p a n i i r a j t a r i i s t o j ą c n a j e j c z e l e d o p o ł o w y 1 6 6 3 r . 3 9 . P o l i k w i d a c j i r a j t a r i i E . J . K o r f a z n a l a z ł s ł u ż b ę w a r k a b u z e r i i k r ó l e w s k i e j p o d d o w ó d z t w e m F r a n c i s z k a B i e l i ń s k i e g o p o d k o m o r z e g o

28 J u ż w p o ło w ie 1858 r. F rom h old W olf sta n ą ł na c z e le około 400 h a jd u k ó w k r ó le w sk ic h sfo rm o w a n y ch z p iech o ty ła n o w ej w o je w ó d z tw a ru sk iego. F o rsztela cję tę w y d a n o m u 24 czerw ca 1658. Por. W A P K raków , A rch iw u m S an g u szk ó w , nr 920, s. 1: „S u m ariu sz p r z y w ile jó w JK M ci w y d a n y c h różnym osobom w la ta c h 1658— 1716”. N a to m ia st rach u n k i n o w o sfo rm o w a n eg o r eg im en tu g w a rd ii p ieszej p od k om en d ą W olfa p o czą w szy od 1 sty czn ia 1659 zn a jd u jem y w A G A D , A S W dz. 86, nr 52, s. 476, nr 53, s. 528.

29 A G A D , S ig illa ta nr 3, s. 80: n a d a n ie g e n e r a lstw a a r ty le r ii koron n ej dla F rom h old a W olfa z 30 czerw ca 1660.

30 Z m arł 20 grudnia 1665 w W arszaw ie. Por. A G A D , AR dz. V, nr 10038, cz. 2, s. 102: S zczęsn y M orsztyn do B o g u sła w a R ad ziw iłła.

31 A G A D , M K nr 369, s. 175— 177: u n iw ersa ł Jan a K azim ierza dla F rom holda W olfa ze zgodą na c esję c iw u ń stw a p ersztu ń sk ieg o na rzecz F erd y n a n d a W olfa, W arszaw a 12 grudnia 1665.

32 B P A N G dańsk, rkps 3191 IV : „P ap iery do p raw a dzied ziczn ego dóbr K lo- n ó w k a --- od 1658 do 1740 r.”. Por. V L t! IV, f. 564.

33 K. P i w a r s k i , E rn e st D enhof, P S B t. V, s. 108 n.

34 A G A D , A R dz. III, kop. 6, nr 175: J a n K azim ierz do B o g u sła w a R ad ziw iłła, P a p o w o 9 p aźd ziern ik a 1658. Por. k op ia B P A N K órnik, rkps 1558, s. 17.

35 A G A D , A S K III, ks. V, s. 1055— 1095: rach u n k i w y d a tk ó w na g w a rd ię p ieszą pozostałą w W arszaw ie na p rzeło m ie 1665/1666 r.

86 B P A N K rak ów , rkps 1274, s. 169: „P orządek m a lk o n te n tó w w K oron ie i W. Ks. L ite w sk im A n n o 1673”.

37 P e łn ił w c z e śn ie j urząd ło w c z e g o W. K s. L itew sk ieg o , a od 1683 r. k a sztela n a w ile ń sk ie g o . Por. jeg o biogram P S B t. V, s. 108 n.

38 A G A D , A SW dz. 85, nr 87, s. '57: r o lle le ib r e g im e n tu E. J. K orfa z 10 gru ­ dnia 1658 r.

39 T am że, nr 92, s. 275— 277: r o lle k o m p a n ii rajta rsk iej W. J. W rangla od 1 sty czn ia 1661 do 30 w rześn ia 1662 r.

