Sytuacja kobiet na europejskim rynku pracy

Pełen tekst

(1)Anna Piechnik-Kurdziel _ ._- - ----. Katedra Zarzqdzonla Zasobami Pracy. acja kobiet na europejskinl u pracy l.. Wstęp. Lata 90 . 10 okres o szczególn ym l.Ilaczeniu dla naszej gospodarki i polskiego spolCC Zcll slwa . Negatywnym skutki em. ogromnym ko sztem s połecznym transformacj i systemowej jest m.in . lIlasowe bezrobocie. Nowo ść- lego problemu w Polsce. a co za tym idzie. brak umiejętn ości radzenia sobie w sy tuacji pozostawania hez pracy spowodował. iż w szczególnie trudnej sytuacji walazly się pcwne grupy ludności. takiejak: mlodzicż. osoby () niskim poziomic kwalii'ibcji. micszk<lIicy wsi. niepcłno s prawni czy kobiety . Sytuacja kobiet na rynku prucy,milTlo równości gwarantowanych prawem, jest zdecydowanie trudni ejsza niż mę;i,czyzn. Zjawisko 10 zaobserWOwać ITH)7,-. na zarówno w Polsce. Jak i innych krajach . Poglądy na temat aktywności zawodowej kobiet są spolaryzowane. Tak w Polsce ,jak i w innych krajach trwa dyskusja nad problemami dyskryminacji kobiet. Są one bardziej za grożolle bezrobociem . mimo posiadania formalnie wyższego wykształcenia, Z reguly zarabiaj'l mniej nił. nwi.czyźni na porównywalnych stanowiskach, a ich obecność na wysokich stanowiskach jest ciągle marginalna . W aspekcie integracji Polski z. Un i'l Europejską warto przyjrzeć sil' sy tuacj i kobiet na rynku pracy krajów " pi\,tnastki ". Celem niniejszego artykulu jest uka zal1 i~ sytuacji kobiet lIa unijnym rynku pral'y w latach 00. Punktem wyjscia rozważallllczynic.:lIlo omówienie problemów n"lwllOuprawnicnia kobiet i Illt;ŻCZy l.ll w prawie Ullii l:uropcjskicj. W dalszej kolcjllosl'i skupiono uwa gę na k\vesliac h zatrudnienia i bezrobocia kobiet oraz przed sta wiono programy poprawy sy tuacji na ry nku pracy rea lizowane w p,nistwach czlonkowskich UE. w tym również slu i'lCC ograniczaniu bezrobocia kobiet..

(2) A1/11(1 P iech 1/ i J.:. - K /I rd:.i 1'1. 2. Równość kobiet I UnII Europeisklei. męiczyzn. w prawie pracy. W Traktac ie o Unii Europejskiej podpisanym w luty m 1992 r. w Maastricht. oprócz integracji politycznej i ekonomicznej. wicie micjs(,'a zajmuje integracja socjalna. Jednym z podstawowych uSl"leli.jakie dokument ten zaw iera . jest zasada spój no';c i ekonomicznej i socjalnej IGreta. Kas pc rk icw ict. 1999. s. 51J. Sprawom socja lnym (spolecznym) pośw ięcon y zostal ponadto specjalny .. Pro tokół w sprawic polityki socjalnej" oraz .. Porozumie ni e w 'prawic polityki socjalnej" IKulpiliska. Rudolf 1993. s. 241. W działaniach socjalnych UE daje siC; wyróż ni ć dwa kierunki I Wcidcnfeld. Wessen 1996. s. 60J: I) ugr untowanie regulacji ekonomicznych za pomoC<! odpowiedniej polity ki socjalnej (społecznej) w celu usunięcia dyskryminacji kobiet na Wspólnym Rynku . 2) podejmowanie środków dla złagodzenia skutk,')w kryl.ysu st rukturalnego na rynku pracy w odniesieniu do kobiet. Bilan s Z'l\vot!o wyc h zdo byczy kobi et nadal nie jest porównywulny z osi'łgnięciami m<; żc zyz n . p()Jli cważ życ ic kobie-. ty w dalszym c i ~Jgu toczy się między dwoma biegunami wyznaczonymi przez rodzinę i pracę zawodow" . Cele m państw Unii Europejskiej jest rozszerzenie na ca ł y kont ynent europejski przepisów pozwalaj'lcyc h kobietom na ubiega nie się o prac, na peln y etat lub ezęść ctatu na tych samych warunkach co m ,l.czyż ni. za takie samo wynagrodzenie i dająq gwarancję powro tu do pracy po uri op ie macierzYliskim. Dodatkowo Komisja Europejska. która prowadzi negocjacje w sprawie członkostwa z państwami kandydującymi. w imieniu rz"dów krajów Unii uw zg lędnia postulat równouprawnienia kobiet podczas dyskusji nad poszczególnymi sektorami. Idea ta znana jest w Brukseli jako l1lail1strcumillg. Dyrektywy Wspólnoty dotycz,!cc równouprawnienia stanowi" przepisy ramowe. których realizacja ma w prawic krajów cz ł on k ows kich zagwarantować efektywne równouprawnienie kobiet i męi.czyzn w miejscu pracy. Wśród tych dyrektyw warto wymieni ć: I. Dyrektywę 75/ 117 o zbliżeniu przepisów prawn yc h pa,istw czlo nko wskich dotYCZ'IC" stosowania zasady jednakowego wy nagrodzenia dla m, żczyz n i kobiet . pokrywającą s ię w du ży m stopniu i rozw ijaj"C11 art . 119 Traktatu Wspólnot Europejskich (TWE). tzw . rzymskiego z 1957 r. Zgodnie z art. I tej dyrektywy równa płaca oznacza tak ie sarn o wyn'lgrodzenie za wk ., samą pracę lub za pracę. której przypisywana jest ta sama wartość . Gdy chodzi o jakieko lwie k a spekty i warunki wynagrodzenia ._. powinna być zniesiona jakakolwiek dyskryminacja na tle róż.nicy płci ILasok 1998. s. 3 171 . Art. 119 TWE gwarantuje zasadę jednakowego wynagrodzenia dla m<;ż czyzn i kobiet za jednakowq pracę w palistwach cz ł o nk o w s kich. 2. Dyrektywę 76/207 traktuj,!c'ł o urzeczywistnianiu za,ady równoupraw nienia mężczyzn i kobiet w odniesieniu do dostępu do pracy. ks ztałcenia zawo-.

