Marian Biskup
Materiały do dziejów komturstwa
toruńskiego z lat 1447-1448
Rocznik Toruński 34, 141-161
R O C Z N I K T O R U Ń S K I T O M 34 R O K 2007
Materiały do dziejów komturstwa toruńskiego
z lat 1447-1448
M a r ia n B isk u p
W A rchiw um Państw ow ym w Toruniu znajduje się pod sygnaturą Kat. II, V, 2 oryginalny tekst, stanowiący zestawienie dochodów i roz chodów kom turstw a toruńskiego d la lat 1447-1448. Spisany więc zo stał najpewniej w początkach 1449 r. na zlecenie ostatniego kom tura toruńskiego A lbrechta K alba przez jednego z jeg o pisarzy na papierze o objętości 28 stron.
Losy tego źródła były i są nieznane. W iadom o tylko, że w końcu XIX stulecia znajdow ało się ono w toruńskim Stadtarchiv i zostało wpisane do zbiorów miejskich przez burm istrza G eorga Bendera w 1879 r. N atom iast geneza jeg o pow stania je s t do dzisiaj niejasna. Istnieje jed n ak pow ażne przypuszczenie, że pow stało ono w związku z w izytacją ziem i chełm ińskiej zarządzoną w 1448 r. przez w ielkiego m istrza K onrada von Erlichshausen. W izytatorem dla ziem i chełm iń skiej został m ianow any w ójt lipieniecki Jerzy von Egloffstein, w tym czasie zarządzający także kom turstw em kow alew skim 1. C ieszył się on pełnym uznaniem w ielkiego m istrza K onrada von Erlichshausen, a po jeg o śmierci pod koniec 1449 r. także jeg o następcy Ludw ika von
Er-1 E. Weise, Georg von Egloffstein (ca. Er-1 4 0 9-Er-1458) und die Fortsetzung der Älteren
H ochmeister-Chronik, [w:] Preussenland und Deutscher O rden, W ürzburg 1958, s. 351; Visitationen im Deutschen Orden im M ilteialler, Teil 1: 1 2 3 6 -1 4 4 9 , hrsg. v. M. Biskup,
iichshausen. Pow ierzył on ma odpow iedzialną funkcję w izytatora d o mów Zakonu w krajach Rzeszy Niemieckiej w 1451 r. Pozostałością jego działalności wizytatorskiej było zgromadzenie zbiorów dokum en tów lub korespondencji, które najpewniej były przechow yw ane na zamku w Lipienku - siedzibie w ójta aż do początków 1454 r. Zostały one przejęte w początkach lutego 1454 r. przez zrew oltow ane stany pruskie i najpewniej przekazane do Torunia, w którym urzędow ała Tajna Rada Związku Pruskiego. Egloffstein był w tym czasie nieobec ny w ziemi chełm ińskiej, gdyż na polecenie w ielkiego m istrza podjął dyplom atyczną podróż do zamku w Bobrow nikach (ziemia dobrzyń ska), aby pozyskać poparcie dla Zakonu ze strony wojew ody inow ro cław skiego i starosty bobrow nickiego M ikołaja Kościeleckiego. Za kończyło się to zatrzymaniem Egloffsteina i jego dłuższym pobytem w polskim więzieniu.
Przejęta korespondencja przeszła więc pod opiekę w ładz zw iązko wych, a w praktyce miasta Torunia. Losy jej nie były długo znane. Dopiero w 1881 r. staraniem burm istrza toruńskiego G eorga Bendera, który uporządkował wcześniej w 1879 r. zbiory archiw alne, została podjęta akcja wymiany tej korespondencji z A rchiw um Państw ow ym w Królewcu, co istotnie nastąpiło w początkach 1882 r. W rezultacie w A rchiw um Państwow ym w K rólewcu znalazły się listy czy doku menty grom adzone przez Egloffsteina. Zabrakło jed n ak w śród nich zestawienia dotyczącego dochodów i rozchodów kom turstw a toruń skiego z lat 1447-14482. Pozw ala to zakładać, że archiw iści toruńscy mogli uznać rękopis dotyczący kom turstw a toruńskiego za ściśle zw ią zany z przeszłością ich miasta i dlatego nie należało go oddaw ać do Królewca.