p ł o c k i e g o , a n a s t ę p n i e M a r c j a n a S c i b o r a C h e ł m s k i e g o d o c h o d z ą c d o s t o p ­ n i a o b e r s z t e r l e j t n a n t a t e g o r e g i m e n t u w e d ł u g r o i l i z 1 l u t e g o 1 6 6 7 r . 4 0 . F r y d e r y k M o h l i Z a c h a r i a s z W e y d e z a c z y n a l i s ł u ż b ę w o j s k o w ą w j e d n o s t k a c h n a d w o r n y c h W ł a d y s ł a w a I V . M o h l o d p o ł o w y l a t t r z y d z i e s ­ t y c h s ł u ż y ł w r a j t a r i i n a d w o r n e j p o d k o m e n d ą J a n a D e n h o f a . - W e d ł u g r o i l i z 1 6 3 7 r . s ł u ż y ł j a k o p r o s t y r a j t a r w y s t a w i a j ą c d w u k o n n y p o c z e t 4 1 . N a s t ę p n i e w 1 6 4 2 r . w i d z i m y g o j a k o c h o r ą ż e g o w n a d w o r n e j d r a g o n i i W ł a d y s ł a w a I V 4 2 . P o z o s t a w a ł w t e j j e d n o s t c e d o 1 6 4 8 r . , a n a s t ę p n i e p r z e j ą ł n a d w o r n ą d r a g o n i ę J a n a K a z i m i e r z a , k i e r u j ą c n i ą d o 1 p a ź d z i e r ­ n i k a 1 6 5 2 . O d t e g o ż d n i a z r o z k a z u k r ó l a o b j ą ł r e g i m e n t k o m p u t o w e j g w a r d i i d r a g o ń s k i e j , k t ó r e g o b y ł f a k t y c z n y m s z e f e m a ż d o ś m i e r c i , t j . d o k o ń c a c z e r w c a 1 6 5 5 r . 4 3 . N a t o m i a s t Z a c h a r i a s z W e y d e , p o c h o d z ą c y z a p e w n e z c h ł o p s k i e j l u b m i e s z c z a ń s k i e j r o d z i n y , r o z p o c z ą ł s ł u ż b ę w o j s ­ k o w ą o k o ł o 1 6 4 0 r . W e d ł u g r o i l i n a d w o r n e j d r a g o n i i W ł a d y s ł a w a I V z 1 6 4 2 r . p e ł n i ł f u n k c j ę k o r p o r a l a 4 4 , p o z o s t a j ą c w t e j j e d n o s t c e d o ś m i e r ­ c i t e g o ż m o n a r c h y . W r a z z w y b u c h e m p o w s t a n i a k o z a c k i e g o z a c i ą g n ą ł s i ę d o r e g i m e n t u g w a r d i i d r a g o ń s k i e j p o d k o m e n d ą M i k o ł a j a K o r f a , s t a r o s t y k o k e n h a u s k i e g o , j a k o k a p i t a n l e j t n a n t 4 5 . P o z w i n i ę c i u t e j j e d ­ n o s t k i p r z e n i ó s ł s i ę d o p o w s t a ł e g o r e g i m e n t u d r a g o n i i k r ó l e w s k i e j w k o m p u c i e k o r o n n y m p o d k o m e n d ą j e g o d a w n e g o p r z e ł o ż o n e g o F r y d e r y ­ k a M o h l a , a p o j e g o ś m i e r c i p o z o s t a ł w t y m r e g i m e n c i e p o d k o m e n d ą J a n a H e n r y k a B o c k u m a 4 6 . S ł u ż y ł w g w a r d i i d r a g o ń s k i e j J a n a K a z i m i e ­ r z a n a p e w n o d o 1 6 6 5 r . J a k o m a j o r t e j j e d n o s t k i w 1 6 6 2 r . o t r z y m a ł n o b i l i t a c j ę z a z a s ł u g i w o j e n n e 4 7 . M i m o , ż e w l a t a c h p ó ź n i e j s z y c h o d b i e ­ r a ł j e s z c z e z a s ł u g i z a p r z e s ł u ż o n e k w a r t a ł y , w y c o f a ł s i ę z e s ł u ż b y j a k o m a j o r d r a g o n i i k r ó l e w s k i e j p o p o n a d d w u d z i e s t o l e t n i e j s ł u ż b i e w o j s k o ­ w e j 4 8 . J e g o p o w o l n y a w a n s w h i e r a r c h i i w o j s k o w e j s p o w o d o w a n y b y ł z a p e w n e n i s k i m p o c h o d z e n i e m s p o ł e c z n y m . W i d z i m y z a t e m , ż e p e w n a c z ę ś ć w y ż s z y c h o f i c e r ó w j e d n o s t e k g w a r - d y j s k i c h z a c z y n a j ą c s ł u ż b ę z a W ł a d y s ł a w a I V k o n t y n u o w a ł a j ą i z a J a ­ n a K a z i m i e r z a , k o r z y s t a j ą c z p o p a r c i a i p r o t e k c j i d w o r u . I n n i p o d ł u g i m o k r e s i e s ł u ż b y w j e d n o s t k a c h g w a r d y j s k i c h d w ó c h o s t a t n i c h W a z ó w p r z e c h o d z i l i d o j e d n o s t e k k o m p u t o w y c h w w o j s k u k o r o n n y m , c o w i ą ­ z a ł o s i ę p r z e w a ż n i e z a w a n s e m . S ł u ż b a w g w a r d i i k r ó l e w s k i e j b y ł a d l a n i c h d o s k o n a ł ą s z k o ł ą w o j s k o w ą i k o n i e c z n y m s t o p n i e m e d u k a c j i . Z j e j s z e r e g ó w w y s z ł o w i e l u z d o l n y c h o f i c e r ó w o d u ż y m s t o p n i u w i e d z y i n ż y - n i e r y j n o - f o r t y f i k a c y j n e j .

40 BO ss., rkps 11801 III, n ie pag.: ro lle ark ab u zerii k ró lew sk iej pod kom endą M. S. C h ełm sk ieg o z 1 sierp n ia 1664 i 1 lu teg o 1667 r.

41 R ik sa rk iv et, Sztok h olm , E x tra n ea IX , n r 83 (A G A D , m ik r o film nr 56, n ie pag.).

42 Tam że.

43 A G A D , A S W dz. 86, nr 53, s. 472— 1473: ra ch u n k i sk a rb o w e tej jed n o stk i z la t 1652— 1656.

44 R ik sa rk iv et, Sztokfiolm , E x tra n ea IX , nr 83 (AGAD, m ik r o film nr 56, n ie pag.): rolle n ad w orn ej dragon ii W ła d y sła w a IV z 1642 r.

45 A G A D , A P P nr 44, s. 83, 83: k sięg a ra ch u n k ó w gen. a r ty le r ii koronnej K rzy szto fa A rciszew sk iego:

45 A G A D , A S W dz. 86, nr 52, s. 512— 514 i nr 57, s. 235—236: ra ch u n k i sk a rb o w e tegoż reg im en tu z la t 1652— 1667. j ,

47 VL t. IV , f. 874: n o b ilita cje za słu żo n y ch o ficeró w z w o jsk a a u to ra m en tu cu d zo ziem sk ieg o w k o n sty tu cja ch sejm u 1662 r.

48 O dbierał k ilk a k ro tn ie za słu g i na su m ę 600 zł, a le z w y p ła t na reg im en t dragoń sk i J. H. B ockum a, cześn ik a W. Ks. L ite w sk ie g o w 1671 r. jak o m ajor.

