Stanisław Kołodziejski
Kozłów, woj. kieleckie
Informator Archeologiczny : badania 24, 100-101
1990
1 0 0 Późne średniowiecze w podziem iach pofranciszkańskiego kościoła klasztornego. Średniow ie cze XIV-XV w.
W lutym i m arcu 1990 roku na zlecenie M uzeum dokonano eksploracji naw arstw ień stu d n i znajdujące] się w zespole krypt kościelnych. Istnienie tej stu d n i stwierdzone zostało w trakcie bad a ń arch eotogiczno-archl tektonicznych krypt. S tu d n ia znajdowała się we w tórnie w ykona nym przejściu między kryptą znajdującą się pod korpusem kościoła a kryptą pod prezbiterium . C em browina stu d n i w ykonana została z łam anego kam ienia, jej w ew nętrzna średnica w części stropowej wynosiła 1.5 m, nato m iast w partii dennej 1,3 m. G rubość ścian cembrowi ny sięgała 0,3 m.
W trakcie eksploracji znajdującego się w jej w nętrzu w ypelniska uzyskano n astępujące dane: do głębokości 2,20 m licząc od korony cembrowiny mieliśmy do czynienia z zasypiskiem , powstałym po utracie funkcji przez b adany obiekt. Dopiero poniżej stw ierdzono istnienie naw arstw ień leżących in situ. Mieliśmy tu do czynienia z trzem a poziomami użytkowymi. Pierwszy poziom użytkowy, licząc od góry studni znajdował się n a głębokości 2,20 do 2,80 m, kolejny zalegał od 3,0 do 3.9 m, 2aś o statn i stwierdzono na głębokości 4,45 do 5,40 m. Na tej też głębokości znajdowało się dno obiektu, spoczywające n a litej skale. Poziomy użytkowe przedzielone były jałowymi w arstwam i nam ulowymi.
We w szystkich trzech poziomach odkryto 45 całych naczyń, ponad 2500 fragmentów ceram iki, fragm enty kilku naczyń szklanych a także drew nianych. Uzyskany m ateria! zabytko wy je s t dość jednorodny chronologicznie. Niemniej wiadomo, że k onsekracja kościoła n astą p iła n a początku XVI w. (1503J, a rozpoczęcie jego budowy, co je s t jednoznaczne z zaniechaniem użytkow ania stu d n i, n astąpiło pod koniec wieku XV. Biorąc więc pod uwagę stratygrafię sam ego obiektu, ja k i jego położenie w stosunku do kościoła, a także cechy form alne ceram iki oraz naczyń szklanych, stu d n ię możemy datować n a wiek XV. Być może dokładniejsza analiza pozwoli p rze su n ąć jej początki na koniec w ieku XIV.
D okum entacja z b ad a ń znajduje się u Wojewódzkiego K onserw atora Zabytków w Legnicy i w Muzeum Regionalnym w Jaw orze.
K alisz, M iasto lokacyjne AZP 6 6 -3 8
Wojewódzki K onserw ator Zabytków w Kaliszu
B adania prowadził mgr J a n u s z Tomala. Finansow ał WKZ w Kaliszu. Pierwszy sezon b ad ań . B aszta „Dorotka" (XIV w.)
Od stro n y m ia sta założono wykop o wym iarach 6 x 2 m. Stwierdzono, iż b aszta pow stała razem z m uram i Kazimierza Wielkiego, czyli w pol. XIV. F undam enty Jej w zniesiono z kam ieni era tycznych łączonych zapraw ą w apienną n a rzucie prostokąta. W wieku XVI n astąp iła częś ciowa przebudow a baszty. Od strony m iasta wstawiono fundam ent punktowy. J u ż w średnio wieczu bezpośrednio do m urów obronnych dostaw ione były domy. Odkryto podw alinę pieca ogrzewczego zbudow aną z dwóch w arstw cegieł, pomiędzy którymi znajdowały się zgniecione fragm enty naczyń (ponad 1000 fr.). B udynek ten uległ spaleniu, praw dopodobnie w pierwszej połowie XVI w. Po tym fakcie teren przylegający bezpośrednio do baszty „Dorotki" w ykorzystano pod cm entarz. Pra wodo podobnie w tym okresie przebito w m urze furtę.
