Nasiennictwo i odmianoznawstwo
A
A
A
N
N
N
A
A
A
L
L
L
I
I
I
Z
Z
Z
A
A
A
S
S
S
T
T
T
R
R
R
U
U
U
K
K
K
T
T
T
U
U
U
R
R
R
Y
Y
Y
O
O
O
D
D
D
M
M
M
I
I
I
A
A
A
N
N
N
O
O
O
W
W
W
E
E
E
J
J
J
N
N
NA
A
A
S
SI
S
I
IE
E
E
N
N
N
N
N
N
I
IC
I
C
C
T
TW
T
W
WA
A
A
Z
ZI
Z
I
IE
E
EM
M
M
N
NI
N
I
IA
A
A
K
KA
K
A
A
W
W
W
P
P
PO
O
OL
L
LS
S
SC
C
C
E
E
E
W
W
W
2
2
2
0
0
0
1
1
1
3
3
3
R
R
R
O
O
O
K
K
K
U
U
U
mgr inż. Irena StypaIHAR – PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: irenastypa@wp.pl
Streszczenie
Zastosowano metodę porównawczo-opisową oraz porównań i analogii. Strukturę odmianową analizo-wano na przykładzie odmian o największym udziale w produkcji nasiennej Polski w latach 2012 i 2013. Odnotowano duży spadek powierzchni plantacji nasiennych. Zakwalifikowano polowo 4759 ha, tj. 1,6% całkowitej powierzchni uprawy ziemniaka w Polsce. 66% ogólnej powierzchni nasiennej zaj-muje 25 czołowych odmian o udziale w reprodukcji powyżej 1%. Odmiany jadalne stanowią 50%, przeznaczone do przetwórstwa spożywczego 35% i skrobiowe 15%. Dominują na rynku nasiennym (pow. 3%): wczesna Vineta, bardzo wczesne Denar i Lord oraz średnio wczesna Tajfun. Wzrastająca liczba odmian zagranicznych, często nie zbadanych w naszych warunkach przyrodniczo-klimaty-cznych i niedostosowanych do lokalnych preferencji, powoduje rozdrobnienie produkcji i obrotów na rynku nasiennym. W grupie tej przeważają odmiany jadalne o cechach podobnych do cech odmian polskich.
Polsce oprócz 122 odmian ziem-niaka wpisanych w 2014 r. do kra-jowego rejestru (KR) od 1 maja 2004 mogą być uprawiane i reprodukowane odmiany z listy Wspólnotowego Katalogu Odmian Roślin Rolniczych (CCA). Katalog ten tworzą odmiany zarejestrowane w po-szczególnych krajach członkowskich UE. Odmiany znajdujące się w CCA (1527 wg danych z 2012 r.) są dopuszczone do obrotu na całym terytorium Unii i w konsekwencji w Polsce z roku na rok wzrasta ich liczba w reprodukcji (www.coboru.pl). Świadczy to o postępującej presji konkurencyjnej odmian zagranicznych, wynikającej w szczególności z dość agresywnego marketingu hodowli niemieckich i holenderskich, co ma wpływ na dużą rotację tych odmian i powoduje nieko-rzystne rozdrobnienie struktury odmianowej w naszym kraju.
Dobór odmian w poszczególnych krajach i regionach powinien być dostosowany do lokalnych preferencji rynku, gdyż jest to istotny czynnik, decydujący o efektywności produkcji ziemniaków (Stypa, Chotkowski 2012). Walory odmian hodowli polskiej, ma-jącej długą tradycję i osiągnięcia, uzasadnia-ją podjęcie starań o odzyskanie przynajmniej części utraconego na rzecz hodowli zagra-nicznych krajowego rynku nasiennego.
