Biuletyn teologicznomoralny

(1)

Jan Pryszmont, Franciszek

Greniuk, Stefan Kornas, Tadeusz

Sikorski, Zbigniew Sareło

Biuletyn teologicznomoralny

Collectanea Theologica 57/4, 65-78

(2)

B I U L E T Y N Y

I

R E C E N Z J E

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 57 (1987) fa se . IV

BIULETYN TEOLOGICZNOMORALNY

Z a w a r to ś ć : I. S P R A W O Z D A N IA . 1. D w u d z ie sto le c ie B i u l e t y n u te o l o g ic z n o m o -

ra lnego. — 2. Sp. ks. p ro f. S ta n is ła w W ite k (1924— 1987). — 3. P r o f e s o r R e 

n é C o ste w A T K . II . Z N O W S Z Y C H P U B L IK A C J I . 1. J a k żyć po c h rz e ś c ija ń s k u w X X w ie k u ? — 2. S tr u k tu r y sp o łe c z n e a o d p o w ie d z ia ln o ść . — 3. M a s s m e d i a i n o w e z a d a n ia K o śc io ła *. I. S P R A W O Z D A N IA 1. D w u d z ie sto le c ie „ B iu le ty n u T e o lo g ic z n o m o ra ln e g o ” O b e c n y n u m e r B i u l e t y n u t e o l o g ic z n o m o r a l n e g o z a m y k a d w u d z ie s to le tn i o k re s jeg o p o ja w ia n ia się w k w a r t a l n ik u „ C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a ”. J e s t to d a ta n a ty le ju ż p o w a ż n a , że m o ż n a j ą u z n a ć za o k a z ję do p e w n e g o p o d s u m o w a n ia . Z ro b ie n ie te g o w y d a je się celo w e· i w s k a z a n e w o b ec p r z e w id y w a n e j z m ia n y r e d a k t o r a te g o ż b iu le ty n u . D a je to z a ra z e m sp o so b n o ść do u d z ie le n ia c z y te ln ik o w i p e w n y c h w y ja ś n ie ń , je ś li n a w e t n ie u s p r a w i e d li w ie n ia się. Z a in ic jo w a n ie re d a g o w a n ia b iu le ty n u p o d ją łe m p o d w p ły w e m o p ty m is ty c z n e g o n a s t r o ju w p e w n y m m o m e n c ie , zw ła sz c z a że p r a c u ją c w r e d a k c ji k w a r ta l n ik a o b s e r w o w a łe m z g ła s z a n ie n o w y c h b iu le ty n ó w . S tą d m o ż n a c h y b a m ó w ić o ja k ie jś dozie le k k o m y ś ln o ś c i. G łó w n y m je d n a k e le m e n te m w p o d ję c iu t e j d e c y z ji b y ł f a k t, że p o c z ą tk o w o u m ó w iłe m się p ro w a d z ić b iu le ty n z k o le g ą — o. E d w a r d e m K a c z y ń s k i m O P ; a w e d w ó c h o d w a ż y ć się n a to b y ło r a ź n ie j. T y m c z a s e m w tr a k c ie p rz y g o to w y w a n ia p ie rw s z e g o n u m e r u o. K a c z y ń s k i z o s ta ł p rz e z w ła d z e z a k o n n e w y s ła n y n a s tu d ia do R z y m u , g d zie p o z o s ta ł ja k o w y k ła d o w c a , a o b e c n ie p e łn i f u n k c ję d z ie k a n a W y d z ia łu T eo lo g iczn eg o n a u n iw e r s y te c ie A n g e lic u m ju ż d r u g ą k a d e n c ję . P r z y g o to w a n y n u m e r z ło ży łem do d ru k u . S k o ro zaś p ie rw s z y n u m e r u k a z a ł się, n ie w y p a d a ło m i z m ie js c a się w y c o fy w a ć . R e d a g o w a n ie to k o sz to w a ło m n ie n ie m a ło , g d y ż m . in . n ie w ie le m ia łe m d o ś w ia d c z e n ia w p r a c y r e d a k to r s k ie j, a n a w e t i w p r a c y n a u k o w e j, o b ję to ś ć z a ś b iu le ty n u w y n o s iła w te d y d w ie śc ie s t r o n m a s z y n o p is u n a ro k . P r a w d ę m ó w ią c , n ie r a z u s iło w a łe m z n a le ź ć n a stę p c ę , a le m im o u s iln y c h s t a r a ń n i k t n ie c h c ia ł p o d ją ć się t r u d u r e d a g o w a n ia b iu le ty n u . T a k te ż z k o n ie c z n o ś c i c ią g n ą łe m to s a m d a le j.

