Modelowanie złóż surowców cementowych a poszukiwania optymalnego rozwiązania eksploatacyjnego

(1)

MODELOWANm

ZŁ02

SUROWCOW CEMENTOWYCH A POSZUKIWANIA

OPTYMALNEGO

ROZWIĄZANIA

EKSPLOATACYJNEGO

·

" O,koło 1960 r. stwi.e.rdżOno wymne różnice ' ~ię

<tzy

lWi.e]kotciaml. ZIUiobDw lIliektó.ry.cb dużycll zł6ri lIU-' rowc6w OOIIlelnWwych IW C~b, obJdciąnyz:ni, .ąa

podstawie r()2lp02lDoall1i geologicmęgo i , .rz~ście stwierdzonym! w trakcie ebp],oatacji złO'ia. ~: oan.ie uzupelniająoe wyłkualo, źe różnicę te wynika.:. ły z: ni~owiecmiej technologii w.iel"Cenia,

niedo-kładności analiz laboratoryjny,ch i ,niewłaśclwej me-todyki obllc:DEmia zasobów. Wszystkie te niedokład-'

noŚci w ustalenJ.u w'.ielkOOci Z8B0b6w' miały swe

trod-lo w 6wczes.riym· niedostatecznym doświadczeniu i wynikały z ówcześnie obowią7Judącydl zasad, przy

pełnym' uwzględnieniiu og6lnych i szczegółowych in-strukcji i Ioryte:rdów bi.łaaleiowośc!l..

Wsp6łpra·ca większości uczestniczących.arga.ni.za

cji pozwoliła rozwiązać szereg przypadków , kontrol-nych i uzyskać niewątpliwy postęp

w

technioe,i me-,

ioclyce rozpoa:n.adi.a. Dążono także do me.widowania

i zm9.:aII1Y założeń samej oceny i obliczania zaBObów surOM:6w cementowych, czego następstwem był roz-wój lilowej metodyki obliczania opartej na

przestrze-UKD 553.1SS.~:550.8.0'/2 :622.351.11.013(43'1),

. . ' . . .

fil".ytIl modelow~u złóct. Ten·;nn.v.iy 'k;ierwek . umoż-'

liwił t8kże :budowę' ;,czasowych" m~lizłóż, pooWa-' dzącą do op~Y'ri:!alizacji rożwIązań eksploatacyjnych.

NlEDOSTATKI KLASYCZNY.cH METOD USTALANIA

" ' . ,ZAsOBOW . , '

l'iajstarsze

obliczenia

zasob6w' sUrow.ców

eemen-,

towych, czę.sJto .wykCXl"Zystujące metodę, trójkątów, 0-pJeraly się W swej istocie ,\DoR ocenie odwierconego

metrażu, nie Oidzw.ierciedIając rzeczy.wi~tych motli-wości ,eks,ploatacyjnych. Następnie (ok. 1951i 'r.)

za-częto uwzględniać . poziomy : eksploata.cyjrie, dzięt<i

czemu uzy,s.k.i waol1O ball'dziej, reaLne pod, "względem ' iloścl:owym wyniki obliczeń, nie otrzymywano jed-.nak IPI'ZY

tym.

lepszej oceny jakoś.ciowej zl<Xt.a. Każ

da analizowana próbka (lub· jej odpowiednia część) była zaliczana do 'bloku obliczeni~ego, do kt6rego przestrzennie .n:aJeżała.. Takie zakwalifikowanie pró-bki w· obliczeniach było wprawdzie jednoznaCZID.e, ale równi.si; i .mechaniczne, a, często tylko formalne. Nie, brano

bciwi.e.m

przy tym pod'llwagę dwóch ,ważnych

faktów:

(2)

L Ogólnie struktura geologiczna wielu złóż jest

wy2lDI8IC'zona przez ~ warstw i główne łinie

tekto-niJcme, co w interpretaa)i ~j 0IZl18ICZa, że

określone miejSca IW bloku można j.aIkIa§clowo .chaa'&k-teryzawać :na poids1Bwie pI'Ćbek, które :weta)y

pobra-ne .p o z a przesttrmnią da&nego blolru zasobów (.ryc. 1).

2. Na IOStateczne ubztałto.wanie się struktury ge-oIogiC!Zllej miały WfpłYIW zjaJwiska. róbnej genezy 1 o różnej sile d'Ziaaaln:ia; obolk: pierwotlnych pZawtdło

wośrci pąnUjąeycl1 w ~Wlim.t sedymentacji mają

ZDBCZeIIoie - z ~ mniej isto1ne - prawidłowoś

ci dIrug~, wyuW.ajątce się np. w PQS.taci. zaile-nie, s!k:ra.sowdenia., do'lomi~zacji itp. DarJ.e uQ'6kane

w talru roZlPoznania m<lgą być silnie mi.eksztaroooe pr.zez wpłYIW naJl'Óifm.iejszyoh czY!Ili[lików, konieczne

jest przeto ich wła6d.we r02l~ i realistyCz-ne pr7.eStl'Ulll.lDe zilnJtElr!pretowanie. Dlatego teź próbki P00r8lIJe formalnie z d8l1leg,o bloku nie m~ być dla niego repcrezen'tatyiwme, a ich f.alrtyC0llY wpływ na

ooe:ru:

bloku mai:e być zawyriany. Ten f:aikt, zwłaszcza

w IpI'zYlP&dłw. bloków, któ.rych jakośoi.owa ocena jest opa.rt.a na małej ]dalbie p:n'fuek, morbe prowadzić d·o

barorzo is1lolbnytch r6żn.lc między szacUlllkową a rze-czyw!,stą wielkością zasdbów.

