[2018/Nr 2] Ocena zawartości cynku w dietach pacjentów HIV-zależnych z Białegostoku i Gdańska

Anna Lebiedzińska1,2_{,Joanna Maksymowicz-Jaroszuk, Anna Grzeszczuk,}

Karolina Petrykowska1_{, Maria Jankowska}3_{, Tomasz Smiatacz}3_{, Piotr Szefer}1_,

Jan K. Karczewski2

OCENA ZAWARTOŚCI CYNKU W DIETACH PACJENTÓW HIV-ZALEŻNYCH Z BIAŁEGOSTOKU I GDAŃSKA

Klinika Chorób Zakaźnych i Hepatologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Kierownik: prof. dr hab. R. Flisiak 1 _{Katedra i Zakład Bromatologii}

Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego w Gdańsku Kierownik: prof. dr hab. P. Szefer

2 _{Zakład Zdrowia Publicznego}

Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej Kierownik: prof. dr hab. J. K. Karczewski

3 _{Klinika Chorób Zakaźnych}

Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego w Gdańsku Kierownik: dr hab. med. T. Smiatacz

Oceniono zawartość cynku w dietach osób dorosłych zakażonych wirusem HIV. Badania prowadzono w g rupie pacjentów Klinik Chorób Zakaźnych w Bia-łymstoku i w Gdańsku. Otrzymane wyniki badań porównano z rekomendacjami żywieniowymi. Stwierdzono, że analizowane diety badanych mężczyzn i kobiet realizowały zapotrzebowanie na cynk na poziomie rekomendacji żywieniowych dla osób zdrowych.

Hasła kluczowe: ludzki wirus upośledzenia odporności, dieta, cynk. Key words: human immunodefi ciency virus, diet, zinc.

Zgodnie z danymi opublikowanymi w 2016 r., liczba osób zakażonych wirusem HIV (ang. Human Immunodefi ciency Virus – HIV) w Polsce przekroczyła 21 tys. Z danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny wynika, że stabilnie od kilku lat wzrasta liczba osób zakażonych HIV drogą kontaktów MSM (men who have sex with men), które stanowią obecnie 23% wszystkich osób ze świeżo rozpoznanym zakażeniem. Zakażenia nabyte drogą kon-taktów heteroseksualnych stanowią mniej niż 10% (1).

Od początków historii epidemii HIV i AIDS, żywienie uznaje się za ważny czyn-nik w przebiegu infekcji. Problemem osób seropozytywnych jest występowanie ob-jawów związanych z pierwotną fazą zakażenia, takich jak brak apetytu, zaburzenia

smaku, gorączka i ogólne złe samopoczucie. Dodatkowo często pojawiają się infek-cje w jamie ustnej i przewodzie pokarmowym, którym towarzyszy suchość w ustach i trudności z połykaniem. Związek pomiędzy statusem żywieniowym i zdolnością generowania odpowiedzi immunologicznej od wielu lat stanowi przedmiot zain-teresowania naukowców, gdyż składniki pokarmowe mogą wpływać na genotyp patogenów oraz ich wirulencję (2).

Cynk jest jednym z niezbędnych dla organizmu ludzkiego mikroelementów, wchodzącym w skład ponad 300 różnych enzymów (3). Zawartość cynku w or-ganizmie uzależniona jest od jakości stosowanej diety, od inwazji pasożytów i od przebytych infekcji. Brak cynku nie zawsze wynika z jego niedostatecznej podaży z pokarmem. Istnieje pojęcie wtórnego niedoboru tego pierwiastka, który może wystąpić przy uszkodzeniach nerek, rozległych oparzeniach oraz w przypadku in-fekcji ludzkim wirusem niedoboru odporności (HIV). Do wystąpienia defi cytu tego pierwiastka może prowadzić stosowanie diety bogatej w błonnik i kwas fi tynowy, która obniża biodostępność wielu metali, a największe powinowactwo wykazuje do cynku. Ponadto, niedobór cynku może wynikać z zaburzeń wchłaniania, na które ma wpływ stosowanie leków ograniczających wydzielanie kwasu solnego, będącego czynnikiem niezbędnym do wchłaniania cynku z pokarmu (3, 4, 5).

Celem pracy była ocena zawartości cynku w dietach pacjentów HIV-pozytyw-nych badaHIV-pozytyw-nych w Poradniach Retrowirusowych Uniwersytetów MedyczHIV-pozytyw-nych w Bia-łymstoku i w Gdańsku.