Z a ł a m a n i e s i ę R z e c z y p o s p o l i t e j w 1 6 5 5 r . s p o w o d o w a ł o , ż e p e w n a c z ę ś ć k o r p u s u o f i c e r s k i e g o i p o d o f i c e r s k i e g o z j e d n o s t e k g w a j d i i k r ó ­ l e w s k i e j , k t ó r a n i e p r z y j ę ł a s ł u ż b y u n a j e ź d ź c y , r o z p o c z ę ł a s ł u ż b ę w j e d n o s t k a c h k o m p u t o w y c h . D z i ę k i p o p a r c i u J a n a K a z i m i e r z a o b s a d z a l i o n i e t a t y w n o w o p o w s t a ł y c h r e g i m e n t a c h a u t o r a m e n t u c u d z o z i e m s k i e ­ g o l u b z z a l e c e n i a m o n a r c h y z a j m o w a l i o p r ó ż n i o n e e t a t y w i s t n i e j ą c y c h j u ż j e d n o s t k a c h t e g o t y p u . P r z y k ł a d e m n i e c h b ę d z i e d o b r z e z n a n a b i o ­ g r a f i a M . K . G i z y 4 9 , k t ó r y p o p o n a d d w u d z i e s t u l a t a c h s ł u ż b y w g w a r ­ d i i p i e s z e j o b y d w u W a z ó w ( 1 6 3 3 — 1 6 5 5 ) o d 1 6 5 6 r . o b j ą ł k o m e n d ę d u ­ ż e g o r e g i m e n t u p i e s z e g o J e r z e g o L u b o m i r s k i e g o ( 1 6 5 5 — 1 6 6 2 ) 5 0 . Z l i c z ­ n e j g r u p y o f i c e r ó w , k t ó r z y z j e d n o s t e k g w a r d y j s k i c h p r z e s z l i n a s t ę p n i e d o k o m p u t u k o r o n n e g o w p i e r w s z y m o k r e s i e p a n o w a n i a J a n a K a z i m i e ­ r z a m o ż e m y w y m i e n i ć : — J a n a B e r k a , m a j o r a g w a r d i i p i e s z e j W ł a d y s ł a w a I V , a n a s t ę p n i e o d 1 6 4 9 r . o b e r s z t e r l e j t n a n t a p i e c h o t y k o n i u s z e g o W . K s . L i t e w s k i e g o B o g u s ł a w a R a d z i w i ł ł a 5 1 . N a s t ę p n i e w l a t a c h 1 6 5 2 — 1 6 5 5 j a k o s t a r o s t a r a j g r o d z k i b y ł s z e f e m r e g i m e n t u p i e s z e g o w k o m p u c i e k o r o n n y m

52. B y ł

t o d r u g i r e g i m e n t p i e s z y B . R a d z i w i ł ł a , k t ó r y k r ó l w z a m i a n z a w y p r o ­ w a d z e n i e z w o j s k a l i t e w s k i e g o k r ó l e w s k i e j c h o r ą g w i h u s a r s k i e j p o d d o ­ w ó d z t w e m A l e k s a n d r a H i l a r e g o P o ł u b i ń s k i g o z g o d z i ł s i ę z o s t a w i ć w k o m ­ p u c i e w o j s k a W . K s . L i t e w s k i e g o 5 3 . — Z y g m u n t a W a h l a , k t ó r y k r ó t k o s ł u ż ą c w g w a r d i i p i e s z e j J a n a K a ­ z i m i e r z a 5 4 o t r z y m a ł n a s t ę p n i e l i s t p r z y p o w i e d n i n a f o r m o w a n i e r e g i ­ m e n t u p i e s z e g o z ł o ż o n e g o z 1 2 0 0 l u d z i 5 5 , a 2 2 w r z e ś n i a 1 6 5 2 n o m i n a c j ę n a g e n e r a ł a a r t y l e r i i W . K s . L i t e w s k i e g o 5 6 . — J a n a D e n h o f a , d o w ó d c ę t r a b a n t ó w k r ó l e w s k i c h z a W ł a d y s ł a w a I V , k t ó r y n a d a l s ł u ż y ł w o j s k o w o b ę d ą c w 1 6 5 1 r . s z e f e m k o m p u t o w e j r a j ­ t a r i i ( 6 0 0 p o r c j i ) 5 7 . P r z e d w o j n ą z e S z w e c j ą s t a ł o n n a c z e l e c h o r ą g w i r a j t a r s k i e j ( 2 0 0 p o r c j i ) 5 8 . 49 T. N o w a k, M i k o ła j K o n s t a n t y G iz a , s. 16— 18.

ao J eszcze 6 w rześn ia 1662 r. M. K . G iza jak o oberszter le jtn a n t p u łk u pieszego J. L u b om irsk iego odebrał ze sk arb u JK M ci w e L w o w ie 300 zł (AGAD, A S K dz IV ks. X IV , s. 1026). Z m arł na p o czą tk u 1663 r., a r eg im en t te n na w y p r a w ę zad n ie- p rzan sk ą 1663/1664 r, p o p ro w a d ził ju ż n o w y o b erszter le jtn a n t Jan M agnus v o n Ochap. Por. T. N o w a k , M i k o ła j K o n s t a n t y Giza, s. 17 n.

„ A G A D , A SW dz. 86, s. 47. Por. A u to b i o g r a fi a B o g u s ł a w a R a d z i w i ł ł a ^ w y d T. W a s i l e w s k i , W arszaw a 1979, s. 42, 50, 319.

52 O trzym ał na za cią g 1200 p iech o ty zaciągu cu d zo ziem sk ieg o list p rzy p o w ied n i“ z 30 sierp n ia 1652 (W AP P ozn ań , K a lis k ie gr. rei. nr 277, s. 621 n.). Por. J. W i m ­ m e r , M a t e r i a ł y do z a g a d n i e n ia o r g a n i z a c ji i li c z e b n o ś c i a r m i i k o r o n n e j w la ta ch 1648— 1655 i[cy\. dalej: M a t e r i a ł y 1648— 1655]. SM H W t. V, W arszaw a 1960, s. 506— 507.

53 A G A D , A R dz. III, kop. 4, nr 91: Jan K a zim ierz do A . H. P o łu b iń sk ieg o W arszaw a 31 lip ca 1655.

54 B O ss., rkps 224 II, s. 1126— 1130: sk ła d o sob ow y d o w ó d có w p o szczególn ych kom p an ii g w a rd ii p ieszej id ącej pod B eresteczk o w 1651 r.

55 W A P P oznań, W sch o w sk ie gr. rei. nr 144, s. 171— 172: list p rzy p o w ied n i dla ^ y g m u n ta W ahla, d w orzan in a k r ó lew sk ieg o , W arszaw a 30 sierp n ia 1652. Por. J. W i m m e r , M a t e r i a ł y 1648— 1655, s. 506 n.

59 H. W i s n e r , W o j s k o l i t e w s k i e p i e r w s z e j p o ł o w y X V I I w i e k u cz. 3, s. 62. 57 J. W i m m e r , M a t e r i a ł y 1648— 1655, s. 502—503.

