Pla,tform conditions were already established in the Variscan cycle in the· Rtigen-Pomerania area, where Caledonian troughs occur (4, 10). That area is situated in the foreland of the Central Eur·opean Variscides, which developed in one, Caledonian-Varis-can tecto:nk cycle. An analogy is .pr10ved lby the ,half-cycle" K:immerian troughs, which dev·eloped in the ,foreland of the Alpides of South-Western As·ia.
Translated by the author
PE310ME
B rrpe,n;eJiax Me3:vn1:cKo-cu;MTMMCKO-TypaHCKO:i1: rrJiaT-cpopMbi HaXO,ll;MTC.H p.H,lJ; l130Jil1pOBaHHbiX BIIa,D;MH (pl1C. 1), KOTOpbie IIO,D;BeprHyJIMCb TeKTOHW-IeCKOM 1i1H-BepCl1l1 B KOHI.J;e TpJ.faCOBOI'O l1Jll1 B HaLJ:aJie lOpCKOI'O rrepMO,ll;OB. 3Tl1 KMMepMA:lli:CK~e BIIa,D;MHbi (15) BbiKa-3biBaiOT p.H,n; CBOMCTB reOCl1HKJil1HaJihHOI'O pa3Bl1Tl1.H (cpmnu, ByJIKClHl13M, HaLJ:aJibHbiM M€TaMOpcpl13M,
OTHO-CMTeJibHO Cl1JihHhie · TeKTOHMLJ:eCKMe ,n;ecpOpMai.J;l1l1). ITo CBOeMy xap aKTepy l1 BpeMeHM pa3Bli1Tl1.H 3Tl1 BIIa,D;MHbi OTJIMLJ:alOTC.H OT BIIa,D;MH u;eHTpaJihHOeBpOIIeMCKOI'O 6ac-Ce:i1:Ha (9, 17). LJaCTb 3Tl1X IIOCJie,D;Hli1X BIIa,D;li1H IIO,D;Bepr-HyJiaCb cy6repu;MHCKOM MJIM JiapaMMMCKOM TeKTOHMLJ:eC-KOM MHBepcMM.
Brra,n;MHa TyJibLJ:l1 B ce:EiepHOM ,l(o6py,n;:lli:e IIOXO:lli:a Ha ,n;pyrMe KMMeplil,D;:lli:CKMe BIIa;D;MHbi Me3MMCKO-CI.J;l1Tli1M-CKO-TypaHCKOM IIJiaTcpOpMbi. 0Ha IIO,D;BeprHyJiaCh 1i1H-BepC1i1l1 B HaLJ:aJie lOpCKOI'O rrepMO,D;a, a cpe,D;l1IIOJihCKl1M aBJiaKoreH o6pa3oBaJIC.H B roro-BOCTOLJ:HOi1: IIoJibrne Jililrnh B ;o;orrepe. 3naLJ:MT He 6biJIO HerrpepbiBHoro IIOJib-cKo-,n;o6py;o;:lli:CKo:ro aBJiaKoreHa (13). I1oMopcKo-pyrM:i1:-cKM:i1: pa:i1:0H, r;o;e HaXO,ll;MTC.H KaJie,D;OHCKa.H BIIa,D;MHa, pa3Bl1BaJIC.H y)Ke B Bapl1CI.J;l1MCKOM I.J;MKJie B IIJiaTcp0p-M€HHbiX yCJIOBM.HX. 3Ta BIIaP,MHa HaXO,ll;l1TC.H Ha rrpe,n;-rOpbe u;eHTpaJihHOeBporrei1:CKl1X Bapl1CI.J;l1,ll;OB, KOTOpbie 06pa30BaJil1Cb B e,n;MHOM KaJie,D;OHCKO-BapMCI.J;lilMCKOM u;:vrKJie. 3,n;ech BM,n;Ha aHaJIOI'M.H c paccMa'IpMBaHHhiMM Kl1MepM,n:JKCKl1Ml1 BIIa,D;MHaMM HaXO,ll;.Hlll;J1Mli1C.H Ha rrpe;o;-rOpbe aJibii1i1,ll;OB rorQ-3arra,n;Ho:i1: A3Ml1.
PAWEL HENRYK KARNKOWSKI
PALEOTEKTONIKA POKRYWY PLATFORMOWE
J
W
W
I
ELf~OP
O
LSC
E
Intensyfilkacja pra:c :geoloigiczno-poszukiwawczyeh 1w ostatnim dwudziestoleciu, ·prowadzonych w zachod-niej Polsce, umozliwila dobr·e Dozpoznanie wgl~bnej budowy monoklilny przedsudeckiej ·ora:z niecki szcze-cinsk,iej .i niecki mogilenskiej. Wynik6w bad:an geofi-zycznych i geolog:icznych nagromadz1ono stosunkowo duZ.o, lecz nie Sq •one r6wnomiernie rozlozone (kon-centracja wiercen w ·O'br~bie l·okalnych struktur). W W.i·elkopoJsce g~stosc otwor6w na 100 km2 naj-cz~sciej w:aha si~ od 1 do 4, lecz miejscami spada do z.era (rye. 1). Na obszarze lbadaii., obejmujqcym ok. 12 000 km2, odwierrcono dotychczas ok. 200 gl~ bokich otwo.r6w, si~g:ajqcych co najmniej dp eech-sztynu, a w w.i~kszos·ei - po •prz·ew,ieroeniu czerwo-negiO spq•gowca '--- ,ciz do warys·cyjskiego podloza. Tak wi~c T·Ozpoznanie kompleksu permsko-mezozoiC'zno--kenozokzne1go, wchodzq·C'ei~O w sklad platformy epi-warys•cyjski!ej, .pozwala :na pr6b~ oceny powa· ryscyj-ski•ego .r1ozwoju tektonkzneg·o lbadaneg·o -cJibszaru.