MATERIAŁ I METODY

Badania były prowadzone metodą sondażu diagnostycznego za pomocą kwestio-nariusza wywiadu żywieniowego (po uzyskaniu zgody Niezależnych Komisji Bio-etycznych do Spraw Badań Naukowych obu Uniwersytetów).Wykorzystując metodę bezpośredniego wywiadu, przeprowadzono wywiad o spożyciu z ostatnich 24 godz. (6), z każdym uczestnikiem indywidualnie, posługując się albumem fotografi i po-traw i produktów (7). W badaniu uczestniczyło łącznie 116 osób z rozpoznanym zakażeniem wirusem HIV, 76 osób (28 kobiet i 48 mężczyzn) w Białymstoku i 40 osób (15 kobiet i 25 mężczyzn) w Gdańsku. Całodzienne racje pokarmowe bada-nych respondentów przeanalizowano przy pomocy programu komputerowego Dieta 4.0 (IŻŻ w Warszawie), a dane pozyskane z wywiadów żywieniowych odniesiono do aktualnych norm żywienia człowieka (8).

WYNIKI I ICH OMÓWIENIE

Niedobory składników odżywczych upośledzają podstawowe funkcje układu im-munologicznego: odporność komórkową, mechanizm fagocytozy, działanie układu dopełniacza, wytwarzanie przeciwciał oraz syntezę cytokin (4 ).

Wyniki badań dotyczące wartości energetycznej i zawartości cynku w dietach pacjentów HIV-pozytywnych przedstawiono w tab. I. Średnia podaż cynku wraz z dietą pacjentów w Białymstoku w grupie mężczyzn wynosiła 10,86 ± 3,12,

a w diecie kobiet 8,04 ± 1,86 mg/osobę/dobę. W grupie gdańskiej zawartość cyn-ku w diecie mężczyzn wynosiła 11,85 ± 2,79, a w dietach kobiet 7,80 ± 3,96 mg/ osobę/dobę. Rekomendacje dotyczące spożycia składników odżywczych dla osób zakażonych są znacząco wyższe w porównaniu z zaleceniami dla osób zdrowych, gdyż potwierdzono zmniejszenie ryzyka rozwoju pełnoobjawowego AIDS, w ob-serwacjach pacjentów HIV-pozytywnych, związane z suplementacją diety witami-nami i biopierwiastkami (9–11). Cynk wpływa na wszystkie elementy odpowiedzi immunologicznej organizmu. Uczestniczy we wzroście immunoglobulin, decyduje o aktywności fagocytów i cytokin. W wielu badaniach z udziałem osób HIV-pozy-tywnych stwierdzono niedobory mikroskładników odżywczych, w tym zbyt niski poziom cynku (11). Uzyskane wynik badań dotyczące zawartości cynku w dietach pacjentów są wyższe niż minimalne średnie zapotrzebowanie, które dla dorosłych mężczyzn wynosi 9,4 mg/osobę/dobę, (RDA=11 mg/osobę/dobę), a dla kobiet war-tość EAR wynosi 6,8 mg/osobę/dobę (RDA=8 mg/osobę/dobę ) (8). Żywienie ogry-wa ogry-ważną rolę w kompleksowej opiece nad pacjentami zakażonymi wirusem HIV. Pomaga poprawić nie tylko stan zdrowia, ale także jakość życia, dlatego utrzymanie optymalnego statusu żywieniowego stanowi wyzwanie dla każdej osoby żyjącej z HIV. Według najnowszych danych literaturowych zapotrzebowanie na energię u osób HIV-pozytywnych jest większe, niż dla osób zdrowych. W pierwszej, bezob-jawowej fazie zakażenia wydatek energetyczny osoby dorosłej zwiększa się o 10%, natomiast w fazie objawowej nawet o 20%–30% (12, 13).

Ta b e l a I. Średnia zawartość wybranych makroskładników i cynku w dietach badanych respondentów Ta b l e I. Mean content of basic nutrients and zinc in respondents diets

UM w Białymstoku GUM w Gdańsku

mężczyźni (48) kobiety (28) mężczyźni (25) kobiety (15) Energia (kcal) 2660 ± 1094 2494 ± 1937 2345 ± 710 1926 ± 522 Białko (g) 93,23 ± 39,93 80,39 ± 49,56 92,63± 31,03 73,10 ± 19,17 Energia z białka (%) 9,37 ± 3,59 9,03 ± 4,54 11,52 ± 5,6 10,39 ± 3,35 Tłuszcz (g) 120,3 ± 35,78 101,03 ± 60,49 105,59 ± 39,04 75,74 ± 35,26 Energia z tłuszczu (%) 38,69 ± 8,07 38,12 ± 6,69 40,27 ± 8,47 34,74 ± 8,49 Węglowodany (g) 334,3 ± 153 340,2 ± 324 274,7 ± 98,7 263,1 ± 70,84 Energia z węglowodanów (%) 51,95 ± 10,75 52,16 ± 9,00 48,21 ± 9,24 54,21 ± 9,53 Cynk (mg) 10,86 ± 3,12 8,04 ± 1,86 11,85 ± 2,79 7,80 ± 3,96

Diety wszystkich badanych pacjentów (kobiet i mężczyzn) wypełniały zapo-trzebowanie na podstawowe składniki odżywcze (białko, tłuszcze i węglowodany) i energię (tab. I).

