WAC£AW SZYMANOWSKI1
SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI PROJEKTU
„MONITOROWANIE BEZPIECZNEJ ¯YWNOŒCI
W UNII EUROPEJSKIEJ”
W ostatnich dwóch dekadach problem „bezpiecznej ¿ywnoœci” (food sa-fety), tj. takiej, która nie zawiera szkodliwych sk³adników dla organizmu cz³owieka, znalaz³ swoje miejsce w badaniach realizowanych w kolejnych programach ramowych Unii Europejskiej. Pojêcie „bezpiecznej ¿ywnoœci” rozpowszechni³o siê z jednej strony po wykryciu w niektórych produktach ¿ywnoœciowych DDT, dioksyn, pozosta³oœci antybiotyków podawanych zwierzêtom hodowlanym, szkodliwych barwników, z drugiej zaœ z koniecz-noœci podjêcia walki ze skutkami choroby wœciek³ych krów, pryszczycy, ognisk ptasiej i œwiñskiej grypy. Rozwi¹zanie tego problemu wi¹¿e siê nie tylko ze stworzeniem i wdro¿eniem odpowiedniego ustawodawstwa i insty-tucji kontroluj¹cych jego przestrzeganie, ale tak¿e narzêdzi monitorowania ruchu i spoczynku ¿ywnoœci, a w przypadku jej zaka¿enia – odkrycia Ÿróde³ tego zaka¿enia. Prowadzi to do powstania nowego kierunku badañ: bezpie-czeñstwa ¿ywnoœci, który sta³ siê jednym z priorytetów w ramach 7. Progra-mu Ramowego Unii Europejskiej. Rozwi¹zaniu tego probleProgra-mu poœwiêcony zo-sta³ projekt organizowany przez prof. dr. Gerharda Schiefera z Uniwersytetu w Bonn, wspólnie z Europejsk¹ Platform¹ „Transparency in Food”, pt. Quality
and integrity in food a challenge for chain communications and research,w
któ-rego realizacji przez 24 miesi¹ce – od listopada 2009 roku do listopada 2011 ro-ku uczestniczyli przedstawiciele 10 oœrodków europejskich2. Dziêki
zaprosze-235
1Autor jest pracownikiem naukowym Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN (e-mail:
wszyma-nowski@acn.waw.pl).
2Uczestnikami Projektu jest 10 instytucji: Uniwersytet w Bonn (koordynator), Uniwersytet
Mia-sta Londynu, Techniczny Uniwersytet w Berlinie, Szwedzki Instytut ¯ywnoœci i Biotechnologii, Uniwersytet w Gent, Belgia, Uniwersytet w Atenach, Towarzystwo na rzecz Technologii i Struk-tur – Niemcy, Campden – Wêgry oraz Uniwersytet w Aahus i Europejskie Towarzystwo Bezpie-czeñstwa ¯ywnoœciowego (SAFE).
niu organizatorów mia³em mo¿liwoœæ dwukrotnie uczestniczyæ w konferen-cjach zwi¹zanych z realizacj¹ projektu: 7 maja 2010 roku w Brukseli i 3 li-stopada 2011 roku w Kolonii.
Centralnym punktem badañ jest „przezroczystoœæ” rozumiana jako kluczowy czynnik kompetencji, s³u¿¹cy wielowymiarowym interesom uczestników ³añcu-chów ¿ywnoœciowych. Dla celów projektu zosta³ on ograniczony do potrzeb konsumentów i polityki w obszarze bezpieczeñstwa i jakoœci ¿ywnoœci oraz spójnoœci ³añcucha. Dlatego te¿ potrzeby bêd¹ tu identyfikowane z konsumenta-mi ¿ywnoœci, jej producentakonsumenta-mi oraz z formu³owaniem polityki w obszarze bez-pieczeñstwa i jakoœci ¿ywnoœci, a tak¿e ochrony œrodowiska naturalnego. Sy-gna³y (informacje) dotycz¹ce „przezroczystoœci” bêd¹ komunikowane za pomo-c¹ formalnych systemów informacyjnych, co stwarza koniecznoœæ wspó³pracy miêdzy ró¿nymi obszarami geograficznymi i kulturowymi Europy.
Ogólnym celem projektu by³ udzia³ w rozwoju „przezroczystoœci” w sektorze ¿ywnoœciowym dziêki pomocy w zrozumieniu jej z³o¿onoœci, identyfikacji sta-nu aktualnego, korzystania z doœwiadczeñ w budowie œwiadomoœci, w definio-waniu specyfiki potrzeb badawczych i formu³odefinio-waniu ram projektu dla u³atwie-nia podejmowau³atwie-nia przysz³ych inicjatyw. Cel ten by³ realizowany poprzez 4 za-dania:
– identyfikacjê aktualnego stanu wiedzy na temat potrzeb i rozwi¹zañ w zakre-sie „przezroczystoœci” na podstawie prowadzonych badañ i realizacji „najlep-szych praktyk”, co pozwoli na okreœlenie kompendium aktualnego stanu wie-dzy oraz zrozumienie potrzeb i mo¿liwych rozwi¹zañ na podstawie doœwiad-czeñ z najlepszych praktyk,
– identyfikacjê braków w wiedzy na temat „przezroczystoœci” przez przysz³ych uczestników platformy oraz w ich potrzebach badawczych, co pozwoli sfor-mu³owaæ strategiczny program badañ identyfikuj¹cych bia³e pola badawcze oraz potrzeby i priorytety w ich rozwi¹zywaniu,
– ustalenie zasad wymiany informacji miêdzy uczestnikami projektu w zakresie technologii i zawartoœci merytorycznej, która wspomo¿e rozwój europejskiej sieci wymiany informacji oraz u³atwi integracjê miêdzy obecnymi i przysz³y-mi inicjatywaprzysz³y-mi badawczyprzysz³y-mi w tym obszarze,
– uzyskanie okreœlonego poziomu œwiadomoœci na temat poziomu „przezroczy-stoœci” dziêki opracowaniu platformy przezroczystoœci, której dzia³anie bê-dzie s³u¿y³o u¿ytkownikom z ca³ej Europy.
