Stan innowacyjności w Polsce w perspektywie przystąpienia do Unii Europejskiej : porównania i propozycje zmian

Pełen tekst

(1)609. 2002. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Rafa³ Morawczyñski Katedra. Przedsiêbiorczoœci. i. Innowacji. Stan innowacyjnoœci w Polsce w perspektywie przyst¹pienia do Unii Europejskiej. Porównania i propozycje zmian 1.. Wprowadzenie. Innowacyjnoœæ od d³u¿szego czasu stanowi przedmiot znacznego zainteresowania nauk ekonomicznych. Szczególn¹ uwagê nale¿y jej poœwiêciæ w okresie dokonuj¹cych siê w Polsce zmian, których efektem bêdzie przyst¹pienie do Unii Europejskiej. Gospodarka innowacyjna jest kosztowna i wymaga olbrzymich nak³adów. Jak wskazuje przyk³ad najwiêkszych gospodarek œwiata, jeszcze wiêcej móg³by kosztowaæ niedostateczny poziom innowacyjnoœci. Niektórzy ekonomiœci upatruj¹ w zachodz¹cych przemianach pocz¹tku nowej epoki. St¹d te¿ innowacje w najnowoczeœniejszych ga³êziach przemys³u mog¹ wp³yn¹æ na hierarchiê pañstw w nowym tysi¹cleciu. W niniejszym artykule innowacyjnoœæ w Polsce zosta³a omówiona z kilku punktów widzenia. Bliskie cz³onkostwo w UE zmusza nas do porównywania siê z jej pañstwami cz³onkowskimi. Dlatego przedmiotem rozwa¿añ bêdzie ogólny stan innowacyjnoœci przedsiêbiorstw, w tym zw³aszcza ma³ych i œrednich. Zwrócenie uwagi na sektor MSP wynika z faktu, ¿e to on zaczyna stanowiæ si³ê napêdow¹ gospodarki i w jego prawid³owym funkcjonowaniu upatruje siê przyczyn szybkiego rozwoju kraju. Badania nale¿y równie¿ prowadziæ z makroekonomicznego punktu widzenia, gdy¿ w ka¿dej gospodarce sfer¹ B+R zajmuj¹ siê w ró¿nych proporcjach sektory: prywatny i publiczny, a co za tym idzie – ró¿ne s¹ tego konsekwencje. Tak¿e zmiany w krajach Unii Europejskiej wskazuj¹, ¿e równie¿ one zdaj¹ sobie sprawê z pozostawania w tyle za liderami gospodarki œwiatowej, którymi s¹ USA i Japonia. Analizuj¹c sytuacjê w Polsce, nale¿y mieæ na uwadze odniesienie do krajów „piêtnastki”. Aby takie porównanie nie zosta³o zbyt.

(2) Rafa³ Morawczyñski. 9 2. uogólnione, z 15 krajów za szczególny punkt odniesienia przyjmiemy jeden, a mianowicie Hiszpaniê. W celu sformu³owania pozytywnych odpowiedzi na pytania wynik³e z analiz nale¿y przeanalizowaæ dzia³ania w sferze politycznej w Polsce i krajach UE, s³u¿¹ce podniesieniu stanu innowacji na wy¿szy poziom. Wielokrotnie w artykule bêd¹ stosowane odniesienia do zwi¹zków miêdzy innowacyjnoœci¹ a nowoczesnymi, wysokimi technologiami. Z opinii wielu analityków wynika, ¿e w tych technologiach skupiaj¹ siê wszystkie aspekty procesów innowacyjnych. Bran¿e te bowiem przekszta³ca³y siê niezwykle szybko i ich zadziwiaj¹cy rozwój sta³ siê podstaw¹ pojawienia siê tez o wkraczaniu ludzkoœci w nowy okres historii, którego okreœleniem sta³o siê „spo³eczeñstwo informacyjne”. Jest to zagadnienie o tyle istotne, ¿e Polska stanê³a przed kilkoma wyzwaniami wynikaj¹cymi z na³o¿enia siê na siebie co najmniej 3 procesów. Dotyczy to, po pierwsze, transformacji gospodarki z centralnie sterowanej w rynkow¹; po drugie, zmian wymuszanych procesami dostosowawczymi zwi¹zanymi z kandydowaniem do UE; po trzecie, procesów w gospodarce œwiatowej zmieniaj¹cych nieodwracalnie jej dotychczasowy obraz, ujmowanych w skrócie jako globalizacja i informatyzacja. Maj¹c na uwadze tak z³o¿on¹ problematykê, próbowano dokonaæ analizy sytuacji i zaproponowaæ wnioski z niej wyp³ywaj¹ce.. 2. Stan innowacyjnoœci w Polsce na tle Unii Europejskiej Innowacyjnoœæ w Polsce w znacznym stopniu nie odpowiada stawianym obecnie wymaganiom. Zarówno du¿e, jak i ma³e firmy maj¹ w tej dziedzinie du¿o do zrobienia. Innowacyjnoœæ w sektorze ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w Polsce osi¹gnê³a ni¿szy poziom ni¿ w wypadku jego odpowiednika w krajach Unii Europejskiej. Podobna jest sytuacja w ca³ej polskiej gospodarce. Jednak s³aby rozwój innowacyjnoœci tego w³aœnie sektora jest o tyle niepokoj¹cy, ¿e w³aœnie ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa maj¹ coraz wiêkszy udzia³ w ca³ej produkcji w naszym kraju. Tabela 1. Dzia³alnoœæ innowacyjna przedsiêbiorstw w 1992 r.. Wyszczególnienie. Ogółem Małe Średnie Duże Wielkie Sektor publiczny Sektor prywatny. Przedsiębiorstwa innowacyjne (w % ogólnej liczby firm). Liczba badanych przedsiębiorstw. silnie. średnio. słabo. nisko. 2430 697 1098 480 155 1183 1247. 16,2 5,2 11,0 31,3 52,9 22,7 9,9. 19,4 15,8 19,1 23,5 24,5 20,2 18,6. 26,3 26,7 29,1 23,1 14,8 26,2 26,5. 38,1 51,8 40,7 22,1 7,7 30,9 45,0. Źród³o: B. Dobiega³a-Korona, M. Korona, Innowacje produktowe i technologiczne w polskich przedsiêbiorstwach, „Gospodarka Narodowa” 1995, nr 1..