(3)

(4) 1\111/0. Pi ('(" II li ik~ Kil rd::iel. nia zawodowego, dostosowania do nowych technologii. pomaga tei. kobietom w zakładaniu firm (podejmowaniu pracy na wlasny rachunek). Trzeba nadmienić, że omówione dyrektywy sq przestrzegane przez wszystkie kraje Unii Europejskiej. Przykładowo. pierwszej "rewolucji" w Europie dokonano w 1978 r. w Norwegii, gdzie uchwalono ustawę o równym statusie kobiet i mężczyzn. W ustawie przestrzega się równości obydwu pIci w pracy i w życiu publicznym. Najej mocy zakazano określania płci w ofertach pracy. W Norwegii funkcjonuje Rada ds. Równego Statusu i komisje odwolawcze z prawem kontrolnym w zakładach pracy. Również we francuskim kodeksie pracy (w 1985 r.) zagwarantowano obywatelom równość na rynku pracy. m.in. poprzez zakaz określania płci w ofertach pracy. Pod groź.bt! kary grzywny nic wolno różnicować nikogo z uwagi na płec w sferze obsady stanowisk, doskonalenia i wynagradzania. Na straż.y równych szans w każdej sferze życia stoi specjalnie powolany Urn!d ds. Praw Kobiet. Także w Szwecji w 1985 r. powoI ano Urzqd ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn. Od 1980 r. obowi,)Zule tam ustawa o równouprawnieniu kobiet i mężczyzn, w której kładzie się nacisk m.in. na zasadę równego dostępu do każdego rodzaju pracy. W 1992 I'. wprowadzono ustawę zapobiegaj,!c,! nadmiernej feminizacji zawodów (np. w oświacie, w służ.bie zdrowia), zobowi,jzujqcą pracodawców do wyrównywania szans płci w sferze zatrudnienia w zakladach pracy [Jankowska 2001. s. 551. Jednym z aspektów traktowania kobiet na równi z męż.czyznami w UE jest przyznanie takich samych uprawnień pracownikom zatrudnionym na część etatu.jak i zatrudnionym na pełnym etacie. W wiciu bowiem zakladach pracy zatrudnienie w niepclnym wymiarze czasu pracy dotyczy przede wszystkim kobiet. St<ld też naruszeniem jest nieobjęcie np. dodatkowym systemem rentowym zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy, co znowu dotyka glównie kobiety. chyba że pracodawca wykaże. że jest to oparte wyh!cznie na obiektywnych przesłankach. nie zwi,!zanych z dyskryminacją płciow,!. Kobiety zatrudnione w nicpelnym wymiarze godzin l110gq wnieść o stwierdzenie ich prawa do dodatkowego wynagrodzenia za godziny przepracowane ponad ich ustalony indywidualnie czas pracy. według tych samych zasad i tej samej wysokości. jakie otrzymuj,! zatrudnieni na pełny etat mężczyźni. Warto dodać. że praca nietypowa. której jedną z form stanowi wspomniana praca w niepelnym wymiarze godzin pracy (inne często występuj,!ce w krajach Europy jej formy to praca na podstawie umów terminowych. tzw. praca dorywcza i telepraca) jest zjawiskiem ksztaltuj'lcym obraz współczesnego rynku pracy w Unii. Swiat pracowniczy zmienił się zasadniczo w ciqgu dwóch ostatnich dekad XX w. Coraz więcej zatrudnionych jest w formach niestandardowych. czyli w pracy nictypowej. W szerokim wykorzystywaniu elastycznych form zatrudnienia. slwarzajqcych mniejsze ohciqżenie dla pracodawców i zarazem czyniL}cych pracowników "bardziej zdatnymi do zatrudnienia" (nowe pojęcie Orlp/oyability _. zdolność do zatrudnienia pojawiło się w dokumentach.