Ponadto z in w e n ta ry z o w a n o istniejące i odkryte w poprzednich la tac h relikty murów obronnych. O kazało się, że linia m urów w niektórych m iejscach była przesuw ana. Ponadto stw ierdzono niezgodność w przebiegu linii murów w porównaniu z planem A. PolitaJskiego z 1785 r. (głównie w części wschodniej).
M ateriały zabytkowe oraz dokum entacja znajdują się w WKZ w Kaliszu.
Badania będą kontynuow ane.
Kozłów, woj, k iele ck ie Wojewódzki O środek Archeologicz
no-K onserw atorski w Kielcach
B adania prow adził d r S tanisław Kołodziejski. F inansow ał WO-AK w Kielcach, Trzeci sezon badań. Relikty obronnej rezydencji Lisów (XIV-XVw.).
Celem b a d a ń było rozpoznanie drew nianej zabudowy n a terenie centralnego członu ob ro n nej rezydencji. Odpowiednich danych dostarczyły 4 eksplorow ane wykopy, zlokalizowane w południow o-w schodnim rejonie założenia. Ich łączna powierzchnia wyniosła 45 m1, Z uwagi n a znaczne zniszczenie górnych w arstw obiektu, trudno n a tym etapie dokonać rekonstrukcji odsłoniętych reliktów zabudowy. Prawdopodobnie jeden z odkrytych obiektów pełnił funkcję piwniczki-chłód ni. Jej spąg sięgał do głębokości 140 cm w sto su n k u do ówczesnej powierzchni użytkowej i dochodzi! do poziomu wód gruntowych. Średnica wkopu, zakreślającego w rzucie poziomym owal, m iała w górnych partiach ok. 200 cm, a w spągowych ok. 90 cm. W obrębie obiektu znaleziono bardzo du żą ilość ceramiki.
Informator Archeologiczny 1990 101
W celu rozpoznania nary s u an ek su (przygródka), przyległego od północy do centralnego członu założenia, wytyczono pas 4 sondaży o szerokości 1 m i łącznej długości 22 m. Uzyskano w ten sposób ciągły przekrój naw arstwień. Precyzyjne wymiary tego siabo dotychczas rozpo znanego elem entu obronnej rezydencji u stalone zo staną w przyszłym sezonie.
W w yniku prac badawczych odkryto bogaty zespół zabytków ruchom ych. Wśród nich n a uwagę zasługują: zdobiona ornam entem rogowa oprawa (zapewne rękojeści noża), fragm enty podkowy, wędzidła, ostrogi z gwiaździstym bodźcem, sierp, 2 noże. 2 ogniwa m asywnego łańcucha, żelazne części wozu.
Zabytki znajdują się w WO-AK w Kielcach.
Zakończenie badań przewidywane w przyszłym roku.
PKZ Poznań Spółka z o.o. Pracownia Naukowo-Badawcza
Badaniam i kierował mgr Piotr Śniady. Prace wykonano n a zlecenie B iura Projektów Budownictwa Komunalnego w Poznaniu. Finansow ała Dyrekcja Rozbudowy M iasta Poznania. Pierwszy sezon badań. Pozosta łości po dworze n a kopcu z fosą (XVII-X1X w.) oraz o sa d a (?) średnio wieczna (XTV-XV w.).
Stanow isko znajdowało się praw dopodobnie na niewielkim cyplu n ad załomem krawędzi te ra sy zalewowej lewego brzegu Warty. O bszar ten został całkowicie przekształcony podczas prac ziem nych związanych z budow ą ujęcia wody w roku 1980. O becnie je s t to sztuczna w yspa n a 273 km biegu rzeki. Teren n ad al zagrożony — projektow ana d ruga linia kołektora wodnego w raz z w ałem ochronnym .