(3) Stan innowacyjnoœci w Polsce w perspektywie przyst¹pienia.... 9 3. W 1992 r. widoczna by³a korelacja miêdzy wielkoœci¹ przedsiêbiorstwa wyra¿on¹ w liczbie zatrudnionych pracowników a stopniem jego innowacyjnoœci (tabela 1). Z danych tabeli 1 wynika, ¿e przedsiêbiorstwa ma³e i œrednie w bardzo du¿ym stopniu odbiegaj¹ poziomem innowacyjnoœci od firm du¿ych. Podobne wyniki przynios³y badania GUS przeprowadzone w 1997 r. W latach 1994–1996 16% ma³ych przebadanych firm wdro¿y³o innowacje. Dla przedsiêbiorstw œrednich odsetek ten wynosi³ 33%, jednak w przeciwieñstwie do ma³ych firm, wskaŸnik ten obni¿y³ siê w porównaniu z latami poprzednimi. Podobnie negatywna tendencja zosta³a zauwa¿ona w tych badaniach odnoœnie do sektora du¿ych firm – innowacje wprowadzi³o 72,5% z nich. WskaŸnik ten by³ najwy¿szy dla firm wielkich i wynosi³ 87,5%. Jak z tego wynika, innowacyjnoœæ w firmach ma³ych jest zdecydowanie ró¿na. O ile taka ró¿nica nie jest specyficzna dla Polski, poniewa¿ podobne zjawisko wystêpuje tak¿e w Unii Europejskiej, o tyle w naszym kraju jej wielkoœæ jest szczególnie du¿a. W Polsce stopieñ innowacyjnoœci (mierzony jako iloraz liczby przedsiêbiorstw innowacyjnych i ogólnej liczby przedsiêbiorstw) ma³ych firm w stosunku do wielkich wynosi ok. 1:5,5, natomiast w krajach Wspólnoty ten wskaŸnik kszta³tuje siê na poziomie 1:2. Porównanie pozwala mówiæ o trzykrotnie wiêkszej rozpiêtoœci w innowacyjnoœci przedsiêbiorstw ma³ych w stosunku do œrednich miêdzy Polsk¹ a UE1. Tabela 2. Przedsiêbiorstwa, które wprowadzi³y innowacje w latach 1994–1996 (w %) Wyszczególnienie. Ogółem. Sektor publiczny. Sektor prywatny. Przedsiębiorstwa małe (6–50 pracowników). 16,0. 16,3. 15,9. Przedsiębiorstwa średnie (51–500 pracowników). 33,0. 43,8. 28,8. Przedsiębiorstwa duże (501–2000 pracowników). 72,5. 73,7. 69,7. Przedsiębiorstwa wielkie (powyżej 2000 pracowników). 87,5. 86,8. 90,0. Razem. 37,6. 52,0. 30,3. Źród³o: Dzia³alnoœæ innowacyjna przedsiêbiorstw przemys³owych w latach 1994–1996, GUS, Warszawa 1998, tab. 13, s. 25.. W analizie innowacyjnoœci wa¿ne jest równie¿ wziêcie pod uwagê charakteru wprowadzanych innowacji. Jednym ze sposobów klasyfikacji innowacji jest ich podzia³ na produktowe i technologiczne. Oprócz nich wyró¿nia siê równie¿ innowacje procesowe 2. Polegaj¹ one na wprowadzaniu zmian w produkowanych wyro1. E. Stawasz, Innowacje a ma³a firma, Wydawnictwo U£, £ódŸ 1999, s. 183–184.. 2. B. Dobiega³a-Korona, M. Korona, op. cit., s. 7..

(4) Rafa³ Morawczyñski. 9 4. Tabela 3. Rodzaje wprowadzanych innowacji w latach 1994–1996 Innowacje (w % ogółu badanych przedsiębiorstw) Wyszczególnienie. Ogółem Małe Średnie Duże Wielkie Sektor publiczny Sektor prywatny. produktowe w postaci nowych lub zmodernizowanych wyrobów. procesowe w postaci nowych procesów technologicznych. 30 12 26 58 71 39 25. 25 10 21 54 80 33 21. organizacyjno-techniczne 24 9 20 54 78 33 20. Źród³o: Dzia³alnoœæ innowacyjna przedsiêbiorstw..., tab. 13, s. 25.. bach b¹dŸ podejmowaniu produkcji nowych towarów. Innowacje technologiczne odnosz¹ siê do usprawniania procesu wytwarzania dóbr. Wprowadzanie ró¿nych form unowoczeœnieñ zale¿y od wielkoœci, zasobów oraz struktury w³asnoœciowej firmy. Innowacje procesowe i organizacyjno-techniczne uwa¿ane s¹ za bardziej kapita³och³onne ni¿ produktowe, dlatego bardziej sk³onne s¹ do ich stosowania przedsiêbiorstwa wiêksze ni¿ ma³e. Te ostatnie wybieraj¹ raczej tañsze innowacje produktowe, tym bardziej ¿e maj¹ one zaletê polegaj¹c¹ na tym, i¿ szybciej przek³adaj¹ siê na efekty rynkowe, pozwalaj¹c na szybszy zwrot zainwestowanego w nie kapita³u. Innowacje organizacyjne daj¹ efekt bardziej roz³o¿ony w czasie, a ponadto prawdopodobieñstwo ich udanej realizacji jest mniejsze ni¿ wysi³ków maj¹cych na celu poprawê jakoœci ju¿ istniej¹cych produktów3. Ogó³em innowacje produktowe stanowi³y nieco ponad po³owê wszystkich wprowadzonych innowacji w Polsce w pierwszej po³owie lat 90. Co pi¹ta innowacja nale¿a³a do grupy technologicznych. W pierwszej po³owie lat 90. do wprowadzania tych unowoczeœnieñ sk³ania³y siê czêœciej przedsiêbiorstwa du¿e ni¿ ma³e. W ujêciu bran¿owym wyró¿nia³y siê ga³êzie przemys³u metalurgicznego, elektromaszynowego i chemicznego, a produkcja tych ga³êzi wymaga najszybszego rozwoju4. Podkreœliæ nale¿y, ¿e o ile mniejsze firmy w Polsce zdecydowanie czêœciej wdra¿aj¹ innowacje produktowe ni¿ technologiczne, to przedsiêbiorstwa du¿e rozwijaj¹ je w równym stopniu. Jest tak dlatego, ¿e staæ je na tak szeroko zakrojon¹ dzia³alnoœæ. Tego typu strategia przynosi najlepsze rezultaty.. 3. E. Stawasz, op. cit., s. 186–187.. 4. B. Dobiega³a-Korona, M. Korona, op. cit., s. 11..

