Rola banków spółdzielczych w rozwoju obszarów wiejskich województwa małopolskiego

Pełen tekst

(1)Zesz yty Naukowe nr. 693. 2006. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Piotr Serafin Katedra Gospodarki Regionalnej. Rola banków spó∏dzielczych w rozwoju obszarów wiejskich województwa ma∏opolskiego 1. Wst´p Rozwój przedsi´biorczoÊci w obszarach wiejskich pozwala na popraw´ warunków ˝ycia mieszkaƒców wsi, wzrost ich dochodów, co sprzyja osiàganiu celów rozwoju lokalnego. Istotnà rol´ w realizacji zadaƒ zwiàzanych z osiàganiem rozwoju lokalnego pe∏ni w∏aÊciwie prowadzona polityka finansowa samorzàdów terytorialnych ujmowana w ich corocznie uchwalanych bud˝etach. Do wa˝nych êróde∏ wsparcia finansowego rozwoju regionalnego i lokalnego nale˝y system bankowy, którego kapita∏ zasila grup´ pozabud˝etowych Êrodków finansowych. Poza bankami do wymienionej grupy nale˝à jeszcze Êrodki: pomocowe, prywatne i lokalne1. Najliczniejszà grup´ banków dzia∏ajàcych na obszarach wiejskich stanowià banki spó∏dzielcze, co wynika z blisko pó∏torawiekowej tradycji obs∏ugi finansowej Êrodowisk wiejskich. Ukszta∏towane w tym okresie wzorce i zdobyte doÊwiadczenia wp∏yn´∏y na kszta∏t i profil spó∏dzielczoÊci bankowej. Wi´kszoÊç z wypracowanych regu∏, takich jak: elastycznoÊç dzia∏ania, znajomoÊç potrzeb obs∏ugiwanego lokalnego Êrodowiska, wzajemna pomoc i odpowiedzialnoÊç s∏u˝àca interesom cz∏onków2 oraz zaufanie do instytucji nie straci∏y aktualnoÊci3. Banki spó∏dzielcze stymulujà lokalnà przedsi´biorczoÊç poprzez prowadzenie dzia∏alnoÊci kredytowej, inwestycyjnej, a tak˝e doradztwo finansowo-inwestycyjne. 1 D. Golik, Rola banków spó∏dzielczych w rozwoju obszarów wiejskich Makroregionu Po∏udniowo-Wschodniego, Wydawawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2002, s. 28. 2 F. Stefczyk, Podrćznik dla kas Stefczyka, Lwów 1927, s. 4–15. 3 F. Kolbusz, Idee Franciszka Stefczyka a wspó∏czesnoÊç, „Bank Spó∏dzielczy” 1997, nr 8, s. 7–12..

(2) 116. Piotr Serafin. Âwiadczone us∏ugi kredytowe skierowane sà na rozwój przetwórstwa rolno-spo˝ywczego, produkcji rzemieÊlniczej, rolniczej i spó∏dzielczoÊci. Wspierane jest tak˝e rozwijanie agroturystyki, produkcji ekologicznej ˝ywnoÊci oraz powstawanie instytucji otoczenia i obs∏ugi rolnictwa. Lokalne banki obs∏ugujà ludnoÊç i podmioty gospodarcze znajdujàce si´ na ich terenie. Obs∏uga obejmuje prowadzenie m.in. depozytów, rachunków bankowych, rozliczeƒ finansowych bie˝àcych i oszcz´dnoÊciowo-rozliczeniowych, bud˝etów gminnych, emisji krótkoterminowych papierów wartoÊciowych i obligacji. Sta∏à wspó∏pracà obj´te sà urz´dy powiatowe, gminne, urz´dy pracy, agencje rozwoju regionalnego i lokalnego, centra pomocy ma∏ego biznesu, biura doradztwa marketingowego oraz organizacje spo∏eczne. Udzia∏ kapita∏owy w spó∏kach prawa handlowego, us∏ugi bankowych spó∏ek leasingowych i spó∏ek kapita∏owych, a tak˝e organizowanie bankowych post´powaƒ ugodowych sk∏ada si´ na dzia∏alnoÊç inwestycyjnà banków. W ramach doradztwa finansowo-inwestycyjnego banki kierujà swojà ofert´ zarówno do klientów indywidualnych, jak i podmiotów gospodarczych. Sk∏ada si´ na nià: informacja o aktualnej sytuacji na rynku, doradztwo w zakresie wyboru instrumentów finansowych i pozyskiwaniu Êrodków na inwestycje, konsultacje i poÊrednictwo w zawieraniu transakcji np. gie∏dowych, a tak˝e porady ubezpieczeniowe i kapita∏owe. Banki spó∏dzielcze by∏y postrzegane jako wiejskie banki rolne. Jest to wynikiem d∏ugoletnich doÊwiadczeƒ w zakresie kredytowania sektora rolnego. Specyfika rolnictwa wyra˝ajàca si´ d∏ugimi cyklami produkcji, zale˝noÊcià od warunków pogodowych, wp∏ywa na d∏u˝sze anga˝owanie Êrodków finansowych banków i wzrost ryzyka inwestycyjnego. Oddzia∏uje to bezpoÊrednio na wzrost kosztów transakcyjnych Êwiadczonych us∏ug. W dobie post´pujàcej modernizacji rolnictwa i obszarów wiejskich wzrasta zapotrzebowanie kapita∏owe tradycyjnych klientów banków, co wymusza na bankach konsolidacj´ w∏asnego sektora. Dokonujàca si´ konsolidacja kapita∏owa i organizacyjna pozwoli∏a bankom spó∏dzielczym na rozszerzenie akcji kredytowej, roz∏o˝enie ryzyka kredytowego, ró˝nicowanie Êwiadczonych us∏ug oraz wi´ksze uniezale˝nienie si´ od rynków finansowych. Dzi´ki monopolowi w Êrodowiskach lokalnych i podj´tych dzia∏aniach integracji poziomej (tworzenie wspólnych funduszy ryzyka, funduszy inwestycyjnych, wspó∏praca z agencjami i fundacjami rozwoju, instytucjami sektora rolno-spo˝ywczego, samorzàdu gospodarczego) banki spó∏dzielcze pe∏nià tak˝e rol´ zaplecza finansowego dla sektora ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw. Istotnym czynnikiem warunkujàcym korzyÊç banków spó∏dzielczych jest znajomoÊç obs∏ugiwanego Êrodowiska, czemu sprzyja g´sta sieç placówek (oddzia∏ów, filii, punktów kasowych) oraz zaufanie klientów do banków spó∏dzielczych. PowszechnoÊç omawianych instytucji bankowych u∏atwia pozyskiwanie nowych udzia∏owców i jest sposobem na zwi´kszanie kapita∏u w∏asnego. Na obecnie ukszta∏towany model spó∏dzielczoÊci bankowej w Polsce sk∏adajà si´:.

(3) Rola banków spó∏dzielczych w rozwoju obszarów wiejskich.... 117. _ dzia∏ajàce w Êrodowiskach lokalnych banki spó∏dzielcze (wed∏ug stanu na 31.12.2003 r. dzia∏a∏o 600 banków spó∏dzielczych w Polsce, w 1992 r. by∏o ich 1653), – regionalne banki zrzeszajàce (3 banki). Banki zrzeszajàce zobowiàzane sà do dzia∏aƒ na rzecz i w imieniu banków spó∏dzielczych4. Zaliczyç tu mo˝na zapewnienie p∏ynnoÊci p∏atniczej, przejmowanie nadwy˝ek finansowych, przep∏yw informacji i szkoleƒ oraz pomocy w dzia∏alnoÊci promocyjno-marketingowej. WÊród banków zrzeszajàcych najwi´kszà liczb´ cz∏onków ma Bank Polskiej Spó∏dzielczoÊci SA (60,5% banków spó∏dzielczych), nast´pnie Gospodarczy Bank Wielkopolski SA (26,2%) oraz Mazowiecki Bank Regionalny SA (13%). Poza zrzeszeniami pozostawa∏y dwa banki (obecnie tylko jeden – Krakowski Bank Spó∏dzielczy, gdy˝ Spó∏dzielczy Bank Rozwoju „Samopomoc Ch∏opska” zosta∏ 1 stycznia 2004 r. przej´ty przez Bank Przemys∏owo-Handlowy PBK SA)5. Na koniec 2003 r. udzia∏ banków spó∏dzielczych w funduszach sektora bankowego, w porównaniu z 2002 r., zwi´kszy∏ si´ o 0,6 pkt proc. (do 5,4%), w aktywach o 0,3 pkt. proc. (do 5,3%), w portfelu kredytowym o 0,6 pkt. proc. (do 7,1%), a w depozytach sektora niefinansowego o 0,4 pkt. proc. (do 6,6%)6. W latach 1993–2003 dosz∏o do likwidacji 48 banków spó∏dzielczych, 131 og∏osi∏o upad∏oÊç. Najwi´ksza intensyfikacja opisanych zjawisk zachodzi∏a w okresie od 1995 r. do 1997 r., natomiast prawie po∏owa wszystkich fuzji (46% z 876) zosta∏a dokonana w 1999 r. Banki spó∏dzielcze systematycznie zwi´kszajà zatrudnienie oraz liczb´ placówek, przy czym tempo wzrostu tych wielkoÊci od 2001 r. maleje. Na koniec 2003 r. posiada∏y 1/4 placówek sektora bankowego na terenie Polski, a liczba zatrudnionych w nich osób stanowi∏a 18% ogólnego zatrudnienia w sektorze. W styczniu 2003 r. zosta∏ powo∏any Krajowy Fundusz Porćzeƒ Kredytowych BankowoÊci Spó∏dzielczej majàcy na celu wspieranie rozwoju MSP, wspó∏prac´ z sektorem bankowym oraz organizacjami rzàdowymi dla zwi´kszania rynku porćzeƒ kredytowych. Banki spó∏dzielcze cieszà si´ najwi´kszym stopniem zaufania na wsi, na co wp∏ywa ich bliskoÊç i prawie pó∏torawiekowa tradycja7. Tworzà one na obszarach wiejskich najliczniejszà sieç bankowà, lokalizujàc si´ w miastach, miasteczkach i gminach, b´dàc cz´sto jedynymi placówkami bankowymi w ma∏ych miejscowoÊciach. Sta∏y wzrost znaczenia banków spó∏dzielczych jako. 4 Ustawa z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych, Dz.U. z 2000 r., nr 119, poz. 1252. 5 Sytuacja finansowa banków w 2003 r. Synteza, Wydzia∏ Analiz Systemu Bankowego w Biurze Analiz Systemu Bankowego GINB, Warszawa 2004, s. 30, 32, 62. 6 Ibidem, s. 8. 7 J. Kulawik, Innowacje finansowe jako instrument kszta∏towania nowoczesnego systemu finansowego rolnictwa i obszarów wiejskich, „Bank Spó∏dzielczy” 1997, nr 10, s. 18–19..