Rękopis należy do kategorii zestawień czynszow ych kom turstw a toruńskiego, podobnie ja k tekst z 1437 r., drukow any w 1958 r. przez Petera G. Thielena pod mylnym określeniem „Das grosse Zinsbuch des Deutschen R itterordens” ; w publikacji tej ukazały się bow iem zestaw ienia komturstw krzyżackich, będące m ateriałem uzyskanym
2 E. Weise, Georg von Egloffstein, s. 359-3 6 1 ; P. Cierzniakowski, Krzyżacki baliwat
Lom bardii w połow ie X V w ieku, Zapiski H istoryczne, t. 68: 2003, z. 4, s. 1 3 5-136.
przez wizytatorów w ielkiego m istrza Paw ła von R usdorf (s. 92-94). N asz rękopis spisany w początkach 1449 r. je s t częściow o bogatszy inform acyjnie. D otyczy jednak głów nie ukazania całości dochodów i rozchodów kom turstw a toruńskiego z lat 1447-1448. D latego Hans M aercker, który zajął się bliżej danymi naszego rękopisu, w 1899— -1 9 0 0 r. określił go mianem „Księgi rachunkow ej” (Rechnungsbuch). Istotnie daje on mniej informacji dotyczących ilości łanów uprawnych w poszczególnych wsiach, podając głównie ich roczną wartość pienięż ną. W zasadzie więc źródła z 1437 i 1449 r. uzupełniają się w swoich informacjach dotyczących poszczególnych wsi czy folwarków. Źródło z 1449 r. ma w iększą w agę przez inform acje o różnych dochodach pieniężnych tak ze wsi czynszow ych ja k folw arków , m łynów i rybo łów stwa. Zdecydow anie w dziale w ydatków różnego rodzaju dom inują opłaty dla kuchni, koszty odzieży, rzem ieślników zam kow ych, rybo łów stwa, winorośli i folwarków, wreszcie podróży „służbow ych” do M alborka czy do K rólestw a Polskiego. Przy sum owaniu dochodów zostały pom inięte szczegółow e dane urzędu młyńskiego i rybackiego, podano tylko całościow ą kw otę 1115 grzywien, 22 szkojców i 27 fe- nygów. N atom iast przy wydatkach podano kwotę 1401 grzyw ien, 23 szkojce i 7 fenygów , co stanowi różnicę w wysokości 380 grzyw ien i 6 fenygów 3. W każdym jed n ak razie zestaw ienia te ukazują pozytyw ną sytuację komturstwa toruńskiego u schyłku panow ania zakonu krzy żackiego. S ą one bow iem ostatnim i w historii kom turstw a i jeg o upo sażenia, ukazującym i szerszy krąg jeg o działania gospodarczego.
Znaczenie tych danych docenił Hans M aercker, chociaż w sposób połowiczny: przez ogłoszenie dochodów i rozchodów kom turstwa tylko w skrótow ej postaci, a przy rezygnacji z całości ich opublikow ania. W ten sposób zubożył jednak ładunek informacji dotyczących w e wnętrznego życia pracow ników kom turstw a toruńskiego, ja k też spra wy odzieży i butów oraz ich producentów , w ypieku żyw ności przez piekarzy, składu pracow ników rybołów stw a i m łynarstw a oraz osób zatrudnionych przy hodowli winorośli. Ukazać także można było
wydat-3 H. M aercker, Geschichte d er ländlichen Ortschaften und d er drei kleineren Städte
ki przy budow nictw ie na zamku toruńskim , ja k rów nież we wsi Stary T oruń dla w zm ocnienia biegu W isły. Nie zabrakło też danych o kon taktach ze św iatem religijnym w C hełm nie, ale i z „ludźm i gier” (spiellewteń) w obu miastach Torunia. N ie brak także danych o pra cach budow lanych i wydatkach na folwarkach w K ow rozie i M lewcu, zw łaszcza o w ysokości opłat dla czeladzi i rzem ieślników . D ane te ukazują więc szerzej funkcjonow anie życia codziennego nie tylko na samym zamku kom turskim , ale i na niektórych w siach i folwarkach. D latego uznano za celow e w ydanie pełnego tekstu z A rchiw um Pań stw ow ego w T oruniu, aby ukazać niektóre rysy życia codziennego kom turstwa toruńskiego u schyłku je g o istnienia.