(5) :-;Y!J/wja kobiet na curopejskim rynku pracy. .~--------------------==. europejskich w 1997 L) upatruje. się glówną drogę. lagodzenia bezrobocia, gdy. zawodzq starania o tworzenie nowych miejsc pracy. Innym argumentem przytaczanym na poparcie rozwoju form pracy nictypowej w przypadku licznie aktywizuj1lcych się zawodowo kobiet, polegającej na pracy w nicpełnym wymiarze czasu, tełcpracy lub pracy wykonywanej dla pracodawcy przez pracownika w jego własnym domu. jest potrzeba godzenia obowi<!zków zawodowych z ro-. dzinnymi, a w. szczególności. z wychowywaniem dzieci.. Podkreśla się. przy. tym, że takie formy pracy nic powinny być pracownikom (kobietom) narzucane, lecz stosowane za ich pełną zgodll [Sytuacja ... , 2001, s. 27 i 28].. 3. Kobiety na rynku pracy kralów UE w latach 90. 3.1, Zatrudnienie kobiet. Ogólnie rzecz biorąc, w pat\stwach członkowskich UE mieszka 66,2% aktywnych zawodowo mężczyzn i 46,5% aktywnych zawodowo kobiet. Najwięk szy odsetek mężczyzn w wieku produkcyjnym odnotowano w Danii -72,1%, Holandii -71,5% i Wielkiej Brytanii -70,8%. Najwyższy odsetek aktywnych zawodowo kobiet występuje w Danii - 59%, Szwecji - 565% oraz Finlandii54,9%. Najmniej kobiet pracuje w Luksemburgu- 38,1 %, Grccji .- 36,2%, Hiszpanii - 36,7% oraz we Wloszech - 34,8%'. Wśród ludności czynnej zawodowo (pracującej) kobiety stanowią 46,6%. Najwięcej kobiet czynnych zawodowo jest w Danii, Francji, Portugalii i Wiclkiej Brytanii, a najmniej w Grecji, Luksemburgu, Irlandii i Hiszpanii [Eurostat 199 I: Gł'lbicka 1999, s. 68]. Prawic 3/4 ogólu zatrudnionych kobiet pracuje w sektorze uslug (74,3%),21,1 % - w przemyśle oraz 5,6% - w rolnictwie (dane za 1991 r.), Pozostaje to w ścisłym związku z poziomem wyksztalcenia kobiet i pelnieniem przez nie tradycyjnej roli w rodzinie oraz konieczności godzenia roli żony i matki z rolą pracownika. Warto dodać, że w świetle danych Eurostatu w krajach czlonkowskich UE średnio okolo 28% ogólu zatrudnionych kobiet w 199 I r. pracowalo w niepel-. nym wymiarze czasu pracy,. Najczęściej. ta forma zatrudnienia. występowała. w Holandii (prawie 60%), Wielkiej Brytanii (43,7%) i Danii (37,85). Najrzadziej w Grecji (7,2%), we Wloszech (10,3%), Hiszpanii (I I ,2'/(,) oraz Irlandii. (11,9%) [Eurostat 1991:Glilbicka 1999,s.691.. Charakterystycznym zjawiskiem, które obserwowano w ostatnim. dziesię. cioleciu XX w. w palistwach Unii Europejskiej, byl spadek zatrudnienia. m~ż. czyzn, przy równoczesnym dynamicznym wzroście zatruonicnia kobiet. W polowie lat 'lO. ich liczba wyniosla prawie 66% ogólu zatrudnionych w UE, czyli ponad 24 mln [Malinowski 1999]. Omawiane tendencje dobrze ilustruj" dane tabel I i 2. I. Dane za 1997 r. (l:urosIUl)..

(6) AI/I/a Pic('llI/ik-Kllrd;.icl. Tabela I. Slnpa l <llrudnienia. w s n'xł. Aust ria lh.>lg ia Dania Finlandia FralKi:\. Kohict •v. M\, 7.a.yż ni. 199.\. I (Jt)..J. 1'195. 19lJh. 1995. 1996. X1.2 6703 79 .2. 8 1.0. 60,6. 60 .0. 76 , I. (J I. J. .'lX,6. 45.1 70.8. 45 ,0 6X ,7. 66 ,S. 45 .6. 67.4. 63.0. 66 ,9 7lJ •X 62, I. XOA fl7 A. 59,3. 5X,4. 68.S. 6H .1 74,9. 61.8. Holandia Irland ia Luk scmhurg. 74.9 665 94.7. 60} 74. 1. Wlo.:hy. (fe ). 1994. 74.2. Portll ga!i;\ Szwccja Wi d l\a Bryt;lIlia. Uni i Europt'jskicj (W. 11.)1)3. Circeja li iszpania. Nil' t1Ie\'•. \V. K(\hiCly. Mt;i.\.'/.)'i.n i. Kraje. kobiet i ll1t;i.o .yzn. n .x. 68,7 95.1 72,l). 79,1. 76,6. 72 ,9 75A 69 ,7. 71.X 7 1.X 67 ,6. S2 ,1). 5K.K. ,-. X(lj. 4 )7 • 6X.2. ().. 62,4. ·"9 .<). 52,3. ).;. ,.. 6X,). 67,3. ,," · l). -.. ). 34.0 31l) 51.2 .''X 7. 3X.2 30.6 52,2. 75. 1. 72.6. 39.1. 38.5. () 1 j. 61J 755. 31 .1. ·," J. ).'. 54.H. 66,X. 4 1 •'). 74.4 72.7 7 I .0. ·') :'I.(). 56.4. 42.S 43.6 55,4 ')4 .,. 70.6 7() ,(1 7() .6. 71 ,6. 6X,7. 6:2 ,X. 62.1 36.1. .. 54.9 54.1. 56,X 72,0. -,. ,. 41.3 i79 • •. 54.1 55 .7. -). 745 69.1 l)4.7. 72,7. 70,IJ. 75.0 72 J). 62,1. (1_.). 77 .11. .~6J. 36 ,0. (,(l ,X. ,-. •. -,. -.,.... ,.. .~. -.-. , ,-. -. ')4 •4. •. ·. 36.0. .-. Źn')(l!u: [Eurost <ll. Llbour furce ~t1rvl'y . rcsult s 1996 [.. Tabela 2 . Stopa. aklywno~k j. zawodowej kobiet w Unii Europejskiej w wieku ) 5-64. (w 'lej. Kmj\.'. Belgia Dania Niemcy Grecja Hi szpania Francja Irlandia WIochy Luk semburg Holandia. Allslrill Portugal ia Finlamli<t Szwecj:1 Wielka BrYl an i". 1991. 19%. 1999. 4X,2. 52.0. 55,.1. 78.0 61,2. 7 J,6. 74 ') ." 61 ,9. 40.2. 4(),9. 40,7 SX.2 42.7. 45.K 45.7 61,.1 4K.6. 44,2. 43.3. 46.9. 44,6 53.6. 45.7. 4() •9. 59,6. (I I. 56. 1. 6 1.8. 655. 59,9. 595 69,.1. (,(103 7 1.0. 75.'2. 7 1) ,9. 665. 67 .0. 61J. 7L7 X1.4 66 ,0. 50.1 64,7 52,2. .4. Żródłtl : l ł : unl.,lal. ł . abollr fOfl'C sUfvcy, rl'sul!s 19991.. Przes lanki wzrostu aktywności zawodowej kobicl s'l wiclowarslwowc. a jcdn" I. gl<iwnyc h przyczyn tcjż.c dynamizacji "I sprzyjaj'lcc im zmiany strukturalne w gospodarce. tj . spadek udziału w niej przemys łu i wzrosl udziału usług . w. których pr:.Jcownikami. są głównie. kobiety. co prowadz i do scgmcnta-.