(4) 118. Piotr Serafin. banków lokalnych sprzyja realizacji polityki regionalnej8, polepszajàc sytuacj´ gospodarczà obszarów wiejskich.. 2. Wyniki badaƒ ankietowych Poni˝ej zaprezentowane zosta∏y wyniki badaƒ ankietowych przeprowadzonych w 2003 r. wÊród banków spó∏dzielczych funkcjonujàcych na obszarach wiejskich województwa ma∏opolskiego9. Do pozyskania materia∏u faktograficznego dotyczàcego omawianego zagadnienia wykorzystano tak˝e wywiady indywidualne z kierownictwem badanych instytucji oraz analiz´ wa˝niejszych, udost´pnianych przez banki dokumentów êród∏owych. Ankieta dla banków obejmowa∏a problematyk´ oferty kredytowej z dop∏atà agencji rzàdowych, funduszy i innych instytucji, sponsoringu inicjatyw publicznych, zakresu i oceny wspó∏pracy banku z gminami. Przedmiotem zainteresowania by∏y równie˝ organizacje i instytucje podejmujàce wspó∏prac´ z bankiem na rzecz rozwoju lokalnego. Wst´pnie wytypowanych zosta∏o 47 banków spó∏dzielczych majàcych swojà siedzib´ na obszarach wiejskich województwa. Odpowiedzi uzyskano od 10 banków spó∏dzielczych w województwie, z których cz´Êç by∏a reprezentowana nie tylko przez central´, lecz równie˝ przez oddzia∏y. Banki bioràce udzia∏ w badaniach ankietowych: – Bank Polskiej Spó∏dzielczoÊci SA Oddzia∏ Regionalny w Krakowie – Bank Spó∏dzielczy Rzemios∏a w Krakowie (centrala w Krakowie, oddzia∏ w Ryglicach, oddzia∏ w Tarnowie, oddzia∏ w Czchowie), – Bank Spó∏dzielczy w Andrychowie (centrala w Andrychowie, oddzia∏ w Wieprzu), – Bank Spó∏dzielczy w Dàbrowie Tarnowskiej, – Bank Spó∏dzielczy w Limanowej, – Bank Spó∏dzielczy w Mszanie Dolnej, – Bank Spó∏dzielczy w Nowym Targu, – Bank Spó∏dzielczy w OÊwićimiu, – Bank Spó∏dzielczy w Wieliczce (centrala w Wieliczce, oddzia∏ w MyÊlenicach), – Krakowski Bank Spó∏dzielczy (centrala w Krakowie, oddzia∏ w Miechowie, oddzia∏ w Bochni). Realizowane inwestycje w sektorze rolno-spo˝ywczym przez przedsi´biorców operujàcych na obszarach wiejskich oraz przez rolników sà w du˝ym stopniu wspierane przez paƒstwo. Pomoc, która polega na dop∏atach do opro8 Za∏o˝eniem Ma∏opolskiego Samorzàdu Wojewódzkiego by∏o uczestnictwo banków spó∏dzielczych jako instytucji finansujàcych Ma∏opolski Program Rozwoju Wsi i Rolnictwa. 9 Badania przeprowadzono, realizujàc prac´ doktorskà: P. Serafin, Uk∏ady instytucjonalne w rozwoju wsi i rolnictwa, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2004 (praca niepublikowana)..