Powy1szJe uwagi wyka.wją małą prQ'dat:ność lub

w.recz rOOuży!tecmo8ć ..nJektórydh lmssyCZoIlYch metod obliczania ZS.BObów Złl:l'ÓmlO jeżeli chod2li o W9J)om-nianą (dziś

lui

archa.iczną) metodę trójkątów, ja!k: i cheltnie .st.O&OW1aIDą p6miej metodę wieloboków czy

blo'k<>w goologicznydh. (StQP'ień n,ieużytecznośc:l. me-tody ,za~eży oczywiście od budowy geologicznej zJlota

i jej I91roInplikowal1lia). Równi.eżmetoda ,przeim'ojów

geaIaglC7Jll.Ydl, w której dIla lPQI!!ZCZególlllyCh jednostek ~kml,yoCh lub stratygraficzny!ch oblicza się

średni skład chemi'CZllY odnoszący się z reguły do

więlmzych jednostek powierzcłmi.owych lub do

ca-łego :złoża, nie daje g'Wal'8ncji, że wyn:Iki ,w poszcze-g6lnycll miejscac!b będą zbliżone do w8ll'toścl

rzeczy-wistych. W wiew przy.padk.ach, prowadząc dokładne

badania, stw!ierdziliśrDy istnienie systerDaty<!.ZllYCh przestrzennych zmi.a:n chami2mu badanej warstwy,

jakrówniJeż zmian typu pe1n'ograf.i~ego.

PrzedstawiOllle ,uwagi nie mają na celu przepro-wadzenia wycozeI"PUjącej krytyki tradycyjnyx::h metod obliczania zaoobl1w, Charakteryzują jedyru,e gł6wne ich niedostatki ,pO

to,

aby wyk:amć

reh

małą lll"LY-datnDść. Często bywa to wynikiem bardzo formalne-go podejścia do obLiczeń, z nied'ogtate07JIlYlIll lJWzględ

nieniem specyfi'C7J1lej problema.tyki geologLcznej i

eln.1ploatBiCy!nej; przy czym najwUniejsze zagadnie-nie - określentie składu jakościowtego złoża - bywa roz .... iązywa.ne na podstawie oceny pojedynCQ'ch pró-bek, bez usiłowania wyjaśnienia rzeczywistych sto-sunków przestJrzenmych badamych złÓŻ. Bada.nie ta-kidl st<l6lUOków wymaga wzięcia pod uwagę komple-ksowych wyników Pl'SIC rozpomavrezych (włącznie ze

zdjęciem geolog!locz:nym, pomiarami geofiz~ymI

it.p.).

Analiza .niezgodności między zasobami obliczony-mi dla /Zł6ż ~ cementowych a wynikami u-zyskanymi w to1ru .ich eksDlmta.cji ujaVlrollia fakty

zbliŻ<lr1e do opisanych w literaturze światowej dla

złóż tI'1.'d metali. Bloki z obliczaną, wysoką zawartoś

cią substancji użytecznej mają raezej zasoby zawy-rone, .natomiast bloki o niskiej za.wartości tej sub-sU>l1'1cU - miewadą Z!IISoby' za.ni:i:one. F.allrt ten można wyja.ślllić riiedostateC?JIl4 reorezentał.yW'.IJoOlŚcia bran,voeh

pod uwagę w obliczeniach 'Próbek, na og6ł wzra-I'tR,ją.cą przy .t'OImącej liczbie nr6bek. Dla dużY'Ch

jed-nostek obliczeniowych lub dla całego złma może

wieC". prrzy użyciu d()wolnej metody obl~enia, na-stąpić wyl'ÓW'lla.n.ie r6tntc. Taka globalna zgodność

-z wvjątldem całkowicie jed,norodnych złÓŻ - w nie-wielkim stoPlliu służy do wła8ciw~o i optyma.lnego p.rojelkltowama oraz prowadzenia eksploatacji złoża. GŁOWNE ELEMENTY SKŁADOWE PRZESTRZENNEGO

MODELU ZŁO:2:A

NOIWą, metodyke obllczlllOia zal9OCb6w opracowyws-no od 1965 r., a w 1966 or. zastosowaopracowyws-no ja PO raz "";'1E!'l"WS"ZY 1JIl'Zy ocenie zasobów cementowni. Lochkov.

}7"" ... ionn metodyk" tp wvlrorzv1łtywano dla cementow-ni: Pradlovil'e (1967). Ji~nf Cechy (1970), NovV Kra -luv Dvur (1972), MalomtHice-Lesni Lom (1974), przy

PtJZ/OM ,

---,----~~

....

_

---

---Ryc. 1 Fig. 1.

czym każde następne jej zast.o:sowanie stanowiło dal-~ krok.w jej r.ozW!Qju. Zootały przy tym ·wyodręb Olone dWIe częŚCI. procesu oceny złoża:: opracowanie modelu p.rzestrzetlllMgo i nawiąwjący do niego

sy-stem podZiału zloża. lila blok.i. wraz z samym

obacze-niem zamb6w.