P o d s u m o w a n ie ro z p o c z n ę od w s k a z a n ia n a sła b o śc i, ja k i e m o ż n a d o strz e c w b iu le ty n ie . S ta n ą się o n e b a rd z ie j w id o c z n e , g d y u ś w ia d o m im y sobie, czy m p rz e d e w s z y s tk im p o w in ie n b y ć b iu le ty n . Z a w s z e z d a w a łe m so b ie s p ra w ę , że g łó w n y m jeg o z a d a n ie m je s t p o d a w a n ie in f o r m a c ji n a te m a t p u b lik a c ji z z a k r e s u te o lo g ii m o r a ln e j. A są teg o d o b re w z o ry w c z a so p ism a c h z a g r a n ic z n y c h . N p. „ E p h e m e rid e s T h e o lo g ic a e L o v a n ie n s e s ” o p ró cz o b s z e rn e g o d z ia łu r e c e n z ji z a w ie r a ją z e s ta w y b ib lio g ra fic z n e . C e n n e są w „ T h e o lo g ic a l S tu d ie s ” N o t e s on M o r a l T h e o lo g y , g d y ż d o b rz e o r ie n tu ją o u ję c ia c h z a  g a d n ie ń z o k re ś lo n y c h d z ie d z in w n o w sz y c h p u b lik a c ja c h . M o żn a te ż z n a leźć k r ó c iu tk o p o d a n ą tr e ś ć p e w n y c h p u b lik a c ji w „ B u lle tin s ig n a lé tiq u e ”. S zczeg ó ln ie je d n a k c e n n e in f o r m a c je z a w ie r a od k ilk u l a t „ R iv is ta d i t e * R e d a k to r e m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t k s. J a n P r y s z m o n t , W a r szaw a.

(3)

6 6 B IU L E T Y N T E O L O G IC Z N O M O R A L N Y

o lo g ia m o r a le ”, p o d a ją c a zw ięzłe stre s z c z e n ia a r ty k u łó w z n a jp o w a ż n ie js z y c h c z a so p ism w s k a li św ia to w e j.

W n a s z y m b iu le ty n ie n a p e łn e i p r z y n a jm n ie j w p e w n e j m ie rz e w y c z e rp u ją c e in f o rm o w a n ie n ie m o ż n a b y ło się zdobyć. S a m b o w ie m n ie m o g łe m c a łk o w ic ie się te j s p r a w ie p o św ię c ić (p rz y g o to w y w a n ie h a b ilita c ji, z a ję c ia d y d a k ty c z n e , k o n ie c z n o ść p u b lik o w a n ia , bo p rz e c ie ż re d a g o w a n ie b iu le ty n u do d o ro b k u n a u k o w e g o m ogło się lic z y ć je d y n ie ja k o coś d o d a tk o w ego). S tą d je d y n y m w y jś c ie m by ło z a p e w n ie n ie p o m o cy k o leg ó w . J e d n a k p ro b le m w s p ó łp r a c o w n ik ó w b y ł n a jw a ż n ie js z y , a le z a ra z e m i n a jtr u d n ie js z y . N ie zaw sz e b o w ie m b y ło ła tw o z n a le ź ć c h ę tn y c h do p is a n ia , z w ła sz c z a teg o , co się p ra g n ę ło z a m ie śc ić w b iu le ty n ie . N ie ra z p rz e s z k o d ą b y ł b r a k z n a jo m o śc i ję z y k ó w o b c y c h lu b n a w e t p e w n a n ie p o r a d n o ś ć w p is a n iu . D la te g o tr z e b a b y ło n ie k ie d y d o sto so w y w a ć się do m o ż liw o śc i a u to r ó w . S k o ro j e d n a k z n a jd o w a li się c h ę tn i i d o jr z a le p iszący , a tr z e b a z n a c is k ie m p o d k re ś lić , że z d o b rą w o lą i z ro z u m ie n ie m w sz ę d z ie się sp o ty k a łe m , to m ie li tr u d n o ś c i z r a c ji r o z m a ity c h z a ję ć i o b c ią ż e ń . S z c z e g ó ln e b y ły k ło p o ty z p rz y g o to w a n ie m re c e n z ji o b s z e rn ie jsz y c h , p o w a ż n ie js z y c h dzieł, s y n te z p o d rę c z n ik o w y c h — zw ła sz c z a z b io ro w o o p ra c o w a n y c h .