Celem opracowania jest analiza struktury odmianowej nasiennictwa ziemniaka w Pol-sce oraz zwrócenie uwagi na podobieństwo odmian polskich, pod względem specyficz-nych cech określających przydatność
użyt-kową, do odmian zagranicznych, również tych z CCA. Porównanie cech użytkowych może być pomocne przy doborze odmian w poszczególnych regionach naszego kraju i zachętą do tego, by mając do wyboru dwie odmiany o podobnych cechach, polską i za-graniczną, i znając lokalne preferencje ryn-ku, wybrać jednak odmianę polskiej hodowli.
Materiał i metody
W analizie zastosowano metodę porównaw-czo-opisową oraz porównań i analogii. Struk-turę odmianową analizowano na przykładzie odmian o największym udziale w produkcji nasiennej Polski w latach 2012 i 2013 (www.piorin.gov.pl). Jako materiał źródłowy wykorzystano zamieszczone na stronach internetowych dane inspekcji nasiennej do-tyczące wielkości zakwalifikowanej polowo powierzchni plantacji nasiennych ziemniaka, charakterystyki odmian zawarte w listach opisowych odmian COBORU (www.coboru. pl), katalogach krajowych i zagranicznych odmian ziemniaka oraz we Wspólnotowym Katalogu Odmian Roślin Rolniczych (www. europa.eu.int/eurlex/en/index).
Produkcja nasienna w Polsce
W 2013 r. odnotowano duży spadek po-wierzchni plantacji nasiennych ziemniaka. Zakwalifikowano polowo 4759 ha, co stanowi 1,6% całkowitej powierzchni uprawy ziem-niaka w Polsce. Liczba odmian reproduko-wanych przekracza liczbę odmian zareje-strowanych o 1/3 (tab. 1).
Tabela 1
Udział odmian ziemniaka w nasiennictwie w 2013 roku
Dostawca, producent materiałów nasiennych Liczba odmian w KR Liczba odmian w produkcji nasiennej Powierzchnia reprodukcji nasiennej (ha) Struktura (%) Hodowla polska 69 61 1599 33,6 Hodowla zagraniczna (krajowy rejestr) 53 31 1764 37,1 Hodowla zagraniczna (katalog CCA) - 86 1396 29,3 Razem 122 178 4759 100
W
W
W
Odmiany dominujące w reprodukcji nasiennej. W Polsce 25 czołowych odmian
o najwyższym udziale w reprodukcji nasien-nej (powyżej 1%) zajmuje 66% powierzchni nasiennej. W tym skoncentrowanym areale produkcji nasiennej (3147,3 ha) odmiany jadalne stanowią 50% (tab. 2, 6), przezna-czone do przetwórstwa spożywczego 35% (tab. 3, 5, 6) i skrobiowe 15% (tab. 4). Domi-nujące, o największym udziale w rynku na-siennym ziemniaka (powyżej 3%), i najważ-niejsze z grupy odmian jadalnych to: nie-miecka wczesna Vineta, a następnie 3 od-miany polskiej hodowli – 2 bardzo wczesne Denar i Lord oraz średnio wczesna Tajfun. W przedziale tym, ale o nieco mniejszym udziale (poniżej 3%), mieszczą się 3
odmia-ny niemieckie: średnio wczesna Satina, wczesna Bellarosa i średnio późna Jelly. W tabeli 2 dobrą pozycję zajmują również 2 odmiany polskie – wczesna Owacja i średnio wczesna Irga, zarejestrowana w 1987 r. Każda z tych wyróżnionych odmian oprócz bardzo dobrego smaku i wysokiej plenności ma dobrą morfologię bulw: płytkie oczka i co najmniej dobrą regularność kształtu. Odmia-ny te reprezentują różne typy kulinarne: AB (miąższ o zwięzłej konsystencji i delikatnej strukturze) – Denar, Lord i Vineta, B (miąższ lekko mączysty, wilgotny, o dość zwięzłej konsystencji) – Irga, Satina, Bellarosa i Jelly, B-BC (miąższ lekko mączysty – Tajfun i Owacja.