Opnaoowanie modelu przesf;rzen:nego pie;rwotnie

skłaldało się z następujących etapów:

'11. Srednie ważone podstaW'OWYlCh p8&N1łllletl"ÓWche

micznych: wSlyL<fbkie dane (analiQ'), przen4es.i.ooe na kalrty .perforowane, ZJeBta'WliODP według głębokości dla poszczególnych wyrobisk ~naWlczych; na:sotępnie 118 komputerze Ciblicrzxm.o za pomocą specjalinego

pro-gramu średnie wartości dla zadanej miąższości (z .reguły pokrywającej się z wyso.ko6c.ią poz5.omu eks-ploatacyjnego, np. 25m) ze zmienny:m krokiem (zwy-kle 4 m); średnie wari;one i:nfonnują o podstawowych cechach strulrturamych złorź.a" wyIIli:lmjących z pier-~o1mych procel.!ÓW lSedymen"tacyjnych, i wyr6wnn.tją

llIiekorzystne odchyłki, s~aoe opra.cO'W8ll1iem

próbek w laboratorium; gdy zadana miąższość

oOpo-~a wysokości poziomu eksploatacyjnego, średnia

w~~ da~e oczekiwaną charaktery1Sitykę w danym mIeJSCU; faJkt ten wyl«xrzys1uje się w nast~ym

etapie, którym jest

-2. Konsbrukcja d2Jolin.ii poclsta.wowY'Ch paorametr6w

jakościowych: na podstawie średnich ważtonydl moż

na IW większości przypadk6w dbbrze konstruować

iz,?linie w. p!Ukrojach (~oszących się do obUczonej rDląższości) zarówno IPIODOwych, )aIk i poziomych

(m.apy poziomów eksploatacYlllYch przedsta'Wiają~

problem trójwymiarowy jako problem dwuwymia.ro-wy).

3. Analiza ko~yjna jest dalszym etapem

kon-struowania ·modelu: ułatwia tworzenie modelu prze-~nnego, gdyż - dz5.ęki śd.s.łej zależności ,jeOOej

:r.IOlennej wielkości od drugiej - pozwala ograniczyć

prowadzenie izolinli tylko Ido wybranych składnik6w

a potr1Jebne daJsze składniki oblicza się na podsta~ wie zależności stwierdzanych dzięki analizie korela-cyjnej.

Wybór poocIBtawowych składników, które należy tlIl'ZoedIst8lwiać za pomocą izoliniJ., zależy od analiQ'

każdego przY;padku i dowodzi, że do każdego modelu przestrzennego należy zawsze podchodzić w s,posób zLnodywLdualizowany. Takie podejście Dozwala wystar-,

czająoo dobrze interpretować r6żne drugoorzędtne zja-wiska geologiczne występujące w złQŻU (np. skraso-wienie lub wtómą dolomityzację - jeżeli wiąża !'i·~ one z określonymi sy8temarni tektoniC'llIlymi). Osta-teczny modiel przestrzenny pozwala przeto poa;n.ać

domniemane sI".o6mlki jakościowe w dowolnym miej-5'CU złota, a tym samym staje się właściwym pu.niktem

wyjścia dla właściwego obliczenia zasobów.

WYKORZYSTANIE MODELU PRZESTRZENNEGO DO OBLICZENIA ZASOBOw

W tra.kee obliczania zasobów ma się stooniowo do czynienia z rozmaitymi typami blołk6w; dZiś już klaBYtCZlDa i dobrze w pra.ktyce sPrawdzona metoda

, J.'I()(l}l'ÓŻnr trzy podstawowe ty,py bloków: mikro- ma-' kre- i megabl<lki. Metoda ta wnożlirwia jedm.o~ne

OtM'a'COw.s,llie złoża pod względem geologkznym ł

(3)

Ryc. 2. Fig. 2.

ROZWÓJ' METODYKI. MODELOWANIA PRZESTRZENNEGO

Z gJeolqlilczn€go pUoDktu widzenia postęp osiągnię

ty w kanstl'lUOwaW'Il .modetu przestrzenneg() umożli wia osiągmęcl.e wym.ików bardziej zbliżonych do

.rze-czywist<lŚcl przyrodcloczej .niż w

p.rzytP8ldlru

s.tosowa-nia; metod t.r&:łycYWlOh. Jakp lPlZ.Ykłady można

p.rzy-Wczyć rozwiązanie zagadIJi..en.i,a dolOO1ityzacji baZY

sumowoowej dla cementowni Jjjn.f Cechy :tub zjawisk krasoWY\Ch, mających podstawowe ~C2eD'i.e dla wie-l'u złóż.

RO'lJW4ąmnie podanych i podObnyeh przyldedów ujawIn.uo możliwości dalszego poeotQPU w QPl'aC'Oweniu tej metaliy, prowaldzą.oego do wyod!rlllbnien.i.a w

mo

-Ryc. 3. Fig. 3.