(5) Stan innowacyjnoœci w Polsce w perspektywie przyst¹pienia.... 9 5. 3. Badania i rozwój Jedn¹ z g³ównych form wspierania innowacyjnoœci s¹ dzia³ania dotycz¹ce badañ i rozwoju, nazywane w skrócie B+R. To w³aœnie ta dzia³alnoœæ we wspó³czesnej, bardzo ch³onnej na nowe rozwi¹zania, gospodarce zapewnia najszybsze wdra¿anie nowych idei. Równoczeœnie nale¿y pamiêtaæ, ¿e poziom wydatków na B+R nie zawsze przek³ada siê bezpoœrednio na podniesie poziomu innowacyjnoœci. Wydaje siê, ¿e w skomplikowanym mechanizmie innowacyjnej gospodarki wydatki na B+R nie s¹ wystarczaj¹cym warunkiem odniesienia sukcesu. Analiza wiêkszoœci przypadków dobrze rozwijaj¹cych siê krajów pozwala jednak na stwierdzenie, ¿e s¹ warunkiem koniecznym. Badania i rozwój to domena zainteresowania zarówno sektora publicznego, jak i pañstwowego. Dlatego warto przeanalizowaæ sytuacjê w Polsce w zakresie dzia³alnoœci badawczo-rozwojowej, opieraj¹c siê na badaniach GUS. Tabela 4. Stan B+R w przedsiêbiorstwach wed³ug ich wielkoœci Przedsiębiorstwa (w % ogółu badanych przedsiębiorstw) Wyszczególnienie. Ogółem Małe Średnie Duże Wielkie Sektor publiczny Sektor prywatny. prowadzące działalność B+R w sposób ciągły w latach 1994–1996. prowadzące działalność B+R w 1996 r.. planujące prowadzenie działalności B+R w latach 1997–1999. 10,7 2,3 7,5 29,5 53,3 17,6 7,3. 13,4 4,1 9,4 36,0 62,5 23,2 8,4. 26,3 11,8 22,8 50,4 67,8 38,1 20,3. Źród³o: Dzia³alnoœæ innowacyjna przedsiêbiorstw..., tab. 6, s. 16.. Równie¿ w prowadzeniu B+R widaæ przewagê firm wiêkszych nad mniejszymi. Zakres w³asnych badañ w ma³ych przedsiêbiorstwach jest niewielki. Tylko co piêædziesi¹te z nich finansuje tak¹ dzia³alnoœæ. To, ¿e a¿ piêciokrotnie wiêcej planuje rozpoczêcie takiej aktywnoœci w najbli¿szym czasie œwiadczy o tym, ¿e dostrzegaj¹ one tak¹ potrzebê. Widoczne s¹ równie¿ wiêksze ró¿nice miêdzy firmami ma³ymi i œrednimi a wiêkszymi, ni¿ to mia³o miejsce ogólnie dla innowacyjnoœci. WskaŸnik ten wynosi bowiem w tym wypadku ok. 1:23. Obserwuje siê równie¿ dysproporcje w porównaniu z krajami Unii Europejskiej, w których analogiczny stosunek kszta³tuje siê na poziomie 1:85. W Polsce jedna firma wydawa³a na B+R w 1995 r. œrednio 337,8 USD, podczas gdy w UE 4581,8 USD, a w Niemczech 5. E. Stawasz, op. cit., s. 187–188..

(6) Rafa³ Morawczyñski. 9 6. osi¹gaj¹cych pod tym wzglêdem rekordowe wyniki ponad 9000 USD6. W ujêciu procentowym w UE jedno przedsiêbiorstwo przeznacza na badania przeciêtnie 3% przychodów, a w Polsce 0,5%7. Równie¿ w skali makroekonomicznej zauwa¿yæ mo¿na niezbyt dobr¹ pozycjê Polski pod wzglêdem wydatków na B+R w porównaniu z krajami UE. Miernikiem pozwalaj¹cym na porównanie wysi³ków badawczych jest wskaŸnik GERD, odpowiadaj¹cy ca³kowitym nak³adom na B+R realizowanym na terenie danego kraju 8. Tabela 5. Porównanie ca³kowitych wydatków na B+R jako procent PKB w Polsce i niektórych krajach UE w 1995 r. Kraj Polska Hiszpania Austria Finlandia Francja Irlandia Niemcy Portugalia Wielka Brytania UE–15. Wydatki na B+R w stosunku do PKB (w %) 0,74 0,80 1,53 2,32 2,34 1,40 2,28 0,61 2,05 1,84. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie: W. Wiszniewski, Czym dysponujemy w sferze B+R, „Ekonomika i Organizacja Przedsiêbiorstw” 1998, nr 9, s. 11, cyt. za: OECD, EAS, 1997 i „Main Science and Technology Indicators” 1997, s. 5; dane dotycz¹ce UE–15: E. Stawasz, op. cit., tab. 5.1, s. 159.. W krajach nale¿¹cych do UE 60% wszystkich nak³adów na B+R pochodzi z sektora przedsiêbiorstw, choæ wystêpuje tam wewnêtrzne zró¿nicowanie, np. w Portugalii jest to 20%, a w Irlandii, Wielkiej Brytanii i Niemczech 65–70%. Polski wskaŸnik zbli¿ony jest raczej do wskaŸnika portugalskiego ni¿ niemieckiego i wynosi³ w 1995 r. ok. 32%. Bud¿et pañstwa pokrywa³ 64% wydatków9. Tak wiêc najlepsze œwiatowe wzorce polegaj¹ na tym, ¿e pañstwo finansuje 1/3 kosztów badañ, a sfera prywatna 2/3. W Polsce te proporcje s¹ odwrotne. Uwa¿a siê, ¿e wprowadzenie skuteczniejszego modelu jest mo¿liwe przez kierowanie polityk¹ podat6. Ibidem, s. 160.. K.B. Matusiak, Innowacyjnoœæ – spróchnia³y filar polskiej gospodarki, „Boss – Gospodarka. Tygodniowy Przegl¹d Ekonomiczno-Finansowy” 1999, nr 18, s. 31–33. 7. GERD (Gross Domestic Expenditure on R&D): [...] zagregowana miara intensywnoœci dzia³alnoœci B+R w danym kraju [...] jest podstawowym identyfikatorem polityki pañstwa w zakresie nauki i techniki, pozwalaj¹cym na ustalenie % udzia³u wydatków na B+R w PKB [...], za: E. Stawasz, op. cit., s. 158. 8. 9. E. Stawasz, op. cit., s. 160..