(5) Rola banków spó∏dzielczych w rozwoju obszarów wiejskich.... 119. centowania kredytów zmniejsza koszty obs∏ugi kredytu, dzi´ki czemu po˝yczka. b´dàc taƒsza, efektywniej wspiera zamierzenia inwestorów. Ankietowane banki udzielajà kredytów i po˝yczek dla rolników z dop∏atà Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (wszystkie badane). Trzy banki wspó∏dzia∏ajà z Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej, obs∏ugujàc linie kredytowe i programy subwencyjne Funduszu. W ramach programu „Agrolinia 2000” zarzàdzanego przez Fundacj´ Funduszu Wspó∏pracy 1/3 ankietowanych banków spó∏dzielczych wyp∏aca∏a przyznawane preferencyjne kredyty inwestycyjne i pakietowe oraz dotacje w postaci grantów do inicjatyw oddolnych spo∏ecznoÊci lokalnych, podejmowanych na rzecz integracji europejskiej i rozwoju przedsi´biorczoÊci wiejskiej. Jednostkowo respondenci wymieniali tak˝e wspó∏prac´ z Polskà Agencjà Rozwoju Przedsi´biorczoÊci w zakresie budowy systemu porćzeƒ dla ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw. Renta po∏o˝enia sprzyja bankom spó∏dzielczym w dost´pie do instytucji dzia∏ajàcych na obszarze gmin. Dzi´ki dobremu rozeznaniu lokalnego Êrodowiska mogà one w szerokim zakresie zaspokajaç potrzeby instytucji dzia∏ajàcych na ich terenie. Istotnymi i strategicznymi dla banków spó∏dzielczych klientami sà gminy (9 na 10 badanych banków Êwiadczy∏o us∏ugi dla 14 gmin), które zasilajà konta bankowe znacznymi Êrodkami gromadzonymi na rachunkach bie˝àcych i jednoczeÊnie korzystajà z kredytów oferowanych przez placówki bankowe. WÊród Êwiadczonych us∏ug dla gmin najwićej wskazaƒ (90%) otrzyma∏y: bankowa obs∏uga bud˝etu gminy, oferta kredytowa, oferta depozytowa, obs∏uga rachunków bie˝àcych gmin, kredyt inwestycyjny z∏otowy, rachunek z∏otowy bie˝àcy, lokaty Êrednio- i krótkoterminowe, ROR dla pracowników. Banki spó∏dzielcze by∏y instytucjami, które jako jedne z pierwszych zetkn´∏y si´ na poczàtku lat 90. XX w. ze strukturami europejskimi, uzyskujàc wsparcie organizacyjne i finansowe od grup spó∏dzielczych, m.in. z Danii, Francji, Holandii i Niemiec. Jako naturalni partnerzy rolników, przetwórni, mleczarni i grup producenckich, prowadzà obs∏ug´ Êrodków finansowych pochodzàcych ze êróde∏ pomocowych (70% wskazaƒ). PodkreÊlanym atutem jest lokalizacja banków w miejscowoÊci siedziby gminy oraz mo˝liwoÊç realizacji zleceƒ wykonywanych elektronicznie lub telefonicznie (70% wskazaƒ). Zdaniem ankietowanych placówek bankowych wspó∏praca z jednostkami samorzàdowymi uk∏ada si´ bardzo dobrze (70% wypowiedzi) i wystarczajàco (30% wypowiedzi), nie stwierdzono natomiast opinii negatywnych. Ka˝dy z badanych banków uczestniczy w finansowym wspieraniu obywatelskich akcji charytatywnych, instytucji powo∏anych do niesienia pomocy potrzebujàcym (m.in. PCK, domy dziecka) oraz poczynaƒ gmin s∏u˝àcych rozwojowi dzieci i m∏odzie˝y. Âwiadczà o tym wypowiedzi respondentów okreÊlajàcych wielkoÊç wydatkowanych sum na cele charytatywne. Najcz´Êciej (9 na 10 jednostek) wydatkuje sporadycznie kwoty do 10 tys. z∏, 4 banki okreÊli∏y górnà wartoÊç datków jednorazowych powy˝ej 10 tys. z∏. W okresie silnej konkurencji ze strony banków komercyjnych istotnà rol´ odgrywa oferta produktów bankowych kierowanych w stron´ potencjalnych.