dem geologicZnym modelów skłwdowych pr<>eeBÓW gea]ogiC2llY'Ch (1lP. model pierwotnej sedymentacji. procesow teldamczn.y.c.l1, s.ka:asowi.el::lia, dolomityzac~t

itp.). Nie jest ,wyk>luczone, że systematyczna .analI-za danych źródłowy.c:b. według modeli C74Stkowych

u-mOlŻiliW'i QPII'aOOwani.e bardziej przydadmych modeli

matem&ltycznych. Choć w toku procesu oceny złót

00-.raz częściej wY.Jror7.ystl1ije .się komputelry, to jedmllk:

tl)zeba zama.czyć,. że dotyehczas

S1loaofwaDe

metOdy

matematyczne .są w zasadzie ogr8lIlłczooe do

pod-St8lWlOWY,cm opeIracj sWllOWBlllia i Do wyjIcorzystania

niek.t6.ryoo elementów gf;M;ystY'ki malbemaJtycmej. P!i.erwat;nde metodyka modelowania

przestrzenne-go zapewniała be:zIpośrecLnie łąC2lelDÓ.e kcncepcji geolo-gicznych i e1Q;ploatacyjnych odooszących SIlę do

sza-OOWeMgo złom. Okazał() się jednak, że 'w p~

złÓŻ dotychczas nieeksploatow:anych slU6ZIliej jest od-dzielić oHe konoepcje, gdyż sposób ~ta<:ji maZI! byćprzedlmiotem rożnych, .czasem nawet sprzeczny.ch projelatów. Dogodne rozwią.7.i8IU.e 2lIl8.leźliśmy Wprowa-dŻając lIlOwy system wy'jściowych jedmstek

podsta-wowych - miInJbldtów, których mią,iS'llQŚć jest tylko

ułemlkli.em pr.zew1!dywanej wyaokości ścianyeksplo

atacyjnej (il!P. 5 lub 8 m). Miniblokt konI.!.trouje się zasadn:J.czo w 1P02'll<JI!Dych milnlipazi.omach (pl~. Ze-s.pół mi:n'il:ioków dostarezB. podstawowych imarmacji o r.oz.mjeszcze:niu przes1neDl11ym składników użytecz

nY1Ch i sikQdliwy.ch i o podstlrw,owY'ch cechacll

geo-log!ieznych złoża. ~i model geologiczny może być

użyty .jako podistalwal do UBta.hlnia dowoLnego mode-lu eksploatacyjnego, dla klt6.Ngo wystar,czy ,po pro-stu ,podać wysokość nad pooiamean morz.a i

na.c:hyle-nie podstawy poszczególnych poziomóweksploata-cyJnych, co pazwold. uzyskać automatyc.mie System mikoroblaków, od,powiadający wYbraJDemu SPosQbowi

e~loata-cii (rye. 3). G16wilą zaletą oddzielenia mo-delu geologicznego od ekąploata-cyjnego. jest możli

wość s,praW1dzenia i ,symulowa.nda i1'ÓŻI1ych waJl'iantbw sposobów ~oatacji, a tym samym - poddęcl.a op-tyma:tnej decylZjl o sposobie eks.Ploatacji.

Wyndki obliczenia zasobów, O()Ql'tego

.na

modelo-w_u ,p.r.zestrz.e.non.ym, można przed'staJWić w dwóch

podstawowYoo farmach: jako tabele zasobów (tabele mik:ro-, maikro- i me,gabloCJków rozmad,tych cyIkl.ów)

oraz ,w .postaci Si!hemaIt~o wyrz.nacz.en'e, badanych wielkości - w tzw. atLalSaCh. W atlasach tak1ich

110-daie się w s,pooób ~dowy dla wszy&tlaioh

po2lio-m6w eklsTpkatacyjny.ch główne składniki i wsk~,:, nillt!i jakościowe złoża. P!mkty.cznie dla katdego

ID.I-krobloklU pI'Zieznacza się miejsce na jeden znak. który,

maszyna llcqca znajdzie według obliczonejodlpo-. wied:ni.ej wartości. i ustalanego kJlu~ (objaAniefl).

WYKORZYSTANIE OBLICZENIA ZASOBOW .

DO SPORZĄDZENIA PRO.1EKTU EKSPLOATAC.TI M()flliwość ~ szczegółowego wy.prowadZ&tiia

przewkIy,wa.nych st~ów jaokośoi()wYch dla

dowol-neg() miejsca złoża, wykorzystanych w QPisanym spo-sobie obliczan.ia zasob6.w, ma isbobne znaczenie także dla potrneb prQjelktowa.nia. - a przy akreślOlnYch

założeniach - ·także d1la samego pIZelbiegu eksp1o&ta-.

cji. T~.n niejako "układaaikawy" ~!lÓb obliaania za-sCllbów umożliwia łącrzende jed.ri,ostek J)(ld;9tawowy,ch (mlk!ro- i ma.kIroblcków) w nat\J,l"alne zespoły zg.od;ne

z Ibudową geolog1<:2l1lłl złoża 1 z rorJJWażanymi WIliI'lW1

-kJami eQploa&t.a.cji. Zwłaszcza sposób oblic1Jell.ia 0,Pi.e-.

(4)

ek:s-ZESTAWIENIE TYPÓW MODEl.! PRZESTRZENNYCH. l CZASOWYCH

Typ l 2 3

funkcja strategia taktyka operacja

główny cel koncepoja długofalowa plan eksploatacji zarządzanie eksploatacj",

źródło informacji rozpoznanie geologiczne rozpoznanie eksploatacyjne jak poprzednio

+

wyniki eksplo-atacji

jednos:tka wykonujlłO& ~e organizacja geol.-l'Ozpo- usługowy ośrodek obliczeniowy. zakład eksploatacyjny znawcza

zabezpieczenie teOhniozne ośrodek obliczeniowy or- ośrodek obliczeniowy własny

ganizacji

geologiczno-roz-ośrodek obliozeniowy własny lub kierownik obliczeniowy w

zak-ładzie wydobywozym poznawozej .