I n n ą tr u d n o ś c ią b y ł d o s tę p do p u b lik a c ji z a g ra n ic z n y c h , z w ła sz c z a k s ią ż k o w y c h . W iad o m o , że n a ogół n ie m o ż n a liczy ć n a b ib lio te k i, a je d y n ie n a k s ią ż k i w p r y w a tn y m p o s ia d a n iu . T o zaś, co m ie li k o le d z y , b y ło z a z w y c z a j o d b ic ie m ic h o so b is ty c h z a in te re s o w a ń . To w ię c w p e w n e j m ie rz e je s t p o w o d e m p rz y p a d k o w o ś c i w d o b o rz e o m a w ia n y c h p o zy cji.

W p r a k ty c e n ie u d a ło się ! te ż u rz e c z y w is tn ić te g o , co, ja k się w y d a w a ło , le ż a ło w p e łn i w n a s z y c h m o ż liw o śc ia c h , np. o p ra c o w a n ia m o ż liw ie w y c z e rp u ją c y c h s p r a w o z d a ń z teg o , co się u k a z u je w ję z y k u p o ls k im . C h o dziło p rz y ty m n ie ty lk o o in f o rm o w a n ie o p u b lik a c ja c h (co .z ro z u m ia łe je s t w z n a c z n y m s to p n iu w o d n ie s ie n iu do p o z y c ji o b c o ję z y c z n y c h ), a le o ich ocenę. I w ła ś n ie do p rz y g o to w a n ia teg o ro d z a ju re c e n z ji często n ie sp o só b b y ło z n a le ź ć c h ę tn y c h . T e m u n ie m o ż n a z b y tn io się d ziw ić. W ż y c iu n a u k o w y m n a c a ły m św ie c ie z o s ta ł w z n a c z n e j m ie rz e z a rz u c o n y z w y c z a j p is a n ia p o w a ż n y c h k r y ty c z n y c h re c e n z ji. Ś w ia d c z y o ty m n p . w y p o w ie d ź B. H ä r - r in g a , k tó r y k ie d y ś w W a rs z a w ie s tw ie rd z ił, że p r z e g lą d a ją c re c e n z je o sw o ic h d z ie ła c h d o sz e d ł do w n io s k u , iż 60% p is z ą c y c h je w ogóle ty c h k s ią ż e k n ie c z y ta ło . T a k ż e d r u g i p is a rz , k tó r y d o c z e k a ł się b a rd z o w ie lu r e c e n z ji o sw o ic h p u b lik a c ja c h , z n a n y h a g io g r a f s z w a jc a r s k i W . N igg, p e w n e g o r a z u p o w ie d z ia ł, że re c e n z je te są ta k z d a w k o w e i sz a b lo n o w e , że p r z e s ta ł z w r a cać n a n ie u w a g ę . N ie s te ty te n t r e n d c h y b a w ja k ie jś m ie rz e d a się z a o b s e rw o w a ć i w n a s z y m k r a ju . S tą d n a le ż y u b o le w a ć , że n ie k tó r e p o w a ż n ie js z e p o z y c je p o ls k ie n ie d o c z e k a ły się o m ó w ie n ia w b iu le ty n ie . Z d ru g ie j je d n a k s tr o n y tr z e b a zaz n a c z y ć , że u k a z a ło się w n im sz e re g s p r a w o z d a ń p rz e k r o jo w y c h o p u b lik a c ja c h z p e w n y c h d z ie d z in . P o c h o d z iły one g łó w n ie sp o d p ió r a o. d r. J . W ic h ro w ic z a O P.