(6) 120. Piotr Serafin. klientów. Banki spó∏dzielcze przesta∏y spe∏niaç funkcj´ banków typowo rolniczych, obecnie ka˝dy klient mo˝e zostaç tutaj obs∏u˝ony. Poza oferowaniem kart p∏atniczych i systemem „home-bankingu” (90% wskazaƒ) badane banki proponujà korzystanie z bankomatów oraz bankowej informacji telefonicznej. W czterech przypadkach mo˝liwe by∏o korzystanie z aktualizowanego serwisu internetowego. Niskà aktywnoÊcià odznaczajà si´ respondenci w zakresie prowadzonej dzia∏alnoÊci zwiàzanej z doradztwem finansowym i inwestycyjnym dla klientów. Dwa banki spó∏dzielcze poÊredniczy∏y w zawieraniu ubezpieczeƒ cywilnych pozwalajàcych na uatrakcyjnienie oferty bankowej i integrowanie produktów bankowych z ubezpieczeniowymi. Jeden bank zajmowa∏ si´ dystrybucjà jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych. Najcz´Êciej wymienianym partnerem, wspó∏pracujàcym z bankami spó∏dzielczymi poza gminami jest Agencja Rozwoju i Restrukturyzacji Rolnictwa (90% wskazaƒ). Kierowana oferta kredytów preferencyjnych dla wsi i rolnictwa z dop∏atà agencji jest wa˝nym instrumentem finansowego wsparcia rozwoju i przemian strukturalnych obszarów wiejskich. Wa˝nymi kooperantami sà inne banki (60% wskazaƒ), w tym wskazywany przez wi´kszoÊç respondentów Bank Gospodarstwa Krajowego, którego Êrodki pieni´˝ne s∏u˝à likwidacji skutków powodzi i osuwisk ziemnych poprzez kredytowanie budowy, modernizacji lub remontów budynków mieszkalnych. Inwestorzy majà równie˝ mo˝liwoÊç skorzystania za poÊrednictwem banków spó∏dzielczych z kredytów termomodernizacyjnych. WÊród innych banków wymieniany by∏ Bank Ochrony Ârodowiska, który udziela po˝yczek na cele ekologiczne. Co trzeci badany bank spó∏dzielczy korzysta∏ z us∏ug szkoleniowo-doradczych Êwiadczonych przez Fundacj´ Spó∏dzielczoÊci Wiejskiej w obszarze restrukturyzacji i rozwoju spó∏dzielczoÊci i przedsi´biorczoÊci na terenach wiejskich. Badane jednostki ch´tnie podejmujà wspó∏prac´ z organizacjami rolniczymi, takimi jak: Ma∏opolskà Fundacjà Rolnictwa udzielajàcà porćzeƒ kredytowych rolnikom oraz Ma∏opolskà Izbà Rolniczà wspierajàcà rozwój gospodarstw rolnych. Ma∏opolskie fimy i instytucje ch´tnie korzystajà z us∏ug lokalnych banków spó∏dzielczych, które dominujà w obs∏udze finansowej jednostek bud˝etowych obszarów wiejskich. Wprawdzie niewielkie rozmiary banków spó∏dzielczych bezpoÊrednio przek∏adajà si´ na niski poziom funduszy w∏asnych i ograniczajà mo˝liwoÊci rozwinićia szerszej dzia∏alnoÊci kredytowej, to zdobyte doÊwiadczenie, monopolistyczna pozycja w Êrodowisku wiejskim i znajomoÊç kredytobiorców sprzyja rozwojowi banków. Nie bez znaczenia jest zjawisko konsolidacji banków spó∏dzielczych, czego przyk∏adem mo˝e byç Krakowski Bank Spó∏dzielczy (KBS), który w okresie od 1994 r. do 1999 r. doprowadzi∏ do przejćia i po∏àczenia 22 banków spó∏dzielczych..

(7) Rola banków spó∏dzielczych w rozwoju obszarów wiejskich.... 121. 3. Studium przypadku – Krakowski Bank Spó∏dzielczy Jednà z najd∏u˝ej dzia∏ajàcych firm sektora finansowego w Ma∏opolsce jest Krakowski Bank Spó∏dzielczy. Kryterium wyboru do szczegó∏owej analizy tej jednostki oparte by∏o na dwóch przes∏ankach. Po pierwsze KBS nale˝y do grona najwi´kszych banków spó∏dzielczych w Polsce, po drugie jako jedyny bank spó∏dzielczy nie jest zrzeszony w skupiajàcych banki spó∏dzielcze bankach zrzeszajàcych. Mo˝liwoÊç indywidualnego dzia∏ania zosta∏a potwierdzona uchwa∏à Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 8.05.2002 r., kiedy to KBS uzyska∏ status banku samodzielnego, dzi´ki spe∏nieniu wymogów kapita∏owych (równowartoÊci 5 mln euro). Tradycje dzia∏alnoÊci KBS si´gajà 1898 r. Na koniec 2003 r. posiada∏ 46 placówek, tj.: central´, 26 oddzia∏ów, 16 filii, 3 punkty kasowe i zatrudnia∏ 395 osób. Od 1994 r., kiedy KBS mia∏ tylko dwa oddzia∏y, obserwuje si´ dynamiczny rozwój tej instytucji. Bank utrzyma∏ ponad 250 miejsc pracy w regionie ma∏opolskim. Liczy ponad 26 tys. cz∏onków. KBS proponuje swoim klientom ofert´ kredytowà, depozytowà i us∏ugi rozliczeniowe. Przeznaczenie udzielanych kredytów jest ró˝norakie. W portfelu kredytowym banku znajdujà si´ kredyty obrotowe, inwestycyjne i