O utworach santonu na Środkowym Roztoczu

(1)

JAN STANISLAW, POPIEL Unlwersytet M. CUrie-Sklodowsldej

o

UTWORACH SANTONU NA SRODKOWYM ROZTOCZU

, San ton '

jes"t

w Polsce dotychczas malo Pomany zar6wno pod wz:gl~em J:itologiocznym. jak oi paleon-tologicznym. Na Lubelszczymie wyehodIiie santonu wys~pajll' na stolSunkowo. znacmyIh ~ze' jedy- , nie' ,w'przeromie Wisly 1)0 obu jej stronaeh. gdzie

jeSt· 'rozwiniety w postaci opok marglistych j,. mar:" gli z ezertanrl: (2, '7,

.s,

9). ' . ,

.. Niewielki ,obszar ' wyehodn1 utwor6w santonu stwierdzilem

tet

na Srodkowym Roztoczu w dolinie

UKD li5.1.7e3.S33:022.ZI,4:5G2.Nl/.MUJ(q&:-1~)

potoku Szum kolo G6recka iKoAci!!1nego. Jest

to

naj~ S"tarilze, udokumentowane faun.i.stycznie, 'Dit:.tr9 g6r-nej lkredy Roztoeza. PrzypuszczalDie istniej~ tu tet punkty wystwowania starszyeh

Od

santon'u' piQtet'-B. Aren (1)' zasygnilliZOwal jut WystIWQwanie ~two T6w emszeru w Miennikach na lewym:brzegu SzuIhu na odeinkuArodkc.wyeh p1"Of(6w'na' ,podstawie taldch form .mikrol'auny. .jak:. Stensi(jina proeexsCtapta , K ell e r oraz S. e:rscutpta Re us s - , jedn'ak: '

(2)

stwler-Ryc. 1. Opoka marll~ista, tto w~glanowe z

domiesz-ka. mineral6w ilastych. Gniazdowe skupienia kwarcu detrytycznello. Progi lIa rzece Szum, G6recko Kos-cielne, santon 1l6rmJ. nikole skrZ1lzowane, pow. ok.

30 X.

Fig. 1. Marly opoka; carbonate groundmass with

admixture of clay minerals. Nest-Hke accumulations

of detrital quartz. Tresholds on Szum creek,

G6rec-ko Koscielne, Upper Santonian; crossed mcols. x c.

30.

Ryc. 2. Opoka marglista, tlo w~glanowe z domieszkq

7Y.meral6w ilastych. Przekr6j przez otwornice_

aglu-tynujqcq. Progi na rzece Szum, G6recko Koscielne,

san ton g6rny. ni/oole skrzyzowane, pow. ok. 60 X.

Fig. 2. Marly opoka, carbonate groundmass with admiXture of clay minerals. Section through agglu -tinated foraminifer. Tresholds on Szum CTeek, G6-recko Koscielne, Upper Santonian; crossed nicols,

x

c. 60.

Ryc. 4. Inoceramus pa

-chti Arc h a n.

Ryc. 3. Inoceramus

lo-batus M ii. n s t.

Fig. 4. Inoceramus pa-chti A r <c h an.

Fig. 3. Inoceramus lo-batus M il nos t.

dzenie ich b~dzie mozliwe d()pier po $zczeg61owym

kartowaniu geologicznym tego terenu. It .

Sanron rozpoznalem Wo niew.i.elkim wyltOple

(0 wysokosci 6 m i dlugooci 20 m) 'Pod ~porl\ w~

nl\ na prawym 'brzegu potoku Szum mu:dzy

mleJ-scowosciami G6recko -Koscielne i G6rer.ko Star~.

Santon jest tu .rozwini~ty w postaci ot)ok

marglt-stych, jasnoszarych, plamistyeh, z demnymi

prrer()-stamti wapieni pelitowych. twardych, cie01n()szary{:h.

