Medycyna Wet. 2010, 66 (9) 597
Artyku³ przegl¹dowy Review
Mykoplazmy s¹ drobnoustrojami pozbawionymi sztyw-nej ciany komórkowej, posiadaj¹ tylko trójwarstwow¹ b³onê cytoplazmatyczn¹, co powoduje, ¿e s¹ bardzo wra¿-liwe na dzia³anie czynników rodowiskowych. Trudno wyhodowaæ je te¿ w warunkach laboratoryjnych. Drob-noustroje te s¹ wra¿liwe na dzia³anie wiat³a s³onecznego i wysuszanie. Uwa¿ane s¹ za warunkowo chorobotwór-cze, to znaczy, ¿e mog¹ wywo³aæ chorobê u zwierz¹t do-piero przy zmniejszonej ich odpornoci na zaka¿enie. Nastêpuje to zwykle wtedy, gdy zwierzêta znajduj¹ siê w niekorzystnych warunkach zoohigienicznych i ¿ywie-niowych. Mykoplazmy bardzo czêsto s¹ przyczyn¹ ró¿-norodnych zaburzeñ zdrowotnych u prze¿uwaczy (6).
Jedn¹ z najwa¿niejszych chorób uk³adu oddechowego wywo³ywan¹ przez drobnoustroje z rodzaju Mycoplasma jest zaraza p³ucna byd³a (contagious bovine pleuropneu-monia CBPP). Zpb wystêpuje g³ównie u byd³a i gatun-ków pokrewnych, takich jak: bawo³y, bizony, renifery i an-tylopy (6). U byd³a w odniesieniu do CBPP wystêpuje wyrane zró¿nicowanie rasowe pod wzglêdem podatno-ci na zachorowania. Europejskie rasy byd³a s¹ bardziej wra¿liwe na tê chorobê ni¿ byd³o afrykañskie. CBPP jest wysoce zaraliw¹ ostr¹, podostr¹ lub przewlek³¹ chorob¹ wywo³ywan¹ przez Mycoplasma mycoides subsp. myco-ides SC (MmmSC), przebiegaj¹c¹ w postaci w³ókniko-wego zapalenia p³uc i surowiczo-w³óknikow³ókniko-wego zapale-nia op³ucnej. Klinicznie zaraza p³ucna manifestuje siê u byd³a objawami ze strony uk³adu oddechowego, takimi jak: przyspieszony oddech, dusznoæ, wyp³yw z nozdrzy, kaszel, czasami obrzêki ródpiersia oraz objawami ogól-nymi, jak: wysoka gor¹czka, apatia, brak apetytu, spadek wydajnoci mlecznej. U niektórych krów choroba mo¿e przebiegaæ przez d³u¿szy czas w formie subklinicznej, trudnej do rozpoznania. Zaraza p³ucna byd³a wpisana jest
obecnie na tzw. jednolit¹ listê chorób zakanych (Grupa II. Choroby byd³a) zg³aszanych do Office International des Epizooties (O.I.E) i podlega obowi¹zkowi zwalcza-nia z urzêdu. CBPP jest chorob¹ wystêpuj¹c¹ endemicz-nie w Afryce i Azji. W przesz³oci epidemie zarazy p³uc-nej wystêpowa³y równie¿ w Europie (8). W wiêkszoci krajów europejskich eradykowano jednak chorobê na pocz¹tku XX wieku (16). W Polsce ostatnie kliniczne przypadki zpb notowano w 1936 r. Antygenowo pokrew-ne do form SC M. mycoides subsp. mycoides s¹ szczepy LC (large colonies), które uwa¿ane s¹ za patogenne zw³aszcza dla do owiec i kóz. Ponadto mog¹ byæ przy-czyn¹ stanów zapalnych stawów (polyarthritis) i spojó-wek (conjunctivitis) u ciel¹t oraz rzadziej mastitis u krów. Inn¹ wa¿n¹ chorob¹ wywo³ywan¹ przez mykoplazmy u ma³ych prze¿uwaczy jest zakana bezmlecznoæ owiec i kóz (contagious agalactia, CA). Pierwotnym czynnikiem etiologicznym tej choroby jest Mycoplasma agalactiae. W Polsce ta jednostka chorobowa podlega obowi¹zkowi rejestracji. Z notowanych przypadków zapaleñ wymienia i stawów u kóz o przebiegu klinicznym zbli¿onym do kla-sycznego obrazu choroby, którym czêsto towarzysz¹ rów-nie¿ stany zapalne p³uc, izolowano rówrów-nie¿ inne gatunki mykoplazm, takie jak: Mycoplasma mycoides subsp. myco-ides LC, Mycoplasma capricolum subsp. capricolum (Mcc) oraz M. putrefaciens. Zaka¿enia na tle M. myco-ides subsp. mycomyco-ides LC (MmmLC) wystêpuj¹ g³ównie u kóz, a objawiaj¹ siê przede wszystkim: zapaleniem wy-mienia z objawami bezmlecznoci, stanem zapalnym stawów, op³ucnej i p³uc oraz zapaleniem spojówek i ro-gówki. Mycoplasma capricolum subsp. capricolum (Mcc) jest szeroko rozpowszechnionym patogenem w Afry-ce Pó³nocnej. Do zaka¿eñ tym gatunkiem mykoplazm dochodzi stosunkowo rzadko i to zazwyczaj u kóz (7).