53 Z ostała ona rozbita p rzez S z w e d ó w w m ia steczk u P ra szk a a sa m J. D en h o f dostał s ię do n ie w o li. Zob.: A . K e r s t e n, S z w e d z i p o d J a s n ą Górą , W arszaw a 1975, s. 117; L. F r ą ś, O b r o n a J a s n e j G ó r y w 1655 r., C z ęsto ch o w a 1935, s. 39; T · N o w a k , O b ro n a k l a s z t o r u ja s n o g ó r s k i e g o w r. 1655, i[w:] P o l s k a w o k r e s ie d r u g i e j w o j n y p ó łn o c n e j 1655— 1660 t. II, W arszaw a 1957, s. 196.

— T e o d o r a L e s z k w a n t a ( L e s s g e w a n g a ) , d o w ó d c ę n a d w o r n e j d r a g o n i i W ł a d y s ł a w a I V , k t ó r y p o c z ą t k o w o n a d a l s ł u ż y ł w g w a r d i i n a d w o r n e j J a n a K a z i m i e r z a , a n a s t ę p n i e p r z e j ą ł p o J . D e n h o f i e p o c z ą w s z y o d 1 s t y c z n i a 1 6 5 2 r e g i m e n t r a j t a r i i w k o m p u c i e k o r o n n y m 5 9 . — J a n a G u l d y n a , k a p i t a n a g w a r d i i p i e s z e j p o d k o m e n d ą F r o m h o l d a W o l f a , k t ó r y w n o w o s f o r m o w a n y m r e g i m e n c i e p i e s z y m k o n i u s z e g o k o ­ r o n n e g o A l e k s a n d r a L u b o m i r s k i e g o o t r z y m a ł w 1 6 5 9 r . e t a t m a j o r a , a w k r ó t c e z a z a s ł u g i w o j e n n e n a s e j m i e 1 6 6 2 r . n o b i l i t a c j ę 6 0 . R ó w n i e ż w i e l u m ł o d s z y c h o f i c e r ó w z r e g i m e n t u g w a r d i i p i e s z e j n i e p o d j ę ł o s ł u ż ­ b y u S z w e d ó w p o z a g a r n i ę c i u t e j j e d n o s t k i w l i s t o p a d z i e 1 6 5 5 r . , a l e z a ­ c i ą g n ę ł o s i ę w 1 6 5 6 r . d o n o w o p o w s t a ł y c h j e d n o s t e k a u t o r a m e n t u c u ­ d z o z i e m s k i e g o . P r z y k ł a d e m n i e c h b ę d z i e M i c h a ł E r n e s t ( E r e n r e i c h ) S e i d - l i n g e r , k t ó r y p o d j ą ł s ł u ż b ę w r a j t a r i i J . L u b o m i r s k i e g o w k o m p a n i i W ł a ­ d y s ł a w a Ł a s z o w s k i e g o j a k o p o r u c z n i k 6 1 . W p ó ź n i e j s z y m o k r e s i e p e w n a c z ę ś ć o f i c e r ó w z j e d n o s t e k g w a r d y j s - k i c h J a n a K a z i m i e r z a z a s i l i ł a k a d r ę w y ż s z y c h d o w ó d c ó w a u t o r a m e n t u c u d z o z i e m s k i e g o . I t a k , J a n S t a c h u r s k i k a p i t a n , m a j o r a n a s t ę p n i e o b e r ­ s z t e r l e j t n a n t r e g i m e n t u g w a r d i i p i e s z e j p o d k o m e n d ą W i l h e l m a B u t l e ­ r a , a p ó ź n i e j S t e f a n a N i e m i r y c z a n a p o c z ą t k u 1 6 6 2 r . p r z e j ą ł t e n r e g i ­ m e n t j a k o s a m o d z i e l n y d o w ó d c a 6 2 . J a k o g e n e r a ł m a j o r p o s i a d a ł w k o m ­ p u c i e r e g i m e n t p i e s z y , k t ó r y p o c z ą w s z y o d 1 6 6 7 r . s t a ł z a ł o g ą w B i a ł e j C e r k w i , k t ó r e j k o m e n d a n t e m b y ł w ł a ś n i e J . S t a c h u r s k i 6 3 . N a s z c z e g ó l n ą u w a g ę z a s ł u g u j ą l o s y d o w ó d c ó w p o s z c z e g ó l n y c h k o m p a n i i g w a r d i i p i e ­ s z e j p o d d o w ó d z t w e m F r o m h o l d a W o l f a , a n a s t ę p n i e E r n e s t a D e n h o f a . M i m o r e d u k c j i t e j j e d n o s t k i w 1 6 6 7 r . d o 3 0 0 p o r c j i n a d a l s ł u ż y l i o n i , p o c z ą t k o w o n a a s e k u r a c j ę R z e c z y p o s p o l i t e j , a ż d o 1 6 7 2 r . p o d k o m e n d ą J a n a K a r o l a W o l f a 6 4 , a b y p ó ź n i e j z a s i l i ć k o r p u s o f i c e r s k i w k o m p u c i e w o j s k a k o r o n n e g o . A o t o k i l k u z n i c h : — k p t . F l a n c ( F l a n c z ) w l a t a c h s i e d e m d z i e s i ą t y c h z o s t a ł o b e r s z t e r l e j t n a n t e m w r e g i m e n c i e d r a g o n i i ł o w c z e g o k o r o n n e g o J a n a Ż e l e c k i e - g o 6 5 .

59 A G A D , A SW , dz. 43, s. 98: ra ch u n k i sk a rb o w e tej jed n ostk i. Por. J. W i m ­ m e r , M a t e r i a ł y 1648— 1655, s. 502— 503.

60 V L t. IV, f. 876. Por. J. W i m m e r , M a t e r i a ł y do za g a d n i e n ia o r g a n iza c ji i li c z e b n o ś c i a r m ii k o r o n n e j w la t a c h 1655— 1660 [cyt. dalej: M a t e r i a ł y 1655— 1660], SM H W t. IV , W arszaw a 1958, s. 526— 527.

61 H. Ch. H o l s t e n , P r z y g o d y w o j e n n e 1655— 1666, w y d . T. W a s i l e w s k i , W arszaw a 1980, s. 13, 108, 129.

e2 O ficja ln ie p rzeją ł te n reg im en t od 1 sty czn ia 1662 r. (A GA D, A S W dz. 86, nr 50, s. 112, 128).