konsumpcyjne. Przedmiotem kredytowania mo˝e byç m.in.: – finansowanie bie˝àcych potrzeb, zwiàzanych z dzia∏alnoÊcià gospodarczà, – finansowanie zakupu Êrodków trwa∏ych oraz odtworzenie lub modernizacja dzia∏alnoÊci gospodarczej, zakup patentów, licencji, know-how, ocieplanie budynków, wymiana instalacji grzewczej itp., – finansowanie budowy i zakupu mieszkania, pojazdów mechanicznych, gruntów rolnych, rzeczowych Êrodków do produkcji rolnej, skup p∏odów rolnych, – realizacja przedsi´wzi´ç inwestycyjnych w rolnictwie i us∏ugach dla rolnictwa, utworzenie lub urzàdzenie gospodarstw rolnych przez osoby, które nie przekroczy∏y 40 roku ˝ycia, – realizacja przedsi´wzi´ç inwestycyjnych obj´tych programami bran˝owymi, tworzenie nowych miejsc pracy, – pokrycie wyst´pujàcych w ciàgu roku niedoborów bud˝etu gminy, finansowanie wydatków nie znajdujàcych pokrycia w planowanych dochodach gminy, – potrzeby konsumenckie, – sp∏ata wszystkich zobowiàzaƒ wynikajàcych z zaciàgni´tych wczeÊniej kredytów i po˝yczek w bankach. KBS udziela gwarancji bankowych w walucie polskiej na zabezpieczenie zobowiàzaƒ oraz Êwiadczy us∏ugi faktoringowe przyspieszajàce wp∏yw nale˝noÊci, a tym samym obrót pieniàdza w firmie. W ofercie depozytowej znajdujà si´ m.in.: – ksià˝eczki z wk∏adami oszcz´dnoÊciowymi terminowymi, – depozyty terminowe z progresywnym oprocentowaniem, – bony oszcz´dnoÊciowe „EFEKT” – lokowane na okres 12 miesićy,.

(8) 122. Piotr Serafin. – lokaty o sta∏ej i zmiennej stopie procentowej, – krótkoterminowe lokaty terminowe z minimalnà kwotà wp∏aty, – indywidualne konta emerytalne. Rachunki oraz rozliczenia pieni´˝ne – krajowe i zagraniczne – prowadzone przez banki s∏u˝à regulacji p∏atnoÊci i wykonywaniu przelewów bankowych. Ârodki zgromadzone na bankowych rachunkach stanowià wa˝ny sk∏adnik poda˝y pieniàdza. Rachunki te w powiàzaniu z kredytami bankowymi stanowià êród∏o powi´kszania i ograniczania poda˝y pieniàdza w gospodarce. Do prowadzonych przez KBS rozliczeƒ i rachunków zalicza si´: – rachunek oszcz´dnoÊciowo-rozliczeniowy, ROR dla ucznia i studenta, – rachunki dla osób fizycznych prowadzàcych dzia∏alnoÊç gospodarczà, prawnych, podmiotów gospodarczych, organizacji spo∏ecznych, politycznych, zawodowych oraz fundacji i stowarzyszeƒ, – rachunek bie˝àcy s∏u˝àcy do prowadzenia bie˝àcych rozliczeƒ z innymi podmiotami w formie gotówkowej i bezgotówkowej, – rachunek pomocniczy dla innych ni˝ bie˝àce rozliczeƒ pieni´˝nych lub generowania Êrodków z przeznaczeniem na ÊciÊle okreÊlony cel, – rachunek a vista s∏u˝àcy do przeprowadzania rozliczeƒ z wy∏àczeniem rozliczeƒ z tytu∏u prowadzonej dzia∏alnoÊci gospodarczej. Dodatkowymi Êwiadczonymi us∏ugami sà: – Home Banking – internetowy sposób zarzàdzania swoim rachunkiem bankowym, – szybkie (w ciàgu doby) przelewy na rachunki w innych bankach w systemie „Eliksir”, – Bankofon – dzi´ki któremu w sposób automatyczny telefonicznie, bez koniecznoÊci kontaktu z obs∏ugà klienta mo˝na uzyskaç informacje na temat stanu konta. Pomimo trudnej sytuacji gospodarczej w kraju, co przek∏ada si´ na s∏abszy wynik ca∏ego sektora bankowego, KBS dzi´ki wdra˝anej strategii nale˝y do rozwijajàcych si´ banków. Âwiadczà o tym zajmowane czo∏owe lokaty wÊród banków spó∏dzielczych pod wzgl´dem wielkoÊci sumy bilansowej, zgromadzonych depozytów oraz udzielonych kredytów. Bank notuje z roku na rok wzrost sumy bilansowej (z 512,8 mln z∏ w 2002 r. do 588,1 mln z∏, tj. o 14,7% w 2003 r.); zwi´kszeniu o 15,7% uleg∏y depozyty (509,9 mln z∏, z tego Êrodki bie˝àce, tj. znajdujàce si´ na rachunkach bie˝àcych, pomocniczych oraz a vista i ror stanowi∏y 29%, a lokaty terminowe 71% ogó∏u Êrodków), a tak˝e o 17,7% kwota udzielonych przez bank kredytów (282,3 mln z∏). Osiàgni´ty przez KBS zysk finansowy netto w 2003 r. to 6 mln z∏ (zysk brutto 6,9 mln, poprawa o ponad 27%; 1 miejsce wÊród wszystkich banków spó∏dzielczych), co pozwala na systematyczny wzrost funduszy w∏asnych (na koniec 2003 r. – 45,7 mln z∏), wp∏ywajàc pozytywnie na bezpieczeƒstwo lokat klientów banku. RentownoÊç kapita∏u w∏asnego odzwierciedla stop´ zysku z inwestycji w okreÊlone przedsi´wzićia rozwojowe. Wskaênik ROE okreÊlajàcy relacj´.