Tabela 2
Jadalne odmiany ziemniaka z KR, dostępne na rynku w sezonie 2013/2014, o udziale w rynku przekraczającym 0,2% (zakwalifikowane w ocenie polowej)
Odmiana Właściciel, przedstawiciel hodowcy Udział w rynku (%) Powierzchnia nasienna (ha) Wskaźnik wzrostu powierzchni nasiennej w 2013 r. w porównaniu z 2012 (2012 = 100)
Vineta Europlant Niemcy 10,2 483,6 80
Denar HZ Zamarte 4,3 205,6 84
Lord HZ Zamarte 4,0 192,3 76
Tajfun PMHZ Strzekęcino 3,6 171,7 89
Satina Solana Niemcy 2,8 134,0 79
Bellarosa Europlant Niemcy 2,2 114,5 101
Jelly Europlant Niemcy 2,3 105,9 101
Owacja PMHZ Strzekęcino 1,3 61,2 59
Irga PMHZ Strzekęcino 1,3 59,6 83
Carrera HZPC Holandia 0,7 34,4 69
Dali HZPC Holandia 0,7 32,6 57
Miłek HZ Zamarte 0,6 29,7 93
Arielle Agrico Holandia 0,6 28,9 45
Impala Agrico Holandia 0,5 24,2 49
Cyprian PMHZ Strzekęcino 0,5 21,6 64 Sagitta HZPC Holandia 0,4 18,1 89 Oman HZ Zamarte 0,3 15,8 56 Michalina HZ Zamarte 0,3 12,7 211 Bryza PMHZ Strzekęcino 0,3 12,5 125 Gawin PMHZ Strzekęcino 0,3 12,3 39 Cekin PMHZ Strzekęcino 0,2 11,7 54 Bila HZ Zamarte 0,2 11,5 72
Ewelina Europlant Niemcy 0,2 10,6 36
Tabela 3
Odmiany ziemniaka z KR do przetwórstwa spożywczego, dostępne na rynku w sezonie 2013/2014,
o udziale w rynku przekraczającym 0,2% (zakwalifikowane w ocenie polowej)
Odmiana Właściciel, przedstawiciel hodowcy Udział w rynku (%) Powierzchnia nasienna (ha) Wskaźnik wzrostu powierzchni nasiennej w 2013 r. w porównaniu z 2012 (2012 = 100) Innovator HZPC 9,0 426,5 97 VR 808 KWS Holandia 0,9 41,1 37
Fresco Agrico Holandia 0,8 40,0 105
Asterix HZPC Holandia 0,4 19,3 156
Ramos KWS Holandia 0,4 17,7 233
Courlan SASA Szkocja 0,4 17,5 56
Victoria HZPC Holandia 0,2 11,0 85
Tabela 4
Skrobiowe odmiany ziemniaka z KR, dostępne na rynku w sezonie 2013/2014, o udziale w rynku przekraczającym 0,2% (zakwalifikowane w ocenie polowej)
Odmiana Właściciel, przedstawiciel hodowcy Udział w rynku (%) Powierzchnia nasienna (ha) Wskaźnik wzrostu powierzchni nasiennej w 2013 r. w porównaniu z 2012 (2012 = 100) Kuba HZ Zamarte 2,1 98,4 84 Skawa HZ Zamarte 1,8 86,9 116 Harpun PMHZ Strzekęcino 1,7 78,8 138 Inwestor PMHZ Strzekęcino 1,5 73,2 196 Rudawa HZ Zamarte 1,5 69,0 121 Glada PMHZ Strzekęcino 1,5 68,5 125
Zuzanna Europlant Niemcy 0,9 42,7 148
Jasia HZ Zamarte 0,9 42,2 74
Hinga PMHZ Strzekęcino 0,8 39,8 97
Pasja Pomorska PMHZ Strzekęcino 0,8 35,8 187
Pasat PMHZ Strzekęcino 0,7 34,1 52
Kuras Agrico Holandia 0,6 30,5 317
Cedron HZ Zamarte 0,4 19,9 224
Ikar PMHZ Strzekęcino 0,4 17,9 99
Następną grupę odmian czołowych, przy-datnych na produkty smażone, głównie na frytki lub chipsy, tworzą tylko odmiany za-graniczne. Są one akceptowane przez prze-mysł przetwórczy ze ściśle określoną tech-nologią uprawy i specjalnymi parametrami co do partii surowca i odmiany określonej w umowie kontraktacyjnej. Dominującą odmia-ną z krajowego rejestru jest Innovator, o 9- -proc. udziale w reprodukcji, a następnie Hermes, Lady Rosetta i Saturna,
niechronio-ne prawem autorskim, o 2-3-proc. udziale w rynku nasiennym (tab. 5). Również dużą powierzchnię zajmuje Verdi, a w dalszej ko-lejności Markies, Omega i Albatros, która została skreślona w roku 2013 z KR.