(7) Stan innowacyjnoœci w Polsce w perspektywie przyst¹pienia.... 9 7. kow¹, np. przez zachêcanie do lokowania kapita³u w nowe przedsiêwziêcia. Wtedy pañstwo powinno finansowaæ g³ównie tê czêœæ dzia³añ, w której szczególnie istotne s¹ badania podstawowe. Mówi siê czêsto o tzw. komercjalizacji nauki. Chodzi tu z jednej strony o pozostawienie pañstwu mo¿liwoœci wp³ywu na politykê innowacyjn¹ z jednoczesnym powi¹zaniem jej z realiami rynku. Wzorem dla Polski mog¹ staæ siê Stany Zjednoczone, gdzie ideê tê wcielono w ¿ycie ju¿ na pocz¹tku lat 50. w postaci parków technologicznych. Tak skomercjalizowano jednostki naukowe, które nastêpnie sta³y siê szczególnie pomocne w rozwoju ma³ych i œrednich firm10. W Polsce 33% wydatków w sferze B+R przeznacza siê na badania podstawowe, 29% na stosowane, a 38% na prace rozwojowe. W Niemczech jest to natomiast odpowiednio: 20%, 29% i 59%. Wynika z tego, ¿e i ta struktura w Polsce w d³u¿szym okresie wymagaæ bêdzie zmian, je¿eli ma odpowiadaæ najlepszym wzorom europejskim 11 . Tabela 6. Nak³ady na B+R ze Ÿróde³ przemys³owych w procentach ca³oœci nak³adów na sferê B+R (w nawiasach rok) Kraj Polska Austria Francja Hiszpania Holandia Irlandia Niemcy Portugalia. Odsetek 31,8 49,4 48,7 40,3 44,8 67,4 60,9 18,9. (1995) (1996) (1994) (1994) (1994) (1995) (1995) (1995). Źród³o: W. Wiszniewski, Czym dysponujemy..., s. 12, cyt. za: OECD, EAS, 1997 i „Main Science and Technology Indicators” 1997, s. 13.. W dzia³alnoœci B+R obok aspektu finansowego nie do przecenienia s¹ warunki rozwijania badañ przez badaczy. Okazuje siê, ¿e porównanie iloœciowe liczby badaczy wypada stosunkowo pozytywnie dla Polski. Jak wskazuje jednak W. Wiszniewski, za iloœci¹ nie idzie w parze jakoœæ12. W krajach o najbardziej rozwiniêtej dzia³alnoœci B+R g³ównym miejscem lokalizacji kadry jest przemys³, a nastêpnie szkolnictwo i instytucje rz¹dowe, np. w Niemczech w sektorze przedsiêbiorstw pracuje 56% pracowników sektora B+R. W krajach o ni¿szym stopniu rozwoju wiêk10 M. Maszek, Ma³a i œrednia przedsiêbiorczoœæ szans¹ dla rodzimego High Tech, „Boss – Gospodarka. Tygodniowy Przegl¹d Ekonomiczno-Finansowy” 1999, nr 25, s. 19–21. 11. K.B. Matusiak, op. cit., s. 31–33.. W. Wiszniewski, Innowacyjnoœæ polskich przedsiêbiorstw przemys³owych. Procesy dostosowawcze do polityki innowacyjnej Unii Europejskiej, Instytut Organizacji i Zarz¹dzania w Przemyœle „Orgmasz”, Warszawa 1999, s. 97. 12.

(8) Rafa³ Morawczyñski. 9 8. szoœæ kadry koncentruje siê w szkolnictwie i sektorze rz¹dowym. W Grecji w sektorze przedsiêbiorstw pracuje tylko 8%. W Polsce struktura ta jest podobna jak w tych ostatnio wymienionych pañstwach. W szkolnictwie wy¿szym pracuje 55%, a w sektorze rz¹dowym 22% badaczy. W sektorze przedsiêbiorstw zatrudnionych jest 22% personelu zajmuj¹cego siê dzia³alnoœci¹ B+R13. Jedn¹ z miar skutecznoœci w rozwijaniu innowacji w danym kraju jest liczba zarejestrowanych i istniej¹cych patentów. Miernik ten trudno jednak uznaæ za w pe³ni obiektywny, niemniej jednak w pewnym sensie odzwierciedla poziom aktywnoœci innowacyjnej w danym kraju. W 1990 r. na œwiecie zarejestrowanych by³o 3,6 mln patentów. Z tego 1,2 mln przypada³o na USA, 0,6 mln na Japoniê, 0,35 mln na Niemcy, 0,34 mln na Kanadê i 0,25 mln na Francjê. Dla porównania w 1992 r. w Polsce istnia³o 28,7 tys. patentów. W tej statystyce Polska by³a na œwiecie na 19. miejscu 14. Nastêpnym miernikiem stosowanym do oceny stanu innowacyjnoœci jest tzw. wskaŸnik inwencyjnoœci. Jest on obliczany jako liczba zg³oszeñ patentowych z³o¿onych przez rezydentów (osoby krajowe) na 10 tys. mieszkañców kraju. W 1995 r. œredni wskaŸnik inwencyjnoœci w krajach OECD wynosi³ 5,5, w Unii Europejskiej 2,5, a w Polsce 0,715. Tabela 7. WskaŸnik inwencyjnoœci w 1994 r. Kraj. Zgłoszenia patentów na 10 tys. mieszkańców. Niemcy Finlandia Wielka Brytania Dania Austria Francja Irlandia Polska Hiszpania. 4,6 4,6 3,2 2,5 2,5 2,2 2,3 0,7 0,6. Źród³o: L. Wasilewski, S. Kwiatkowski, J. Koz³owski, Nauka i technika dla rozwoju, Oœrodek Przetwarzania Informacji, Warszawa 1997, s. 59, cyt. za: OECD.. Analiza problematyki innowacyjnej dostarcza wielu problemów metodologicznych przy próbie ich badania. Jedn¹ z metod w badaniu poziomu innowacyjnoœci w danym kraju jest przyjêcie metody porównawczej. Metoda ta polega na przyjêciu za wzorzec jakiegoœ kraju podobnego pod pewnymi, z góry okreœlonymi parametrami gospodarczymi, spo³ecznymi i historycznymi. Takie ujêcie proponuje. 13. E. Stawasz, op. cit., s. 161–162.. 14. W. Wiszniewski, Innowacyjnoœæ polskich przedsiêbiorstw..., s. 121–122.. 15. L. Wasilewski, S. Kwiatkowski, J. Koz³owski, op. cit., s. 58–59..