(7) 5;ywacja I.:ol>i/'l. lICI. t'uropejski/ll rynku procy. l.'ji rynku pracy i do niebezp iecznej tendcncji niskiego poziomu płac w tym sektorzc lub jego działach - jak to ma jUl miejsce w szkolnictwie niisl.yc h szczebli. Jednak obok wzrostu udzi alu pot enc jalu pracy kohiet występuje równolcg le negatywna te ndencja. tj . c i 4~glcgo powiykszania s ię rozmi4lrów bezrobocia tej grupy ludn ośc i (zob. tab . .1). Tabela 3. Udział kobiet w li cl.h ic zatrudnionydl i bezrobotnych w krajach Wspólnoty na " rldomie 1995/ 1996 K rąil~. .. Udziat kob i l~ 1 w lia .bic zatrudnil1llycll ()gÓIClll 1995/1996. Udz iał. kllbil'! w lit:zbic bezrobotnychi ogóle m 1995/ 1996. Belgia. 411 .~. 70.7. Dan ia. 5H. "9 •4. Francja Grcl.:j a. 5() .~. 6X.4 60 . t. l-li sl.puu ia Holandia Irlandia POllllgalia. Nie mcy Anglia WhKhy. 4"..<). •. - ,. \. 62,2 6:" ,S .P- ,-? o )- I .-. t. 7 t .0. .:I S ,9 .:t4.6. 62 J. 4 1.~. 57.H 4~.4. "44.. .. --. J6,O. Żródło: I Eu rosla l. Biuletyn Wsptl1noty Europcj .. h .:j 1l)l)6j.. Sytuacja kobiet na unijnym rynku prat·y jest zrÓŻnicowana i można ją sprowadzić do na s tępującyc h kwestii IZicntek 200 I. s. 88 i nas!.]: - segregacji zawodowej (tradycyjnie niektóre zawody uważ.ane S1) za typowo .. męskie " lub " kobiece"). - mniej szego pre s ti żu zawodów wyko nywa nych przez kobiety. - zatrudniania w mniej atrakcyjnych dzialach gos podarki lub przedsiębiorstwach. - niżs zego wynagrod zeni a (zwykle na poziomie HO% pensji mę ż.czyzny). - wolni ejszego awansu zawodowego, - barier w zatrudnianiu kobiet na kierow nic zyc h szczeblach zarZlldzania.. 3.2. Bezrobocie kobiet Trudna sytuacja na rynku pracy byla jednym z gló wnych problemów spoleczno-ekon ol1li c l.llych UE w latach c)O .. gdyż. w wiciu z nich przybywalo bezrobotnyc h b:ldż skala bezrobocia nie wie le s i ę zmnieJsza la (zob . tab . 4) . Ponad 17 mln obywate li Wspólnoty nic moglo znale źć zatrudnienia. co w 1998 r. stanowilo 10% osób zawodowo czynnych. Bylo to przeszlo dwukrotnic więcej niż w USA (4.5 0/,.,) i trzykrotnie więcej nii. w Japonii (3 % ) ..

