Odmiany ziemniaka – jak wybierać w bogatej ofercie.

Ziemniak Polski 2005 nr 1 11

ODMIANY ZIEMNIAKA – JAK WYBIERAĆ W BOGATEJ OFERCIE

IHAR Oddział Jadwisin, Zakład Agronomii Ziemniaka, 05-140 Serock e-mail: iharoj@pol.pl

decydowany wzrost liczby zarejestrowa-nych odmian ziemniaka, jaki obserwuje-my w ostatnich 10 latach, ma na celu coraz lepsze zaspokajanie oczekiwań zarówno ich odbiorców, jak i producentów. Jednak dobre wykorzystanie poszerzonej oferty odmiano-wej wymaga poświęcenia większej uwagi kwestii właściwego ich doboru. W sytuacji kiedy rynek ziemniaka oferuje odmiany o bardziej zróżnicowanym poziomie cech użyt-kowych, ale niejednokrotnie także znacznie wyższych wymaganiach agrotechnicznych, zachowanie właściwych relacji: dobry plon – wysoka jakość dostarczanych ziemniaków staje się często trudne. Każda odmiana mi-mo niewątpliwego postępu w hodowli

stano-wi bostano-wiem kompromis pomiędzy oczekiwa-niami odbiorcy i producenta.

Jest sprawą ogólnie znaną, że w naszych warunkach decyzję o doborze odmiany po-dejmują rolnicy uprawiający ziemniaki jadal-ne, przeznaczone do bezpośredniej kon-sumpcji. Są oni bowiem na ogół zmuszeni do zajmowania się marketingiem zebranego plonu. Producenci związani umowami kon-traktacyjnymi na dostawę ziemniaków dla przemysłu zwykle są szczegółowo poinfor-mowani, jaką odmianą jest zainteresowany odbiorca.

W sytuacji gdy wybór, jakie ziemniaki do-starczyć na rynek, aby znalazły zbyt, należy do rolnika, jedyną właściwą drogą jest roz-poznanie oczekiwań odbiorców i staranne

Ziemniak Polski 2005 nr 1 12

„dopasowanie” odmiany do tych wymagań. Pamiętać jednak należy, że pożądany przez odbiorcę poziom cech właściwy określonej odmianie stanowi jedynie potencjał pozwala-jący wyprodukować ziemniaki poszukiwane na rynku, zaś liczącym się finałem jest do-piero uzyskanie plonu wysokiej jakości.

Cechy ziemniaków użytkowanych na cele kulinarne, na które zwraca uwagę odbiorca, a więc powinien znać je także rolnik – do-stawca, dzielą się na dwie podstawowe gru-py. Do pierwszej z nich zaliczane są te, które odbiorca jest w stanie ocenić bezpośrednio, dokonując wizualnej oceny proponowanych do zakupu bulw. Należą tutaj wszystkie pa-rametry decydujące o ich wyglądzie ze-wnętrznym, a więc: głębokość oczek, kształt, regularność kształtu i jego wyrównanie w danej partii, barwa i stan skórki (w tym sto-pień jej doczyszczenia oraz porażenie cho-robami), a także barwa miąższu.

Grupę drugą stanowią cechy decydujące o walorach ziemniaka jako dania oraz te, które rzutują na jego wydajność w trakcie przygotowywania do konsumpcji. Zalicza się do nich: smak, konsystencję miąższu, jego ciemnienie zarówno w postaci surowej, jak i po ugotowaniu oraz występowanie wad miąższu, które dają się wyeliminować w trakcie obróbki (tzn. zmiany spowodowane uszkodzeniami mechanicznymi oraz czynni-kami związanymi z wystąpieniem patoge-nów, wady o charakterze fizjologicznym). Ich ocena jest nieco odległa od momentu zaku-pu, ale jako bardziej istotna stanowi na ogół podstawę realizacji długotrwałych kontaktów handlowych: dostawca – odbiorca. Dlatego w interesie producenta jest, by tak pierwsza, jak i druga ocena wypadała jak najlepiej.

Spośród wymienionych, poszukiwanych przez konsumenta cech bulw do wysoko skorelowanych z odmianą zaliczane są: barwa miąższu i jego konsystencja (Teodor-czyk 1982) oraz barwa i faktura skórki (Ka-miński, Pawlak 2003). Natomiast większość pozostałych, mimo że stanowią one ważne cechy odmianowe, wykazuje wyraźną zmienność pod wpływem warunków środo-wiska (Kamiński, Pawlak 2003; Lutomirska 2003). To sprawia, że równie ważny jak do-bór odmiany jest odpowiedni, tzn. dostoso-wany do jej wymagań, poziom czynników agrotechniczno-środowiskowych. W „prze-kładzie” na język praktyki oznacza to, że do

uprawy należy wybierać takie odmiany, które w danych warunkach zapewnią dobry plon bulw wysokiej jakości. Dlatego ważną pomoc w podejmowaniu decyzji powinny stanowić wyniki badań odmianowych prowadzonych w systemie Porejestrowego Doradztwa Od-mianowego, opracowane dla rejonu, w któ-rym jest zlokalizowane gospodarstwo.

Zatem analiza, jaką powinien przeprowa-dzić dokonujący wyboru rolnik, musi uwzględniać z jednej strony poziom cech użytkowych odmiany, czyli to co decyduje o możliwości znalezienia odbiorcy, z drugiej zaś - „łatwość” jej produkcji i przygotowania do sprzedaży w warunkach określonego gospodarstwa.