63 N a p o czątk u 1671 r. po jeg o śm ierci p rzeją ł po n im reg im en t J a n Z ygm unt L o eb el (J. W i m m e r , W o j s k o p o ls k ie , op. cit., s. 149, 156, 163).

84 G w ard ia ta pod k om en d ą b y łeg o ob erszter le jtn a n ta p iech o ty JK M ci J. K. W olfa p o czy n iła zn aczn e szk od y w m a jętn o ścia ch w o je w o d z in y k ra k o w sk iej (za­ p e w n e H elen y T ek li z O ssoliń sk ich , ż o n y A lek sa n d ra M ich ała L ub om irsk iego, w o je w o d y k ra k o w sk ieg o w la ta c h 16i>8—1677) w lu ty m 1671 r. Zob. W A P K raków , K ra k o w sk ie gr. rei. nr 98A, s. 499—i0 0 : „R egestr p rzech od zących ch o rą g w i w o jsk a JK M ci przez m a ję tn o śc i N ied źw ied ź JM P an i w o jew o d zin y k ra k o w sk iej w 1671 r .”. 65 J. W i m m e r , M a t e r ia ł y d o za g a d n i e n ia o r g a n iza c ji i li c z e b n o ś c i a r m i i k o ­ ro n n e j w la t a c h 1673— 1679 [cyt. d alej: M a t e r i a ł y 1673— 1679], SM HW t. V II, cz. 2, W arszaw a 1961, s. 434.

— p o r . g w a r d i i p i e s z e j w k o m p a n i i k p t a F l a n c a — M e r b a c h r ó w n i e ż p o d j ą ł s ł u ż b ę w t e j j e d n o s t c e o t r z y m u j ą c e t a t k a p i t a n a , z a p e w n e z a w s t a w i e n n i c t w e m d o t y c h c z a s o w e g o p r z e ł o ż o n e g o 6 6 . — k p t . F r a n e k o d c z w a r t e g o k w a r t a ł u 1 6 7 3 r . b y ł p o d p u ł k o w n i k i e m r e g i m e n t u p i e s z e g o w o j e w o d y c h e ł m i ń s k i e g o J a n a G n i ń s k i e g o 6 7 . — k p t . J a n K a r o l W o l f 6 8 w l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h b y ł s z e f e m w ł a s ­ n e g o r e g i m e n t u p i e s z e g o 6 9 . — k p t . K a s p e r J o s t B e r e n s f e i r 7 0 o b j ą ł p o J . K . W o l f i e t e n ż e r e g i ­ m e n t p i e s z y , k t ó r y m d o w o d z i ł d o 1 m a j a 1 6 9 4 7 1 . T a k ż e w g w a r d i i d r a g o ń s k i e j J a n a K a z i m i e r z a k i l k u w y ż s z y c h o f i c e ­ r ó w p o z o s t a ł o n a d a l p o m i m o r e d u k c j i 1 6 6 7 r . w k o m p u c i e k o r o n n y m , z J a n e m H e n r y k i e m B o c k u m e m , d o w ó d c ą w ł a s n e j j e d n o s t k i d r a g o ń s k i e j z a M i c h a ł a K o r y b u t a W i ś n i o w i e c k i e g o 7 2 . R ó w n i e ż j e g o p o d k o m e n d n y , o b e r s z t e r l e j t n a n t g w a r d i i d r a g o ń s k i e j z l a t 1 6 6 3 — 1 6 6 5 7 3 — M a r c i n K a ­ z i m i e r z K ą t s k i z a w d z i ę c z a ł d a l s z ą k a r i e r ę p o p a r c i u J a n a K a z i m i e r z a , k t ó r y j u ż w k i l k a n a ś c i e d n i p o ś m i e r c i W o l f a n i e o c z e k i w a n i e o b d a r z y ł g o g o d n o ś c i ą g e n e r a ł a a r t y l e r i i k o r o n n e j

7i.

Z g o d n i e z u n i w e r s a ł e m k r ó ­ l e w s k i m o t r z y m a ł t a k ż e r e g i m e n t g w a r d i i d r a g o ń s k i e j p o ś m i e r c i P i o t r a B r i o n a w 1 6 6 8 r . 7 S . T e d w i e n o m i n a c j e o t w o r z y ł y m u d r o g ę d o d a l s z e j k a r i e r y , s t a ł b o w i e m n a c z e l e w ł a s n y c h r e g i m e n t ó w p i e c h o t y i d r a g o n i i o d 1 6 6 8 r . d o 1 7 0 9 r . j a k o g e n . a r t y l e r i i k o r o n n e j i n a s t ę p n i e w o j e w o d a k i j o w s k i . Ś m i a ł o m o ż n a s t w i e r d z i ć , ż e s w ą p o z y c j ę , m a j ą t e k i s t a n o w i s ­ k a z a w d z i ę c z a ł w g ł ó w n e j m i e r z e s ł u ż b i e w o j s k o w e j . I n n y d o w ó d c a j e d n e j z k o m p a n i i g w a r d i i d r a g o ń s k i e j J a n a K a z i m i e ­ r z a p o d k o m e n d ą J . H . B o c k u m a — k p t . K n o b e l s d o r f f 7 6 w l a t a c h s i e d e m ­ d z i e s i ą t y c h i o s i e m d z i e s i ą t y c h X V I I w i e k u s t a ł n a c z e l e p i e c h o t y W a c ł a ­

ie A G A D , A S W dz. 86, nr 60, s. 65: rozliczen ie z dragonią ło w czeg o koronnego Jana Z a lęck ieg o z 1 m aja 1673.

87 J. W i m m e r , M a t e r i a ł y 1673— 1679, s. 430.

88 S tojąc na czele b yłej gw a rd ii p ieszej Jan a K azim ierza słu żącej na asek u ra cję R zeczyp osp olitej p r o w a d ził ro zm o w y z d w orem k r ó le w sk im -w ce lu u tw orzen ia now ego k om p u to w eg o r eg im en tu g w a rd ii p ieszej M ichała K oryb u ta W iśn io w ie c k ie ­ go. Zob. W A P K rak ów , P in o ccia n a , IT nr 376, s. 28— 29: list p rzy p o w ied n i na r e ­ gim en t p ieszy le ib g w a r d ii JK M ci dla J a n a K arola v o n L u d in g sh a u sen W olfa, K ra k ó w b.d. [1669].