Wykopy zlokalizowano w oparciu o informacje mieszkańców i wyniki wcześniej w ykona nych wierceń, które udokum entow ały istnienie w arstw kulturow ych bądź rumowiskowych (do poziomu 2 m i więcej) zaw ierających m ateriał zabytkowy datow any n a okres nowożytny. Wytyczono trzy wykopy badawcze o łącznej powierzchni 47,5 m2 w układzie m ającym dać przekrój przez stanow isko. Eksplorację (do poziomu 2 — 2,5 m poniżej stro p u hum usu) przeprowadzono w arstw am i m echanicznym i o miąższości 10 lub 20 cm w obrębie w arstw kulturow ych b ąd ź n aturalnych. Układ stratygraficzny stanow iska w ogólnym zarysie p rze d sta wia się następująco:
I — w arstwy powierzchniowe — zasypiskowe, wyrównawcze powstałe przy niedawnej niw e lacji terenu, zawierające m ateriał ruchom y datowany na okres nowożytny.
II — niżej zalegające w arstwy będące pozostałościami rum ow iska budynku — zapew ne dworu rozsypanego po stoku kopca w raz z wytworami kulturowym i okresu nowożytnego
III — uw arstw ienie kopca, bez m ateriałów ruchom ych
IV — poziom elementów konstrukcji drew nianych i niższych partii fosy z w ystępującą
W n i c h c e r a m i k ą ś r e d n i o w i e c z n ą .
W trakcie b ad a ń uchwycono brzegi fosy, do której od stro n y kopca dochodzą konstrukcje drew niane składające się z dwóch p a r d ran ic odległych od siebie o ok. 0.30 m. Układy te są równoległe i zostały ułożone w odległości ok. 2 m. Pomiędzy nimt wbito kilka kołków w niere gularnym układzie. K onstrukcja ta być może Jest zw iązana (także chronologicznie) z odsłonię tymi w pobliżu śladam i ściany z dranic i wzm acniających ją kołków, zabitych bardzo głęboko (ponad 1,5 m. w regularnych, 80 cm odstępach). Zasięg i funkcja tej konstrukcji nie została Jeszcze w yjaśniona. Stanow iła o n a być może ścianę piwniczki dom ostwa lub stabilizow ała sypki grunt. Chronologia tych elementów została określona na podstaw ie wydobytej z wypeł- n isk a konstrukcji ceram iki na XIV-XV w. Ukształtowanie i przebieg, a także zaw artość k u ltu rowa w arstw rum ow iska (pogorzeliska) dworu sugerują wyraźnie, źe ją d ro i szczyt (a także i sa m budynek) znajdowały się w kieru n k u północno-w schodnim od tegorocznych wykopów I to zapew ne znacznie wyżej od obecnie zachowanego poziomu g ru n tu . Uformowanie się tych w arstw n astąpiło niejako „naturalnie" poprzez rozsypanie się a być może i rozgarnięcie rum o w iska (pogorzeliska) po sto k u kopca, przy w ykorzystaniu fosy Jako podręcznego śm ietnika.
Podczas eksploracji uzyskano znaczną Ilość (ponad 20 tys.) materiałów źródłowych z okresu nowożytnego (XVII-XIX w.) oraz kilkadziesiąt fragmentów ceramiki średniowiecznej {XIV-XV w.). W śród m ateriałów nowożytnych ilościowo zdecydowanie dom inują ulam ld naczyń (ponad 15 tys.) Wśród ceram iki b rak Jest porcelany i fajansu. Nadto wydobyto prawie 2 tys. fragm en tów kafli i po ok. 3 0 0 ułam ków przedmiotów ze szkła (głównie różnorakich naczyń) oraz m etalu (najczęściej gwoździ i różnego rodzaju okuć ale także i raki do obuwia, noże stołowe itp.). U zyskano również ok. 1 tys. fragmentów tzw. ceram iki budowlanej oraz praw ie 2 tys. ułam ków kości zwierzęcych. Spośród zabytków specjalnych należy wymienić 3 m ocno zniszczone m onety brązowe (zapewne Izw. Jjoraty n k n oraz grzebień kościany, zdobiony ornam entem geometrycznym.
Niezbędne w ydają się tu prócz dalszych prac wykopaliskowych b ad a n ia historyczne doty czące ta k sam ego Krajkowa ja k i najbliższej okolicy. B adania archeologiczne w następ n y m sezonie, po przeorientow aniu wykopów powinny w yjaśnić w szystkie zagadnienia związane z pow staniem i rozwojem tej wiejskiej siedziby dworskiej.
Krajkowo, gm. M osina woj. p ozn ań sk ie St. nr 4 AZP