M a te ria ły d o d z ie jó w k o m tu rs tw a to ru ń sk ie g o d la la t 1 4 4 7 -1 4 4 8 [T o ru ń , 1449]
Or.: A rchiw um Państw ow e, Toruń, Kat. II, V, 2, fol. 12-26; 11 cm x 26, 1 cm, dobrze zachow any, fol. 26 zapisana tylko na początku uwagami marginalnymi. N a fol. 1 inform acja ręką X IX -w ieczną, za pew ne G eorga Bendera, „K om thurei T hom V, 2, 1 V isitations-Befand vom Jahre 144[] - tekst uszkodzony, 2. R echnung der K omthurei für das Jahr M artini 1447/48” i okrągła pieczęć z końca X IX w. „A rchiv T hom ” z herbem miasta z aniołem . N a k. 2 zapiska „Benutzt durch G. B ender 1881” . N a dalszych kartach wyciągi i obliczenia ręką XIX- -w ieczną (neogotykiem ). M ateriały źródłow e były użytkow ane szcze gólnie przez H ansa M aerckera, G eschichte d er ländlichen O rtschaften und d er drei kleineren Städte des Kreises T h o m , D anzig 1899-1900, N eudruck M ünster/W estfalen 2006, s. 17-20, z w ykorzystaniem da nych o m iejscow ościach kom turstw a toruńskiego, jed n ak głów nie dla ukazania dochodów i wydatków, a z ogólnym tylko streszczeniem da nych o innych rodzajach zajęć oraz o życiu codziennym na terenie zamku i we folwarkach. Całe źródło M aercker określił ja k o „R ech nungsbuch des K omturs A lbrecht K alb” .
W ykaz cytowanych jednostek pieniężnych pruskich: mr. - marka - grzywna chełm ińska
sc. - scot - szkojec vierd. - ferto - w iardunek schil. - schiling
lut - łut
den., fen. - denar, fenyg
(H . M a e rc k e r, o p .c it., s. 2 2 - 2 3 )
[fol. 12] Das nochgeschreben register und rechenschaft ist von aller entpfonuge und ufgift im ampt zu Thorn uff M artini im X LV IItcn jo re bas u ff M artini ins XLVHI"" ja r [11 XI 1447 - 11 X I 1448] bey bruder A lbrechts K alb geczeithen kom ptur doselbist1 bey guttem gelde.
Entphounge an zinsen A ldestad T hom 2 zinset jerlich uff M artini 3 mr. Dy N euw estad3 zinset 50 mr.
Dy w asserczinser louffen für sum ma 21,5 mr.
Dy freiheit und allerley gartenczins, hofesteten und schenckew erk. Sum m a 27 mr., 10, 5 sc.
Pzreseck4
V illa zinset von hüben, garten, kresczem und dem walde. Summ a 15 mr., 20 sc.
G orsko5
V illa zinset von hüben und dem kresczem singulis caputis.
1 A lbrecht Kalb, kom tur toruński (6 X I 1446—11 1454) - B. Jähnig, Z u r Stellung
des Kom turs von T h o m unter den D eutschordens-G ebietigern in P reußen, [w:] Thorn (Königin d er Weichsel 1 231-1981), 1981, s. 144.
2 Stare M iasto Toruń (A ltstadt T hom ). 3 N ow e M iasto T om ń (N eustadt T hom ).
4 Przysiek (Prziesiek), wieś. (Nazwy wsi rozw iązane według: K. Porębska, przy w spółpracy M. Grzegorza, Słow nik historyczno-geograficzny ziem i chełm ińskiej w śre
dniow ieczu, W rocław 1981).
5 Górsk (Gurske), wieś.
Sum m a 12 mr., 4 sc.
Sum m a deser seite 129 mr., 22,5 sc. [fol. 12 v] Scham aw 6
V illa zinset von hüben besczen allesam pt gerechent. Sum m a 31 mr., 3 sc.
Smogorsky7
V illa zinset von 10 hüben zu jare. Sum m a 5 mr.
Birgelaw 8
V illa von hüben, garten, kresczem im dorffe und vor dem hawße. Sum m a 17 mr., 16 sc.
Lanße9
V illa zinß von hüben und 2 kresczem. 23 mr., 10 sc.
B oßed o rff10
V illa3 u ff M artini zinßen [!] zin ß jerlich . 11 mr., 3 firdung.
Sum m a 88 mr., 23 sc. [fol.131 P ansaw 11
V illa hoth vor eynem jo re nicht geczinß, sunder nu u ff M artini sal es zinßen.