Autor serdeczni·e dzi~ikuje doc. dr hab. W. Jaro-szew:sk1emu za przej.r:zenie r~kopi.su ,i uw:agi kry-tyczne oraz ZIOGGN ,Geonra;f'ta" za udost~·pni•e:nie ma-terial6w.
METODY!KA
Wydzi.elenia litologkzno-stratygrafirczne, uzyte w nini•ejszym artykul.e, SCl: zgodne z tymi, kt6re stoso-wano w wynilkowych dokumentacja·ch wier-ceil Zjed-nocze.nia G6rnictw.a Nalftowego ri Gaz.ownictwa oraz Instytutu Geol·ogicznelgo. Aby l1epiej oddac dynami-k~ T·ozwo:iu tektonilc'zno-·sedymentacyjnego, przedsta-wionro rozpatryw.a:ne .k·ompJ.eksy w funkcji cza:su, a wi~·c srednireg·o tempa :suhsydencji. Osnowq wszyst-kkh map .sredniej pr~dkosci subsydencji jrest mapa tektoniczna podloza permu (rye. 2), wykron.a.na na podstawrie mater1ial6w sejsmiczny·ch ·or•az •ana,izy miqrzszOisd poszezeg61nych k·ompleks6w·. N a ta·kim podkladzie wykreslono izapa•chyty dla poszczeg6lnych okre1s6w i .e,prok, pr:zy zal•OiZEtliu ze ,g!lOWIDYim IC'z.ynni-lkiem decydujqiCYim ·O \PT~dko;sci 'Siulblsydencji !SCl f'Uichy blok6w podloza oib:r,zezonych Ulskoka~mi; wzdluz ty1ch UJskoik6w nals·t~)powaly z~miallly ttempa przyrostu miqr z-szrosoi. Huchy bl·ok6w byly na •Oig6! powoln:e !i d!u-g•otrwale, .a w proporcji qo powi~rz·chp.i N:iz1,1 mialy
UKD 55'1.248:[551.736+551.76/.77(438,22. Wli·el!l:wpo;l:ska) stosun.kowo niezna·cznq, .amplitud~. Powodowaly one zr6znicowanie tempa i rodzaju .sedymentacji, wyra-. zajqc.e si~ zmianami miqzsz·OS•C:i •i facji oraz powsta-ni·em powierzchni er'Ozyjnych i luk sedymentacyj-nych (2).
MAPY I BLOKDIAGRAMY
Podl.oze pokrywy platformowej w Wielkopolsce stanowiq :gl6wnie osady karbonu dolne:go w .facji kulmu, silnie sfaldowane i slaho zmetamorfizowane (7, 11). Podrz~dn:ie, przede wszystkim na wyniesie-nia·ch ·pozb8.wionych osad6w czerwonego spqgowca,
-
~~
1
~-;
-
3
- 7 0-78Rye. 1. Mapa g~stosci gt~bokich wiercen w Wielko-polsce na 100 km2•
Fir;. 1. Number of deep driUings per 100 km'2. in the WteLkopoLska re9ion,
----,
!
R'yc. 2. Mapa tektoniczna podtoza pokrywy pLatformy
epiwaryscyjskiej w WieLkopoLsce. 1 - str·e:fa dyskJikacyj.na.
Fig. 2. Tectonic map of the basement of the epi-Va-riscan pLatform cover in the WieLkopolska region.
- d;iJsliOIC·altiJon ZIOine.
wystE;pujCJ: utwory przedkarbonskie. SCJ: to fylli'ty, pia-skowce kwarcytyczne i kwarcyty, pozbawione doku-menta·cj,i paleontologicznej. M01gq t1o bye utwory de-w•onu, a nawet .star:sze {k·ambr - SY"JlUr) '(21).
Najstarszymi utworami pokrywy platformowej SCJ: lCJ:dowe osady czerwonego spqgowca, wyksztakone gl6wnie w postaci piask·owc6w i zlepienc6w oraz skal wulkaniczny·ch i piwklastyczny·ch (14). Sredni•e tempo subsydencji w dolnym permie bylo ·stosunkowo male
i wynosH1o 0-25 m/mln lat {ry·c. 3, 4a). Duze zr6z-nicowanie na niecki i wyniesien.i•a bylo ·efektem ak-tywnej tektoniki syns•edyme.ntacyjnej w dolnym per-mie (9). System dyslokacyjny Poznan ~ Olesnica, przebiegajqcy przez centralnCJ: cz~sc •W,ielkopolski, u-wazany dotychczas za struktur~ utworz.onCJ: w czasie ruch6w starokimeryjskich (5), juz w dolnym ·permie zaznaczyl swCJ: aktywnosc, co wyraza si~ zr6znicowa-niem sredniego tempa ·subsydencj,i po obu jeg•o stro-na·ch, tj. na obszarz·e ~achodnim i wschodnim (rye. 3).