maksymalna. granica rozwia.zania żywotność oałego złoża. Ci lat kwartał (ew. l rok)

minimeJna. _ granica· .rozwi",zania Ci lat , kwartał ty<hień (teoretycznie dzień, możliwe"podstawowe jednostki 5-10-20 lat

ozasu

kwartał, ,półrooze, rok

zmiana) ,

(zmia.na-dzień) tydzień-miesiąc (kwartał)

~06rodek obllrzenlowy' móalby być zorganizowany przez JtIIIOrt wYd.obyw~, momn by równie! wYkorzystać ośrodek obliczeniowy orga Illucjl lleoJOII1cmo-l'Ozpamawczej (Dl wJllllcdu na Pl'OIP'&DIowe zapewnienie celn poJuywal~ Rlę ~ rozwll:&.wlom modrlu ł,yp·' 1)

plootac~o() daje ,Sl2lEIl'dlDi.e mo'Ż1Hwości r~trywa

lilia r6%myeh r~wiązall ~tacyjnych i właściwe-,

gO,.bil1Iltsowan:i.a :zasobów. . ,

' atreślenie bilaalsowOŚlCi .zasobów wiąże &l.ę ze spełnli.e'n.iem ogó~y.ch, a w . ~YlCh etalPach

I'OI'lPoz-nania

'

~ 'szaegó}lowych klryterlów. NlewątP1iwą, za-letę apiSanej metodyki obUczania Z8iS()bOw jest jej

cha.r~ dynam..i.cz.ny'

w

'

stao.UIlllriI' do 'kryteriów bi-l8IrisOIWości", k'tll.re IDoina' ponadto zmieniać' i

prze-praOOWy;WaC;

przy i:zyIm zamiast Ironieczności przęli

c2ianla zasobów od, samego początku - w p.rakty"ce wYmarczy an:ny dobór mega.'b1oków wyższych cyklów. P:oczątjkoWle,a i kOilcowe, wyniki ob1iczeni.a zasObów mogą więc be~ ,WlPłYwat na usta.1aIlle kiry':'

teniÓiWbil'8lllOOWości, przy 'czym istnieje pewność. że kryteria te .nie będą wy:razem niereaJnych post-Uila-,

tów. gdyt rnailIla wy1!duczyć oczekiwMJie nad:rniemie wylSdc:ich zawb6w, 'jeżeliby wyra.tnie one ooblega.ły

ad -cbal1"8krteru złoea.. '

iP.rzy klasyfikowaniu zasobów na ,bilansowe i po~,

Z!lI'bi.lanso'We należy dbać także i o to, aby zasDąy

bi-1ainIsowe o~,iadaiy" wy.maganiom kryteriów bUą.n

SQ\1JlOŚQi nie tY'llro jaJko ca#)ść. aJ.eaby była, także, pewność, że Wytmagan.ia kryteriów mogą być dotrzy-maiIle 1'ÓWn,ież

cna

~ego akIre9u żywom'OŚCi zło ża, p1'7IeIde wszystkim ó1a ,pierw\SZYoh 5-W ,lali;. W

p.n:ypadkacl:l ,bairldziej złożony-ch przy rozwiązywaniu

tego zagadnienia mMe okazać się przydatne, opraoo-woULi,e modelu czasowegp, ,którego .reaJ.izacjlL dla, ce-lów ,;przeproW!ę.dzeniaeksploalacji wymaga lIliezbędll1ej

aktuaO.'iza.oj.i mO.delu pr.zestrzennego.

MODEI,.E CZASOWE ZŁ02

WmadelJu czasorv.1yJni chodii Z8iS81din:iCZO o mod'i!'l E!DIplO8ltalcjI zł.00a: opait1ty na usJ.łoWlaOlliu osiągn1ęcia

qptyin8Jlinietj decy~, z pu·nIk1n1 widzenia zad'al!l.yCh

kIry-temów QPtyma.l~"",cjI.. StosoW8l!le klryteria

optymali-rzaCii 4lIXtą 'być l'01JIDai.te~ a nietkiedy ~e. (.Może chodzić -

n,a

,

przy!kł.ad,' o· maksYmalne cwykarzystanle !Złoża, utrzyma~ min!maJ.nej :Lub optymalnej

za:WaT-tości sJkł.aJdJnU.'ków wtyteczny,ch, mi.ni.mailiza<:}ę skład ników 1!IZIlrod8lirw,Y!Clh. mdlrulmiILUZ3JC'ję n,alklad.6w na eks-ploataa)ę i przer<ilikę. ztnoDJiel)s.zenie' do m'ialimum

me-zbędnych dadatków ·usz1.a,chetniająlcY.c'h itd.). Dla

roz-wlQ!ZY1WB1ńa cel6w QIltyttnalizacyjny'Ch marny O'becnle do dyspazyeji metodY apract)W8llIe i hieriąoo st'090wa-'

ne

w

d2liedzlinie'

ekOIlOlIli1rl.