Warstwy sanronu wyst~puja r6.wniei w samy{:h

pro-gach' poroku Szum. lecz odsl{}ni~ia te sa tam nie

-wielk-ie. Skaly zar6wno w wykopie, jak i w

pro-gach Szumu, zalegajl\ poziomo i maj!\ oddxieln~c

lupkowl\. W obrazie mikroskopowym opoka

margh-sta ma mikrokrymargh-staliczne tlo w~glanowe, w kt6rYm

wyst~pujl\ pojedyncze ().Strokraw~dziste ~iaTna kwa~

cu detrytYcznego frakcji aleurytowej. Spotyka Sl~

tez ok. 1,12% domieszki ziarn kwarcu terygeniczn~o

ifrakcji psamibowej «().l-O;2 mm). P<>nadto Wyst~puJI\

pojedyne-ze ziama glaukon1tu (<> wielkoOsci 0,00 mm)

w iloSci '075% mal. sz<:zl\tki oOtw{)rnic. W szlifa<:h sl\

sporady<:znle spotykane blaszki muskowitu.

W szl'ilfie wyk()nanym z .przerostu wa'piennego wy -st~puje wa'pien pelirowy z domieszkl\ frak{:ji piasz-czystej, zawiera'jl\cy dui<> materialu detrytycznego w postaci ostr()kraw~dzistych ziam kwarcu i

1>la-szek muskowitu. · 'PonadtQ wyst~puje pojedyn<:z.e ziarno <:yrkonu 0 wyraznym relietie. Matelialem

au-Rye. 5. lnoceramus cardissoides 9"0 l d f. Fig. 5. Inoceramus cClrdissoides G {} I d f.

togenicznym jest glaukonit. Tlo skaly stano",!-

dro-!bnokrystaliczny mikryt w~glano.wy. E1e":lenty faunx

wyst~pujqce w szlifie to przede wszystkim

o'twornt-<:e oOra2 igly gqbek.

Analiza <:hemlczna opoki mar.glistej z poroku

Szum kolo G6rec-ka lKoScielneg~ .wyk!izala znacz~ll

zawartoSc 'krz~m'ionki przy maleJ ilOSCl tlenk6w.

gh-nu. Sklad procento.wy poszczeg61nych skla~rnk6w

przedstawia si~ nast@ujI\C~: CaO - 120,96, 8102

-50,02, Alt03 - 13,32, Fe20S - 1,15, strata praienla

-23,13.

W ()dkrywce zebralem nast~pujllCI:I makrofaun~:

lnoceramus cardissoides to 00 I d f., I. sp. {cf. parvus)

.K 0 c i u b., I. sp. {cf. concelatus) Gold f., In?cerCt-mus sp., I. pachti Arc h a n g" I. lobatus oM U n s

t.,

Baculites sp., Ostrea sp., Nucula sp., Fusus. sp. .

'Przedstawiony zesp61 inoceram6w zaWlera duzl\

Uczbe osobnik6w. ale posz.<:zeg61ne gatunki sl\

bar-dzo trudne do oznaczenia, poniewaz okazy Sq fIe

zachowane. W ()dkrywce przewaiaja formy duie, do

-chodzqce do 20 cm wielkoSoi. Jest to zesp61 ·inoce

-ram6w <:harakterysty<:zny dla santonu.

(3)

, : ,SpOtykainY tun~jliLee 'gatunki przewodnie: tooeetamus cardt,,8Oides ,G 0 1 d f., ,I. pacht.i A

r-e:h a,.iJ. g .. , i I. Zobatus M ii n s t. Formy te Sll znane z totny.ch region6w Eur,opy i Azji. Z plyt1' WoIyil.-sko-Podolskliej ;podaje je S. J. Past!ernak (5), z P.cid-kaukazia - .M. M. 'Mo&kwin (4), z Krymu - K. Pozaryska (6), a z terytorium RFN - O. iSeitz (10).