Wystêpowanie i diagnostyka
zaka¿eñ mykoplazmami u prze¿uwaczy
MONIKA SZYMAÑSKA-CZERWIÑSKA, KATARZYNA DUDEK, DARIUSZ BEDNAREK
Zak³ad Chorób Byd³a i Owiec Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwowego Instytutu Badawczego, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Szymañska-Czerwiñska M., Dudek K., Bednarek D.
Occurrence and diagnosis of mycoplasma infections in ruminants
Summary
The article concentrates on diagnostic aspects of the major mycoplasma diseases in ruminants. Among them particular attention is given to: bovine contagious pleuropneumonia and contagious agalactia of sheep and goats, and an involvement of mycoplasmal etiological agent in bovine respiratory disease (BRD). The diagnosis of mycoplasma infections is based on serological methods such as: Elisa test, complement fixation test (CFT), and Western blot. The culture and identification of Mycoplasma spp. are possible through the use of specific liquid or solid Eatons media. The doubtful cases are confirmed by molecular biology methods (PCR and DGGE).
Medycyna Wet. 2010, 66 (9) 598
Mycoplasma putrefaciens doæ czêsto wystêpuje w za-chodniej Europie u kóz, wywo³uj¹c zapalenia wymienia i bezmlecznoæ oraz ciê¿kie zapalenia stawów. W USA patogen ten powodowa³ liczne ronienia i mieræ samic oraz bezgor¹czkowe, ciê¿kie stany zapalne stawów u ma-tek i ich potomstwa (10).
Mykoplazmy s¹ równie¿ jednym z istotnych czynni-ków w z³o¿onej etiologii enzootycznej bronchopneumonii ciel¹t (EBC). Choroba ta u ciel¹t pocz¹tkowo przebiega z objawami zapalenia oskrzeli o ró¿nym stopniu nasile-nia, a nastêpnie przechodzi w zapalenie p³uc. Od zwie-rz¹t chorych oraz z materia³u patologicznego pochodz¹-cego od pad³ych ciel¹t izoluje siê oprócz wirusów (BRSV, BHV-1) i innych drobnoustrojów równie¿ mykoplazmy, takie jak: M. bovis, M. dispar, M. bovirhinis i Ureoplas-ma diversum (5). Na terenie UK i Stanów Zjednoczonych odnotowano te¿ udzia³ obcej gatunkowo mykoplazmy w etiologii EBC, tj. Mycoplasma canis. Prawdopodobnym ród³em infekcji by³ kontakt byd³a z psami bêd¹cymi no-sicielami tej bakterii. Na tej podstawie uwa¿a siê obec-nie, ¿e Mycoplasma canis, któr¹ izolowano wy³¹cznie od byd³a z problemami oddechowymi, mo¿e byæ istotna w etiologii zapalnia p³uc równie¿ u prze¿uwaczy (15).
Bardzo czêsto izolowanym obecnie gatunkiem myko-plazm od byd³a jest M. bovis, któr¹ po raz pierwszy wy-osobniono od krów maj¹cych kliniczne objawy mastitis. Do zaka¿eñ tym patogenem u byd³a dochodzi czêsto za porednictwem uk³adu rozrodczego w trakcie insemina-cji. Patogen ten wystêpuje równie¿ u owiec i kóz, które mog¹ byæ ród³em infekcji dla byd³a. Ponadto M. bovis jest przyczyn¹: zapalenia p³uc, stawów, uszu i rogów-ki, bezp³odnoci oraz ronieñ u byd³a. Zaka¿enia byd³a M. bovis przebiegaj¹ w postaci stanów zapalnych: p³uc, stawów, wymienia, rogówki i spojówki (18), jajników, jajowodu, b³ony luzowej macicy, pêcherzyków nasien-nych, a nawet wywo³ywaæ mog¹ poronienia (21). M. bo-vis odgrywa równie¿ czo³ow¹ rolê w etiologii syndromu oddechowego byd³a (bovine respiratory disease complex, BRDC), odpowiedzialnego za powa¿ne straty ekonomicz-ne i padniêcia u tego gatunku zwierz¹t (10).