Sum m a 10b mr., 5 sc.
a Skr. „hoth das jo r freiheit gehath und sal nu vff M artini zinBen zinB jerlich ". b Pow tórzone i nie skr.
6 C zarnow o (Scham au), wieś.
7 Sm ogursk, w ieś, dziś połączona z C zarnow em . 8 B ierzgłow o (Birglau), wieś.
9 Łążyn (Lonczyn), wieś. 10 Z ta W ieś (B osendorf), wieś. 1' Pędzew o (Pensau), wieś.
W erpiczs12
V illa hoth von eynem jo re geczinß und synt eyns teils noch schuldig. Summ a 41 mr.
Lulkaw villa13 sal zinßen vor hüben, garten und kresczem. Summ a 28 mr.
Dy hoth der voyt zu Sobicz14 an geld myt dem zinshaber und sust an der zinßer zum L ew en15, Schrebernick16, W urst17 ingem anet, dovon her dem komptur scholdig ist.
Sum m a 92 mr.
Lewe v illa18 zinß von hüben und kresczem. Summ a 19 mr.
Sum m a 98 mr., 10 sc. abeczuslan0, was der voyt noch schuldig ist und dy 10 mr. von Pansaw 19, dy zu jo re nicht syn gevallen.
[fol. 13 v] W urst20
V illa zinß von den hub[e]n und den kresczem. Sum m a 15 mr., 9 sc.
Der hoth der voyt zu Subicz vor 1 jo re 6 mr. gehaben und ist gerechet in 82 mr. vorberurt.
W angeryn21
V illa zinß von den hüben und kresczem. Sum m a 12 mr., 14 sc.
c N a m arginesie inną ręką dopisane „10 sc.’\ w tekście nadpisane „5 sc.” . 12 W ypcz (W irbsch), wieś.
13 Lulkowo (Lulkaw), wieś.
14 Sobow idz (Sobbitz), siedziba krzyżackiego wójta tczew skiego na Pom orzu G dańskim.
15 M lewo (Lewen), wieś. 16 Srebrniki (Silbersdorf), wieś. 17 Kietbasin (W urst), wieś. 18 Por. przypis 15. 19 Por. przypis 11. 20 Por. przypis 17.
21 W ęgorzyn (W angeryn), wieś.
Schrebernick22
Zinßet sum ma 25 mr., 3 sc.
D er hoth der voyt 10,5 mr. ufgehaben und ist ingera[...]ten myt den vorbenupten 82 [mr.]
G runaw 23
V illa zinß von hüben, garte[n] und kresczem, Sum m a 22,5 mr., 1 sc.
Sum m a 80 mr. 12 sc.
D er ist 16,5 mr. abeczuslan vons V oytek wegen. Ifol. 14] G roße Rogaw 24
V illa zinß von hüben, garten, kresczem, waltczins. Sum m a 33 mr., 13 sc.
C leyne Rogaw 25
V illa hoth vor eynem jo re geczinß vor hüben und 8 morgen. Sum m a 17 mr.
G rannczs26
V illa dabat vor hüben und kresczem. Sum m a 39,5 mr., 2 sc.
L ew biczs27
V illa dabat vor 1 jo re von allerley zinsen. Sum m a 10 mr., 1 firdung.
K irchdorff28
V illa dabat vor eynen jo re von den besaczten hüben. 14 mr., 16 sc.
Summ a 114 mr., 1 sc.
22 Por. przypis 16. 23 G ronow o (G ranau), wieś. 24 R ogow o (Gross R ogau), wieś. 25 R ogów ko (K lein Rogau), wieś. 26 Grębocin (G rannczs, G rem boczyn), wieś. 27 Lubicz (Leibitsch), wieś.
[fol. 14v] Posem sdorff29
Villa zinset von den hüben und kresczem. Summ a 20 mr., 15 sc.
Item Posem sdorff30 und Lulkaw 31 zinßen 1 mr. vor ere syetrift. Vorwerckczins:
Swirczsen32 dy hofe und Piw enicz33 der hoffe und eczliche garten und kresczem.
Summ a 29, 5 mr. M olenczins: Dy B orm ole34 zinß 6 mr. Dy mole zu Screbicz35 zinß 5 mr. Dy kopperm ole 6,5 mr.
Dy mole zu Sm agorsky36 2,5 mr. Dy mole zu B oszendorff37 5 mr.