(9) Stan innowacyjnoœci w Polsce w perspektywie przyst¹pienia.... 9 9. W. Wiszniewski. Dokona³ on porównania Polski z Hiszpani¹ 16 . Porównanie to opiera siê jednak na analizie wydatków na B+R, co jak wczeœniej wspomniano, nie wyczerpuje problematyki innowacyjnoœci, w której sfera aktywnoœci badawczo-rozwojowej jest tylko jednym z aspektów. Obydwa analizowane kraje przeznaczaj¹ podobny odsetek PKB na B+R. W latach 1994 i 1995 by³o to odpowiednio dla Polski 0,82% i 0,74% oraz 0,85% i 0,80% dla Hiszpanii. Jednak PKB Hiszpanii by³ w tym okresie kilka razy wy¿szy ni¿ Polski. Hiszpania prezentuje strukturê finansowania badañ bardziej podobn¹ do najlepszych wzorców œwiatowych w porównaniu z naszym krajem. Sektor prywatny w Hiszpanii przeznacza bowiem proporcjonalnie wiêcej funduszy na tego typu dzia³ania. Obydwa kraje ró¿ni¹ siê znacznie pod wzglêdem udzia³u funduszy zagranicznych w finansowaniu sfery B+R. O ile w Hiszpanii odsetek ten wynosi³ w 1994 r. 6,4%, to w Polsce by³o to 1,7%. Jest to przyk³ad wymiernych korzyœci p³yn¹cych z przynale¿noœci do Unii Europejskiej. Cz³onkostwo w UE da³oby nam w tym wypadku nadziejê na znaczne wsparcie. Najwa¿niejszy zasób w dzia³alnoœci innowacyjnej to ludzie. Liczba kadr badawczych w Polsce jest porównywalna z Hiszpani¹. Polska prezentuje siê minimalnie lepiej pod wzglêdem wskaŸnika inwencyjnoœci. Porównanie niektórych dziedzin innowacyjnoœci w Polsce i w jednym z najmniej rozwiniêtych krajów UE pozwala stwierdziæ opóŸnienie Polski w tym zakresie. Jednak, jak pokazuje przyk³ad Hiszpanii, uzyskanie cz³onkostwa we Wspólnotach pozwoli³oby na zmniejszanie tej dysproporcji17.. 4. Sektor nowoczesnych technologii W analizie problemów innowacyjnoœci wa¿ne jest zwrócenie uwagi na jej pobudzanie we wszystkich sektorach gospodarki. Jednak kilka bran¿ nale¿y szczególnie przeanalizowaæ. Dotyczy to przemys³ów wysokich technologii, a w szczególnoœci informatycznego. W krajach OECD prowadzi siê wiele rodzajów dzia³alnoœci zaliczanej do wysokich technologii. Ich wspóln¹ cech¹ jest to, ¿e w znacznym stopniu wykorzystuj¹ postêp dokonuj¹cy siê w nauce i technice, w badaniach podsta-. Powodem przyjêcia takiego w³aœnie obiektu porównawczego jest fakt, ¿e ten kraj wykazuje spoœród wszystkich krajów „piêtnastki” najwiêcej podobieñstw z Polsk¹. Pañstwa te maj¹ podobn¹ powierzchniê, liczbê ludnoœci, podobn¹ charakterystykê zasobów naturalnych, podobnie w ostatnich latach intensywnie nadrabiaj¹ zaleg³oœci wynik³e z panuj¹cych wczeœniej niekorzystnych warunków politycznych. Bardzo interesuj¹ce jest wziêcie pod uwagê systemu œwiatopogl¹dowego wyznawanego przez zamieszkuj¹ce te kraje spo³eczeñstwa. W obu krajach dominuj¹c¹ religi¹ jest chrzeœcijañstwo. Zauwa¿enie tego faktu jest istotne w kontekœcie hipotezy Maxa Webera, odmawiaj¹cej spo³eczeñstwom katolickim potencjalnej mo¿liwoœci do wprowadzania zmian oraz innowacji, a wiêc równoczeœnie rozwijania dynamicznego kapitalizmu. Po przyjêciu Polski do Wspólnoty bêdziemy nale¿eli do grupy krajów o s³abszych parametrach okreœlaj¹cych poziom rozwoju gospodarczego. Takie porównanie umo¿liwi okreœlenie miejsca Polski na innowacyjnej mapie Europy. 16. 17 W. Wiszniewski, Czym dysponujemy..., s. 9–14; W. Wiszniewski, Innowacyjnoœæ polskich przedsiêbiorstw..., s. 86–99..

(10) Rafa³ Morawczyñski. 100. wowych i stosowanych. Nigdzie indziej w takim stopniu jak w tych bran¿ach nie wystêpuje sprzê¿enie zwrotne miêdzy badaniami a implementacj¹18. Wzrost zainteresowania jedn¹ z dziedzin wysokich technologii, jak¹ jest informatyka, jest szczególnie du¿y w ostatnich latach. Jak dowodzi A. Wierzbicki, zwrócenie uwagi na rozwój spo³eczeñstwa informacyjnego wynika z faktu, ¿e gospodarka oparta na informacji to nowy rozdzia³ w historii gospodarczej œwiata. Zlekcewa¿enie tego faktu mo¿e du¿o kosztowaæ. Jeœli obecnie mówi siê o szansach rozwijania innowacyjnoœci, to w³aœnie ta bran¿a wydaje siê obiecywaæ pod tym wzglêdem najwiêcej. Jest to przemys³ oparty na wiedzy i jak ¿aden inny wymaga szczególnej, strategicznej opieki pañstwa. Jak pisze A. Wierzbicki: „[...] Niemcy, [...] Francja, [...], Norwegia, Dania, [...], Finlandia dosz³y do wniosku, ¿e za brak w³asnej ekspertyzy w epoce cywilizacji informacyjnej trzeba bêdzie p³aciæ znacznie wiêcej, ni¿ za kszta³cenie i utrzymywanie ekspertów”19. Z tego w³aœnie powodu Polska nie mo¿e pomin¹æ tych procesów. Przemiany w polskiej gospodarce sprawiaj¹, ¿e coraz wa¿niejszy staje siê w niej udzia³ firm wymagaj¹cych stosowania nowych technologii. Ich charakterystyczn¹ cech¹ jest umo¿liwianie œcis³ej wspó³pracy pomiêdzy œrodowiskami gospodarczymi i naukowo-badawczymi. Zwrócenie uwagi na te w³aœnie przedsiêbiorstwa jest o tyle istotne, ¿e, jak wskazuj¹ doœwiadczenia innych krajów, jest to jedna z najlepszych metod na skrócenie okresu wdra¿ania osi¹gniêæ nauki20. Istotne s¹ korzyœci zwi¹zane z rozwijaniem tego sektora. Notuje siê w nim 18–50% stopê zwrotu od zainwestowanego kapita³u (przy œredniej 5–7%). O ok. 50% wy¿sza jest równie¿ wydajnoœæ w porównaniu ze œredni¹ w przemyœle. Materia³och³onnoœæ i energoch³onnoœæ jest ni¿sza ni¿ w tradycyjnej produkcji o ok. 30–40%. Niew¹tpliwie jednak w takich bran¿ach nale¿y poœwiêciæ wiele uwagi ich zarz¹dzaniu i finansowaniu. Przyk³adowo, nak³ady na badania i rozwój poch³aniaj¹ ok. 4–8% wartoœci sprzeda¿y. Na rynku pracy wci¹¿ brakuje wykwalifikowanych kadr21. W Polsce przemys³y wysokich technologii maj¹ zaledwie 3% udzia³u w PKB, podczas gdy w UE jest to 12–15%. Marciniec twierdzi, ¿e chc¹c w Polsce rozwijaæ przemys³ wykorzystuj¹cy wysokie technologie nale¿a³oby za³o¿yæ wielkie koncerny. Jednak te spoœród nich, które wchodz¹ na polski rynek, maj¹ ju¿ rozwiniête badania w krajach, z których pochodz¹. Jedynym wyjœciem jest wiêc stworzenie szansy na badania dla ma³ego i œredniego biznesu lub przynajmniej sterowanie transferem technologii do tego sektora. Tak¹ opiniê wyra¿a Lityñski, twierdz¹c, ¿e w³aœnie sektor MSP stanie siê g³ównym klientem oœrodków komercyjnych badañ naukowych. Mo¿liwoœci wch³aniania przez. 18. M. Maszek, op. cit., s. 19–21.. A. Wierzbicki, Integracja Polski ze wspólnot¹ euroatlantyck¹ wobec wyzwañ spo³eczeñstwa informacyjnego, „Gospodarka Narodowa” 1998, nr 1, s. 15–17. 19. 20 B. Dobiega³a-Korona, Ocena poziomu innowacyjnoœci polskich przedsiêbiorstw, „Gospodarka Narodowa” 1996, nr 8–9, s. 22, cyt. za: S. Kasiewicz, Strategie operacyjne [w:] Strategie rozwoju firmy, IFGN SGH, Warszawa 1996. 21. Ibidem, s. 22–25..