W Polsce opieka nad pacjentem zakażonym najczęściej dotyczy klasycznej tera-pii, nie zawsze uwzględnia zagadnienia związane z właściwym odżywianiem, które pełni istotną rolę w opiece nad pacjentem zakażonym HIV.

WNIOSKI

1. Oceniane diety mężczyzn oraz kobiet HIV-pozytywnych, po uwzględnieniu rekomendacji opracowanych dla osób zdrowych, zapewniają odpowiednią ilość cynku.

2. Podaż Zn w diecie u osób HIV-pozytywnych stanowi ważny element progno-zowania szybkości progresji zakażenia oraz ryzyka śmiertelności.

3. Problemom żywieniowym osób HIV-pozytywnych można zarówno zapo-biegać, jak i je eliminować dzięki edukacji dotyczącej terapii żywieniowej, któ-ra poprzez normalizację statusu żywieniowego, wpływa pozytywnie na wszystkie aspekty zdrowia.

A. L e b i e d z i ń s k a, J. M a k s y m o w i c z-J a r o s z u k, A. G r z e s z c z u k, K. P e t r y k o w s k a, M. J a n k o w s k a, T. S m i a t a c z, P. S z e f e r, J. K . K a r c z e w s k i

ASSESSMENT OF CONCENTRATION OF ZINC IN DAILY FOOD RATIONS OF HIV-INFECTED PATIENTS

S u m m a r y

Introduction. HIV-positive person are at risk for micronutrient defi ciency due to decreased

con-sumption of food, increased malabsorption, and increased losses of zinc from an increased incidence of diarrhea infection. Dietary zinc intake is a variably related to plasma zinc concentration in HIV--infection.

Aim. The aim of study was to evaluate the intake of zinc in the diets of HIV-positive adults. Material and methods. In the study participated 116 adults. Nutrition status was evaluated based

on the 24h dietary recall data. The content of vitamins in daily food rations was calculated using a computer program Dieta 4.0.

Results. The all study subjects, men and women HIV-infected daily food portions were characterised

by defi ciency of zinc.

Conclusions. HIV-positive people need to pay special attention to their nutritional status. Early

intervention and attention to nutrition needs can have long-term benefi ts.

PIŚMIENNICTWO

1. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (http://www.pzh.gov.pl. – 2. Faintuch J., Soeters P. B., Osmo H. G.: Nutritional and metabolic abnormalities in pre–AIDS HIV infection. Nutrition, 2006, 22: 683-690. – 3. Puzanowska-Tarasiewicz H., Kuźmicka L., Tarasiewicz

M.: Funkcje biologiczne wybranych pierwiastków. III. Cynk – składnik i aktywator enzymów, Polski

Merkuriusz Lekarski, 2009, 161, 419. – 4. Mońka I., Wiechuła D.: Znaczenie cynku dla organizmu ludzkiego w aspekcie suplementacji tego pierwiastka. Ann. Acad. Med. Siles. (online) 2017; 71: 314–325

eISSN 1734-025X. DOI:10.18794/aams/63507 ). – 5. Wołonciej M., Milewska E., Roszkowska-Jakimiec W.: Pierwiastki śladowe jako aktywatory enzymów antyoksydacyjnych, Postępy Hig. Med. Dośw.,

2016; 70: 1483-1498. – 6. Charzewska J., Rogalska-Niedźwiedź H., Chwojnowska Z., Chabros E.,

Wojtasik A.: Instrukcja do wywiadu 24-godzinnego. Instytut Żywności i Żywienia, 1997. – 7. Szponar L., Wolnicka K., Rychlik E.: Album fotografi i potraw i produktów. Instytut Żywności i Żywienia,

War-szawa 2000. – 8. Kunachowicz H. i współpr.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL, Warszawa 2017. – 9. Jarosz M. (red).: Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017. – 10. European AIDS Clinical Society. Guidelines for clini-cal management and treatment of HIV infectedadults in Europe. Revised 2010. www.eacs.eu/guide/ index.htm.

11. Baum M. K. et al.: Randomized Controlled Clinical Trial of Zinc Supplementation to Prevent Immunological Failure in HIV-Positive Adults. Clin Infect Dis. 2010, (12): 1653-1660. – 12. Zeng L.,

Zhang L.: Effi cacy and safety of zinc supplementation for adults, children and pregnant women with

HIV-infection: systematic review. Tropical Medicine and International Health. 2011, 12: 1474-1482. – 13. World Health Organization, Fast facts of HIV/AIDS. 9 October 2010.