M im o tr u d n o ś c i p r a c a n a d re d a g o w a n ie m b iu le ty n u b y ła k o n ty n u o w a n a . P o p r o s tu n a le ż a ło ro b ić to, co b y ło m o ż liw e w n a sz y c h w a r u n k a c h i w d a n e j s y tu a c ji. I ta k n p . śp. k s. p ro f. d r h a b . S. W ite k p o d d a ł m y ś l o o m a w ia n iu w y p o w ie d z i p a p ie s k ic h , d o ty c z ą c y c h z a g a d n ie ń m o ra ln y c h . P o m y s ł te n b y ł dość k o n s e k w e n tn ie r e a liz o w a n y , p rz e w a ż n ie p rz e z ks. doc. d r. h a b . J. B a jd ę . W w ię k sz o ś c i n u m e r ó w b iu le ty n u u k a z a ły się n o ty o d o k u m e n ta c h p rz e w a ż n ie p a p ie s k ic h , lecz ró w n ie ż i o in n y c h d o k u m e n ta c h k o ś c ie ln y c h , n p . o lis ta c h p o sz c z e g ó ln y c h e p is k o p a tó w . O czy w iście o p ty m a ln y m sp o so b e m p ro w a d z e n ia te g o d z ia łu b y ło b y p rz y g o to w a n ie p rz e g lą d u d o k u m e n tó w k o ś c ie ln y c h w sp o só b m o ż liw ie sy s te m a ty c z n y i cało ścio w y . M ożna je d n a k s ą dzić, że o p ra c o w a n ie ic h n a w e t w te j fo rm ie , j a k a z n a la z ła m ie js c e w b iu le ty n ie , m oże p rz y n ie ś ć c z y te ln ik o w i z n a c z n y p o ż y te k ; z a d b a n o b o w iem , by z w ró c ić jeg o u w a g ę n a to, co w a ż n ie jsz e i b a rd z ie j in te r e s u ją c e w n a u c z a n iu m a g is te r iu m K o ścio ła.

(4)

B IU L E T Y N T E O L O G IC Z N O M O K A L N Y

P o d o b n ie rz e c z się p r z e d s ta w ia ze s p r a w o z d a n ia m i z d z ia ła ln o ś c i n a u k o w e j w z a k re s ie te o lo g ii m o r a ln e j, z n a jd u ją c e j sw ó j w y ra z z w ła sz c z a w z ja z d a c h , s y m p o z ja c h i s p o tk a n ia c h . W p ra w d z ie i p r z e d te m p o ja w ia ły się o n ic h n o ty , lecz b y ły r a c z e j s p o ra d y c z n e i r o z s ia r e po r o z m a ity c h c z a so p ism a c h . D ołożono w ię c u s iln y c h s t a r a ń , b y o d n o to w a ć w sz y stk o , co się d z ia ło w p o l sk ie j m o r a lis ty c e . P rz y ś w ie c a ła p rz y ty m m y ś l, b y n ie ty lk o in f o r m a c ja ta m o g ła d o trz e ć do w ię k sz e g o g ro n a c z y te ln ik ó w , lecz b y p o z o sta ł t r w a ł y ś la d d o s tę p n y sz e rs z e m u ogółow i.

M ożna b y je d n a k życzyć je szcze d o k ła d n ie js z e j in f o rm a c ji, n p . o o s ią g a n iu s to p n i i ty tu łó w n a u k o w y c h , o d o k to r a ta c h z p o d a n ie m te m a tó w r o z p ra w , a n a w e t o p r a c a c h lic e n c ja c k ic h czy m a g is te rs k ic h , j a k to o d n o to w u je się w „ R o c z n ik a c h T e o lo g ic z n o -K a n o n ic z n y c h ” w r a m a c h s p r a w o z d a ń z d z ia ła ln o ś c i s e k c ji m o r a ln e j K U L . N a w e t k r ó tk ie n o ty p o s ia d a ły b y sw oje, z n a c z e n ie .

S ta r a n o się te ż w b iu le ty n ie in f o rm o w a ć o im p re z a c h i z a g ra n ic z n e j d z ia ła ln o ś c i n a u k o w e j. J e d n a k p o z a s ta ły m i s p r a w o z d a n ia m i z k o n g re s ó w „ S o c ie ta s E th ic a ” i m o r a lis tó w o b s z a r u ję z y k a n ie m ie c k ie g o (teo lo g o w ie p o l scy s ta le b r a l i w n ic h u d z ia ł) w s to s u n k u do s p o tk a ń n a u k o w y c h z in n y c h k r a j ó w ju ż n ie u d a ło się z a c h o w a ć te j re g u la r n o ś c i i to z r o z m a ity c h p o w o d ó w .

P o ty c h w y ja ś n ie n ia c h , k tó r e m. in. m ó w iły o tr u d n o ś c ia c h w re d a g o w a n iu b iu le ty n u , j a k i z a w ie ra ły u w a g i sa m o k ry ty c z n e , w a r to w s k a z a ć w p r o s t n a to, co m o ż n a u w a ż a ć z a o sią g n ię c ia b iu le ty n u .