W ce-chsztynie, kiedy doszlo do gruntownej zmiany warunk6w facjalzmianych z lCJ:dowych na morskie -salinarne (20), nastqpilo zwi~kszenie tempa :subsy-dencji ('rye. 3) oraz zmn.iejszenie wplywu tektoniki blokowej na zmiany miCJ:zsz.osciowe. Elementami o mniejszej subsydencji byl wal wolsztynski (w dol-nym permie zupelni.e pozbawi·ony •OS·ad6w) oraz strefa systemu dysJ.okacyjnego Poznan - Kalisz. Str•ed'a ta wyr6zni.ala si~ w ·czerwonym spqgowcu odr~hnosciCJ: facjalna, (9) (rye. 4b ).
RozpatrujCJ:c caly -okres perm:ski, mozna zauwazyc ze elementami decyduja,cymi ·O dynamice · subsydencji sa,: wal wolsztynski, wyniesieni.e Lw6wka .i Rokietni-cy oraz systemy dyslokaRokietni-cyjne Poznan - Olesnica i p,oznan - Kalisz (rye. 5a, 8).
Sedymentacja w dolnym pstrym piaskowcu jest przedluzeniem sedymentacji cechsztyn·skiej, z tym ze utwo.ry -chemiczne :zostaja, zasta,pione przez t· erygeni-czne (19). Istotny przelom nastCJ:pil na g-rani·cy s.rod-kowego pstrego piaskowca i retu, srednie tempo sub-sydencji w dolnym tdasi.e jeszcze wzwslo w sto-sun.ku do cechsztynu {rye. 3), a 1gradi1ent subsydencji na obszarze z.a·chodn.im zmienH kierunek {rye. 4c). Wal wolsztynski, wskute.k wi~kszeg·o zanurzan.ia obszaru zachodniego w k,ierunku .poludniowym, zaznaczyl SWCJ: ·obecnosc w duzo mniejszym stopniu niz poprzed-ni.o !(rye. 7).
W.apien muszlowy ·charakt·eryzuje ba,rdzo male z:r6-znk·owa:nie fa·cj•alne i mia,zsZJosC'iowe (18). Jest to cza·s us.pokojenia tektonicznego o dominacji facji w~ gla.nowych. Srednie tempo subsydencji spadlo do 25 rn!ml:n la t (rye. 3, 4d), a czynne dotychczas
ele-w
Bw
6~so
4fi 3b 25 10 m/lmlnlClt ARye. 3. Wykres sredniej pr~dkosci subsydencji na
te-renie WieLkopoLski
A - w poSI2lcz.eg6l:ny;ch .o,kresa·ch, B - ·e,p·otka•ch, w - olb-~~zar za•cih•odn.i, E - <Ob@Zalr V!Sic!hodni, m·iln - m.iJnalm.:e teun-P•O ·s1ub-sydencj'i, max - ma:ksy1malne. 1 - fa1cj-e moiDSik'ie, '2 - l<:lc'Lowe (c,za,s tr,walllia epo1k i .o.kr·els.Ow pmy:j~to wedlug ,T.a,blicy Ht·::ISit-raty;g.rafd!CIZ.nej utwo1r6w geOilJOigliJc:znyoh P·
oil-ski". Lns;t. Ge.oL 197;1).
Fig~ 3. Mean rate of subsidence in the WieLkopoLska region.
A - f<J:r ind:iv.iduail p-eri,o:ds, B - f<J:r ·tndiVIidua:l .eiPD:c.h:s., .w
-W'es.t.e-rn -a:r•e.a., •E - -ea1s.tern a-rea, m.iJn - m!1nlim:UJm .rate o,f ,s,UibS·ide:nc.e, max - maXIilmum •ra:te o•f subSiidence. 1 -ma,:rin.e -f<x•ie:s, 2 - oon1tineruta:l fa-cie:s :rthe dJUJratiJo:n of 'in-d!ivi·duC!-l ep•ochls and .per.i•ods after ,UithOISitratigrao•hlk rta1bJ.e o!f g.e•o:k:.g:iocal deipOISILt:s .e:f Poland". Geoll•o,g·iJcal ln!Sit,ttut-e, .1971).
menty tektoniczne, rzadko tylko wykaz'Ujq slabCJ: ak-tywnosc, wy.raz·aja,cCJ: :si~ niewi·e1kimi (do 10u/o) zmia-nami przyrostu miCJ:zszosci (rye. 7).
Gorny trias to znowu powr6t do utwor6w drobno-kl:astycznych .(ilowc6w i mulowc6w z wkladkami an-hydryt6w i soli (5, 6). Kajper i retyk charakteryzu-ja, si~ duzym tempem subsydencji (ry·c. 3), .szczeg6'nie w obr~bie strefy dyslokacyjnej Poznan - Kalisz (rye. 4e, 7). Wyraza si~ to powstaniem ·Y.ow6w o bar-dzo duzej subsydencj.i, ponad dwukrotni·e wi~kszej od przed~tnej ·oraz cz~stym zerodowaniem g6rnego kaj-pru (5, 6, 19). To ozywienie tektoniczne jest zwiCJ:za-ne z fazCJ: starokimeryjskq, kt6rej najwi~ksza aktyw-nosc przypada na przelom kajpru i retyku. Regional-ny gradient subsydencji pod koniec;: tria·su na ·Obszarze Wiel.kopolski jest przeciwny do permskiego, wyrainie wzrastajqcy na poludnie (Tyc. 4e).
Okres triasowy, bogaty w wydarzenia, tektonicz-ne, w suma.rycznym obrazie traci na ostrosci, co jest spowodowane kompensujCJ:Cq s.i~ w cz:asie zmi, ennos-cia,_ Tuch6w posz·czeg6lnych ·element6w tektonicznych (rye. 5b, 8).