Item von A ldenhuße38 der kom pthur39 dedit 100 mr. Item 72 mr. vor 1 last weynd.
Sum m a 247 mr., 3 sc.
[fol. 15] Item synt heide und w eide geachtet u ff 160 mr. Item 6 mr. 4 sc. entphangen von W eipiczs40.
Item 9 mr., 18 den. vor wolle.
d Skr. „d” .
29 Łysom ice (Lissom itz, Posem dorff), wieś. 30 Por. przypis 29.
31 Por. przypis 13.
32 Św ierczyny (Swirczin), folwark. 33 Piw nice (Piw enitcz), folwark. 34 B arbarka (B om m ole), mtyn.
35 M tyn w Srebrnikach, znany pod nazw ą „Skrobacz” . 36 M tyn w Sm ogursku, dziś połączonym z Czarnowem . 37 M tyn w Złej W si (Bosendorf).
38 Starogród (Althaus), zam ek kolo C hełm na, siedziba komtura. 39 Kom turem starogrodzkim w r. 1449 był Jan Erlebach. 40 W ypcz (W ibtsch), wieś.
Item dy fischereye u ff dem W eczm er41 hoth inbrocht. Sum m a 57 mr.
Item dy fischerye zum Lew en42 hoth inbrocht. Sum m a 10 mr. minus 18 den.
Item hoth der kom pthur vor w altczins zur Seidaw 43. Sum m a 1 mr., 3 fird.
Sum m a 86 mr., 22 sc.
[fol. 15v1 Item entpfangen us der walkmole. Sum m a 39,5 mr.
Dy fere hoth inbrocht dis ior obir. Sum m a 165 mr., 1 sc. V or m ilchspeise us allen hofen. V or potter, keße us den hofen vorkouft.
Sum m a 12 mr., 21 sc. Sum m a 266 mr., 9 sc., 1 schil. (fol. 16] Entphounge
Us der Tripsm ole44, der6 N euw enm ole und den molen vor dem haw ße45 von malcze 30 mr.f, 2 sc.
Item von pfundm eel zu m alen 2,5 mr. Item 8 mr. 2 sc. von malgelde inr Tripsm ole. Item 15 sc. von malgelde vorm hawße.
Sum m a 41 mr. 7 sc. Us hofen entphangen g:
Seydaw 46
' W yraz popraw iony. W yraz popraw iony. 8 Skr. „K ufros".
41 Jezioro W etczm an (W etzm ann-See), dziś nieistniejące.
42 Rybołów stw o n a Jeziorze M lew ieckim przy wsi M lew iec (Lewen). 43 Jedw abno (Seide), wieś.
M łyn Trzepocz (Tripsm ole) przed Starym M iastem Toruniem . Now y M łyn i m łyny przed zam kiem toruńskim .
Von fischen, flössen, dem slage und eczlich jungfye vorkouft. Summ a 4 mr., 3 fird.
Sum m a 4 mr. 3 fird.
Ifol. 16v] Summ a aller entphange. Singulis computatis:
1115 m r.h 22 sc. 27 den.
Usgenomen m olampt und fischampt. [fol. 17] Summ a 77 mr., 3,5 sc.'
[fol. 17v] U sgift zu allerley notdorft des hawßes. Prim o des coventen kochen zu allerley notdorft.
Sum m a 420 mr., 14 den.j
D ie komthurs kuchek und uff den m eister und allerley gasterye myt gebietigern.
Summ a 53,5 mr., 23 den.
Des kom pthurs keller myt weyne, mete brom burgische und thornische byre vorleget.
46 mr., 10 sc. Vor 2 leste danczker byr.
Sum m a 12 mr.
Sum m a deßer seite ist obiral. 433 mr., 23 sc., 5 den.
. Skr. „27 den sc.” .
1 Skr. „U sgift des kom pturs vor allerley notdorft im hawße und hofen dis jo r obir coventlichen, vor ochsen vel cleyn und gropsalcz m yt fracht und allerley unkost” .
1 Skr. „Des kom pthurs keller m yt weyne, getrencke, danczker byer, brom ber-
gischs, thom ischs byr und fleischs, w eisbroth und ander notdorft zu des kom pturs tische louft singulis com pturs und u ff den m eistern und ander gebietiger. Sum m a 52 mr., 11 s c . , 21 den. Item 1 s[c.?]” .
W yraz dopisany.