89 J. W i m m e r , M a t e r i a ł y do za g a d n i e n ia o rg a n i z a c ji i li c z e b n o ś c i a r m ii k o ­ ron n ej w la ta ch 1683— 1689 i[cyt. dalej: M a t e r i a ł y 1683— 1689], SM H W t. VIII, cz. 1, W arszaw a 1962, s. 274.

70 V L t. V, f. 673: in d y g en a t dla K asp ra Jo st de B eren fo u r (B eren fau r, B ern e- feur), płka g w a rd ii k r ó le w sk ie j, p och od zącego z W estfa lii, za z a słu g i w w y p ra w a ch w o jen n y ch , 28 m aja 1685. Por. Z. W d o w i s z e w s k i , R e g e s t r y p r z y w i l e j ó w i n d y - ge n a tu w P o lsc e (1519— 1793). „M ateriały do b io g ra fii, g e n e a lo g ii i h era ld y k i p o l­ sk ie j” t. V, B u en os A ires—P a ry ż 1971, s. 43—44.

71 J. W i m m e r , M a t e r i a ł y do z a g a d n i e n ia o r g a n iza c ji i li c z e b n o ś c i a r m ii k o ­ ro n n ej w latach 1690— 1696 {cyt. d alej: M a t e r i a ł y 1690— 1696], SM H W t. IX , cz. 1, W arszaw a 1963, s. 272.

72 J. W i m m e r , W o j s k o p o ls k ie, s. 163, 165, 169— 170.

73 W A P K rak ów , Zbiór R u sieck ich nr 151A, cz. 2, s. 357: „P orach ow an ie z JM P anem K ą tsk im gen. a r ty le r ii k oron n ej, n a onczas jak o ob erszter le jtn a n te m w reg im en cie JM P ana B ok u m a cześn ik a W. K s. L it., g en era ł m ajora JK M ci”.

74 A G A D , M K nr 203, s. 535— 536 i S ig illa ta nr 9, s. 110: u n iw e r sa ł Jana K a­ zim ierza nad a ją cy gen era lstw o n ad a rm atą k oronną M. K. K ą tsk iem u , W arszaw a 31 gru d n ia 1665.

75 A G A D , M K nr 206, s. 471: lis t p r zy p o w ied n i Jan a K azim ierza dla M. K. K ą t- sk iego, W arszaw a 12 m arca 1668.

78 O szk od ach ja k ie p o czy n iła jeg o k om p an ia w T rzem eszn ie i w e w sia c h k lu cza g ą so w sk ieg o pod k o n iec 1664 r. zob. W A P Poznań, G n ieźn ień sk ie gr. rei. nr 74, s. 775— 779.

w a L e s z c z y ń s k i e g o , w o j e w o d y p o d l a s k i e g o ( 1 6 7 3 — 1 6 8 5 ) , a n a s t ę p n i e S t e ­ f a n a L e s z c z y ń s k i e g o , s t a r o s t y k a m i e n i e c k i e g o i k o w e l s k i e g o , j a k o o b e r ­ s z t e r l e j t n a n t t e g o ż r e g i m e n t u 7 7 . D o j e d n o s t e k k o m p u t o w y c h a u t o r a m e n t u c u d z o z i e m s k i e g o t r a f i ł o t a k ­ ż e w i e l u o f i c e r ó w z r a j t a r i i k r ó l e w s k i e j p o d k o m e n d ą F r a n c i s z k a B i e ­ l i ń s k i e g o , p o d k o m o r z e g o p ł o c k i e g o . O t o k i l k u z n i c h : — O t t o n F r y d e r y k F e l k e r s a m b , s ł u ż ą c y d ł u g o w r a j t a r i i J . L u b o m i r ­ s k i e g o , a n a s t ę p n i e w a r k e b u z e r i i k r ó l e w s k i e j j a k o o b e r s z t e r l e j t n a n t 7 8 j u ż o d 1 m a j a 1 6 6 4 o b j ą ł r e g i m e n t p i e s z y p o g e n . m j r P a w l e C e l l a ­ r y m 7 9 . P o n o w n i e w i d z i m y g o w k o m p u c i e j a k o s z e f a r e g i m e n t u p i e s z e ­ g o p o ś m i e r c i W ł a d y s ł a w a D e n h o f a , w o j e w o d y p o m o r s k i e g o , k t ó r y m d o ­ w o d z i ł d o k o ń c a p a n o w a n i a J a n a I I I 8 0 . — M a r c i n K a z i m i e r z B o r o w s k i , p ó ź n i e j s z y p o d k o n i u s z y k o r o n n y , p o ­ c z ą w s z y o d 1 6 7 3 r . s t a ł n a c z e l e p u ł k u d r a g o n i i , k t ó r y o d 1 l u t e g o 1 6 7 4 z o s t a ł p r z e m i a n o w a n y n a r e g i m e n t p i e s z y 8 1 p o d f a k t y c z n ą k o m e n d ą p p ł k a K o r f a a p o t e m p p ł k a B i e l a w a 8 2 . — ■ S t a n i s ł a w Z a b ł o c k i , w s t o p n i u c h o r ą ż e g o g w a r d i i s ł u ż y ł k i l k a l a t w r a j t a r i i F r . B i e l i ń s k i e g o 8 3 , a n a s t ę p n i e w a r k a b u z e r i i k r ó l e w s k i e j p o d k o m e n d ą M a r c j a n a S c i b o r a C h e ł m s k i e g o , p o d s t o l e g o s a n d o m i e r s k i e g o 8 4 . W 1 6 6 7 r . j e s t j u ż r o t m i s t r z e m j e d n e j z c h o r ą g w i t e g o r e g i m e n t u 8 S . N a ­ d a l s ł u ż y ł w o j s k o w o , m i m o c z ę ś c i o w e j r e d u k c j i t e j j e d n o s t k i , p e ł n i ą c w 1 6 6 9 r . f u n k c j ę k o m e n d a n t a n a f o r t e c y w M i ę d z y b o ż u 8 6 . W i d z i m y w i ę c , ż e d z i ę k i p o p a r c i u m o n a r c h y w i e l u o f i c e r ó w j e d n o s ­ t e k g w a r d y j s k i c h d o s z ł o n i e t y l k o d o w y s o k i c h s z c z e b l i w h i e r a r c h i i w o j s k o w e j , a l e o s i ą g n ę ł o z n a c z n e u r z ę d y i s t a n o w i s k a . D l a w i e l u z n i c h d e c y d u j ą c e b y ł y l a t a g d y z a c z y n a l i s ł u ż b ę w g w a r d i i k r ó l e w s k i e j . P r z y ­ 77 J. W i m m e r , M a t e r i a ł y 1673— 1679, s. 428; ten że, M a t e r i a ł y 1683— 1689, s. 272. 78 A G A D , A SW dz. 86, n r 58, s. 240— 244: ra ch u n k i sk arb ow e a rk a b u zerii k ró­ le w sk ie j p od k om en d ą F ran ciszk a B ieliń sk ieg o .