(11) Stan innowacyjnoœci w Polsce w perspektywie przyst¹pienia.... 101. ten sektor innowacji wynikaj¹ z faktu, ¿e musi on szybko reagowaæ na zmiany rynkowe 22 .. 5. Polityka proinnowacyjna w Unii Europejskiej Struktury europejskiego wspólnego rynku od pocz¹tku istnienia, czyli ju¿ od koñca lat 50., k³ad³y szczególny nacisk na politykê proinnowacyjn¹. Dlatego warto przeanalizowaæ niektóre aspekty innowacyjnoœci w Unii Europejskiej. Dawno ju¿ zauwa¿ono, ¿e innowacyjnoœæ gospodarki europejskiej pozostawia wiele do ¿yczenia. W literaturze szczególnie mocno podkreœla siê fakt, ¿e Japonia, a szczególnie Stany Zjednoczone mog¹ poszczyciæ siê znacznie lepszymi wskaŸnikami w tym zakresie. Takie porównanie jest podstaw¹ prawid³owego zrozumienia, jaka bêdzie pozycja krajów europejskich na œwiecie w nowym stuleciu, a co za tym idzie – poœrednio – pozycja Polski. W porównaniu z dwoma wymienionymi wczeœniej rywalami gospodarczymi UE, Japoni¹ i USA, w Polsce odnotowuje siê znacznie gorsze wskaŸniki. W USA i Japonii o wiele lepiej rozwi¹zane s¹ problemy dotycz¹ce komunikacji i wspó³pracy miêdzy jednostkami badawczymi a przedsiêbiorstwami. Bardziej rozbudowana jest tam baza badawcza. Znana jest opiekuñczoœæ pañstwa w zakresie wspierania badañ naukowych w Japonii. USA sta³y siê g³ównym importerem myœli technologicznej i nowych przedsiêwziêæ. Ze wzglêdu na mo¿liwoœci, jakie stwarzaj¹ zagranicznym uczonym tamtejsze uniwersytety, powsta³ termin „drena¿ mózgów”. OdpowiedŸ na pytanie, jak prezentuje siê na tym tle UE, niepokoi decydentów w Brukseli. Nie ulega bowiem w¹tpliwoœci, ¿e w wyœcigu ku nowoczesnoœci UE nie nad¹¿a za najwiêkszymi rywalami23. Dystans dziel¹cy kraje UE od Japonii i USA nie jest jednakowy w zakresie wszystkich technologii, które bêd¹ rozwijane w najbli¿szej przysz³oœci. W niektórych z nich Europa osi¹ga nawet przewagê. W tabeli 8 przedstawiono pozycjê UE w zaawansowaniu rozwoju nowoczesnych technologii w porównaniu z Japoni¹ i USA. Istnienie zdecydowanych ró¿nic wp³ywa na dzia³ania podejmowane przez decydentów Unii w celu zmniejszenia dysproporcji. W 1997 r. opracowano dokument pn. „First Action Plan for Innovation in Europe”, który stanowi rozwiniêcie wydanego w 1996 r. dokumentu pn. „Green Paper on Innovation”. Z wielu zamierzeñ wymienionych w tych planach nale¿y wymieniæ najwa¿niejsze, do których nale¿¹: – wspieranie krajowych dzia³añ na rzecz lepszego zarz¹dzania pracami badawczymi i wysi³ków organizacji technicznych oraz ich miêdzynarodowych porównañ, – analizowanie trudnoœci we wspó³pracy jednostek badawczych i akademickich z przemys³em oraz rozpowszechnianie sprawdzonych wzorców, – pomoc w profesjonalizacji us³ug wspieraj¹cych innowacje, 22. M. Maszek, op. cit., s. 31–33.. 23. W. Wiszniewski, Innowacyjnoœæ polskich przedsiêbiorstw..., s. 62–68..

(12) Rafa³ Morawczyñski. 102. – ustanowienie procedury promowania przejmowania i u¿ytkowania techniki i technologii, – przeznaczenie wiêkszych kwot z funduszy strukturalnych na innowacje, – wspieranie rozpowszechniania innowacji. Tabela 8. Syntetyczne zestawienie pozycji Unii Europejskiej w sektorach wysokich technologii w pocz¹tkowej fazie rozwoju (emerging technologies) Europa. W stosunku do USA. W stosunku do Japonii. Pozostaje w tyle. Sztuczna inteligancja, najnowocześniejsze komputery, optoelektronika, sprzęt medyczny, biotechnologia. Nowoczesne półprzewodniki i komputery, pamięci o dużej gęstości zapisu, nowoczesne materiały, optoelektronika. Jest na takim samym poziomie. Nowoczesne półprzewodniki, pamięci o dużej gęstości zapisu, technologia sensorowa, nadprzewodniki, nowoczesne materiały, technologia oprogramowania przemysłu maszynowego. Sztuczna inteligencja, technologia liczb urojonych, technologia sensorowa, nadprzewodniki, biotechnologia, sprzęt medyczny. Wyprzedza. Technologia liczb urojonych, elastyczna, komputerowo zintegrowana produkcja. Elastyczna, komputerowo zintegrowana produkcja, technologia oprogramowania przemysłu maszynowego. Źród³o: T. Kalinowski, S. Umiñski, Doœwiadczenia Unii Europejskiej w zakresie polityki proinnowacyjnej, Transformacja gospodarki nr 82, Instytut Badañ nad Gospodark¹ Rynkow¹, Gdañsk 1996, cyt. za: Research after Maastricht, Bulettin of the EC, Suplement, 1992, nr 2, Commission of the EC, 1992, s. 40.. Podsumowuj¹c za³o¿enia zawarte w tych dokumentach, nale¿y stwierdziæ, ¿e dotycz¹ one dzia³añ proinnowacyjnych w aspekcie prawnym, organizacyjnym i finansowym. Jak wynika z zamierzeñ Wspólnoty, wspieranie innowacyjnoœci jest spraw¹ najwa¿niejsz¹. Plany Komisji Europejskiej maj¹ odzwierciedlenie w konkretnych dzia³aniach. Jest to szczególnie widoczne we wzroœcie nak³adów finansowych na dzia³alnoœæ proinnowacyjn¹. Nak³ady przeznaczane na dzia³alnoœæ B+R wzrasta³y w doœæ szybkim tempie i przypominaj¹ wzrosty notowane u najwa¿niejszych rywali UE. W latach 1981–1982 intensywnoœæ nak³adów w krajach UE wzrasta³a œrednio o 1,8–2% rocznie, podczas gdy w Japonii 2,2–2,8%, a w krajach NAFTA 2,2–2,6%. Ze wzglêdu na intensywnoœæ rozwoju innowacyjnoœci w krajach „piêtnastki”, przyst¹pienie Polski do UE mo¿e mieæ korzystny wp³yw na rozwój tego typu dzia³alnoœci w naszym kraju24.. 24. Ibidem, s. 69–73..