[fol. 18] Trappie
Den hern eren zw elften vor kogelen und hoßen, sunderlichen eynen hem , der weg ist geczogetn, 1 zu loßen und reytm antel gegeben.
Sum m a 14 mr., 12 sc. D er dyner schone gewand.
Sum m a 54,5 mr.
D er dyner groegewand der hern iungen und stalken1 Sum m a 19 mr., 10 sc.
Gem eyne cleidunge also leynud, pelcze, jopen und sust den stalken, waynknechten, des kompturs iungen zu kogeln und hoßen und dem kapellan vor syn groegewand.
Sum m a 14,5 mr., 3,5 sc., 7 den.
Item eynen hofem eister 3m mr. vor seyne notdorft. Sum m a deßer ganczen seite 106 mr., 4 sc., 22 den. [fol. 18v] D en hern
gegeben vor schu und leynen cleider. Sum m a 19,5 mr.
D en dynem eren 17 vor schu und leynen cleider zu 2 mr. und 2 s[cot] und vor satelgeld das jo r obir.
Summ a 34,5 [mr.], 4 sc.
Item dem capellan vore schu und leynen cleider. Sum m a 3 mr.
D as gesinde belonet im haw ße u ff Lucie [13 XII] dy quatem per. Summ a 7,5 mr. 2 sc.
U ff auern dy quatem per Sum m a 15,5 mr., 1 lott
1 W yraz dopisany.
U ff Pfingesten dy quatem per Sum m a 15 mr., 1,5 sc. U ff C rucis dy quatem per
Summ a 14,5 mr., 4 sc., 6 den. Dem hofesneider gibt man jerlich.
Sum m a 6 mr.
Sum m a deser seite 115 mr., 21,5 sc., 1,5 den. [fol. 19] D y handw erker belonet
Smede
So hoth her vordynt obir jo r myt allerley sm edewerke im haw ße und hufbeslaen.
Sum m a 17 mr., 15 sc., 25 den. Schustereye
U nd hoth vordynet obir jo r den kom ptur myt seynem kam erjunge, briffjunge, der hem jungen etc. zu beschirm en m yt stefeln und cleynen schuen.
Summa 12 mr., 4 sc. Bother
M it em gerechent und hoth vordynet. Summa 9 mr., 16 sc., 1 den. Sum m a 39 mr., 11 sc., 16 den. [fol. 19v] M olampt:
. D er m olm eister hoth berechent seynen usgift. Koh gekouft.
Dyweile dy molen haben gestanden 9,5 last. Sum m a 52 mr., 1 fird.
Item vor der becker koh [...] maken. Sum m a 2,5 mr., 10 sc.
Item vor 4 steyne zu 4 marken und sust vor w eisbroth u ff dy feste dem convent und u ff unsern hoemeister.
Sum m a 21 mr., 10 sc.
Item futter den pferden an scrote und hecsel. Sum m a 14 mr., 9 sc.
G esinde belonet dis jo r obir. Sum m a 11 mr., 9 sc.
V orbuet myt naile, delen und zu vorpichen dy sleutse zu G ranunczs47 Sum m a 7 mr., 3,5 sc., 1 loth
Sum m a 113 mr., 11,5 sc. [fol. 20] Fischampt:
D er fischm eister hoth berechent gegen vor garne und tuchen u ff den W eczm ar48
Sum m a 16,5 mr. Item vor gesindelon
Sum m a 15,5 mr., 3 sc.
Item vor broth, erzis und haber und ander notdorft Sum m a 14,5 mr.
Sum m a 46 mr., 15 sc. Lew e fischereye49
Dy fischereye hoth gekost myt aller vorlegunge, gam en, syenen (?) speißen, getreen (?), kom e und lone.
Sum m a 12 mr., 3 den.
D er kom pthur hoth dem m olm eister zu hulffe gegeven 4 leste kom , dy kosten 26,5 mr., 4 sc."
Sum m a deser seite 85 mr., 7 sc., 3 den.
n Skr. „Summa. Deszer seite kom m en 15 sc., 3 den.” . 47 Śluza w G rębocinie (G ranncz), por. przypis 26. 48 Jezioro W etczm an, por. przypis 41.
[fol. 20v] W eyngarten
D er hinderste garte kostet myt aller vorlegunge also wochenlon den weynmayen zu zeumen und erbeyterlon.
Sum m a 22 mr., 17 sc., 5 den.