Tabela 4 przedstawia odmiany skrobiowe mające najwyższy udział w rynku nasien-nym. W tym sektorze dominują odmiany pol-skie wyróżniające się wysokim plonem skro-bi: średnio wczesne Kuba, Harpun i Glada oraz późne Skawa, Investor i Rudawa.
Tabela 5
Odmiany ziemniaka z CCA
o największym udziale w produkcji nasiennej w Polsce w 2013 r. – niechronione
Odmiana Powierzchnia (ha) Udział (%) Przydatność użytkowa Typ kulinarny* Hermes 142,6 3,0 przetwórstwo – chipsy, średnio
wczesna do średnio późnej
BC Lady Rosetta 139,1 2,9 przetwórstwo – chipsy, średnio
wczesna
C Saturna 110,4 2,3 przetwórstwo – chipsy, średnio
wczesna do średnio późnej
BC Russet Burbank 22,0 0,45 przetwórstwo – frytki, średnio
wczesna do średnio późnej
CD Premiere 13,6 0,3 przetwórstwo – frytki, chipsy,
bardzo wczesna do wczesnej
BC
* typ kulinarny BC (pośredni – ogólnoużytkowy do mączystego), C (mączysty), CD (pośredni – mączy-sty do bardzo mączystego)
Odmiany z katalogu wspólnotowego.
W tabeli 6 wymieniono odmiany z katalogów wspólnotowych o udziale w powierzchni re-produkcji nasiennej od 0,2 do 2,6%, z po-działem na dystrybutorów (dostawców) ma-teriałów rozmnożeniowych. W ogólnej liczbie tych odmian najwięcej jest jadalnych – 16, następnie przydatnych do przetwórstwa na frytki i chipsy – 8 i tylko jedna odmiana skro-biowa. Wśród jadalnych kreacji najwięcej ma
krótki okres wegetacji (7 bardzo wczesnych, 4 wczesne), pozostałe 5 to odmiany średnio wczesne. W tym przedziale przydatności użytkowej dominują odmiany w typie kulinar-nym B, ogólnoużytkowym (7 odmian) i po-średnim AB, sałatkowym do ogólnoużytko-wego (6 odmian), pozostałe 3 są w typie pośrednim BC, od ogólnoużytkowego do lekko mączystego.
Tabela 6
Odmiany z CCA o największym udziale w produkcji nasiennej w Polsce w 2013 r.
Odmiana Powierzchnia (ha) Udział (%) Przydatność użytkowa Typ kuli-narny
Właściciel Solana Polska Sp. z o.o.
Verdi 122,0 2,6 przetwórstwo – chipsy, śr. wczesna BC
Primadonna 24,2 0,5 jadalna, wczesna B
Lilly 21,9 0,45 jadalna, śr. wczesna BC
Natascha 21,1 0,4 jadalna, wczesna B
Red Lady 13,4 0,3 jadalna, śr. wczesna B
Arcona 10,0 0,2 jadalna, bardzo wczesna B
Właściciel Agrico Polska Sp. z o.o.