'

,

'

,

, Na' ,podstawie modelu pr7JeStnleooego złoża

sUl'lOW-c6w, 'cementOwych PraoChov.ice opracoWl8ldśmy , model, oCZa&l)wy tegO doZa w ten . Sposób, . aby 'W ustalanych'

odc~, 'c~ można była ~ić eksploatację

8Ul9wca o składzl.e chemilcznym umo2lliwi8ljąCytID

326

zgodną z ncmnami ~cję pori.ądlllilllE!lto

aoortymen-tu 1Ce'IIlen.tu. Zadanie to byfu :skomIP'li1rowSl1e przez

dodatklową . k!oo1ecmość lI."ÓWnDległego zapewnienia

odpowi.edmd.ego iSIUIroWca. dla miejscowego zakładu

wa-piermkzego. Dla moldelu <:z8S()WIE!go opracowano w

1-971 T. SlPeoja'lny IPr.8iIIlISIMEX (= s~

ek:s-p1oalta.Qjoi) na ikOllll4)u~r DATASAAB 21. Jako jed-nostek wyj&ciowy1C:h !UŻyto IrnakrOlbldlWw. ,za1d.a<lająe rozwiązanie optyma3nego :wyIkorzys1lmia złoża w dłuż

szych okl esach czasu (minimalnie 5 lat). Istotą eks-perymentu /Pl"ooul!reY',)Dego ,było JP<)SZuK1woan.ie oopo-wiledndch Iblclltów 1 l-og'iczny WYlb6rr- odoinkf>w

rza:zy-waście lIJIa'da!jących się do eksIPlo8l~ji W każdym

ko-lejnym olklre'sie. Sarn proces o.ptymaMza,cji polegał na ogrolllIlJj,czen'l,u do minimum ~weik: dla spełnie nia 'ZBJd,a,nychwarunk6w ,br:zegowych. P.r.ogram jest zestawlrcmy modJułowo !l zakłaid,a rozwiązanie

iliekt6-rYJCh 'operaJcji .cząstlrowych w pr.zyszłOŚlOi za. p.Q."'Docą

ul!epszOlllYC'h sp<JSlOlbów.

Do pe~ s~ , podobny program. ale na

podst8lwRe milklrolb/l<lków, opraoowała w 1972 r. sp6ł

d2!i.e1nia Technooeł!l:trum dla cementowni Loohkov.

PrOlg:J:lann jest rów;nież ~acow:8l1ly na ko~ter

DATASAAB 21. '

DotycOOzal!!Owe ~ośIwwid-czen.ia z modelami

C2II1SoO-wytmi lllOCŻęmy już pad'swnować. Roozwią,za,nde

zada-nia 2Im~e.fza do obIektywlizacji kierowania ~oatą-,

oją zlata. KIlerO'Walllie to będzie, coraz batt'd:l'Jiej tra-cić charakter empiryczny i dpatrty. lila :wynikającej,

z rutyny IiJntuilcji od,pawiedziJai1nyK:h pracow.ndilt6w.

Do-tyczy to przede ~ udOl8tępnl.ania lilowych

d6.:t '.ł Imerowania ioCh ekL<IPIootacją IW, PerwtslZyttn okJre-sie.

Ostatnio COII"az, wyl'll1Źilliej IIljawnia SIi.ę mOlŻlin,yość włączenia d-o zintegrowęmych' syStem6w zarządzania

mcdoei!ti Iprzestrzennych 'i <;Zt8S'OWyClh - jako :ntlezbęd

nago etapu pqprzedzał,iącego wllaściwe opIrQ'Cowa:nde

~cj'8ilizowa:nyoh ~temów ~

EIla;plo.a-ttaIoją, ~ 'i wstQpnego 'WII'Jbogaca.n.ia suroWICa oraz prodll.1kloji kloiI.cowej IW postaci. '. zapra'w ~ towyoh. Zagad."1ienialll1!i tyu:ni .za,)mtoiwBa się ostalbnio J. BaiItek (1974).

Włąozende modeli przestrzennych; d czasowych

do

zti.n:tegro'M!nych systemów zarządza.n.ia wymaga, aby

modele

te

były ~ fun,1rejonallIlie WleJdług

głównego celu ich msrtasowsill.ia. Celowi temu naaeży padpnządlroWI8ĆZ8II.'ÓWInO .~~ i lI'oz:rhiary

podsta-wOWYlCh dDfooma-cjoi. jalk: i fij)e(lja.Lne IbechruicmJ:e

zabez-,pleczen!lle ,(łącznie 2le sprecyzowaniem zadań dla

po-~nych ~OIIlaJwc6w) ()tlU ni~ędne· UlStdenia

00 dl() wielkośCi pOdstaW'OwYch je.dJnmtek ',czasowych

(5)

BLOXOWY 80RlDt:Ar AKWALIZAOJl 8UC OWANIA ZŁOŻA

I

rozpoznanie geologiczne 1--+

1 ~0ru;.l. ~~Btrze.:n~·I--+1

model

O~80WY

- typ

1:1

~

I.

projekt

udost.ępnienia złożal

--+ YPbó' l~m h koncepcja długofalowa l przygotowama eksploatacji

w geo DglOZDyO

.

. l ' "

i

t

I

1 '

model przestrzenny - typ 2: 1

I

od l - t 2.1- - - -'

rozpoznanie eksploata. 'aktual' . bó d b m e czasowy yp.

! !

oyjne (uzupełniajęoe) 1--+'1 walny~~Ja zaso w wy o Y',--+/ plan eksploataoji

I __ ._

.

_. __

.

l

oksploatacJa

I

·---.-1 -'---'

r

'- - C - -

j

---

~

,

.

!

t

i.

model

przest~n~y ~

'model czasowy - typ 3:' .

l

1.

typ 3: aktuallzacJ~. ZIlo· 1--+' Z&l".o!ądzanie eksploatacj'ł

1 '

--

'

----

,

--sobów W dyspozyoJI

-

.

I

j

porównanio wyników oksPloabta

ó' j+-- _ _ _ _

..

!