Pierwszym podstawowym elementem po-dejmowanej decyzji jest sprecyzowanie ter-minowości planowanej uprawy i dostaw na rynek. Jest bowiem naturalne, że jeżeli w danych warunkach gospodarowania i zbytu istnieje możliwość produkcji ziemniaka wczesnego, to odmianę należy wybrać spo-śród tych, które charakteryzują się krótkim okresem wegetacji. Natomiast gdy będzie to uprawa na zaopatrzenie rynku w okresie jesienno-zimowym, rolnik powinien być zain-teresowany przede wszystkim odmianami późniejszymi (średnio wczesnymi, średnio późnymi i późnymi).

Tym, co decyduje o wspomnianej „łatwo-ści” uprawy, jest zestaw cech, które możemy najogólniej określić jako cechy o znaczeniu agrotechnicznym. Do grupy tej należy zali-czyć przede wszystkim:

♦ cechy odporności na choroby i szkodniki ziemniaka,

♦ potencjał plonotwórczy,

♦ wymagania dotyczące warunków glebo-wych i wodnych,

♦ potrzeby nawozowe,

♦ odporność bulw na uszkodzenia mecha-niczne,

♦ trwałość przechowalniczą.

Poziom odporności na poszczególne cho-roby i szkodniki może w skrajnej sytuacji stanowić podstawowy czynnik decydujący o możliwości uprawy danej odmiany w kon-kretnych warunkach (np. odporność na mą-twika ziemniaczanego czy patotyp raka ziemniaka), zaś w każdych warunkach jest ważnym elementem kształtującym koszty produkcji. Dotyczy to przede wszystkim od-porności na wirusy i związanej z nią

ko-Ziemniak Polski 2005 nr 1 13 nieczności wymiany sadzeniaków oraz

kosz-tów ochrony przed zarazą. W określonych warunkach ważne znaczenie może mieć także odporność na inne patogeny, np. mo-krą zgniliznę czy parch zwykły.

Wybór odmiany o wyższym potencjale plonotwórczym umożliwia uzyskanie wyż-szych zbiorów, co jest istotne dla poprawy relacji: poniesione nakłady – wartość zebra-nego plonu. Trzeba jednak pamiętać, że w praktyce podstawowym kryterium jest plon handlowy. Nie zawsze odmiana o dużym potencjale plonotwórczym gwarantuje wysoki plon handlowy. Brak pełnej informacji na powyższy temat stanowi w moim przekona-niu jeden z „grzechów” wielu opracowań dotyczących oceny i charakterystyki odmian, w których podaje się procentowy udział plo-nu handlowego, podczas gdy de facto jest to tylko informacja o udziale w plonie bulw określonej wielkości, a nie o wielkości plonu faktycznie spełniającego wymagania rynku (czy też określonej normy). Aczkolwiek nie wolno zapominać o tym, że poziom tego plonu w bardzo dużym stopniu zależy także od poziomu zabiegów agrotechnicznych.

Znajomość wymagań glebowych i wod-nych odmiany oraz jej potrzeb nawozowych umożliwia zoptymalizowanie zabiegów agro-technicznych zapewniających wysoki plon. Z praktycznego punktu widzenia najistotniej-szym elementem jest tutaj unikanie uprawy na glebach słabszych odmian o wysokich wymaganiach glebowych oraz dostosowanie dawek azotu do potrzeb odmiany.

Odporność bulw na uszkodzenia mecha-niczne oraz trwałość przechowalnicza należą do cech decydujących o „przystosowalności”

odmiany do określonych warunków produkcji oraz przechowywania i przygotowania do obrotu. Odmiany charakteryzujące się wyż-szą odpornością na uszkodzenia w podob-nych warunkach uprawy i zbioru pozwalają uzyskiwać plon lepszej jakości, jeśli chodzi o tę cechę, co pozytywnie koreluje także z ich trwałością przechowalniczą. Natomiast wyż-sza trwałość przechowalnicza danej odmiany oznacza, że zarówno ubytki naturalne po-wstające w procesie przechowywania (zwią-zane z oddychaniem bulw oraz rozwojem kiełków), jak i powstające na skutek rozwoju chorób przechowalniczych są u tej odmiany niższe.

Literatura

1. Chotkowski J., Wróbel S., Rembeza J., Lutomir-ska B. 2004. Polski katalog odmian ziemniaka 2004.

Wyd. Wieś Jutra Warszawa: 242 s.; 2. Głuska A.,

Zgórska K. (red.) 2004. Charakterystyka

zarejestro-wanych odmian ziemniaka. Wyd. 8. IHAR Oddz. Ja-dwisin: 32 s.; 3. Kamiński P., Pawlak A. 2003.

Ho-dowla ziemniaka jadalnego o wysokich walorach użyt-kowych. Znaczenie odmiany w agrotechnice i prze-chowalnictwie ziemniaka. Konf. nauk. Jadwisin, 26-27.03.2003. IHAR Oddz. Jadwisin: 8-14; 4. Lista

opi-sowa odmian 2004. Rośliny rolnicze. Cz. 2. COBORU

Słupia Wielka: 126 s.; 5. Lutomirska B. 2003. Rola odmiany jako czynnika warunkującego plonowanie i cechy jakości bulw. Znaczenie odmiany w agrotechni-ce i przechowalnictwie ziemniaka. Konf. nauk. Jadwi-sin, 26-27.03.2003. IHAR Oddz. Jadwisin: 36; 6.

Teo-dorczyk A. 1982. Zmienność cech ziemniaka

jadalne-go. – Ziemniak 1981/82: 5-23; 7. Wyniki doświadczeń PDO dla ziemniaka wydawane przez Wojewódzkie