Markies 92,8 1,9 przetwórstwo – frytki, późna BC
Agata 27,8 0,6 jadalna, bardzo wczesna AB
Riviera 27,3 0,6 jadalna, bardzo wczesna AB
Madeleine 19,7 0,4 jadalna, wczesna do śr. wczesnej AB Arsenal 11,9 0,25 przetwórstwo – frytki, późna BC
Właściciel Europlant Handel Ziemniakami Sp. z o.o.
Omega 56,7 1,2 przetwórstwo – chipsy, śr. wczesna BC
Nandina 18,1 0,4 jadalna, bardzo wczesna B
Odmiana Powierzchnia (ha) Udział (%) Przydatność użytkowa Typ kuli-narny Colette 12,5 0,25 jadalna, bardzo wczesna AB
Red Fantasy 10,5 0,2 jadalna, śr. wczesna B
Właściciel Norika Polska Sp. z o.o.
Albatros 54,0 1,1 przetwórstwo – chipsy, śr. wczesna C
Gala 46,0 1,0 jadalna, wczesna B
Kiebitz 14,7 0,7 przetwórstwo – chipsy, wczesna do śr.
wczesnej BC
Pirol 12,5 0,25 przetwórstwo – chipsy, śr. wczesna BC
Właściciel HZPC Polska Sp. z o.o.
Taurus 34,2 0,7 przetwórstwo – chipsy, śr. wczesna BC
Volumia 15,9 0,3 jadalna, bardzo wczesna AB
Bellini 12,4 0,25 jadalna, śr. wczesna do śr. późnej BC
Właściciel Nasiennictwo Bałtyckie Sp. z o.o.
Melody 41,6 0,9 jadalna, średnio wczesna BC
Właściciel KWS Polska Sp. z o.o.
Inova 11,1 0,2 jadalna, bardzo wczesna do wczesnej AB
* typ kulinarny: AB (pośredni – sałatkowy do ogólnoużytkowego); B (ogólnoużytkowy)
Podsumowanie
1. W Polsce 66% ogólnej powierzchni na-siennej zajmuje 25 czołowych odmian o udziale w reprodukcji powyżej 1%. Odmiany jadalne zajmują 50% tego areału.
2. Wzrastająca liczba zagranicznych odmian ziemniaka, często nie zbadanych w naszych warunkach przyrodniczo-klimatycznych i niedostosowanych do lokalnych preferencji rynku, powoduje rozdrobnienie produkcji i obrotów na rynku nasiennym. W grupie tej przeważają odmiany jadalne przeznaczone do bezpośredniej konsumpcji, o cechach podobnych do cech odmian polskich.
Literatura
1. Chotkowski J., Wróbel S., Rembeza J., Lenarto-wicz T. 2007. Polski katalog odmian ziemniaka. Wyd.
Wieś Jutra Warszawa; 2. Lenartowicz T. 2013.
Ziem-niak. [W:] Lista opisowa odmian. Rośliny rolnicze. COBORU Słupia Wielka: 73-111; 3. Lubecka-Zię-bińska J., Janiak W. 2011. Ziemniak. [W:] Lista
opi-sowa odmian. Rośliny rolnicze. Cz. 2. COBORU Słupia Wielka: 51-84; 4. Stypa I., Chotkowski J. 2012.
Kryte-ria doboru odmian ziemniaka do produkcji i użytkowa-nia. [W:] Produkcja i rynek ziemniaka. Red. nauk. J. Chotkowski. Wyd. Wieś Jutra Warszawa: 89-100;
5. Żalejko K. 2014. Bank informacji o sprzedaży
sa-dzeniaków jesień 2013/wiosna 2014. – Ziemn. Pol. 1: 46-52