W·

przelomie W:isly w okolicy Sulejowa gatunki te zostaly stwierdzone przez Z. Kurlend~ ~), a w een-1;ralnej .cz~i synklinorium lubeLskiego, ·w wierceniu Bystrzyca na gl~. 796--t667 m - przez K. Len-6zioo (3). Na podstawie iauny dnoce'ram6w wlek op:>k margliStych . z G6recka KoiScielnego okreslam na

san-too

g6rny, 00 jest zgodne z nowymi pogllldami O. Smtza. Uw'a:ta on bDwiem, ze ,wymieni,one gatunki inoeeram6w majll zasi~ szerszy; nie tylko wyst~pu-311. w do-!nym santonie, ale .przechlOdzll tez do santo-nu g6rnego orazdo niz.szych poziom6w kampasanto-nu dolhego ..

. Anali'za mlkl'ofaunistyczna'" wskazala na wys~

'powanie zespolu otwo·rnicowego dose ,bogatego w ro-dzaje i gatunki, ale wi~kswse form jest jednak zIe za:chowana. Do· najc~ciej spotykanych gatunk6'W

naleill:

lic71ba okaz6w

GZoborotoJites micheIiniana {d' 0 T ,b i g n y)

LenticuZina rotulata (L a m are 'k)

Samcenaria ·tripleura (IR e u s s)

AstalocuS'· cretaceous CC u shin a n)

Robulu8 macrodiscu8 (R e us s)

Frondicularia sp.

VaginuZina trilobata ,(d'O r bi g n y)

VaZvulineria cl. umbilicatuZa (d' 0 r big n y)

BuZimina sp.

AnomaZina cZementiana {d' 0 r.b i g n y)

Globotruncana Zapparenti lndtoides (V 0 g 1 e r)

Globotruncana Zapparenti coronata

GZobotruncana sp. Arenobu~imina sp. 2 7 3 .. 2 1 1 1 1 4 3 2 10 1 Forml!, iPrzewodnill zewszystkich wym·ienionych gatunk6.w jest Globotruncana lapparenti coronata,

kt6ra wystf:puje w kredme g6rnej do santonu wll!,cz-nie. Zostala ona stw'ierdzona w wielu pl'lofHach i od-sloni~ciach kredy g6rnej ~olski Srodkowej. Zesp61

• Mtkrofauna oznaczona Pl"zeZ dr F. Tuss-Siwko.

SUMMARY

Santon:ian deposits were found to cr·op out in Szum creek valley neat I{,l1Scielne G6recko, middle Rozt6cZe. The Santonian is here represented· by spot-tied IIia'rly o·pokas i-nter·calated with dark-gray peli-tic limestones. The marly opo;k;a is characterized by microcrystalline cari>onate groundmass in which sin-gle grains of detrital quartz of the aleurite and ··psammi'te fractions Me embedded. Moreover, there occur single grains of glauconite and :plates of mus-covite. The chemical analysis of the marly opoka has shown that it mainly consists of silica and a small . admixture of alumn,osilicates. .

The macr·ofaunal assemlblage· comprises:

Inocera-mus cardissoides G:o 1 d f., . I. cf. cancelatus Go 1 d i., I. cl. parvus Ko c i u b., L, ,pachti Arc h a n g. and I, lo:blltus M ii n st., typical Qf th~ Santonian•

18

mikrafauny w opokach marglistych' koto G6recka Kok'ielneg,o' nosi juz ,cechy fauny kampanu. 'Gatun-kiem 0 szerszym zasi~gu jest GZobotru.ncana

lappa-renti buUoides {V 0 ,g 1 er), kt6ra przechodzi az do

dolneg,o mastrychtu. .

SanDon zostal wyr6zn"!·:my w wielu wierceniach na Lubelszczytnie. Jest on wyksztaloony g16wnie w 'POstaci szarycll plamistych' wapieni i margli. Mi~z s~~~e jego w cz~ci zachodniej syn-klinorium lubel-skiego wynosi 200 m, w cz~i sr·odko.wej - 130 m, a w c~i p61n-ocnej i wschodniej maleje i waha

si~ ,od 14 do 62 m'. . ' .