Sedymenta·cja dolnojur•ajska jest kontynua·cjCJ: wa-runk6w g6rnotria:s-owych (3). Nadal prz•ewazaja, fa-eje kla·styczne (piaskowee), w kt6-rych pojawiaja, s-i~ osady in.gredujCJ:cych m6rz. Rezim t·ektoniczny liasu uwarunkowany byl ruchami starok,imeryjskimi. Mi-mo spadku tempa subsyde:ncji, struktury blokowe wyr,aini·e odnowione w g6rnym triasie w postac.i zr~ b6w i .r1ow6w, k·ontynuowaly SWCJ: Tuchliwosc w ju-rze doluej {rye. 4f). Szczeg6lni·e dobrze widac t.o w obn;bie r-ow6w g6rnotriasowych {system dysl·okacyi-ny Poznan - Kalisz), gdzie subsydencja jest dwu-kr.otnie wyz·sza od przeci~tne1j, maz na wynJes.ien:iach
Lw6wka i Rokietnicy (rye~ 7).
Jura sr·odkowa na terenie Wielkopolski wyr6z.nia si~ bardzo malym zr6znicowani-em tempa subsydenc}i (rye. 4g, 7), oo - w polCJ:CZ·eniu z jeszcz.e mniejszCJ: pr~dkoscia, subsydencj'i niz w Hasi.e ·(rye. 3) - sw:i, ad-c-zy o dalszym uspokojeniu tektonicznym. W dogg.erze dzialalno·sc dyslokacji Poznan - Olesnica, podobnie jak i w czasie pop.rz·ednioch ·okr:es6w, 1r6zni·cuje
s.re-<::::> D-12m/1mlnlat system
dysiokacyj-
~
ny Poznari-OlesnicoTp
T
m
~
20-30m/1mlnlat Poznanb
c
d
~
20 -30m/1mln latRye. 4. Schemat rozwoju pokrywy platformowej w
Wielkopoisce w poszczeg6lnych epokach.
P: - o~er/Wony spqg•otWiec, Pz - c>e·ehs.z.tyn, Tp - ps:try
r,HaiS:k'OIWl•ec, Tm - wa,pien muszl·owy, Tk+r - kajper + re -tyk, J1 - lias, J2 - do,gger.
dnie tempo subsydencji .na tereni·e Wielkopolsk.i, r· oz-dz.ielajq,c jq, na obszar wschodni i zachodni (rye. 4g).
Jura g6rna w Wielkopolsce rna ograniczony zasi~g wyst~powania spowoc,lowany erozjq, trzeciorz~dowq,. Pierwotny zasi~g malmu byl duz:a wi~kszy .i, jak wykazujq, badania facjalne (3), si~gal az po Sudety, a w oksfordzie obejmowal :prawdopodobnie Masyw
Cze-ski '(13). Pr~dkosc 1Subsyde:ncji w jurze g6rnej
ule-gla zwi~ks·zeniu .od 2 do 3 razy w stosunku do dog-geru, a azywien:ie tektoniczne spowodowalo, ze ob-szar wschodni pogrq,Z.al si~ dwa razy szybciej iD.Jiz za-chodni (rye. 3).
Rozpatrujq,c sumarycznie okres jurajski mozna do.strzec kontynvacj~ rv·chliwQsci posz,cz~g6lnych p~r..,
C>
'15-2Dmj1mln lot 0 5-10m/1mln lat~
10-30 m/1 mln lat .z::;,. 719-9m/1mlnlatf
g
Fig. 4. Scheme of development of pLatform cover in
the Wielkopolska region in individual epochs.
P1 - R,o,tHeg.enides, Pz - Ze·chSit.e.in, Tp - Bundsandstein,
Tm - Mus:chelka1k, . Tk + ·r - Keuper+ Rha:etian, J1
-.L1a:s, J2 - Do,gger.
~ski·~h i tri:asowych ·element6w tektonicznych. Og6l-me Jednak slabnie ich :aktyw:nosc i maleje srednie tempo subsydencji w :stosunku do 1permu ·i tniasu (rye. 3, 5c, 8).
Ze wzgl~d6w praktycz:nych, okres kr·edowy w ni-niejszym ·Opracowaniu nie zostal podzielony na mni·ejsze j.ednostki. Niewielki obszar wyst~powania tych ·os,ad6w na omawi:anym terenie pozwala zau-wazyc istotne zmiany, }abe zaszly w stosunku do poprzednich 'okres6w. Na przelo.mie jury i kredy na-stq,pila inwersja pr~dkosc·i i kierunku ruchu elemen-t6w tektonicznych. Na obszarze zachodnim, kt6ry w permie, triasie i jurze pogrq,zal :s.i~ wolniej niz wscho-dni, w kredzie .nastq,pilo ·odwroeenie sytuacj,i (Tyc. 5d). Roozprzestrzenienie pi~ter kredy dolnej w" be-runku poludniowym jest wi~ksze po zachodniej stro-ni:e dyslokr>.cji Poznan - Olesnioca {12). Wsp6lczesna ,granica kredy omz j·ej .przekra·cz:ajq,cy zasi~g w sto-sunku do jury na •Obszarze zachodnim j.est r6wniez wynikiem teg·o ·zjawiska. W czasie erozji trzeciorz~ dowej, dz·i~ki tendencji do wi~ksze<?;o pogrq,zania za-chodniej Wielkopolski niz wschodniej, doszlo do mniejszej gradacj.i w skrzydle zrzuconym. Nachylenie badanego obszaru w kredzie, podobnie jak w perm!e, z;n6w bylo kiE;rowane ·ku p6lnocnemu-wschodowi
p
..c>
5-20m/1mln latJ
..c::::>-10-1Sm/1mln latK
..z;:>-0-10 m/1 mtn tat 3 15-4 mj1mln lat..c>-10-22m/1mln lat
d
0-5 m/1 mln tate
Rye. 5. Schemat rozwoju pokrywy platformowej w Wieikopolsce w poszczeg6Lnych okresach. P - pe['m, T - ;br'ia1s, J - jur,a,, K - k'l',elcta, Ttr:z + . Q
ttriZierc1ilm:zt:;d
+
ozwai1tlOir:z~d.Fig. 5. Scheme of development of pLatform cover in the WieLkopolska region in individual periods.