(9) Rola banków spó∏dzielczych w rozwoju obszarów wiejskich.... 123. zysku netto do kapita∏u w∏asnego wyniós∏ w 2003 r. 11,6%, co da∏o 153 lokat´ na 600 banków. Wy˝sza efektywnoÊç kapita∏u w∏asnego stwarza podstaw´ do wyp∏at wi´kszych dywidend, a tak˝e zapewnia lepszy rozwój spó∏ki. Wskaênik ROA mierzy wielkoÊç zysku przypadajàcego na jednostk´ majàtku spó∏ki, przez co okreÊla zdolnoÊç jej aktywów do generowania zysku. W 2003 r. bank zajà∏ 181 miejsce w rankingu banków spó∏dzielczych z wynikiem ROA równym 0,86%. Do grupy instytucji wspó∏pracujàcych z KBS nale˝y Oddzia∏ Regionalny Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, udzielajàcy dop∏at do zaciàganych przez rolników kredytów inwestycyjnych. KBS podpisa∏ porozumienie z Polskà Agencjà Rozwoju Przedsi´biorczoÊci w sprawie wdra˝ania dzia∏ania „wsparcie na inwestycje” w ramach Sektorowych Programów Operacyjnych. Wspó∏praca KBS obejmuje tak˝e banki, m.in.: Bank Gospodarstwa Krajowego oraz Bank Ochrony Ârodowiska, które realizujàc zadania rzàdowe dysponujà Êrodkami przeznaczonymi m.in. na zapobieganie skutkom powodzi, termomodernizacj´, cele ekologiczne. Ârodki te sà przekazywane w postaci dop∏at do po˝yczek zaciàganych przez poszkodowanych w Krakowskim Banku Spó∏dzielczym. KBS wspó∏dzia∏a ze Spó∏dzielczym Funduszem Porćzeƒ Kredytowych Zwiàzku Lustracyjnego Spó∏dzielni Pracy, inicjatywa ta ma na celu u∏atwienie otrzymania kredytów dla spó∏dzielni i podmiotów spó∏dzielczych. Bank wspiera tak˝e dzia∏alnoÊç organizacji spo∏ecznych i kulturalnych w Êrodowiskach, w których prowadzi swoje placówki (np. Gminne Centrum Kultury Czytelnictwa i Sportu w Szczurowej jest sponsorowane przez oddzia∏ KBS w Szczurowej). Bank umacnia swojà pozycj´ na rynku lokalnych us∏ug finansowych, obs∏ugujàc finanse gmin. Systematycznie wzrasta liczba klientów banku. Powo∏any w kwietniu 2004 r. Fundusz Porćzeƒ Unijnych umo˝liwia uzyskanie kredytu bankowego oraz pozyskiwanie Êrodków z emisji obligacji na realizacj´ projektów wspó∏finansowanych ze Êrodków Unii Europejskiej. Do wspó∏pracy z koordynatorem funduszu – Bankiem Gospodarstwa Krajowego – w zakresie udzielania gwarancji i porćzeƒ ze Êrodków Funduszu przystàpi∏ tak˝e KBS. Podstawowym celem dzia∏ania Funduszu jest wspieranie polskich podmiotów i samorzàdów w procesie absorpcji Êrodków Unii Europejskiej. KBS jest postrzegany jako bank kreujàcy proces przebudowy bankowoÊci spó∏dzielczej w Polsce, jego dzia∏alnoÊç wspiera przemiany spo∏eczno-gospodarcze i kulturalne obszarów wiejskich regionu ma∏opolskiego, a przez to przyczynia si´ do zmniejszenia dysproporcji cywilizacyjnych pomi´dzy miastem a wsià. Potwierdzeniem pozytywnego wp∏ywu banku na otoczenie lokalne sà liczne nagrody i wyró˝nienia otrzymywane od w∏adz administracji publicznej..