LITERATURA

1. Are il. B. - Mio·can .Roztocza Lubelskiego po-miedzy. ,Sann~ i Tanwill,. Pr. Inst. Ge:>l, ~962,

t. 30, cz. 3.

2.

:g

u r 1 end a Z. - Litolog.ia i stratygraiia utw-o-r6w kredy g6rnaj mi~dzy Wesol6wkli a Sulejo-wem nad Wisll!, (tur-o[l g6rny - kampan d-olny). .stud. Soc. Sc. Toruniens-is, Sec. C, 1967, voL 6,

nr :3.

3. Le n d z ion K. - Wyniki wJerceriia Bystro:yca :liG-.1, kred'8. Biul. Inst. Geol., 1969, nr 228.

4. Mo s k win M. M. - Wierchniemielowyl;! otlo-zenija Sewiernogo Kawkaza i priedkawkazja.

Acta geol. po;l., 1962, v·ol. 12, nr ,2.

5. Pastiernak S. J., Gawl,"iliszin' W. J., Hinda W. A., Kocju,binskij S. P., Se:n-k -o'W s·Se:n-k i j J. M. - Stratigraiija i fauna Krej-' do.wich wldkladiw za·ch,odu Ukrainy, "Naukowa Du:nka". Kiiw; 1968.

6. Po z a r y s k a K., Po z a r y ski W., C i e U

i

fi-ski

s. -

Z geologH Krymu.Prz. geol., 196J,

nr 4.

7. P 0 ~ a r y s k d

Yl. -

Stratygrafia senonu w

prze-l'~mle Wisly ml~dzy Racnow-em i Pulawami. Biul. PI'G, 19.38,

t.

6 . '

8. P?

z

a r y ski W. - Jura i kreda mi~dzy Rado-mlem, Zawichostem i Kratnikiem. Biu!. PIG,

,1948,

t.

41.

9. P {) Z a r y ski W. - Geologia Tegionalna Polski,

t.

Il, ,Region Lubelski cz. I stratygrafia (kreda),

11956. '

10. Se i t z O. - Die In.oceramen des San1ion und Unter-Campan van Nordwestdeutschla'nd. Beihef-te zum Geologischen Jahrbuch, Ten ILl, ·Hann.o-ver, 1967, H. 7,5.

PE310ME

OTJIOEeHHSI caHTOHa pa3Be~aHbI B ~eHTPaJIbHOM

P03TO'Ie B~OJIHHe PY'IbJI IIIYM B6JIH3H MecTHOCTH

I'yp~QIOO KOCTeJIbHe. CaSTOH CJIOEes H3 nSlTSHcTbIX

KepreJIHCTbIX ODOK C TeMHbIMH npoCJIOAKaMH TeMHo

cepbIX DeJIHTOBbIX H3BeC'l'HSlKOB. B STHX onOKax B MH-KPOKPHCTaJIJIJAeCKOM Kap60HaTHoM cPoHe BbICTyIIalOT

OT~eJIbHhIe 3epHa ~eTPHTH'IHOro KBap~a aJIeSpHTOBoit

If ncaJOfTOBoti <PPaK~HH. KpoMe TOro BCTpe'laIOTCH'

OT~eJIbHbIe 3epsa rJIaYKOHHTa H nJIaCTHSKH

MYCKO-BHTa. XHMJAecKHi!: aHaJIH3 M'epreJIHCToJl onOKH BhI-K83aJ1 3Ha'lHTeJIbHoe co~epEaHJre KpeMHe3eMa. H MaJWe KOJIJAeCTBO rmmoseMa. 3~eCl> Bl>ICTynaeT CJIe,ItYlOw;aH M8JtpocpayHa: 1noceramu8 cardissotde8 G old i.,

Ino-cerampa cf. cancelatus Go I d f., 1noceramus cf.

par-WB Ko c i u b., 1noceramus pachti Arc h a n g.,

Ino-ceramus lobatus M ii n s t. 3TOT COCTaB XapaKTepHCTH-'j:ecKHi!: ~JIJI caHTOHa.