P - Permian, T - TrliatSSiiJc, J - J.uraslslk, K - Cirettac·eous,
Tirz + Q - Qua,t,ennary,
+---J -t T -t p 2000 --3000m co.ta pokrywo plo.tfdrmowa 2500- 4000 m 1500-4500 m 2000 - 4500m a
'
bRye. 6. Schemat zrozmcowania miqzszosci pokrywy platformowej w Wielkopolsce.
a - wslp6l!c:z,es:na sumall'YJC!:zma mtiC!ZISIZIOsc permu, t'riasu i ju-ry, b - mriC!:lSZ.ooc ·calej IProikrywy pla;tformowej. Fig. 6. Scheme of differentiation in thickness of
plat-fo?·m cover in the WieLkopolska region. a - rpr.ersen.t-<day su.rnmativ·e th'irciknerss of the Permian, Tria-eS!Lc and JuratSIS11c, b - tatal -th'icknesiS of •the pla.tfo,rm
croverr.
(rye. 5d), w stron~ aurlrakogenu srodkowopolskirego.
w
mi,ejscu element6w paleotektonkznych 'przez dluzszy
czas wypi~trzanych powstaly n,iecki kredowe. Tak
jest w -odniesieniu do wyniesienia Lw6wka J wynir
e-si·enia rRokietnicy l(ifY·C. 4, ·5d, 7, 8). Jest W tym
zjawi-sku analog,ia dro nie,cki mo.gHensk,o-l6dzkiej kt6ra
iPOWs:tala rw wy1nilkm fazy larami,jiSikiej, w mie1j:scu
gar-bu w,i:elkopolskireg·O {4). Autor Sqdzi, z·e w Wielk.
opol-sce juz na przelomie jury i kredy, w wyniku fazy
mlrodokimeryjskiej, doszlo do odmlodzenia sieai
u-skok6w i ·zapoczqtk,owan.ia odwr6cenia kierunku
ru-ch6w pironowych blok6w podloza. R6wni·ez w kr,edzie
dolnej r-ozpoc-z~la s.i~ erozja osad6w jury i triasu, juz
wbedy wychylony·ch .mono.klinal:ni,e. Nas.Heni,e ruch6w
tektoniCZillyCh W rkredz:Le g6rnej Wriqze 1Si~ :Z fazq .
sub-her·cynskq, kt6rra :spowodrowala rozsze:rzenie ~obszaru
silnej subsydencji poza aulakogen srodkowopolski
(17) roraz przy-czynila ,si~ do tworzen1a ·row6w na
monoklinie przedsudeckri,ej (15).
Osady trzecio:rz~du i ·C'zwartorz~du, nie zawsze
mo-z,Liwe do T•Ozdz.irelenia na proLfila<ch karrotazowyoeh,
po-traktowano lqcznie. Fa·za laramijska, kt6ra
doprowa-dzila do :znacznej erozji osad6w mezo'zoicznych w .
dol-nym trzedorz~dzire, wplyn~la bardzo wy:raznie na
u-ksztaltowanie obecnych j~ednostek tektoni,cznych.
Sto-sunk;owo niewielkie tempo subsydencji w erze
ke-nozoicznej wskazuje na zvviqzek obszaru ·W;ielkopolski
z dzwiganiem 'Si~ aulakogenu srodkowopolskiego.
L_L_~
IRye. 7. Mapa aktywnosci eLement6w tektonicznych w
WieLkopoLsce w poszczeg6Lnych epokach. Objasnienia
jak na rye. 4.
Fig. 7. Map of activity of tectonic eLements in the
Wielkopolska region in individuaL epochs.
ExpLana-tions as given in Fig. 4.
Gradienty subsydencji Sq skierowane ku polud:nio-wemu-za·chodowi n:a ·calym ter.enie, ·przy czym . ob-sz:a:r zachodni, podabni·e jak w k:redzie, ma te:nden-cj~ do szybsze.go pogrqzania si~ niz wschodni {rye.
3, 5e). W reg1ona1nym r,ozkladzie miqz·szosci osad6w kenozoicznych wyst~pujq miejs·ca o anomalnym zw,i~k SZJeniu ilosci os·ad6w {r·owy wypelnione miocenskq formacjq burow~.gl.owq, ulozone wzdluz dyslokacji p,oznan - Olesnioa) {1). W niekt6rych mie}s·cach stwierdza ·Si~ zmniejszonq gruibosc ·Osad6w
trzecio-rzt;du i cz'wartorz~du {rej'o:n Kl~ki, Solca, Cz:monia i Gr·odziska). W ty·ch miejs·caeh wyst~pujq w
piaskow-.cach pe.r:mu dolneg.o z1oza ,gazu z.iemnego, 'kt6.re u-tworzyly si~ w trzeciorz~dZ:ie (8), wskut·ek podnosze-ni'a si~ b1ok6w podloza, zwJqzany·ch ze strefami sz·czeg6lnie aktywnymi w czas:ie caleg.o rozwoju po-krywy platformowej' (rye. 7, 8).