Badania serologiczne
Diagnostyka zaka¿eñ mykoplazmowych opiera siê g³ównie na badaniach serologicznych wykorzystuj¹cych: test ELISA, OWD oraz Western blot.
OWD zosta³ zaopiniowany jako urzêdowa metoda w se-rologicznej diagnostyce zaka¿eñ Mycoplasma mycoides subsp. mycoides SC (MmmSC). Czu³oæ tej metody wy-nosi 70%, natomiast jej specyficznoæ dochodzi prawie do 100% (98%) (3, 9). Obserwowane miêdzy laborato-riami badawczymi ró¿nice w stosowaniu tej metody i osi¹-ganych rezultatach wynikaæ mog¹ z szeregu przyczyn, m.in.: odmiennoci u¿ywanych odczynników, czasu i wa-runków inaktywacji surowic, kwalifikacji personelu itp. W odniesieniu do pozytywnych przypadków OWD jako metoda przesiewowa najlepiej sprawdza siê w diag-nostyce przeciwcia³ anty-MmmSC u zwierz¹t bêd¹cych w ostrej fazie choroby. Czu³oæ metody jest wysoka w sy-tuacji, gdy pobranie prób do badañ nastêpuje nie póniej ni¿ 3 miesi¹ce od momentu pojawienia siê choroby w sta-dzie (12). Zdarzaj¹ siê jednak wyniki fa³szywie dodatnie
w krajach, w których zaraza p³ucna byd³a nie wystêpuje (21). Stanowi¹ one prawdopodobnie rezultat reakcji krzy-¿owych MmmSC z innymi gatunkami mykoplazm wywo-dz¹cymi siê z M. mycoides cluster (18) czy te¿ z gatun-kami mniej spokrewnionymi, takimi jak. M. bovigenita-lium (20).
W serologicznej diagnostyce zaka¿eñ M. agalactiae OWD znalaz³o równie¿ zastosowanie. Test ten stosowa-ny jest do ocestosowa-ny epizootycznej stada. W tym celu nale¿y przebadaæ przynajmniej 10 surowic z danego stada, od osobników z ostrymi objawami choroby lub bêd¹cych w okresie rekonwalescencji (3).
Z kolei test ELISA, w tym jego porednia odmiana (Indirect ELISA), stosowane s¹ w serologicznej diagno-styce zaka¿eñ M. bovis i M. agalactiae. W kierunku M. agalactiae poredni test Elisa stanowi metodê urzêdo-w¹ i bardziej po¿¹dan¹ ni¿ OWD (3). Test ten okaza³ siê jednak za ma³o czu³y w odniesieniu do detekcji przeciw-cia³ anty-Mycoplasma mycoides subsp. mycoides SC (13). W tym przypadku z powodzeniem wykorzystywany jest natomiast kompetycyjny test ELISA (c-ELISA), w któ-rym u¿yto specyficznych przeciwcia³ monoklonalnych MAb 117/5. C-Elisa stanowi wysoce specyficzn¹ i czu³¹ metodê diagnostyczn¹ (13). Zgodnie z OIE Terrestrial Manual 2008, czu³oæ i specyficznoæ dla tej metody diag-nostycznej wynosi, odpowiednio: 70% i 99,9% (2, 13, 15). W porównaniu do OWD c-ELISA wydaje siê mieæ wiêksze zastosowanie w chronicznych przypadkach CBPP (13). C-ELISA wykorzystuje siê równie¿ w serologicznej diagnostyce innej, wa¿nej jednostki chorobowej powo-dowanej przez Mycoplasma sp., tj. zakanego zapalenia p³uc i op³ucnej kóz (contagious caprine pleuropneumo-nia, CCPP) wywo³ywanego przez M. capricolumn subsp. capripneumoniae, M. mycoides. subsp. mycoides LC (MmmLC), M. capricolum subsp. capricolum i M. myco-ides subps. capri (23).