(8) A11110 Picl'hllik-Kllrd:.id ==~-----------------------------------. Tabela 4. Stopa Kraje. be/~robocia. 199:\. \v krajach UE w latach 1993-" I 9<JX 1994. 1995. 1996. 1997. 199X. lO ,I. 3,X 10,.1. 4,1 9,7. 44 , 'J' ,-. 4,5 X9 ,. 7,6. 65. 5':;. 46 ,. 17,7 12,H 8,9. 17,0 I l,9 9,I. ,. fi 16J. I 3, I. II 5 J' 5. ]3,9. Austria Belgia Dania Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Luksemburg Irlandia Niemcy Portugalia. Szweciu Wielka Brytania Wiochy WE ,,15". 9,4 97 , l H,() 10,8 8,6 1:\,7 6,9 "9 -, 15,4 X4 , 6.2 lO ,4 10,4 10,8 lO ,X. ,. I I ,X 9, I. 12,6 9.6. 22,6 6,6. 21 J. 20,X. 6,g. :'1.-. .ł9 ,. .1,1. 2.6. 145 XA. 125. 10, I lO ,0. 7,2. 7.2. 91 ,. 10,1. 6,g 9.9. 9,1. 8) ,-. 8.3. 7,0. 8 ," f), o..... I I ,8. I I ,3 IO,X. 12,1. I 2, I. 12,3. 109 ,. 10,9. lO ,0. 7, I 3,7 14,5. 8,2 7,2 94 ,. 11.2. 89 ,. - o. I S,7 .'' ,<X. - ,,'). 90 , 96 , 6,2. ŻróJlo: [Eurostal, New Cronos Databasc 27,10.1998; (i!;!hicka 1(1)9, s. 691.. Stopa bezrobocia (przeciętna w roku) w krajach LlE wynosi la w 1990 r. 7,8%, w 1994 r. aż 11,2%, w 1998 r. spadla do 10%, Warto dodać, i.e w 2000 r. spadla do 8,3%, a w ZDOI r. wynosila 7,6'1<, (Eurosta!, stopy bezrobocia na podstawie Labom force survey). Wedlug Biura Statystycznego LlE (Eurostat) w sierpniu 2002 r. zarejestrowano l I ,5 mln bezrobotnych w strefie euro oraz 13,5 mln bezrobotnych w calej LlE (»piętnastee»). W szczególnie trudnej sytuacji na unijnym rynku pracy są kobiety. Stopa bezrobocia kobiet jest bowiem zdecydowanie wyższa niż mężczyzn. W 199 I r. byla ona nawet prawie dwukrotnie wyż,sza w Belgii, Grecji, Hiszpanii, Portugalii i we WIoszech. Bezrobocie wśród męż.czyzn w calej LlE wynosilo wówczas 9,6% (9053 tys,), zaś wśród kobiet 12,5% (powyżej 88 I I tys,). Jak wcześniej wspomniano, w krajach LlE zaklada się, ż.e prawo pracy powinno być dostosowane do specyficznych potrzeb kobie!, które zwykle mus"l łączyć pracę zawodow'l z opiek'l i wychowywaniem dzieci. Pozytywnym przykladem w tym względzie może być Holandia, gdzie aż 60% kobiet pracuje 2--3 dni w tygodniu, dzięki czemu zredukowano stopę bezrobocia w tym kraju z 7,3% w 1994 L do 3,8% w 1998 r. Pod koniec lat 90. sytuacja w zakresie bezrobocia kobiet w krajach Wspólnoty nie uległa poprawie. SwiadcZ<l () tym dane z tabeli 5. 2 tabeli 5 wynika, że spośród analizowanych krajów tylko w pozaeuropeJskiej Japonii stopa bezrobocia kobiet by la niższa niż. mężczyzn (o O) punktu procentowego), zaś w pozostałych krajach różnice w stopie bezrobocia na Iliekorzyść kobiet wahaly się od },9% w Belgii do 0% w Irlandii. W Luksemburgu, gdzie od wiciu lat wystt.;puje najnii.sza stopa bezrobocia ogółem, bczroho-.

(9) 'tu",,':'·in. koNet JW t'urOpt.'jskilll rynku pracy T~lbc l;1. 5. Stop y bezroboci:1 wctllug pici w wy bran ych kraj~ch (czcrwit:c 1999 Ml,' żczy ź lli. Kra je. Knbi t: ty. Belgia. 7J. I 1.2. Dani a. .1 ,6. 55. Nic m ~y. S5. lJ ,9. 1 ~'r a n c i; 1. 9 .4. 13 ,1. Irlandia. 6.7. 6.7. Luksemhurg. 4". Austria. 1.'1 .1.6. Portugulia. .1.9. 55. Finlandii!. 9J. Szwecja. 6.9 4, I 5, I. W.X 7,n. USA .laponia. r.). .-. 5,2. 45 4.4. Zródlo: II)jotwws k i 1999 . s. 90 I .. cie kobiet bylo dwukroinie wy'zsze od be7.robocia. mężczy zn.. Dla calej. .. pi \ylIMstki" różni c a la w y n o siła 3,3 punktu proct:nlowcgo.. 4.. Przeciwdziałanie. bezrobociu w UE. W zwi"zku ze slalym pogarszaniem s i~ syluacji zalrudnic niowej i wzroslem bezroboc ia w lalac h 90 . glówna uwaga pa.istw Wspólnoty w zakresie polityki spolecznej i gospodarczej je st skupiona na zwalc zaniu bezrobocia. w tym bezro bocia kobiet.. Wc. współczesnym ś wiecie przeciwd z iał a nie. bezrobociu idzie dwoma za-. sadni czymi torami: poprzez model makroeko no micznej polityki prozatrudnieni owej i poprzez model polityki rynku pracy [Kotlorz. Zagóra-J o nszta 1998 . s. 127- 128J . Podstawow ym ccłcmmakroe konomi cz ncj polityki prozatrudnieniowej jest d i.ł Żeni e do wzro stu produktywnego zatrudnienia i ograniczanie ekonomicznyc h przyczyn wywoluj ący ch bezroboc ie . Zw ięk szenie chlonno ś ci zatrudnieni owej osiąga się d z ięki sto sowaniu prozatrudnieniowych instrumentów poli tyki gospodarczej. takich jak: polityka pieniężna. fiskalna. stosunków. gospodarczych z zagrani c:, czy dochodowa . Model polityki rynku prac y jest nat om iasl zorientowany gló wnie na lagodzenie skutków bezroooc ia . W tym mode lu nic ma możliwośc i odd zial ywania na popyto w" stronę rynku pracy . można odtl zialywa ć jedynie na slruktun; (jak ość) poda ży pracy. Poprzcz akt ywne program y rynku pracy (roboty publiczne, prace interwenc yj ne. szkolenia. przekwa lifikowania itd .) aktywizować. mo ż. na. czasowo. bezrooolnych. s twarzać im większe szanse na rynku pracy. zaś poprzez programy pasywne (zasilki. wcze ś niejsze emerytury. pomoc spoleczn,,) m ożna lagodzić skutki oezrobocia ..