R;ola dysl,ok.acj>i Poz•nan - Olesnic:a, wykazana na wszys'tkich ,poprzednich 1przykl.adach, aaje si~
r6w-niez zauwazyc na mrupach miqzsZJOsc,i·owych, obejmu-jqcych wi~ksze ·odainki ·cz:a,sowe. Na lqcznej ma:pie miqzszosciowej :permu, tr,irasu i jury oraz na mapi·e ca:bej p.okry;wy pl:atformowej w:idac, ze regionalne kq-ty u'padu podloza na obu blokac:h sq przede wszy-stkim ef.ektem wychylenia w .czas·i·e .ruch6w laramij-skich {:rye. 6). Wi~ksza pr~dkosc suhsydencj,i n:a ob-szarze :z,achodnim 'od kredy do dz·is dopr,owadzila do cz~sc•i,owej kompensacj,i miqzszosci pokrywy plat-formowej w stosunku do bloku wsrc.hodniego.
WNIO:SKI
1. Siee uskok6w w W.ielk·opolsce rna zalozenia ·c•o najmniej mlodowaryscyjskie (.g6rny karbon
+
dol-ny perm).
· 2. W ·cz:asie caleg.o rozwoju pokrywy platf.ormy epi:waryscyj-skiej dyslokacje ograniczajqce bloki pod-loza byly wielo:krotnie 'odmladzane w wyniku wszy
-stkich f,az synorogenezy alpejskiej. Najsilniejszymi fazami byly: stawkime.ryjsk•a, subhercynska i lara
-mijska.
3. Sy.stemy dysl.a:kacyjne Boznaf1 - Kalisz i Po
z-nan - Olesnica, ·ze wzgl~du na ich ogromny wplyw
na :zr6zThi-oowanie miq:ls•z.osoi·owe i fac}alne osad6w permsko-m.eZ!oz.oiczno-kenozokzny·ch, wskarz:ujq na zw,iqzek z gl~lbokim podlozem. Dysloka·cja Poznan
-Kalisz pokrywa s.i~ w zarysach z wyznaczonym przez
W. Bozaryski.eg.o (16) ·odcinkiem lineamentu Poznan-Hzes:z6w, a dyslokacja Poznan - Olesni·ca z lin ea-mentem Koszalin - Nysa (10).
.
' Zbqszyn.
'r'r'o/sztyn :a 201<.m -~----Wrz~sniaRye. 8. Mapa aktywnosci eLement6w tektonicznych w
WieLkopoLsce w poszczeg6Lnych okresach. Objasnienia
' jak na rye. 5.
Fig. 8. Map of activity of tectonic eLements in the WieLkopoLska region in individuaL periods.
ExpLana-tions as given in Fig. 5. LITERATURA
1. C i u k E. - Geolog~czne podstawy dla nowego zaglEi!bia w~gla 'brunatnego w strefie rowu tek-tonieznego Poznan - Czempin - Gostyn. Prz. Geol. 1978 nr 10.
2. D a d 1 e z R., M a r e k S. '--- Styl .strukturalny komple~su cechsztynsko-mezozoicznego na
nie:kt6-rych obszarach Nizu P·ol:s:kiego. Kwart. Geol.,
1969 nr 3.
3. Dad 1 e z R., K o .pi k J. - Straty,grafia i paleo-geografia jury. Biul. Inst. Geol. 1972 nr 252 ..
4. Dad 1 e z R., Franc z y k M. - ~naczenie :pa-leogeograficzne i paleotektoniczne garbu wielko-po1skiiego w czasie jury dolnej. Ibidem. 1976 nr 259.
5. D e c z k o w s k i Z., G a j e w s k a I. - Budowa
.geologiczna podloza retyku obszaru mono~liny przedsudeckiej. Kwart. Geol. 1979 nr 1.
6. G a jews k a I. - Stratygrafia i rozw6j kajpru
w Polsce p6lnocno-zachodniej. Pr. Inst. Geol. 1978 nr 97.
7. G 6 r e ·c k a T. - Wyn'iki ba:dan palinologiczny·ch.
W: Utwory skalne podl.oza permu zachodniej cz~ sci monokliny przedsudeckiej. Pr. Nauk. Inst. G6rn. iP·olit. Wrocl. 1977 nr 22.
8. K a r n k ·Ow ski P. - Formowanie si~ zl6Z ga-zu ziemnego na obszarze przedsudeck1im. Nafta
1979 nr 8-9.
9. K a r n k ow ski P. H. - Analiza facjalna utwo-r6w czerwonego spq,gowca w p6lnocnej cz~sc1 monokli:ny :przedsudeckiej (rejon Poznan - Srem). Acta Geol. Pol. 1977 no. 4.
10. K a r n k ow ski P. H. - Interpretacja geologi-czna zdj~c ·satelitarnych obszaru mi~dzy Kosza-linem a Nysq na tJ.e zdj~c·ia Europy Srodkowej. Ibidem 1979 no. 4. ·
11. K raw ·c z y n s k a- Groch o 1 ·s k a H. - Kar-bon w podlozu za·chodniej cz~sci monokliny przedsudeckiej. Przew. 50 Zjazdu PTG Wyd. Geol. 1978.