W serologicznej diagnostyce zaka¿eñ MmmSC, tj. po-woduj¹cej zpb, znalaz³y równie¿ zastosowanie testy aglu-tynacji szkie³kowej (SAT) i lateksowej (1, 4, 25). SAT jest jednak ma³o czu³ym testem, mo¿e stanowiæ ród³o fa³szywie dodatnich wyników (1) i sprawdza siê jedynie w ostrych przypadkach zarazy p³ucnej byd³a (13). Je¿eli wyniki uzyskane przy u¿yciu standardowych metod sero-logicznych s¹ w¹tpliwe, zastosowaæ mo¿na wówczas me-todê potwierdzaj¹c¹, jak¹ jest Western blot. Jest to tech-nika badawcza zalecana przez referencyjne laboratorium OIE, do niedawna by³o to LNIV Lizboa w Portugalii, na-tomiast obecnie jest nim laboratorium referencyjne CBPP w Teramo. Immunobloting w tym przypadku jest techni-k¹ badawcz¹ stosowan¹ do analizy specyficznych poli-peptydów, wchodz¹cych w sk³ad obecnych w surowicy zaka¿onych zwierz¹t przeciwcia³ anty-MmmSC. Poddane elektroforetycznemu rozdzia³owi na ¿elu poliakrylami-dowym (SDS-PAGE) i rozfrakcjonowane pod wzglêdem ciê¿aru cz¹steczkowego wspomnianych bia³ek, zostaj¹ przeniesione na filtr nitrocelulozowy, a detekcja odbywa siê przy u¿yciu metod immunoenzymatycznych. W przy-padku zarazy p³ucnej byd³a próbka surowicy uwa¿ana jest za dodatni¹, je¿eli wystêpuje równoczenie piêæ immu-nodominantnych pr¹¿ków o masie cz¹steczkowej: 110, 98, 95, 62/60 i 48 kDa (8).
Medycyna Wet. 2010, 66 (9) 599
Izolacja i identyfikacja mykoplazm
Izolacjê mykoplazm z materia³u biologicznego (wyma-zy, fragmenty tkanek, próbki mleka i innych p³ynów ustro-jowych) przeprowadza siê z wykorzystaniem p³ynnego pod³o¿a Eatona (bulion PPLO, zawieraj¹cego wyci¹g dro¿d¿owy, roztwór soli sodowej kwasu dezoksyrybonu-kleinowego z grasicy ciel¹t, glukozê, surowicê koñska, czerwieñ fenolow¹, roztwór ampicyliny i wodê destylo-wan¹). Posiane pod³o¿e inkubuje siê w temperaturze 37°C w atmosferze 5% CO2. Wskanikiem wzrostu mykoplazm mo¿e byæ zmiana zabarwienia koloru bulionu z czerwo-nego na ¿ó³ty lub pomarañczowy oraz pojawienie siê cha-rakterystycznego biofilmu. Zmiana koloru po¿ywki spo-wodowana jest zdolnoci¹ fermentacji glukozy przez nie-które gatunki mykoplazm, na przyk³ad MmmSC, M. dis-par czy M. bovirhinis (17). Hodowlê mykoplazm mo¿na równie¿ prowadziæ na pod³o¿u sta³ym Eatona. Wówczas mo¿na obserwowaæ typowe kolonie mykoplazm przy u¿y-ciu mikroskopu wietlnego, które wygl¹dem przypomi-naj¹ sadzone jajko. Mycoplasma mycoides spp. mycoides SC jest drobnoustrojem polimorficznym, z przewag¹ form owalnych i okr¹g³ych, wielkoci 0,2-0,8 µm, wystêpuj¹-cych g³ównie w starych hodowlach. W m³odych hodow-lach mykoplazma ta wytwarza d³ugie, rozga³êzione nitki dochodz¹ce do 150-240 µm o rednicy 0,075 µm (8). Z po-¿ywki p³ynnej uzyskuje siê czyste izolaty mykoplazm, które nastêpnie poddaje siê testom biochemicznym; do najwa¿niejszych zaliczane s¹: rozk³ad glukozy, hydroliza argininy i mocznika oraz biosynteza karotenoidów. Mo¿-liwe jest te¿ przeprowadzenie dodatkowych testów bio-chemicznych, takich jak: rozk³ad innych wêglowodanów poza glukoz¹, wytwarzanie fitazy, hydroliza eskuliny, aktywnoæ proteolityczna, redukcja tetrazolium, w³aci-woci hemadsorbcyjne i hemolityczne (24).
