Ziemniak Polski 2005 nr 2 24
DZIAŁANIA ZAPOBIEGAJĄCE
ROZPRZESTRZENIANIU SIĘ RAKA ZIEMNIAKA W POLSCE
dr Elżbieta Malinowska IHAR Oddział Bydgoszcz
Pracownia Chorób i Szkodników Kwarantannowych Ziemniaka al. Powstańców Wlkp. 10, 85-090 Bydgoszcz
ak ziemniaka to choroba, która nie jest powszechnie znana, gdyż w kraju wy-stępowanie jej jest ograniczone do niewiel-kich terenów. Dlatego też często nie mamy świadomości, że patogen Synchytrium
en-dobioticum wywołujący tę chorobę jest
zali-czany do najgroźniejszych, wciąż jeszcze występuje w naszych glebach w postaci za-rodni przetrwalnikowych i jest objęty kwaran-tanną.
Na terenie Europy choroba zaczęła się pojawiać pod koniec XIX wieku. W Polsce zaobserwowano ją na początku XX stulecia i szerzyła się aż do lat pięćdziesiątych. Obec-nie występuje w Obec-niewielkim nasileniu prawie we wszystkich krajach należących do EPPO (CABI/EPPO 1994). Spośród roślin upraw-nych jedyną rośliną żywicielską dla sprawcy choroby jest ziemniak. Objawy porażenia są widoczne głównie na podziemnych czę-ściach roślin, bulwach, stolonach, ale także u podstawy łodyg w miejscach pączków, na liściach, w postaci „kalafiorowatych” narośli. Na powierzchni narośli wytwarzają się za-rodnie przetrwalnikowe, które po osiągnięciu dojrzałości przez narośl i jej rozpadnięciu się zasiedlają glebę w sposób trwały. W noto-wanych ogniskach choroby nawet po kilku-dziesięciu latach stwierdza się obecność żywych przetrwalników.
Patogen może się rozprzestrzeniać za pośrednictwem porażonych sadzeniaków lub z glebą przylegającą do bulw czy innych roślin (np. cebulek roślin ozdobnych, wszel-kiego rodzaju sadzonek itp.), które rosną w glebie przez niego zasiedlonej. Przetrwalniki mogą być również przenoszone z wodą spływającą po zboczach pól, za pośrednic-twem strumieni, rzek, wraz z glebą przylega-jącą do maszyn i narzędzi rolniczych, na kończynach zwierząt i obuwiu. Mogą się też przenosić z kompostem, do którego wrzuca-no porażone bulwy, lub z obornikiem, gdy porażonymi bulwami karmiono zwierzęta. Zarodnie przetrwalnikowe nie tracą bowiem
żywotności po przejściu przez przewód po-karmowy, tracą żywotność po uparowaniu bulw.
W zwalczaniu patogenu nie znalazły prak-tycznego zastosowania metody chemiczne ani agrotechniczne. Głównie z powodu nie-pełnej skuteczności metod agrotechnicznych oraz uciążliwości i wysokich kosztów metod chemicznych. Najskuteczniejszą metodą zwalczania choroby było wprowadzenie do powszechnej uprawy odmian odpornych. Dziś do krajowego rejestru odmian mogą być wpisane tylko odmiany charakteryzujące się tą cechą.
Aby natomiast zapobiec rozprzestrzenia-niu się patogenu, od kilkudziesięciu lat na całym świecie stosuje się przepisy kwaran-tannowe. W kraju są one regulowane dyrek-tywą z dnia 8 grudnia 1969 r. w sprawie zwalczania Synchytrium endobioticum. Po-stępowania dyrektywy reguluje rozporządze-nie ministra rolnictwa i rozwoju wsi z dnia 5 sierpnia 2004 r. w sprawie szczegółowych sposobów postępowania przy zwalczaniu i zapobieganiu rozprzestrzenianiu się grzyba
Synchytrium endobioticum (Dz.U. 2004 nr
183 poz. 1891, zmiana Dz. U. 2005 nr 27 poz. 226). Zgodnie z tym rozporządzeniem w razie stwierdzenia raka ziemniaka woje-wódzki inspektor ochrony roślin i nasiennic-twa wyznacza strefę porażenia i strefę bez-pieczeństwa.