12. M a r e k S., R a c z y n s k a A. - Kreda dolna.
,[W:] Geo~ogia i surowce mineralne Polsk'i. Biul. I.nst. Geol. 1970 nr 251.
13. Mat y j a A. B. - Oksford poludniowo-zachod-niego obrzezenia G6r Swit;tokrzyskich. Pr. doktor-ska. Arch. UW 1977.
14. Pokorski J. '--- Zarys rozwoju basenu czer-wonego spqg·owca na ·o'bs:zarze Nizu Polskiego. Prz. Geol. 19'78 nr 12.
15. Po
z
a r y .ski W. - Rowy tektonkzne kimeryj-skie na tle ewolucji ·strukturalnej Nizu Polskiego. Kwart. Geol. 1970 nr 2.16. Po z a r y ·ski W. - Tektonika elewacj.i
radom-skowskiej. Rocz. Po~. Tow. Geol. 1971 z. 1.
17. Po± a r y ski
w.,
B roc h w i c z- LewinskiW~----.=.:-0 aulakogenie srodik10WOjpolski•m. KwaDt.
Geol. 1979 nr 2.
18. S en k ow i c z ow a H., S z y p e r k o -S 1 ·i
w-•c z y n s k a A. - .Stratygrafia i paleogeografia
triasu. Biul. Inst. Geol. 1972 nr 252.
SUMMARY
On the iba·sis of several hundr·ed :borehole columns
(Fig. 1), maps -of mean rate of subsidence in
indi-vidual epochs and periods were compiled for the
Wielkopolska ar·ea. The analysis showed that the
development of sedimentary cover of the
epi-Varis-can platform .has been determined by vertica·l
move-ments of deep-seated blocks of the basement of the Permian. In this region, :fault system has !been
founded in the Late· Variscan epoch or earlier and
it was undergoing repeated rejuvenation in all the
phas-es of the Alpine synorogeny {Figs. 2, 4-8). The
Poznan - Kalisz and .Poznan - Olesnica
disloca-tion systems appear to be relat·ed to deep basement
as they bear essential influence on distribution of
thickness and facies ·of Permo-MesaZJoioc and
Ceno-zoic depos-its. The ;Poz:nan - Kalisz dislocation
coin-cides in outline w:ith the Poznan - Rzesz6w
linea-ment (15), and the Poznan - Olesnica '--- with the
Koszalin - Nysa lineament (9).
19. So k o 1 ow s k :i J. - Charaktery.styka geologiczna
i strukturalna obszaru przedsudeckiego. Geol.
Sud. 1967 nr 3.
20. Wagner R., Pig, t k ·ow ski T. S., IF e r y t T.
M. - Polski basen ·cechsztynski. Prz. Geol. 1978
nr 12.
21. W :i t k ow s k i A. - Regiona,lne badania
Insty-tutu Geol•ogicznego na Nizu Polsk'im (1969-1978).
Kwart. Geol. 1979 nr 1.
PE310ME
Ha OCHOBaiU1J1 HeCKOJibKMX COT CKBa~MH J13
Tep-pMTOpMM BenMKO:M: ITonhiiiM (pMc. 1) 6hiJIJ1, cocTaBJieHhi
KapTbi cpe~He:tf CKOpOCTM cy6CM~eH~J1J1 ~JIR OT,JJ;eJibHbiX
3IIOX J1 rrepMO,ZJ;OB. C rrpe,JJ;CTaBJI€HHOrO aHaJIJ13a BM)l;HO, qTo peiiiaiOll\ee BJIWRHMe Ha pa3BMTMe oca,n;oqnoro
rro-KpoBa 9IIJ1BapMC~MMCKOM IIJiaT¢0pMbi OKa3aJIJ1
BepTM-KaJibHbie ,ZJ;BM~eHMR 6JIOKOB ITO)l;IIepMCKOrO OCHOBaHMR.
CeTb c6pOCOB Ha 3TOM TeppMTOpMM MMeeT
I103,ZJ;HOBapMC-~J1MCKMM B03pacT; OHM 6hiJIJ1 MHOrOKpaTHO OMOJ:ra~M
BaHbl BO BCeX CTa,li.MHX aJibiiMMCKO·rO CbiHOpOTeHe3a
(pMC. 2, 4-8). ,li;MCJIOKa~MOHHbie CMCTeMbi
l103HaHb-KaJIMIII M l1o3HaHb - OnecHvr~a - BBM,ZJ;Y vrx
peiiia-IOll\ero BJIMHHMH Ha ,JJ;M¢¢epeH~Ma~MIO MOI.l\HOCTM
J1 ¢a~MM rrepMCKO-Me3030MCKO-KaMH030MCKMX OTJIO~e
HMH - BbiKa3hiBaiOT CBH3b C rJiy60KJ1M OCHOBaHMeM.
,ll;wcnoKa~MH I1o3HaJ:Ih - Kanvriii coBMell\aeTCR B cBovrx
KOHTypax C JIMHeaMeHTOM I103HaHb- 2KeiiiyB (15),
a ,ZJ;MCJIOKa~MH I103HaHb-Onecnvr~a - c
JIMHeaMeH-TOM KoiiiaJIMH- Hhrca (9).