W wyniku realizacji celów tego projektu zostan¹ stworzone warunki badania kluczowych czynników dla zrównowa¿onego rozwoju sektora ¿ywnoœciowego, mo¿liwoœci zagwarantowania uczestnikom ³añcuchów ¿ywnoœciowych jakoœci i bezpieczeñstwa, dostarczenia konsumentom informacji odpowiadaj¹cej prefe-rencjom w zakresie ich zachowañ oraz identyfikacji odpowiednich instrumen-tów polityki spo³ecznej i ekologicznej.
Projekt by³ realizowany przez 7 grup roboczych (working groups) pracuj¹-cych w nastêpuj¹pracuj¹-cych obszarach:
WP2 – infrastruktura niezbêdna do badania wielowymiarowej koncepcji œle-dzenia i monitorowania ruchu z wykorzystaniem standardów GS1 i agroXML 236
oraz tych projektów europejskich, które rozwi¹zuj¹ problemy œledzenia i moni-torowania. Pozwol¹ one okreœliæ aktualny stan, mo¿liwoœci i bariery ró¿nego po-ziomu rozwoju wymogów dla budowy pierwszego popo-ziomu infrastruktury ko-munikacyjnej jako podstawy schematu „przezroczystoœci” podlegaj¹cego dal-szemu rozwojowi.
WP3 – jakoœæ i bezpieczeñstwo, oraz WP4 – zintegrowany i zrównowa¿ony rozwój, pozwalaj¹ okreœliæ wymagania informacyjne, dotycz¹ce bezpieczeñstwa i jakoœci ¿ywnoœci oraz wymogów œrodowiskowych, etycznych i spo³ecznych. Na podstawie badañ literaturowych pozwalaj¹ zidentyfikowaæ przysz³e potrzeby badawcze i ich priorytety.
WP5 – budowa bazy informacyjnej dla „przezroczystoœci” i zaufania do ró¿-nych produktów, oczekiwañ i warunków kulturowych. Pozwala na zebranie sze-rokiego wachlarza informacji na temat potrzeb konsumentów, przemys³u, poli-tyki w zakresie jakoœci ¿ywnoœci, bezpieczeñstwa ¿ywnoœciowego i spójnoœci ³añcucha. Wszystkie te aspekty zostan¹ po³¹czone w jeden spójny system, który pozwoli na formu³owanie informacji dla prowadzenia prawid³owej polityki za-opatrzenia surowcowego, realizacji zasad polityki ekologicznej dla przetwór-stwa ¿ywnoœci oraz polityki spo³ecznej przy jej dystrybucji. Na podstawie do-stêpnych Ÿróde³ zostan¹ ocenione wymogi informacyjne oraz zostanie dokonana identyfikacja potrzeb informacyjnych uczestników i ich priorytetów.
WP6 – identyfikacja „najlepszych praktyk” i ocena ich przydatnoœci dla przy-sz³ych uczestników platformy w zakresie jakoœci i integralnoœci ³añcuchów do-staw ¿ywnoœci w Europie oparta zostanie na doœwiadczeniach literaturowych oraz na doœwiadczeniach najlepszych operatorów.
WP7 – integracja i koordynacja prac wszystkich grup, w której wyniku po-wstanie Europejska Platforma Przezroczystoœci. Okreœlenie strategicznego har-monogramu badañ pozwoli na zbudowanie wspólnej platformy integracji wyni-ków wszystkich grup badawczych eliminuj¹cych zidentyfikowane bariery. Wskutek tego powstanie wspólna Europejska Platforma Przezroczystoœci, inte-gruj¹ca wszystkich uczestników jako podstawa do jej rozbudowy.
WP8 – eksploatacja i rozprzestrzenianie wyników bêdzie dokonane dziêki uczestnikom budowy narodowych platform oraz dziêki narodowym organiza-cjom badawczym i stowarzyszeniom naukowym.
Na spotkaniu w Kolonii 3 listopada 2011 roku podsumowano realizacjê pro-jektu. Profesor G. Schiefer z Uniwersytetu w Bonn (Niemcy), kierownik projek-tu3, dokona³ syntezy wyników projektu wraz z rekomendacjami dla Komisji
Eu-ropejskiej, oraz okreœlenia za³o¿eñ Europejskiej Platformy Monitorowania ¯yw-noœci. Z kolei profesor dr X. Gellynck z Uniwersytetu w Gent (Belgia) omówi³ wykorzystanie metody najlepszych praktyk dla badania przezroczystoœci ³añcu-chów ¿ywnoœciowych, a dr A. Seboek z Campden (Wêgry) przedstawi³ prze-wodnik korzystania z metody najlepszych praktyk jako narzêdzia rozpowszech-niania inicjatyw.
237
3Food Transparency. Strategic Research Agenda towards Transparency in the Food Chain,
238
Budowa Europejskiej Platformy Monitorowania Przezroczystoœci ¯ywnoœci stanowiæ bêdzie podstawê dalszych prac w przygotowaniu nowego projektu. Dziêki udzia³owi w tym spotkaniu mog³em zapoznaæ siê z aktualnym stanem ba-dañ w zakresie „bezpiecznej ¿ywnoœci” w Unii Europejskiej i mo¿liwoœci¹ przy-sz³ego udzia³u Polski w pracach nad adaptacj¹ tej platformy na potrzeby nasze-go kraju.