Strefę porażenia wyznacza się na
grun-tach, na których zauważono chorobę, z któ-rych pochodzą rośliny ziemniaka z objawami choroby lub gdy w wyniku badań stwierdzo-no występowanie w glebie żywych zarodni przetrwalnikowych. Bulwy pochodzące ze strefy porażenia nie mogą być przeznaczane do sadzenia, kopcowania, przechowywania i składowania na innych gruntach. Mogą być użyte na paszę po uprzednim ich uparowa-niu. Pod nadzorem wojewódzkiego inspekto-ra mogą być zniszczone lub przerobione, jeżeli technologia przerobu gwarantuje
R
Ziemniak Polski 2005 nr 2 25 zniszczenie zarodni przetrwalnikowych i nie
istnieje ryzyko rozprzestrzenienia się pato-genu. Inne rośliny pochodzące ze strefy po-rażenia lub z gleby, na której stwierdzono obecność żywych przetrwalników, również nie mogą być przeznaczane do sadzenia, kopcowania, przechowywania i składowania na innych gruntach. Mogą być użyte do in-nych celów, jeśli zostaną oczyszczone z podłoża, a podłoże pozostanie w strefie po-rażenia lub będzie poddane zabiegowi, który gwarantuje jego oczyszczenie.
Strefę bezpieczeństwa wyznacza się na
gruntach przyległych do strefy porażenia. Nie należy w niej uprawiać roślin przezna-czonych do sadzenia, kopcowania, składo-wania lub przechowyskłado-wania na innych grun-tach. Nie należy kopcować, składować roślin z innych gruntów, jak również nie należy wywozić poza tę strefę roślin i produktów roślinnych z przylegającą do nich glebą. W strefie bezpieczeństwa można uprawiać od-miany ziemniaka odporne na patotyp wystę-pujący w strefie porażenia, pod warunkiem że zostaną one wykorzystane tak samo jak rośliny pochodzące ze strefy porażenia. Sprzęt rolniczy, opakowania, przedmioty mające kontakt z roślinami ze strefy bezpie-czeństwa i porażenia muszą być odkażane pod nadzorem wojewódzkiego inspektora. Do omawianego rozporządzenia dołączone są załączniki.
• W załączniku nr 1 znajduje się wykaz powiatów z ich identyfikatorami, w któ-rych stwierdzono występowanie patoty-pów S. endobioticum innych niż 1(D1). • W załączniku nr 2 jest wykaz powiatów,
wraz z ich identyfikatorami, uznanych za wolne od S. endobioticum.
Powiaty nie wymienione w załącznikach 1 i 2 uważa się za powiaty, w których występu-je patotyp 1(D1) S. endobioticum.
Ziemniaki wyprodukowane w powiatach umieszczonych w załączniku nr 1 nie mogą być przemieszczane do innych powiatów oraz do państw Unii Europejskiej. Ziemniaki inne niż sadzeniaki mogą być
przemiesz-czane z powiatów uznanych za wolne od S.
endobioticum lub z powiatów, w których
wy-stępuje patotyp 1(D1), ale z pól uznanych za wolne od patogenu. Inspektor wojewódzki wydaje zaświadczenie potwierdzające ten stan i zaświadczenie to należy dołączyć do przesyłanej partii ziemniaków. Można rów-nież z tych powiatów wysyłać ziemniaki do innych powiatów lub państw Unii Europej-skiej, gdy uprawiane ziemniaki są odporne na występujący patotyp, a bulwy zostały oczyszczone z gleby. Podobnie są traktowa-ne intraktowa-ne rośliny uprawiatraktowa-ne na tych terenach. W razie niezachowania tych warunków lub niezaopatrzenia roślin w odpowiednie świa-dectwa inspektor wojewódzki może zakazać obrotu takimi roślinami, nakazać ich znisz-czenie, wycofanie roślin do miejsca ich pro-dukcji, przeznaczyć na przerób przemysłowy lub do skarmienia zwierzętami z zachowa-niem wspomnianych wcześniej warunków fitosanitarnych.
Do sadzenia na terytorium kraju, przez okres 10 lat od wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, mogą być dopuszczone tylko odmiany odporne na patotyp 1(D1). Nato-miast w powiatach, w których wystąpił inny patotyp, można uprawiać ziemniaki odporne właśnie na ten patotyp.
Główny inspektor ochrony roślin i nasien-nictwa może w drodze decyzji dopuścić do uprawy odmiany podatne na terenach wol-nych od S. endobioticum, jeśli Komisja Eu-ropejska pozwoli na wprowadzenie takiej umowy. Główny inspektor określa warunki produkcji ziemniaków, ich obrotu, przecho-wywania, przemieszczania i zbytu.
Literatura
1. Dyrektywa 69/464/EWG z dnia 8 grudnia 1969 r. w sprawie zwalczania Synchytrium endobioticum. 2. CABI/EPPO. 1994. Kwarantannowe agrofagi
Euro-py: 650-663. 3. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i
Rozwoju Wsi z dnia 5 sierpnia 2004 r. w sprawie szczegółowych sposobów postępowania przy zwal-czaniu i zapobieganiu rozprzestrzenianiu się grzyba
Synchytrium endobioticum. – Dz. U. 2004 nr 183 poz.