W celu identyfikacji antygenu M. bovis w badanym materiale, tj. w wymazach z nosa, p³ynie stawowym, mle-ku, wycinkach narz¹dów wewnêtrznych itp. zastosowa-nie znalaz³ poredni test ELISA (Pulmotest), w którym u¿yto mikrop³ytek op³aszczonych specyficznym przeciw-cia³em anty-M. bovis.
W identyfikacji kolonii mykoplazm mo¿na pos³u¿yæ siê równie¿ metod¹ mikroskopow¹ wg Diensa. W meto-dzie tej wycinek ró¿nicuj¹cego pod³o¿a sta³ego o po-wierzchni 1 cm2, na którym obserwowany jest wzrost
kolonii mykoplazm umieszcza siê na szkie³ku podstawo-wym, a nastêpnie przykrywa go uprzednio zabarwionym szkie³kiem nakrywkowym przy zastosowaniu mieszani-ny zawieraj¹cej b³êkit metylenowy, maltozê, NaCl oraz wodê destylowan¹. W wyniku barwienia kolonie myko-plazm poch³aniaj¹ b³êkit metylenowy, który jest jednym ze sk³adników mieszaniny barwi¹cej, adsorpcja barwni-ka umo¿liwia wizualizacjê kolonii (14).
Jednak badaniami jednoznacznie potwierdzaj¹cymi obecnoæ mykoplazm w ocenianym materiale biologicz-nym s¹ techniki biologii molekularnej (PCR i DGGE). W badaniach tych wykorzystuje siê najczêciej: wymazy z górnych dróg oddechowych, próbki mleka lub innych p³ynów ustrojowych, a w przypadku zwierz¹t pad³ych ba-daniu poddawane s¹ próbki tkanek, wymazy i b³ony sta-wowe. Metoda PCR i DGGE pozwala na jednoznaczn¹ identyfikacjê mykoplazm, z mo¿liwoci¹ ustalenia ich ga-tunków. DGGE polega na przeprowadzeniu procesu
roz-dzia³u elektroforetycznego produktów amplifikacji w gra-diencie czynnika denaturuj¹cego, przy czym mo¿liwy jest rozdzia³ mieszaniny zawieraj¹cej DNA pochodz¹cej od ró¿nych gatunków mykoplazm i t¹ drog¹ ich szczegó³o-wa identyfikacja.
Pimiennictwo
1.Adler H. E., Etheridge J. R.: Contagious bovine pleuropneumonia: a comparison of two slide agglutination blood tests with the complement fixation test. Aust. Vet. J. 1964, 40, 38-43.
2.Amanfu W., Sediadie S., Masupu K. V., Benkirane A., Geiger R., Thiaucourt F.: Field validation of a competitive ELISA for the detection of contagious bovine pleuropneumonia in Botswana. Rev. Elev. Med. Vet. Pays Trop. 1998, 51, 189-193. 3.Anon.: Manual of Diagnostic Tests and Vaccines for Terrestrial Animals (mam-mals, birds and bees), Chapter 2.4.9. Contagious bovine pleuropneumonia, p. 717; Chapter 2.7.5. Contagious agalactiae, Terrestrial Manual OIE Biological Stan-dards Commission and adopted by the International Committee of the OIE Paris 2008, s. 996.
4.Ayling R. D., Regalla J., Nicholas R. A. J.: A field test for detecting antibodies to Mycoplasma mycoides subsp. mycoides SC using the latex slide agglutination test, [w:] Stipkovitz L., Rosengarten R., Frey J. (eds.): Mycoplasmas Pathogenicity, Diagnosis, Epidemiology and Molecular Genetics. T. 3, Brussels 1999, 155-158. 5.Bednarek D.: Postêpy w zwalczaniu enzootycznej bronchopneumonii ciel¹t.
Magazyn Wet. Suplement Byd³o 2005, 13-18.
6.Bednarek D.: Zaraza p³ucna byd³a (pleuropneumonia contagiosa bovum, conta-gious bovine pleuropneumonia CBPP) Magazyn Wet. 2005, 14, 45-46. 7.Bednarek D., Kondracki M.: Zakana bezmlecznoæ owiec i kóz. Medycyna Wet.
2005, 61, 637-641.