ZBIGNIEW DECZKOWSKI, IRENA GAJEWSKA Instytut Geo1ogJiczmy
MEZOZOICZNE I
TRZECIORZ~DOWEROWY
OBSZARU MONOKLINY PRZEDSUDECKIEJ
UK•D 551.243.-12.05:551.242 .. 1] :551.762/.763 (438--114 mo.noiklin.a p~zedSiudecika)
PrZ!epr.owadzane 'Od w:ielu lat na obszarze
mono-kliny przedsudeckiej hadani:a geologiczne i
.geofi-zyczne doprowadzily do wykrycia oraz okre:§l,eni,a
roz-woju ,i przebtegu zaznaczajg,cych si~ tu mez.oz·
oicz-nych i trzeciorz~dowych row6w tektonkznych (rye.
1). Og6lne zarysy row6w pokredowy·ch przedstawione
·zostaly przez J. Sok.olowskiego {15, 16) . . wyniki
p6i-niejszych bad.an, a gl6wni.e prac wi.ertniczy·ch i
s-ej-smicznych zezwolily na do.kladniejsze
odzwierciedle-nie ukladu 1przestrZ1ennego row6w, kt6re powst:awaly
od konca kajpru g6rneg-o po 1ias wlg,cznie (4-10, 17).
Rowy tekto.niczne utwor:wne na prz-eiomi.e kajpru
g6rneg.o :i .retyku, •a rozwijajg,ce si~ do konca liasu
sg, zwictzane gl6wni·e z Tegi-onalnymi systemami
dys-1-oka·cyjnymi Poznan - Kalisz oraz .Poznan -
Oles-nka. W ·obr~bi·e omawianych system6w zaznaczyly
si~ r6wniez bardzo wyrainie wplywy ruch6w
tekto-nkzny·ch przypadajg,cych na .przel.om kredy i
trze-ci-orz~du -oraz ruchy trzeciorz~dowe, .kt6re
d-opPowa-dzily w efekcie do znacznej ·prz•ebud.owy tych r·
o-w6w, a miejscami do nalozenia si~ w strefi.e
star-szych row6w, mlodstar-szych 1struktur blokvwych.
Przebieg systemu dysl.oka-cyjnego Poznan -
Ka-lisz jest w og6lnych zarysach z.godny z wyzn:aczonym
przez W. Pozaryskiego (13) 'odcinkiem lineamentu
Poznan - Radomsko. Wchodzg,-oe w jeg.o sklad -rowy
tekt.onkzne majg, do kilku kHometr6w szerokosd
i sg, obramowane dwoma uskokami gl6wnymi.
Sta-nowig, one n~ejednoHty cig,g poprzesuwa.nych wzgl~
dem s,iebie .element6w, zachowujqcych na :og6l uklad
NW -SE .i oig,gng,-cych .si~ od z:achodnieg.o skraju
ro-wu Kl·esZJcz.owa :(rejo:n Be!ch.atowa), w berunku
Ka-lisza - Jaroc-ina ._ Kl~ki i Poznania. W rejomie
Po-znania lg,czct si~ -one z sy:stemem dyslokacyjnym
Po-znan - Olesnioa, przy ·czym dalej ku NW systemy
te p:rz-echodzg, w :str·ef~ tektonkzng, Poz-nan -
Szamo-tuly (rye. 1).
Drugi regi-onalny system dyslokacyjny o
,podob-nej budoWtie geologicz,podob-nej ·zaznacza si~ mi~dzy
Poz-naniem a Olesnicg,. Na odcinku Poznan - Czemrpin
rna on ikiea:-ltliileik NNE-SSW. W ·okolka,ch Czempimia
nast~puje zmiana joeg.o btegu na SE wzdluz li.nii
Go-styn - Wierzchowioe --,. J·anowo - Olesnica. Na
podstawie w)'lnik6w badan sejsmicznych
refleksyj-nych mo±na sctdzic, ze system ten cig,gni:e s.i~ az
po rej-on Brzegu i w j·ego 'Ok·oUcach lg,czy si~
przy-pusz-czalnie z systemem dyslokacyjnym :§.rodkowej
Odry.
Slabiej dotychcz:as zbada:ne :sg, na obszarze
mono-kliny p:rzedsudeckiej rowy tekton:iczne o kierunku
SW -NE, kt6re w stosunku do regionalnych
syste-mow dysl·oka·cyjny·ch zachowujg, uklad s.kosny lub
pr.ostJupadly. Sct to rowy: Chrusc:ina - Nawa Wi-es,
Chobienia - Raw.icza, SulmieTzy.c, K~pna i Zloczewa.
Og6lnie mozna okreslic, ·:he powstaly one na
przelo-mie kredy i trzeciorz~du, a kh dalszy rozw6j
przy-pa.dal na okres trzeoio-rz~dowy. Dal·ej :idg,oe wnios.ki
mozna wycig,gng,c jedyn.ie dla r.ow6w Chruscina
-Nowa Wie:§ i Chobienia - Rawicza. 1Wymi.eni·one
r-o-wy •znajdujq si~ w SW strefie wypi~tirZJen ciq.gnqcych
si~ od .rej.onu Lubin - Sieroszowke po .ok.ol:ic·e
Sie-r.adza {ry·c. 1).
Rozwoj rowow mezozoicznych
Wyniki hada!1 geologkznych utwor6w mezoz.oiku
dowodzg,, ze strefy row.owe -obszaru monokliny przed.~
sudeckiej tworzyly· si~ ·Od S•chylku soedymentaCJl