D er furderste garte kostet m yt allerley vorlegunge als obenberurt ist. Sum m a 24 mr., 10 sc., 21 den.
Zur kuche
Item 7,5 mr. vor 4 steyne wachs und 6 pfunde V or krewden
D en hem ufs fest ins kom pter kochen uff jor. Summ a 6 mr., 4 sc.
Ken M arienburg50 uff tagen vorczert. Summ a 12 mr.
Summ a deser seite 72 mr., 19 sc., 26 den.0 [fol. 21] H aber gekouft.
Zur szoet und den pferden zu futter. Sum m a 92, 5 mr., 1 sc., 7 den. Gerste gekouft.
Zu underm engunge.
Summ a 10 mr., 9,5 sc., 4 den. V or hacken zum karben im hawse.
Sum m a 2 mr., 22 sc., 9 den.
Oppergeld den dynem und hofem eistem gegeben uff W eynachten. Sum m a 3 mr., 21 sc.
Des kom pturs gerether heruff zufuren Sum m a 14 m r.p , 16 sc.
Sum m a deser seite 124 mr., 9 sc., 5 den.
0 Popraw ione „XVII den.” na „X X V I den.” . p Skr. „X” .
50 M albork (M arienberg), zam ek wielkich mistrzów.
(fol. 21 v] Pferde gekouft
Item pferde gekouft zu reiten und zu zyen Sum m a 20,5 mr.
Den bau im hawße usgenom en, was der haw sko[m ]ptur in seyner ge- meynen rechenschaft hoth usgegeben, zo hoth der kom ptur vor kalk, zigel, sparkalk und gelonet usgegeben.
Sum m a 14 mr., 3 fird.q D er bom im vorburge kostet.
Sum m a 8 [mr.].
Item von des hom eisters geheiße hoth der kom ptur gegeben zu houbte zu Aide T h o m 51
Sum m a 5 mr.
Bruder und hem us dem covent gesand m yt gerethe und zerunge und sust hem zerunge gegeben.
Sum m a 5,5 mr., 4 sc.
Sum m a deßer seite 53 mr., 22 sc. [fol. 22] Zins gegeben
Eyner nonnen zum Colm en52 5 mr.; N iclos von K asem sdorff 53 12 mr. 3 fird.; vor dy w eße zu Rogaw 54 5 fird.; den monchen zu den barfus- senr55 3 mr. 3 fird.
Sum m a des alles 22 mr., 3 fird.
Den stadknechten in beiden steten T hom ehulden spillew ten och dergleich lewten tranckgeld gegeben.
Sum m a 5,5 mr., 5 sc., 1 schill.
q Skr. „4” (?). r Skr. „y” (?).
51 Stary Toruń (A lthom ), wieś. 52 C hełm no (Culm ), miasto.
53 M ikołaj von dem Berge, właściciel Zakrzew ka (Kasem sdorf). 54 Rogow o (Rogau), wieś.
Zur iaith garne gekouft und sust vorlegunge. Sum m a 6 mr., 4 sc., 13 den.
Eyne neuw e flöße zu bauwen myt aller zugehorunge also delen, bran- gen, clam em , nailen, sontelen, peche und myt unkost und vorlom unge von deßem teile.
Sum m a 28 mr., 16, 5 sc. Summ a 63 mr., 8 sc., 10 den. Ifol. 22v] Gem eyne usgobe
Also von hoppen unsleit zu lichten haben zu G oczcze zu machen 1 vor essig, 1 som en zu dem covente, glißer eczliche gem uße zur ko chen, briftregem , sendeboten ken Polan zerunge und loen und eczliche strenge zu dem gerosti, dy mulner zu bessern, dem kom ptur 1 speiße- wayn und allerley gemeyne usgabe.
Summ a 114,5 mr., 4 sc., 5 den. [fol. 23 ] H ofe vorleget'
Seidaw36
G esindeion L ucie1 Sum m a 1 mr., 7,5 sc. U ff aueren. Sum m a 2 mr., 3 sc. U ff [...] (?). Summ a 2 mr., 1 flrd. U ff Crucis. Sum m a 1,5 mr., 0,5 fird. Item 2,5 mr. dem Roschinten.
Sum m a 9 mr., 19 sc., 15 den. Gem eyne usgobe.
V or allerley notdorft also vor hacken, vor pflugraden, vor fleischs, fischs und kostunge.