(13) Stan innowacyjnoœci w Polsce w perspektywie przyst¹pienia.... 103. 6. Dostosowywanie polskiego systemu innowacji do warunków UE Wspieranie rozwoju innowacyjnoœci to jedno z najwa¿niejszych strategicznych zadañ pañstwa. Do zwiêkszenia stopnia innowacyjnoœci Polski potrzeba wielu dzia³añ. W. Wiszniewski postuluje podjêcie m.in. nastêpuj¹cych kroków25: – wsparcie trudnych przedsiêwziêæ innowacyjnych, w szczególnoœci o podwy¿szonym ryzyku finansowym i realizacyjnym, – zabezpieczenie prawno-organizacyjne, sprzyjaj¹ce kreowaniu, wdra¿aniu i komercjalizacji innowacji, – motywowanie materialne twórców innowacji, – zwiêkszenie nak³adów na prace badawcze, – zmiany w strukturze nak³adów innowacyjnych – promowanie dziedzin najbardziej konkurencyjnych, – kszta³towanie w spo³eczeñstwie postaw proinnowacyjnych przez edukacjê i ci¹g³e doskonalenie kadr, – sprzyjanie nap³ywowi obcego kapita³u, myœli technicznej i nowoczesnych technologii. A. Wierzbicki zwraca równie¿ uwagê na koniecznoœæ przystosowania siê do rozwoju spo³eczeñstwa informacyjnego. Proponuje on: – znaczne zwiêkszenie wskaŸnika skolaryzacji na poziomie szkó³ wy¿szych, tak¿e poprzez rozwijanie uczelni regionalnych, zlokalizowanych w mniejszych miastach, które oprócz funkcji edukacyjnych pe³ni³yby równie¿ rolê stymulatora rozwoju regionalnego, – restrukturyzacjê zaplecza badawczego i infrastruktury innowacyjnoœci, – utworzenie w kilku strategicznych dziedzinach programów rz¹dowych opartych na wzorcach europejskich i w powi¹zaniu z programami europejskimi. Interesuj¹cym postulatem stawianym przez wymienionego autora jest propozycja, aby kapita³ miêdzynarodowy, dzia³aj¹cy na rynku polskim, zobowi¹za³ siê do organizowania ustawicznego kszta³cenia pracowników z udzia³em uczelni polskich oraz do wykorzystywania nie tylko zagranicznego, ale równie¿ (byæ mo¿e nawet przede wszystkim) polskiego zaplecza badawczego26. W takiej sytuacji trudno spodziewaæ siê, ¿e sektor MSP bêdzie Ÿród³em innowacji pobudzaj¹cych do dzia³ania rodzim¹ gospodarkê. S³abe, bez ugruntowanej pozycji na rynku przedsiêbiorstwa wol¹ importowaæ technologiê znan¹ i sprawdzon¹ ni¿ inwestowaæ w badania. Jak pisze W. Wiszniewski: „W Polsce wyraŸnie brakuje mechanizmów finansowania sfery B+R ze Ÿróde³ przemys³owych, a fundusze zagraniczne na ten cel s¹ ci¹gle niewielkie, natomiast rodzimi biznesmeni na razie nie s¹ zbyt zasobni, aby inwestowaæ w tê sferê”27. Taki stan rzeczy s³usznie 25. W. Wiszniewski, Innowacyjnoœæ polskich przedsiêbiorstw..., s. 97–99.. 26. A. Wierzbicki, op. cit., s. 23–26.. 27. W. Wiszniewski, Czym dysponujemy..., s. 12–13..

(14) 104. Rafa³ Morawczyñski. wywo³uje obawy, ¿e Polska stanie siê krajem zbytu dla towarów produkowanych za granic¹, a jej rola w gospodarce œwiatowej sprowadzaæ siê bêdzie do utrzymywania rezerwuaru taniej si³y roboczej. Przesuniêcie wysi³ku badawczego do sektora prywatnego bêdzie jednak strategiczn¹ koniecznoœci¹ w dalszej przysz³oœci. Zauwa¿a siê, ¿e polski system nauki i techniki zachowuje strukturê z lat 70. Tak samo jak wtedy pozostaje on rozdrobniony, niedofinansowany, Ÿle zarz¹dzany. W bardzo niewielkim zakresie prowadzi siê dzia³ania w celu powi¹zania dzia³alnoœci naukowców z gospodark¹, a przedsiêbiorców z jednostkami badawczymi. Zmiana takiego stanu rzeczy jest niezbêdna w celu wdro¿enia prawid³owej wspó³pracy nauki i gospodarki. Integracja Polski z Uni¹ Europejsk¹ mo¿e bardzo korzystnie wp³yn¹æ na rozwijanie innowacyjnoœci w Polsce. Zamierzenia Komisji Europejskiej pozwoli³yby skierowaæ czêœæ œrodków na potrzeby polskich instytucji badawczych. Ju¿ obecnie, w okresie przedakcesyjnym, czêœæ funduszy jest dostêpna dla krajowych instytucji. Nale¿y siê wiêc spodziewaæ zwiêkszenia tych funduszy po przyjêciu Polski do UE. Oprócz pomocy finansowej, mo¿liwa bêdzie równie¿ kooperacja merytoryczna prowadzona na szersz¹ skalê przez polskich naukowców. £atwiejszy bêdzie równie¿ transfer technologii. Pe³ne wykorzystanie szans zwi¹zanych z przyst¹pieniem do UE wymaga realizacji za³o¿eñ proinnowacyjnej polityki pañstwa. Taka polityka jest jedn¹ z nielicznych mo¿liwoœci, gdy pañstwo mo¿e w sposób bezpoœredni pomagaæ przedsiêbiorstwom prywatnym, bez naruszania ustawodawstwa unijnego. Integracja ze strukturami europejskimi niesie równie¿ pewne zagro¿enia. Jednym z nich mo¿e byæ niewykorzystanie szans, jakie stwarza cz³onkostwo w UE. Istnieje niebezpieczeñstwo, ¿e Polska nie podo³a konkurencji ze strony mocnych rywali z najbogatszych krajów Wspólnoty. Pesymistyczny wariant rozwoju Polski po przyjêciu jej do UE zak³ada, ¿e nie nad¹¿ymy za szybkim rozwojem technologicznym. Jak zauwa¿a A. Wierzbicki, istnieje niebezpieczeñstwo, ¿e „[...] Polska bêdzie tylko rezerwuarem taniej si³y roboczej dla Europy. I choæ jakoœæ instytucji badawczych i edukacyjnych kszta³tuje siê przez dziesiêciolecia, to jednak instytucje te nie wytrzymaj¹ w Polsce nastêpnej dekady. Trzeba bêdzie jeŸdziæ do Anglii, Francji czy Niemiec. Najzdolniejsi Polacy oczywiœcie znajd¹ sobie zatrudnienie na zachodzie Europy. Polska pozostanie obszarem du¿ego bezrobocia strukturalnego – bo w epoce cywilizacji informacyjnej bezrobocie takie mo¿na zwalczyæ tylko poprzez dobr¹ jakoœæ kszta³cenia. I to stanie siê prawdziwym zagro¿eniem suwerennoœci Polski. [...] Zapaœæ cywilizacyjna, znaczne obni¿enie siê jakoœci kszta³cenia i badañ wtedy, gdy potrzeby epoki wymagaj¹ jej podwy¿szenia [...] by³oby b³êdem historycznym o znaczeniu podobnym do tych b³êdów, które na pocz¹tku epoki cywilizacji przemys³owej doprowadzi³y do utraty niepodleg³oœci Polski. Podobnie jak wtedy znajdujemy siê w punkcie krytycznym. Ca³kiem realnym stanie siê zagro¿enie, ¿e Polska stanie siê cywilizacyjnym zaœciankiem Europy, nie wykorzysta szans pocz¹tku cywilizacji informacyjnej, jeœli ani rz¹d, ani spo³eczeñstwo polskie nie zrozumiej¹, ¿e trzeba zwróciæ uwagê na zasadnicze priorytety rozwojowe, zwie-.