_{- - - - . . ,}

I

.

ewid.e~!lja

wydobytyoh zasobów

oji z danymi obliczenia zaso w

I

"'----mIU-'Oj-sza-'--ro-żni-'oa--I+--\

_ _

l

1

, - _ _ _ _ _ _ _ -1,--_nie _ _ I+--1 zgodnośó 1--+j'-'taI[-'

- \ większa rómioa

l+--W mcdelacb. ~ch. i .czasowy~ .trzeciego

tYlPl1 lIl8'leżal.aby doprowecWć d.o qregacj1 bada.n,yIch

~w i kie.rowalllia e.1a;ploatacją złoża. według

kiHru :zagregawanych pammetrów. W idealnym

'Pl'zY-padIru roZ'W!iązan6.e maina by zredukować, IW odnie-sienliu do podsita\WWylOh Ijedn.ostek modelu

pr.zestrzen-neg.o trzeciego tY'Pu, do decyzji .,tak - nie". w :za-leżności od tłb6rej odpowiedni :rnikrOOlok byłby

00-Il"zUC8lllY lub włlillcmny do zasob6w ,przezn8!cz'J:IlY'~h do eksploatacji.

SYSTEM AKTUALIZACJI

Zr6rmIoowenie modeli ~zennych i czasowy,ch

pOlCbme

w tabeli wymaga - dla p.r7JejśaLa IW modele

wyZszeg.o tyrpu - odpawłi.edniej liczby ,da.ny,ch

U1.A1-pe~ych lub aktuelizacji infQrmacji u.zysłtanylch

dla lMdeli niższego typu.

Dane .rozpo7Jn8JlIia goo].ogicznego lQpierają się na

lftoswEOWO ITlJIIIdkiej sieci. prac rOli)OZl)swczych; na ich podstawie 1IllOŻil8. !uzyskać dość' w'.I.erny Obraz

,roZ-mi~a składników użytecznych i sż1wdliwyeh w

złotiJu,

!lir.zede

,~tlclm dla więkstzych jeclIlmtek obszaroWych. Wierności tej nie

mama.

:w,prawd~ie

uzys.1tai: dla p~ólny.ch mikrobloków, ale ogólnde

zwiększa się ooa wmz ze wzraste.jącą liczbą mi.kro-bloków.

P.rowed'ZCme w ciągu S'lleŚCIU J.at porównywanie

szarowama

za&Ob6w BW'OWIC8. cementowego ~

Pra-.cbov.iJc.e oZ wynikami ~loa.ta.cji (w ok:resde od l VII 1967 do 30 VI 1.873 :r.) wybZałó, że już .na podstawie·

zasobów rwidobyltych w ciągu jednego rck.u m.oa..na. dO!JtalecZll!ie ddt'ładnie ocenl.~ popraWll1'OŚĆ szacowania

asob6w. Różnica w szacowaniu ilościoWYm dla 6 lat waha slię od -0,93 do +2,82'/0, a

w

8m('..owand.u ~a,. kośdawym z.łai.a (daj/łCll się objaśnić wzajemnym pr.zew:aJl'Stwianiem wapieni. i łupków lub p.rze9Unlę

ciem zakładanej granicy geoWgiczneJ) wynosi 2,7--ł,S'/, (przypuszczalnie dk.oło 50/,). Przy tym

:wy-dobyte zas.oby były iW toku szaoowania zasobów za-lioczane tylko w. 3.04'/0 do kategorii B, w 90.36'/0 do

Gh·a w 6,60", do C2; (Sporzą,dzooo mode1. pr.zestrzen-ny l typu i me aktuald.zowaoo danych).

R02;Poznanfe ekspLoatatCyjne ma uściślić wiado-mości o.:złożu 'małych obszarach. kt6re wkrótce mogą stać się obiektem ekJ..oploaltac'ti. Aby akltualiULcja ~ jąea na celu skonstruowanie modeli 3

typu

dała

oczekiwane rea1ltaty, konll-eczne jest 'I1Ściś1a.nie mo-delii !I)ol'7Je8trzemYlC'h także II postariori, tj. Da podsta-. wie' danych ebploataejd. Dckumentacja wydobytycb

SUłrOWlCÓW z .wyri.:szych !poziomów dostarcza np. cen-nych dacen-nych dla 'UlŚ,Ciślen'ia modeli przestIVJemlYch

mższy,ch !pooiomów, co może ·ułaltwić r~'ZD&lie ek&p!o&Łacyjne {Jrnote wchodzić lltP. () uściślenie gra-nic geoIógicznYtćh,··· stref zaburzonych teiktOl1licmde, upad·u .złota itp.}. Schemat blok()wy aktualizacji

sza-cowania złoża podajemy pooiżej.

ZAKOA'CZENIE

Opis8llle przesłlr.7Jl!lOD-e i C1J8SOWe modele złÓŻ wnOfi-livo.riają na ogólł be:lł>ośreodnie Wli,ą-umi-e wyników roz-p,clI'lJDIWloia goologd.cmego z 'PMjejk:toWlallliem

ekSploa,-tacj'l I kierowaniem nią na oszaoowanym złW;U. W'

przeciwleńsiIJwie do Ik!lasycznych metod oblicŻ8.nia za-sobóW surDwców minera1nYICb modele. pr2estrzEmle

i CIZ8BOwe madą nieza,przecza1lną wyższość. poleg.S.ją cą na moźliw<IŚCi celowego zestawienia mfOrmacjl

nadających si~ do wylrorzystan.ia w 2Antegrowe.nym sy8temie kie3:"()wapia eksplOaJtacją. DoetęPQOŚć

sy.sA:ernu

.