8.Bednarek D., Regalla J.: Zaraza p³ucna byd³a. Medycyna Wet. 2004, 60, 137-142. 9.Bellini S., Giovannini A., Di Francesco C., Tittarelli M., Caporale V.: Sensitivity and specificity of serological and bacteriological tests for contagious bovine pleu-ropneumonia. Rev. Sci. Tech. OIE Int. Epiz. 1998, 17, 654-659.
10.Da Massa A. J., Brooks D. L., Adler H. E.: Caprine mycoplasmosis: wide-spread infection in goats with Mycoplasma mycoides subsp. Mycoides (large-colony type). Am. J. Vet. Res. 1983, 44, 322-325.
11.Dudek K., Bednarek D., Szymañska-Czerwiñska M.: Szczepienia ochronne prze-ciwko zaka¿eniom wywo³ywanym przez Mannheimia haemolytica i ich znacze-nie w profilaktyce syndromu oddechowego byd³a. Monografia, Lecznica Du¿ych Zw. Apra - wetpress, Bydgoszcz 2009, 4, 61-66.
12.Le Goff C., Lefevre P. C.: Péripneumonie contagieuse bovine: test immunoenzy-matique et cinétique dapparition des anticorps au cours dune infection expéri-mentale: relation entre la fixation du complement, lexcrétion et la recherche de lantigène circulant. Rev. Elev. Méd. Vet. Pays Trop. 1989, 42, 365-369. 13.Le Goff C., Thiaucourt F.: A competitive ELISA for the specific diagnosis of
contagious bovine pleuropneumonia (CBPP). Vet. Microbiol. 1998, 60, 179-191. 14.Malinowski E., K³ossowska A.: Diagnostyka zaka¿eñ i zapaleñ wymienia.
PIWet--PIB, Pu³awy 2002.
15.Megid R., Nicholas R. A. J., Miles R. J.: Biochemical charakteryzation of Myco-plasma bovirhinis, MycoMyco-plasma dispar and recent bovine isolates of MycoMyco-plasma canis. Vet. Res. Comm. 2001, 25, 1-12.
16.Miles K., Churchward C. P., McAuliffe L., Ayling R. D., Nicholas R. A.: Identifi-cation and differentiation of European and African/Australian strains of Myco-plasma mycoides subspecies mycoides small-colony type using polymerase chain reaction analysis. J. Vet. Diagn. Invest. 2006, 18, 168-171.
17.Nicholas R. A. J., Ayling R. D.: Mycoplasma bovis: disease, diagnosis, and control. Res. Vet. Sci. 2003, 74, 105-112.
18.Pfützner H., Sachse K.: Mycoplasma bovis as an agent of mastitis, pneumonia, arthritis and genital disorders in cattle. Rev. Sci. Tech. 1996, 15, 1477-1494. 19.Poumarat F., Perrin M., Belli P., Longchambon D., Le Goff C., Martel J. L.:
Recherches sur lorigine de fausses réactions positives dans le diagnostic séro-logique de la péripneumonie contagieuse bovine. Rev. Elev. Méd. Vet. Pays Trop. 1989, 42, 371-378.
20.Regalla J.: La réaction de fixation du complément pour le diagnostic de la péri-pneumonie contagieuse bovine: applications et interprétation des résultats. Rev. Sci. Tech. Off. Int. Epiz. 1995, 14, 631-644.
21.Runhke H. L.: Mycoplasmas associated with bovine genital tract infections, [w:] Whitford H. W., Rosenbush R. F., Lauerman L. H. (ed.): Mycoplasmosis in Animals. Iowa State University Press, Ames 1994, 56-61.
22.Stärk K. D. C., Vicari A., Kihm U., Nicolet J.: Surveillance of contagious bovine pleuropneumonia in Switzerland. Rev. Sci. Tech. Off. Int. Epiz. 1995, 14, 621--629.
23.Thiaucourt F., De Swetchin C., King G. E., Libeau G.: The use of a blocking ELISA for the specific detection of antibodies to Mycoplasma sp type F38 (CCPP). IOM Lett. 1994, 3, 21-22.
24.Tomczyk G.: Okrelenie w³aciwoci szczepów Mycoplasma spp. izolowanych od gêsi i kaczek barbarie na terenie kraju. Praca dokt. PIWet-PIB, Pu³awy 1996. 25.Turner A. W., Etheridge J. R.: Slide agglutination tests in the diagnosis of
conta-gious bovine pleuropneumonia. Aust. Vet. J. 1963, 39, 445-451.
Adres autora: mgr Monika Szymañska-Czerwiñska, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: monika.szymanska@piwet.pulawy.pl