(10) 124. Piotr Serafin. 4. Analiza SWOT bankowoÊci spó∏dzielczej w obszarach wiejskich Uj´te w badaniach banki wykazujà wiele mocnych i s∏abych stron, mo˝na zatem przyjàç, ˝e s∏abe i mocne strony bankowoÊci spó∏dzielczej na obszarach wiejskich wynikajà z cech tworzàcych go organizacji. Cechy te zosta∏y zebrane w analizie SWOT. Mocne strony: – przynale˝noÊç ma∏ych banków spó∏dzielczych do banków zrzeszajàcych poprawia ich konkurencyjnoÊç w sektorze bankowym, – dzia∏ania badanych jednostek w obszarze ich zasi´gu dajà wymierne i odczuwalne efekty dla spo∏ecznoÊci lokalnych, – wi´kszoÊç badanych jednostek jest zaanga˝owana w przygotowanie do funkcjonowania na rynku europejskim, – systematycznie nast´puje rozwijanie bankowej infrastruktury informatycznej, u∏atwiajàcej komunikowanie mi´dzy bankami, – banki spó∏dzielcze poprzez ofert´ kredytów preferencyjnych przyczyniajà si´ do aktywizacji i o˝ywienia gospodarczego obszarów wiejskich, – dobra jest dost´pnoÊç do oferty g´stej sieci banków spó∏dzielczych na obszarach wiejskich, – banki spó∏dzielcze charakteryzujà si´ lokalnym i niszowym charakterem dzia∏alnoÊci, – zwi´kszajàca si´ ró˝norodnoÊç oferty banków spó∏dzielczych umo˝liwia anga˝owanie szerszego kr´gu spo∏ecznoÊci lokalnych. S∏abe strony bankowoÊci spó∏dzielczej w obszarach wiejskich: – banki spó∏dzielcze majà niski poziom funduszy w∏asnych, – wysokie sà koszty ujednolicenia procedur, regulaminów, dostosowania struktur informatycznych zwiàzane z konsolidacjà ma∏ych banków spó∏dzielczych, – koszt obs∏ugi klientów jest wysoki, w wyniku zaciàgania niskich kredytów oraz deponowania niewielkich lokat, – zmieniajàce si´ koncepcje funkcjonowania spó∏dzielczego sektora bankowego. Szanse: – unifikacja procedur, przepisów, systemów informatycznych, – niska cena gruntów pod inwestycje w obszarach wiejskich zachćajàca inwestorów, – na wspó∏prac´ z lokalnymi bankami spó∏dzielczymi stawiajà gminy oraz lokalni przedsi´biorcy, – zaufanie ludnoÊci wiejskiej, – dost´p podmiotów gospodarczych do nowych êróde∏ zaopatrzenia, rynków zbytu oraz informacji o rynku UE..

(11) Rola banków spó∏dzielczych w rozwoju obszarów wiejskich.... 125. Zagro˝enia: – wzrost konkurencji ze strony banków komercyjnych oraz rozwijajàcych si´ tak˝e na obszarach wiejskich SKOK, – wzrost kosztów funkcjonowania podmiotów komercyjnych wymuszony dzia∏aniem w warunkach ostrzejszej ni˝ dotychczas konkurencji, – s∏abo zorganizowany rynek rolny przek∏ada si´ na niski poziom zdolnoÊci kredytowych gospodarstw rolnych, – zbyt wolno powstajàce grupy producenckie i marketingowe, – s∏abe wi´zi przedsi´biorstw w zakresie kontraktacji i kooperacji z rolnikami, – upadek wiejskiej spó∏dzielczoÊci, – pogarszajàca si´ sytuacja rolnictwa i mieszkaƒców wsi, – wolne tempo innowacyjnych przemian na obszarach wiejskich („skansenizacja” wsi), – odp∏yw m∏odych generacji poza region, zw∏aszcza z obszarów wiejskich, – w ocenie banków istniejàce na ich terenie organizacje lokalne wykazujà s∏abà aktywnoÊç przedsi´biorczà i nie inwestujà. Zgoda na przynale˝noÊç do Unii Europejskiej wymusi∏a zmiany w otoczeniu organizacyjnym rolnictwa i wsi. Szczególne znaczenie mia∏o przywrócenie po 50-letniej przerwie zasad samorzàdnoÊci wykonywanych przez instytucje samorzàdowe. Dla rozwijania si´ przedsi´biorczoÊci lokalnej wa˝nym êród∏em wsparcia jest system bankowy, wspomagajàcy rozwój poprzez udzielanie kredytów, dzia∏alnoÊç inwestycyjnà banków oraz doradztwo finansowo-inwestycyjne. Na terenach wiejskich województwa stopniowo rozwija si´ otoczenie biznesu zainteresowanego promowaniem aktywnoÊci gospodarczej. Tworzy go m.in. dobrze rozbudowana sieç banków spó∏dzielczych (przyk∏ad KBS), które mogà zapewniç efektywne reinwestowanie lokalnych oszcz´dnoÊci w danej spo∏ecznoÊci na rzecz jej rozwoju, a tak˝e stwarzaç warunki, aby obrót finansowy cz∏onków tej spo∏ecznoÊci przyczynia∏ si´ do jej dobrobytu. The Role of Co-operative Banks in the Development of Rural Areas in the Ma∏opolskie Voivodship In this article, the author discusses development issues of rural areas from the perspective of changes in the co-operative banking sector. Based on the results of survey research, the author presents the banks’ opinions on co-operation with local partners. The article presents the Kraków Co-Operative Bank as an example of a bank that is undergoing sound development. The conclusion attempts to identify the strengths and weaknesses of co-operative banking..

(12)