78 J. W i m m e r , M a t e r ia ł y 1660— 1667, s. 242—243: jak o sta ro sta c zo rszty ń sk i p o d p isa ł su fra g ia J an a III z ziem ią w a rsza w sk ą . Por. O. P i e t r u s k i , E l e k t o r ó w p o c z e t, k t ó r z y n i e g d y ś g ło s o w a l i na e le k c j a c h Jana K a z i m i e r z a 1648, J a n a III 1674, A u g u s t a II 1697 i S t a n i s ł a w a A u g u s ta 1764, k r ó l ó w p o ls k ic h i W. K s . L i t e w s k i c h , L w ó w 1845, s. 83.

80 J. W i m m e r , M a t e r i a ł y 1683— 1689, s. 272 n.; t e n ż e , M a t e r i a ł y 1690— 1696, s. 270 n.

81 J. W i m m e r , M a t e r i a ł y 1673— 1679, s. 430 n., 434 n.

82 Z n a z w isk ie m ty m sp o ty k a m y się k ilk a k ro tn ie, przy czym w p o ło w ie X V II w ie k u w y stę p u je w źród łach k ilk u w y ż sz y c h o ficeró w o ty m n azw isk u . N ie ja k i k ap itan lejtn a n t B ila w s łu ż y ł w r e g im en cie p ieszy m O ttona F ryd eryk a F elk ersa m b a w 1665 r. Zob. c o ty g o d n io w e rach u n k i tej jed n o stk i w A G A D , A S K dz. III, ks. V, s. 1029— 1055. In n y B ie la w (B ilau) b y ł k a p ita n em p u łk u p ieszego w o je w o d y ru sk ieg o S ta n isła w a Ja b ło n o w sk ieg o w 1666 r. T am że, s. 1089— 1093. J ed en z n ich b y ł w 1676 r. ob erszter le jtn a n te m p resid iu m B iałej C erk w i w r e g i­ m en cie p ieszy m O ttona E rnesta R appa (W AP K rak ów , Z biór R u sieck ich , nr 13,

s. 23). v

83 Jak o „chorąży g w a rd ii JK M ci” odebrał 19 m arca 1663 r. w e L w o w ie 23 556 zł (A G A D, A S K dz. VI, ks. X , s. 65).

84 W edług r o ili o ficeró w au to ra m en tu cu d zo ziem sk ieg o w z ię ty c h do n ie w o li pod C zęsto ch o w ą z 4 w rześn ia 1665 w y s tę p u je jak o k a p ita n le jtn a n t (BCzart., rkps 1656, s. 647).

85 W ed łu g ro ili z 1 lu te g o 1667 bfrł ro tm istrzem ark ab u zerii JK M ci po J a n ie F a lęck im (BOss., rkps 11801 III, n ie p a g in o w a n e; tam że testa m en t rotm istrza J. F a- lę c k ie g o z 18 sierp n ia 1668 sporząd zon y w S trzelew ie).

86 A G A D , A P P nr 133, s. 70: in stru k cja w o je w ó d z tw a p o d o lsk ieg o n a sejm e le k c y jn y nazn aczon y na 2 m aja 1669.