(15) Stan innowacyjnoœci w Polsce w perspektywie przyst¹pienia.... 105. lokrotniæ inwestycje i nak³ady zarówno publiczne, jak i prywatne na edukacjê i badania naukowe [...]”28.. 7. Wnioski Stan innowacyjnoœci w Polsce jest dalece niewystarczaj¹cy. Przedsiêbiorstwa prywatne, które zdominowa³y strukturê gospodarki w naszym kraju, s¹ zbyt ubogie, aby inwestowaæ w intensywne badania. Dlatego na ogó³ traktuj¹ tê sferê swojej dzia³alnoœci jako bardziej kosztotwórcz¹ ni¿ rozwojow¹. Szczególne braki w dzia³alnoœci innowacyjnej widoczne s¹ zw³aszcza w sektorze ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw, które, jak wiadomo, przewa¿aj¹ w gospodarce, a ich rola bêdzie wci¹¿ wzrasta³a. W Polsce wiêkszoœæ aktywnoœci w sferze B+R przypada na sektor publiczny, g³ownie szko³y wy¿sze i instytuty naukowe. Dlatego, mimo faktu, ¿e s¹ one w swojej dzia³alnoœci mniej efektywne ni¿ jednostki prywatne, nale¿y je ochraniaæ. Ich istnienie gwarantuje bowiem, ¿e dzia³ania rozwojowe w Polsce nie zostan¹ zaniechane. Nie oznacza to jednak pozostawienia tych jednostek w istniej¹cym stanie. W œlad za œrodkami powinny iœæ zmiany. Jak wykaza³y modele sprawdzone w innych krajach, mo¿liwe jest ich efektywne wspó³istnienie ze œwiatem biznesu. Wymiana myœli, wspó³praca, wspólne przedsiêwziêcia jednostek badawczych i gospodaruj¹cych s¹ sposobem na pogodzenie twórczoœci z realiami rynku. Szczególne mo¿liwoœci dla takiej dzia³alnoœci stwarza rozwój nowoczesnych technologii. W d³ugim okresie, wzorem liderów gospodarki œwiatowej, wysi³ek badawczy powinien byæ przenoszony na sektor prywatny. Nie mo¿e to oznaczaæ zrzeczenia siê przez pañstwo odpowiedzialnoœci za rozwój systemu innowacyjnoœci, lecz powinnoœæ stworzenia efektywnego, sprawnego mechanizmu i czuwania nad jego prawid³owym dzia³aniem. Byæ mo¿e powinno siê to staæ pretekstem do wprowadzenia kolejnej, wielkiej reformy. Analizuj¹c za³o¿enia proinnowacyjnej polityki Komisji Europejskiej, która w innowacjach upatruje sposobu zniwelowania luki istniej¹cej miêdzy Europ¹ a potêgami zamorskimi, nale¿y stwierdziæ, ¿e plany polskie œciœle siê z nimi pokrywaj¹. W wymiarze operacyjnym jest to partycypowanie ju¿ obecnie w pewnych funduszach i rozwijanie wspó³pracy. W wymiarze strategicznym jest to dostrze¿enie niebezpieczeñstwa stania siê z Polski kraju o niskim poziomie technologicznym i zepchniêcia jej do odgrywania drugoplanowej roli we Wspólnocie. W zwi¹zku z tym najwa¿niejsz¹ spraw¹ jest wsparcie systemu innowacji ze strony pañstwa.. 28. A. Wierzbicki, op. cit., s. 23..

(16) 106. Rafa³ Morawczyñski. Literatura Dobiega³a-Korona B., Ocena poziomu innowacyjnoœci polskich przedsiêbiorstw, „Gospodarka Narodowa” 1996, nr 8–9. Dobiega³a-Korona B., Korona M., Innowacje produktowe i technologiczne w polskich przedsiêbiorstwach, „Gospodarka Narodowa” 1995, nr 1. Dzia³alnoœæ innowacyjna przedsiêbiorstw przemys³owych w latach 1994–1996, GUS, Warszawa 1998. Kalinowski T., Umiñski S., Doœwiadczenia Unii Europejskiej w zakresie polityki proinnowacyjnej, Transformacja gospodarki nr 82, Instytut Badañ nad Gospodark¹ Rynkow¹, Gdañsk 1996. Maszek M., Ma³a i œrednia przedsiêbiorczoœæ szans¹ dla rodzimego High Tech, „Boss – Gospodarka. Tygodniowy Przegl¹d Ekonomiczno-Finansowy” 1999, nr 25. Matusiak K.B., Innowacyjnoœæ – spróchnia³y filar polskiej gospodarki, „Boss – Gospodarka. Tygodniowy Przegl¹d Ekonomiczno-Finansowy” 1999, nr 18. Stawasz E., Innowacje a ma³a firma, Wydawnictwo U£, £ódŸ 1999. Wasilewski L., Kwiatkowski S., Koz³owski J., Nauka i technika dla rozwoju, Oœrodek Przetwarzania Informacji, Warszawa 1997. Wierzbicki A., Integracja Polski ze wspólnot¹ euroatlantyck¹ wobec wyzwañ spo³eczeñstwa informacyjnego, „Gospodarka Narodowa” 1998, nr 1. Wiszniewski W., Czym dysponujemy w sferze B+R, „Ekonomika i Organizacja Przedsiêbiorstw” 1998, nr 9. Wiszniewski W., Innowacyjnoœæ polskich przedsiêbiorstw przemys³owych. Procesy dostosowawcze do polityki innowacyjnej Unii Europejskiej, Instytut Organizacji i Zarz¹dzania w Przemyœle „Orgmasz”, Warszawa 1999.. Innovation in Poland from the Perspective of EU Accession: Comparisons and Proposals for Change The aim of the article is to analyse the state of innovation in the Polish economy from the viewpoint of Poland’s accession to the EU. Innovation indicators of private-sector firms in Poland and the EU are compared. A further comparison is made between the condition of the R&D infrastructure, and especially the level and structure of research expenditure. Particular attention is devoted to a comparison of two countries that are in many respects similar – Poland and Spain. From the viewpoint of accession, the fundamental principles of the EU’s pro-innovation policy are discussed. As the high technology sector is one of the most promising for innovation, its prospects for growth in Poland are analysed. In the concluding section, proposals for changes to the status quo meant to adjust the institutional system of innovation to the demands of the modern economy are presented..

(17)