:zachęca .do współdziałan1a s.pecjalist6wWs.zys.tklcb organizacji, które są bezpośrednio zaJ.ntęresowarie w tym, ,aby cementownte o wielkiej mocy prodU:kcy)p.ej.

praeowaly z. mi.nii.mal«lym ryzykiem. . .

(Z czeskiego PT%ełoźv!« W. MiodulIzews!ca)

LITERATURA

l. B a l

e.k

J. - Mo!nastd aptymaJiŹacie .ta!ebribho

ll"eiiEmia pfi te~ oomE'll~l*.ych ł3Ul'Ovin ~ Sta ... :

V'ivo. 1974. . . ' .

2. N~ m e c V. - Kom.bJmvaaui m~ wwoćtiu ;8-:

sob Cementafskych surovoin. Goo1. 1PI'll.zkwn, 1966;

m~ . .

3. N ~m-ec V. - ~ models of linclined limesdiol1e deposits. In: DeciSiOOl-mak;i.ng lfIn II:he' mine.raJm-dustry. Can. Inst. Min. Metal., spec. vol. 12, 1971.' 4. N ~ m e

c

V. - Probleme der

LagestlittenmOdelie-rung. Z. geoL .Wi&s.. 1973, nr l.

5. Zł ś m a IV. - WypoCty zasob na samoi!J.ooem poćita.Cl DATASAAB 21. Papu progamu a jeji~h elgoritmu. Gedndustria, Pnthą.. 1973.

(6)

SUMMARY

. Marked dillerenlCes between Ule es.timations of reso\lQ:'Ces of large Bohemian deposits of ~DJt raw

materiails !based on :the re&ults of .geo1ogical p-oaepect-lng and those made during :the ~it eXlPloitaltion

were found about 1960. SUlpplemeIlltary

reconnaissan-ce has shown thalt ·the differences 'reSult from ina.p-propriate lboring techniques, inaccuracy of la.bo.rSltDry analyses and i'Il~r<llPrlate method of estimation of reoourees. AIld ·the inexactitudes Il"E8Ulted from

in-sufi\icient eJDpeI'ience as !Well as ;tIhe IPrinci,ples

obliga-tory in those times.

The (.'()Qperation of several instiJtutions made it

possible 'Ix> ISIOlve several che~king examples and to·

made unOOUlbtful progress :in the technique and lIIle~

tOOdology of IPr09peeting. .A.ttempts .were all'So made

to revise and change premises of evaluation and es-ti.ma.tion of resources

at

cement raw ma.terials which

res.liIlted in development (llf a ·new metbcd,Oology ,based

on spatia'! modeHing of deposits. This n.erw dtirection.

made also jpOISSible ooIl9tructing time mooe.:s· Of de:"

poaLts wbicll leads to opt1malization of the mode of

. PE310ME

OKono 1960 r. fibIJIH BbISlBneHbI fieccnopHbIe

pll3-H~ Me~ ae.7Df'ufiioji 3aIIaCOB HeKOTOpbIx

floJIb-WJDt MeCTOpo:IK,Jtemdi qeloleHTHoro CbIPW! B

'lexOCJIo-BaB:Jm, BbI'lHCneHBoji Ha OCIfOBaHHH reonOrJAecKo:t:i pa3BeAKH H ;o;eAC'I'BMTE!JIbHoji BeJIH'l:HHOA onpe,llenea-HoA BO BpeMH SKCIIJIyaTaqJm MecTOpoJK,ZJ;eaHH. ,u;onon:-HHTeJIbHaH pa3Be,ltlt8 BbIKa3aJIa CJIe,llYIOIqJre npH'l:H.HbI 3THX pa3HHq: HeCOO'I'Be'l"CTByIOIqaJl TeXHon:orHJI

6ype-HHJI, HeTO'IHOCTK JIaflopaTOpHbIX HCCJIe,llOBaaHlil:· M

He-no,lCl:O~ loIeTO;D;JUCa BbI'U(CJIeHWl 38DaooB. Bee 9TH HeTO'IHOCTH B onpe,lleneHHH BeJIH'l:HHb1 3aDaCOB

BbITe-KaJU£ H3 CmmIKOIol Ill:' noro OJIbl'l'8,

a

TaJOEe

m

AE!ACT-BylOIqHX TQr,lla npaBHn, npH noJIHOH Y'l:eTe 06IqHX

H nOAPQ6I1bIX H.HCTPYKqJm H fianaHcoBbIx KpHTepHeB.

COTPY,llHH'IeCTBO 6o.lU>wHHcTBa Y'IaCTByIOIqHx

op-raHJf38qIDi 1.103BOJIHJIO peWHTb MHoro KOHTPOJIbHbIX CJIy'iaeB H nony'lirrb nporpecc B reXHHlte M HeTO,lIHlte

pa3Be,llKH. Pe3ym.'ltlTCM 3TOA ,lIeSTeJIbHCICTK fibIJIa

pa3pa60TKa HOBOA MeTO,lIHKH BbI'IMCJIeHJdl:

OCHOBaH-HOji Ha npocTpaHCTBeHHCIoI IoIO,llt'JIHpOBaHHH

loIeCTO-po~,lIeHJlji. 3Ta MeTO,lIHB:a C,lIeJlana 003MOlKHbIIoI

CTpo-eHHe :EipeMeHHbIX MO,lJ.eneji loIeCTOpOlK,IteHHfi, a