(10) Dlugolclnic. d ośw iadc zcnia. zuj'l,. że. stwa. członkowski e. rÓ 7.nyc h krajów w walce z bezrohm:ieJll \\'s ka-. sukces w tym zakresie odnosz<j te kraje, które stosuj,! prozatrudnicniowij politykę gospodarcz:'j wspomagan;.) aktywnymi programami ryn ku prac y, Przyjmuj,)c za nadr zędn)' cel polityki sp o łeczno-gospodarczej zdecydowan,! poprawę sytuacji na rynku pracy, w krajach UE nadano priorytet tym właśnie sposobom przeciwd z iałania bezrohoci u, Zdaniem Komi sji Europejskiej w najbli i.szych łatach mo ż li w e jest dałsze r,'dukowanic ś redniego w s ka ż nika (SLOpy) hezrobocia IV UE. W tym celu 1""; pow inny zasadniczo ogmnicl.)'t::· opodatkowanie pracy. or~l l. zwiększyć ud z iał. wydatków na akt yw ne metod y walki z bezrohociem (kursy, szkolenia, staże) kos ztem zasiłków dla bezrobotnych [Gł;)bi c ka 1'.1'.19. s. 76[. Za inne pole działania uznano przywról'cnic aktywności zawodowcj osób pozostających bez pracy ,Bużej niż 12 mi es i ęcy. Tworzenie now ych miejsc pra-. cy jest. możliwe. dzit;ki obni i.aniu wynagrodzenia i twor zeniu now yc h niskn-. płatnyc h. miejsc pracy (przede wszystkim w handlu). wykorzystywaniu nowych tec hnołogii i poprawie w ydaj nośc i pracy. W państwach cz łonk owsk ich W E liczy si~ IW zlllniejszanie hezrobocia poprzez skracanie czasu pracy przy zachowaniu niczmieniollego poziolllu wy nagrouzcll, szybszy rozwój gospodarki i twor ze nie nowych micjsl' pracy, upowszechnianie UIlH) W o pracę na p('ll ctatu, szkolenie zawodo\Vl' i wzrost konkurencyjno śc i. eksportu, Unia Europejska szczególnie wspiera lwalezanic bezrobocia wś ród młod z ie ży, kobiet i długookresowo bezrobotn ych." tabe integrac jI' na rynku pracy osób niepclnosprawnyc h i pracowników mi g rując yc h . W celu uri'.cczywistnienia przyj<;lcj z,l s~ld y polepszania i lwi.;ksl.ania moż liwo śc i zatrudnienia prac.:ow ników wcwn;ltrz UE podjęto działania w następu jl.Jcych kierunkach : zwalczania długookresowego bezrobocia. wh)czi.lnia mło dzieży w życic zawodowe, równania szans kobiet i męi.czy z Jl l1a rynku pracy oraz reformy E.uropcj skil:go Funduszu Socj.dncgo, Dokumentem o podstawowym znacze niu. opracowanym w 1l)l)3 r. przez K omisję. Europcj sk,). a dotycz'lcym Plllit yki zatrudnienia i ograniczenia bezrobocia w UE by ła tzw. Biała K s ięga Deł ors a. zainspirowana Biali) Ks i9g'l . Rada Europejska na swoim posiedzeniu w grudniu ł994 r. w Essen nadała praktyczny wymiar strategii zatrudnieniowej i u c hwałiła pię ć podstawowych cełów. które powinny być realizowane przez kraje członkowski e. Cele te. tzw. strategii z Essen, obejmuj'l działania w pięciu kluczowych obszarad1: - promocja inwestowania w kształc en i e zilwodowe, - wzrost liczby miejsc pracy (poprzez zw i~k szc llic intell syw no ści czynnika zatrudnienia w procesie wzrostu gosplKlarczcgo).. - redukcja - poprawa. po zapłaCOW yc h (pośrednich). (lemelllów koszt(,w pracy. ckkt yw n ośc i polit yki rynku pracy. -- doskonaleni e srodków stosowan yc h wohcl' gru p sl.czeg(',lllk zagrui.o nych bezrobociell1 (tj. młod z ici.y, długookre sowo bezrobotnych. starszych pracowników i bezrobotnych kobict)..

(11) 5;rfll(/cja kohie!. 1/0. ry /I k II 1)J"(l( 'Y. Strategia z Essen hyła przedmiotem rezolucji na nast'.'lmych posiedzeniach Rad w Maurycie (1995 r.). Florencji (1996 r.) i Dublinie (19<)6 r.l. Obawy przed dalszym pogarszaniem sit; sytuacji na europejskich rynkach pracy spowodowały podjt;cie decyzji m,in, o wprowadzeniu do traktatu amsterdamskiego (podpisanego 2 października 1997 L) specjalnego rozdziału pc)święconego w całości koordynacji na szczeblu wspólnotowym krajowych polityk prozatrudn icniowvch, • Następnie Rada Europejska zwołała w łistopadzie 1997 r. w Lukscmburgu nadzwyczajne posiedzenie poświęcone w całości problematyce zatrudnienia w Europie IDuszczyk 1998. s. 76-811. Na tym specjalnym szczycie zaprezent(lwano szereg wytycznych \v zakresie prOlllowania zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu. które "I rcalizowane ou ł 998 r. Wytyczne tc koncentruj" się \vok{)! czterech głównych celów, stano\vi'lcych podstawę Europejskiej Strate!lii Zatrudnienia, a mianowicie: -- rozszerzenie możliwości uzyskania pracy -_. chodzi o przeciwdziałanie bezrobociu długotrwałemu oraz zapobieganie bezrobociu ludzi młodych i kobiet: ~ .. pobudzenie przedsiębiorczości -- dotyczy \vszechstronnych dziahlll uła twiaj~łcych uruchamianie i prowadzenie firm, zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw dostarczaj'Jcych mieJSC pracy na szczeblu lokalnym: - \\"spieranie pnlcesów dostosowawczych w przedsiębiorstwach --- glówllyln celem jest unowocześnianie organizacji i form prac)', które powinno doprowa~ dzić do z\viększania produktywności oraz konkurencyjności firm, Proponuje się wprowadzen ie takich rozwiqzaIl. jak: redukcja czasu pracy, redukcja godzin nadliczbowych, rozwój zatrudnienia w mniejszym wymiarze czasu pracy. ustawiczne dokształcanie się oraz przerwy w karierze zawodowej; - umacnianie polityki równości szans na rynku pracy - dotyczy niwelowania różnic lub wspierania grup szczególnie narażonych na trudności, w tym zwłaszcza kobiet i mniejszości narodowych, Warto dodać. że w przypadku kobiet załoi.ono zwiększenie ich udziału na rynku pracy. przełamanie segregacji płciowej. godzenie pracy z życ iem rodzinnym dzięki coraz szerszemu wykorzystywaniu elastycznych form zatrudnienia oraz ułatwienie im powrotu do pracy po dłul.szej przerwie, spowodowanej macierzyi1s1wem i wychowywaniem dzieci. Dyskutowaną ostatnio kOIlcepcjq --- częściowo jui, realizowc.H1'ł przez niektóre kraje UE··-- zmierzajqc,-! do łagodzenia zjawiska bezrobocia jest idea przejściowych rynków pracy, ZmiL'rza ona do nowej interpretacji pełnego zatrudnienia i innego rozumienia istoty systemó\v zatrudnieniowych. Zgodnie z t,I kOllCCpCj.! powstawaniu hezrobocia strukturalnego Illol.na zapohiegal' poprzez wykorzystanie nowych instwmcllh'l\v polityki na rynku pracy. takich jak różne kombinacje płatnego i nic płatnego zatrudnienia, przejściowa praca \v niepełnym wymiarze godzin lub okresowo skn')(,onym czasie pracy (np. 10-godzinny tydzieli pracy) cly le/. środki prOllluj'lce szkolenia. doskonalenie zawodowe, urlopy opieklllicze IProCl'.I' t1OSlOS0)\·illI;iI .... 2000, s. 3943961. c.