Sum m a 6 mr., 6 den.
s Skr. „K ufros” .
1 Skr. wyraz, nadpisane „Lucie” . 56 Jedw abno (Seide), wieś.
Den aust vorleget den snetez. Sum m a 6,5 mr., 1 sc., 2,5 den. D en haw er und gras zu slan.
Sum m a 6 mr., 0,5 fird., 22 den.
V orbuw et im hofe an den schoppen, stalle, badestoben und an der walkmolen.
Sum m a 9,5 mr. Dem sm ede vor 2 pflüge.
Sum m a 2 mr.
Sum m a des hofes zure Seidaw 41 mr., 1 sc., 8 pf.
[fol. 23v] K ufros57
Gesinde belonet uff Lucie [13 XII] Sum m a“ 5 fird.
Item zur quatem per noch dem A schtage Summ a’ 2,5 mr., 5 fird.
Item zur quatem per Trinitatis Sum m a 2,5 mr., 4 sc.
Item zur quatem per noch des H eiligen C reucztage Sum m a 2,5 mr., 4 sc.
D en karben zu belonen also pflachelder und treiber Sum m a 10 mr., 20 sc.
D er aust hoth gekostet das kom zu sneiden. Sum m a 16 mr., 5,5 sc., 4 den.
D em sm ede gegeben vor 3 pflüge Sum m a 3 mr.
"Skr. „ u ff 1” . v Skr. wyraz nieczytelny. 57 Folw ark K owröz (Kowros).
Item an der molen vordynet. Summ a 1 mr., 2 sc.
Sum m a 40 mr., 1 fird.w, 4 den. Ifol. 241 Kufros
G em eyne usgobe vor bauw en, graben, eyn pferd gekauft, theer zu wayn gekouft, vor hacken und allerley notdurft in den hoff gekouft.
Sum m a 12 mr., 0,5 fird., 9 den. Sum m a des hofes obir all [?] 52 mr.x, 9 sc., 13 den.
[fol. 24vJ Lewe58 gesinde Ion uff Lucie [13 XII] Dy quatem per u ff Lucie.
Summa 2 mr., 9 sc. Dy quatem per uff auer.
Sum m a 3 mr., 9 sc. Dy quatem per u ff Pfingisten.
Sum m a 3 mr., 9 sc. U ff Crucis ouch so vil.
Summ a des gesindelones 12,5 mr. Item dem schefer gibt man obir jor.
Sum m a 6 mr.
Item zymermanne gibt man obir jor. Summ ay 5,5 mr.
Sum m a deser seite 24 m r.z [fol. 25] Lewe
Den aust vorleget das korn zu sneiden. Sum m a 15,5 mr.
w Skr. „4 den.” . x Tekst nieco uszkodzony. y „10,5” .
z Skr. „3 fird.” .
58 Folw ark M lew iec (Lewen, Mlewo).
Den haber zu hauben von 120 morgen. Sum m a 8 mr.
G ras zu slon von 144 morgen und eczliche obirm oße, m esselon und 1 tonne couet den hau wen.
Sum m a 11 mr., 1 sc., 21 den.
D er sm id ist vordinget vor“ 3 pflüge zu 1 mr. Sum m a 3 mr.
Item hot her gemeyne sm edew erck vordynet. Sum m a 5 fird.
V or graben und bauw en Sum m a 7 mr., 2 sc. V or 2 kobelen gekouft
Sum m a 2,5 mr., 1,5 sc. Sum m a 28 mr., 10 sc. [fol. 25v] Lewe
V or gerste, haber, dem und dergleich futter gegeben. Sum m a 13 mr., 8 sc., 27 den.
G em eyne vs[...]beab vor allerley notdorfft des hofes Sum m a 17 mr., 20 sc., 20 den.
Sum m a des hofes zum Lewen 83 mr., 15 sc., 17 den.
[fol. 26] Sum m a sum m arum aller usgift 1501 mr., 23 sc., 7 den.
usgenom en m olam pt und fischam pt [fol. 26v] O birlauff obir alleac entphounge
Sum m a 386 [mr.], 6 den.
usgenom en m olampt und fischam ptad.
2 Skr- ”4”- Tekst uszkodzony.
T ekst uszkodzony.
In n ą ręk ą dopisano „In nom ine D omini om ne genu flictan [?] celestium , terre- strum et intem orum [?]"; niżej „In nom ine D om ini om ne genu".