k ł a d e m n i e c h b ę d ą k a r i e r y : M a r c j a n a S c i b o r a C h e ł m s k i e g o 8 7 , p o d s t o l e g o s a n d o m i e r s k i e g o i d o w ó d c y a r k a b u z e r i i k r ó l e w s k i e j , k t ó r y d o k o ń c a p a ­ n o w a n i a J a n a I I I b y ł s z e f e m d r a g o n i i k o m p u t o w e j p e ł n i ą c j e d n o c z e ś n i e u r z ą d o b o ź n e g o k o r o n n e g o , a t a k ż e F r a n c i s z k a B i e l i ń s k i e g o , p ó ź n i e j s z e g o w o j e w o d y m a ł b o r s k i e g o 8 8 . J e d n o s t k i g w a r d y j s k i e d w ó c h o s t a t n i c h W a ­ z ó w b y ł y w i ę c s z k o ł ą w o j s k o w ą k o r p u s u o f i c e r s k i e g o a u t o r a m e n t u c u ­ d z o z i e m s k i e g o a r m i i k o r o n n e j , a l e c z y t y l k o ? Z p r z e s y c o n y c h k a d r ą o f i c e r s k ą i p o d o f i c e r s k ą j e d n o s t e k g w a r d y j s k i c h J a n K a z i m i e r z , w m i a r ę z w a l n i a n i a e t a t ó w w a r m i i l i t e w s k i e j c z y t w o r z e n i a n o w y c h z a c i ą g ó w , k i e r o w a ł t a k ż e d o k o m p u t u l i t e w s k i e g o w ł a s n y c h o f i c e r ó w g w a r d i i . W k o m p u c i e t y m p o d j ę l i s ł u ż b ę w l a t a c h 1 6 5 1 — 1 6 5 2 m . i n . : — O l b r y c h t G ó r e c k i , k t ó r y o t r z y m a ł l i s t p r z y p o w i e d n i n a 2 0 0 p i e ­ c h o t y c u d z o z i e m s k i e j 8 9 . — W a l e r i a n F a l ę c k i , s ł u ż ą c y w g w a r d i i d r a g o ń s k i e j j a k o k a p i t a n , o t r z y m a ł l i s t p r z y p o w i e d n i n a 2 0 0 k o n i d r a g o n i i 9 0 . S ł u ż b ę w a r m i i l i t e w s k i e j z n a l a z ł t a k ż e E b e r h a r d F r y d e r y k B o c k u m , b y ł y k a p i t a n g w a r d i i p i e s z e j J a n a K a z i m i e r z a p o d k o m e n d ą F r o m h o l d a W o l f a 9 1 . P o z a g a r n i ę c i u t e g o r e g i m e n t u p r z e z S z w e d ó w p o d j ą ł s ł u ż b ę w k o m p u c i e l i t e w s k i m 9 2 , a b y w l a t a c h s z e ś ć d z i e s i ą t y c h z o s t a ć d o w ó d c ą r e g i m e n t u d r a g o n i i w p r a w y m ( s a p i e ż y ń s k i m ) s k r z y d l e w o j s k a l i t e w ­ s k i e g o 9 3 . W o k r e s i e „ p o t o p u ” w k o m p u c i e l i t e w s k i m p o d j ą ł r ó w n i e ż s ł u ż b ę c h o r ą ż y g w a r d i i p i e s z e j p o d k o m e n d ą F r o m h o l d a W o l f a — J e r z y C y p r i a k i e w i c z ( C y p r y k o w s k i ) G a d z a ł ł a M . W l a t a c h s z e ś ć d z i e s i ą t y c h a w a n s o w a ł j u ż n a m a j o r a r e g i m e n t u d r a g o ń s k i e g o k a n c l e r z a l i t e w s k i e g o K r z y s z t o f a P a c a 9 S . P o z o s t a ł a c z ę ś ć o f i c e r ó w g w a r d i i J a n a K a z i m i e r z a p r z y b y ł a z j e d ­ n o s t e k o b u k o m p u t ó w : k o r o n n e g o i l i t e w s k i e g o . W w y n i k u o t w o r z e n i a s i ę m o ż l i w o ś c i s ł u ż b y w g w a r d i i k r ó l e w s k i e j , g ł ó w n i e w o k r e s i e w o j n y z e S z w e c j ą , c h ę t n i e t ę s z a n s ę w y k o r z y s t y w a l i . J u ż w p o ł o w i e 1 6 5 5 r . o b e r s z t e r l e j t n a n t r a j t a r i i B o g u s ł a w a R a d z i w i ł ł a J a n H e n r y k B o c k u m r o z p o c z ą ł s ł u ż b ę w g w a r d i i k r ó l e w s k i e j p r z e j m u j ą c p o z m a r ł y m F r y d e ­ 87 K. P i w a r s к i, M a r c ja n S c ib o r C h e łm sk i, P S B t. III, s. 284 n. 88 K. P i w a r s k i , F r a n c is z e k B ie liń sk i, P S B t. II, s. 46 n. 89 A k t y i z d a w a j e m y j e W i l e n s k o j u A r c h e o g r a f ic z e s k o ju K o m m i s s i e j u dla roz- bora d r e w n i c h a k t ó w w W i ln i e t. V III, nr 130, s. 275—277: u n iw e r sa ł Jana K azi­ m ierza dla O. G oreckiego, k a p ita n a g w a rd ii pieszej, W arszaw a 1 sty czn ia 1651.

90 B P A N K órnik, rkps 1558, s. 14: u n iw e r sa ł Jan a K azim ierza dla W. F a- lęck ieg o „oberstera gw ard iej n aszej d ra g o ń sk iej”, W arszaw a 27 sierp n ia 1652.

81 W edług ro ili z 1 p aźd ziern ik a b y ł k a p ita n em łe jtn a n te m w leib k o m p a n ii g w a rd ii p ieszej F rom h old a W olfa (A G A D , A SW dz. 82, nr 9, s. 13—15).

92 J. J a s n o w s к i, A l e k s a n d e r H i l a r y P o łu b iń sk i. D zia ła ln o ść w o j s k o w a w la ­ tach 1650— 1665, „P rzegląd H isto ry cz n o -W o jsk o w y ” t. X , 1938, s. 172: r eg estr ch o­ rą g w i sk ie r o w a n y c h p rzez P a w ła S a p ie h ę z o bozu pod G ieg u ży n em do K urlandii Pod k om en d ą A. H. P o łu b iń sk ieg o w 1659 r.

93 S. Fr. M e d e k s z a , K s i ę g a p a m i ę t n i c z a w y d a r z e ń z a s z ł y c h n a L i t w i e 1654— 1668, w y d . Wł. S e r e d y ń s k i , K ra k ó w 1875 s. 252: k om p u t w o jsk a W. K s. L ite w ­ sk iego z 1661 r. O dalszej słu żb ie i znaczn ej r o li w k orp u sie w o jsk a lite w sk ie g o św ia d czy u k ład o p oddaniu fo r te c y b y ch o w sk iej m ięd zy p u łk o w n ik ie m E berhardem B ock u m em a w o je w o d ą carsk im O w ierk iejem F ied o ro w iczem B o łty n em , obóz pod B y ch o w em 8 sty czn ia 1664 (BCzart., T ek i N a ru szew icza nr 157, s. 5—8).

94 Ja k o d ep u tat tego reg im en tu od eb rał od poborcy p o zn a ń sk ieg o k w it na 18 600 z ł (AGAD, A S K dz. V, ks. V III, s. 702).

95 A G A D , A rch iw u m T yzen h a u zó w [cyt. dalej: A Tyz.] n r B-52/145, s. 187— 189: M ich ał P ac do J. G adzały, m ajora r e g im e n tu d ragoń sk iego K rzy szto fa P a ca , M erecz 17 m arca 1667. Por. A G A D , A S K dz. IV , ks. X V , s. 646.