(12) AllIla Picchllik-KurJ::il'l. Zatrudnienie odbiegajqce od normalnego standardu pracy IlHrlna zatem określil' jako zatrudnienie przejściowe. a instytucje z nim zwi;:lzune przejściowym rynkiem pracy. Koncepcja rynków przejściowych zaklada, że w przyszlości wyst,powal' będ:) elaslyczniejsze stosunki zatrudnieniowe, które poprzez deregulację, nowe prawo pracy i ustawodawst\vo zabezpieczenia społecznego powinny być tak ukształtowane. aby zachowane zostały dotychczasowe korzyści ekonomiczne i socjalnc pracowników oraz aby umożliwić lepsze dosIOs()\vanie pracodawców i pracobiorców do zmieniajqcej się sytuacji na rynku pracy. Pełne wdrożenic wspomnianej koncepcji nicw,-!tpliwic stworzy wzrost szans zatrudnieniowych, zwlaszcza dla kobiet na unijnym rynk u pracy.. 5.. Zakończenie. Praca kobiet stanowi źródło ich ekonollliczllej nil'zależności. daje podstaw!.,' dl) zabezpieczenia socjalnego lm.IZ urlloi.liwia im indyv.ridualny i społeclJly rOZ\Vl\j. Problem pozycji zawodowej kobiet jest obecnie często poruszany z powodu rosnqcej w ostatnich dekadach ich liczby v·/ gronie hezrohotnych. Jako gk}\\!n . ! pr/\'czynę owego zainteresowania podaje si\, nierówne szanse kobiet i męi.czyzJl IW rynku pracy, które przejawiaj'l się brakiem dost<;pu do atrakcy.l'lych !.awodow, małymi szansami awansu, niż.sz:, ()ccną dokonallzawodowych kohiet. Sytuacja zawodowa kobiet. mimo gwarantowanych prmvem równości. jest ..- jak lo zilustrowano na przykladzie krajów UE - o wiele trudniejsza niż nwiczyzn. Obserwowane zjawiska, które świadcZ<1 o dyskryminacji kobiet, to: większa liczba bezrobotnych kobiet, preferowanie przez pracodawców mężczyzn, częstsze zwalnianie kobiet w sytuacji redukcji zatrudnienia oraz ich niższe wynagrodzenie. Zjawiska te występujq !.arówIlo w Polsce,jak innych krajach świata. Na zakOliczenie warto podkreślić, że jakkolwiek kobiety stanowi'l ponad 50% populacji świata, w żadnym kraju nie stanowi'l polowy meneJi.erów lub wlaścicieli firm. Mimo znacznych wysiłków podejmowanych w celu stworzenia kobietom moi.liwości wykorzystania ich v.'ykształcenia i zdolności, kobie~ ty na całym świecie s:.) wci:)ż. jeszcze w zbyt małym stopniu angażowane w procesy wytwórcze i decyzyjne. W większośei krajów ci"głe jes!.c!.e istniej'l dla kobiet przeszkody w wejściu do puli rekrutacyjnej menedż.erów ora!. na drodze do faktycznego ich zatrudnienia i promocji. Obecnie we wszystkich \\'ysok o rozwiniętych krajach odbywaj" się dyskusje nad potrzeb'l wprowadzania większej liczby kobiet na wszystkie poziomy zarz:'ldzania. Potrzeba ta wynika !.nast<;llllj'lcych pr!.yczynIS.\'II/(/cja ... , 2001, s. 1011: lic/ha wykwalifikowanych mężczyzn staje się nicwyslarczaj . !ca. w każdym kraju istnieje potrzeba wykorzystania wszystkich dostępnych nl()IJlll.~ci w cL'iu zapewnienia glohalnej konkurencyjności, sp"l'yfiune uzdolnienia kobiet, takie jak: zdolność Jo wspólpracy i inte~nl\vallia lud/i, są w dzisiejszym zarządzaniu coraz waż.niejsze..

(13) S'ytl/mja kohiet. IUl. europejskim r\'llk/l !,racy. ,: 1:0"0. ---------------""----. Poza umiejętności'l pracy zespołowej i współpracy ważne s~l także inne po\vszechnie obserwowane mniejętności, które powinny pomóc kobietom w osiqganiu sukcesów zawoch)\vych. a które ohejmują: d"i.enie do zape\vnienia harmonijnych relacji mi,dzyludzkich, umiej,tności znoszenia dwuznacznych sytuacji. zdolności adaptacyjne, elastyczność oraz umiejętność znoszenia porażek. Zv,Tócono na to uwagę m.in. na międzynarodowym Forum Kobiet zwolanym w Pekinie w 1998 r. Współcześnie wyksztalcone i amhitne kohiety chq wspinać si, po szczehlach zawodowej kariery. nie rezygnując przy tym z zakładania rodziny. Co więcej, dla niektórych z nich praca czy satysfakcja zawodowa i finansowa stajq się ważniejsze niż rodzina_ To cecha charakteryzująca kobiety niemal calego świata i -jest coraz hardziej- widoczna w Polsce_ ~. Literatura Du SZL'Z y kM. II l)9H I, N(/(/: \I 'y(':ojll f'. /W.) i. cd::l'11 i t Rady Ell rol)(jsk i (j. II'. SI)/'/1 1\ ,i I' ::a t rt ul nic-. nill, "R ynek Pracy", nr 6. Emmt'rt F., l\'lorawiecki M.I199'Jj, Prawo l:'lfro!Jejsk!'c, PWN, Warszawa-Wrocław. EuroSlal [19<)1 l. Eurosta! [1998}. Eurosta!, Biuletyn Wspólnoty Europejskiej [19961, Bruksela. F:urostat 11996], Labour fon:e survey, rcsu!ts. Eurostat 11999 l, Labom furce survey, results. Eurostat 1199R l, New Cronos Database 27.1(). (jl<jbid.a K.119991, Rylld //lw'.!' II' Ul/ii Ellroj}(!jskh:j, SIali i paspek1.\'II'.'" Difin, Warszawa. Greta lvI., Kasperkiewicz W.119991, Podslall'Y !11{cgnu)i CIlI'OI!l'jskiej (Id Traktatu R:yl1l~ skil'~() do AlIIstl'rd(//lJ.\'kie~o, Wvdawniclwo Absolwent, Lód;'. , . Jankowska Ż.12()()1 I, Elill/illowan/c dyskrymill(/(ji kohid 11(/ rynk/( jJ/"{/cy II' Pols('(' \\'ohc(' lI'ymogdll' Ul/ii Europej.\'1,il'j, "Humanizacja Pracy", nr 3·--4. Kotlorz D .. Zagóra-Jonszla U. 1199X l, Rynl'k pracy I\' tt'orii i praklyc(', Wydawnictwo AE w KatO\vicach, Katowice. Kulpillska .J .• Rudolf 5, [1993 l, Biala Ksin;a Polska _.. Unia EUf()I)(jsko ._- Ustnij /,racy i partycypwja pracO\\'1lic:.a, UW, Warszawa. Lasok D. [199X l, Z(wy.l' prawa Unii Europejskiej, Wydawnictwo Dom Organizatora, TonIIi . Malinowski K.119991, Charakteryslyk(l clIrol)"jskh'go rY/lklt !JnlCy, materialy Celltrumlnfonnacji Europejskiej, Urzqd Komilctu Integracji Europejskiej, Wars/<<lWa, Piotrowski B. [19991./k:rohocic \I' kr(lj(/Ch Ul/ii Ellro/Ii'jskicj 1\' C:l'I'II'(,1I /999 r .. .. Rynek Pracv", nr 7/H: Proces dm-ro.\o\\'(f/lia gO,lpodorki Iw!sb'cj do kr\'fl'fhi\l' c:!OllkOIl'skiclI Unii FlII'o//I'jskicj I ~()O()I, S. LIs (red. l. AE w Krakowie. l\-1a/opolska Wyi.s!.a S!.kola Ekollomio.ll:t \V Tar· ~. -. nOWlC.. Sytl/(uj(/ kohit'llw rynkll procy, Aspekty l)mll'IIC, l'koIlOlllic:'lIl' i .I'!w!l'c:nl' I~()()I l, A. Neh-. ring (red.), Oficyna Wydawnioa Abrys, Kraków, Weidellfeld W., Wesscll \1./.1 I9 t)()) , EI/m/hl od A do Z, Wydawnictwo .,WOhll Nas". Gliwice. Zientek M.120()ll, Po:y(ja :1I1I'odo\!'(I kohict 1/(1 rynkI/pracy \I' krajach Ul/ii !:'J/ro!)l'jskicj, A[~ w Krakowie, Kraków, Illas!.ynopis pracy magisterskiej..

(14) Ali/Ul. Pi('dlllik-Klłrd~~icf. The Plight of Women in European Labour Market The papcr discusses the plight ol' \vomen in the lahour market of [:U mernher coulllrit's judging by the stalistical dala published in the 199(h. 'fhe basis for Ihis analysis is !he ISSl!C ol' gcnder cquality in the EU's labom laws Ihal arc presented relying on bind ing trcatics and ins!ructions for all member cournries. The main subjccls ol' analysis wcre ilH.lices ol' WOlllell activity ratc, their cmployment pattcrtls and unemployment levels, cOlnpared to their ma1e coullterparts as well as il is in variOllS r;;u countries. The Iasl part ol' Ihe papcI" is devoteo lo discussing programs aimed at improving the labom market Sitllalion currcnlly bcing imp!ementcd by EU cOlllltries, aimed at amon g olher Ihings countcracling fema!e li ne mploy menl..

(15)