J u ż s a m f a k t z a in ic jo w a n ia te j p u b lik a c ji z a s łu g u je n a u w a g ę . P o j a w ia n ie się b iu le ty n u , n a w e t w fo r m ie n ie d o s k o n a łe j, p o g lą d o w o p r z e k o n u je o p o tr z e b ie i p rz y d a tn o ś c i p o d o b n e j p o z y c ji, a z a ra z e m p o k a z u je , że w p r a k ty c e je s t to m o ż liw e do z re a liz o w a n ia . T y m sa m y m ta k ż e s ta n o w i z a c h ę tę do k o n ty n u o w a n ia p r a c y w ty m k ie r u n k u . P rz e d e w s z y s tk im je d n a k w y p a d a p rz y to c z y ć p e w n e d a n e liczb o w e , bo k o n k r e t z w y k le n a jm o c n ie j p rz e m a w ia . W c ią g u d w u d z ie s tu l a t u k a z a ły się 72 n u m e r y b iu le ty n u o o b ję to ś c i n ie m a l 1330 s tr o n p e tite m , co św ia d c z y o ty m , że do d r u k u b y ło o d d a n y c h o k o ło 2650 s t r o n m a s z y n o p is u , t j . sto d w a d z ie ś c ia k ilk a a rk u s z y w y d a w n ic z y c h . N a ła m a c h b iu le ty n u z o sta ło o p u b lik o w a n y c h 430 a r ty k u lik ó w . O m ó w io n y c h w n ic h z o sta ło 149 p o je d y n c z y c h p o z y c ji k s ią ż k o w y c h , 49 n u m e r ó w c z a so p ism p o św ię c o n y c h te m a ty c e m o r a l n e j o ra z z a p re z e n to w a n o 50 s p r a w o z d a ń z w ię k s z e j ilo ści p u b lik a c ji o z b li żo n ej p ro b le m a ty c e . S p ra w o z d a ń ze z ja z d ó w , sy m p o z jó w i s p o tk a ń n a u k o w y c h k r a jo w y c h u k a z a ło się 51, z a g ra n ic z n y c h zaś 47. S p ra w o z d a ń o g ó ln ie js z e j n a tu r y z k r a j u b y ło 18, z z a g ra n ic y 16, o m ó w ie ń w y p o w ie d z i p a p ie s k ic h i in n y c h d o k u m e n tó w k o ś c ie ln y c h 70, w s p o m n ie ń o z m a r ły c h 7. P o w y ższe lic z b y d ość d o b itn ie ś w ia d c z ą o p o w a ż n y m ł a d u n k u tr e ś c i in f o r m a c y jn e j z a w a r te j n a s tr o n a c h b iu le ty n u .

I m p o n u ją c o , w ja k im ś se n sie , p r z e d s ta w ia się lic z b a p is z ą c y c h w b iu le ty n ie a u to r ó w , k tó r y c h w su m ie b y ło 52. Z teg o o p u b lik o w a li: k s. J. B a j d a — 74 a r ty k u lik ó w , k s. T. S ik o r s k i — 49, k s. J . P ry s z m o n t — 44, ks: Z. T el-, n e r t — 41, o. J a n W ic h ro w ic z O P — 31, k s. J . K o w a ls k i — 18, k s. H. J u r o s S D S — 17, k s. A. M a rc o l — 16, o. E. K a c z y ń s k i O P — 15, k s. A. M ło te k — 15, k s. I. K a łu c k i C SSR. — 11, b p . J . N o w a k — 10, k s. A. D z iu b a ■— 8, k s. F. C -reniuk, k s. Z , S a re ło SA C i śp. k s. S. W ite k po 7, k s , J. Ł a c h — 6, ks. B. I n l e n d e r i k s. T ro s k a po 5, k s. J . B e re z iń s k i — 4, k s. J. C h ło p e k S J, k s. S. R o sik , k s. J . T e iu s i ks. S. U r b a ń s k i po 3, k s. F. B o g d a n S A Ç , k s. W. B ołoz C S S R , k s. S. K o rn a s , k s. S. O le jn ik , k s. T. Ś lip k o S J, k s. A. S w ią tc z a k po 2 o ra z 22 a u to r ó w p o je d n y m o p ra c o w a n iu .

P o w y ż sz a lis ta a u to r ó w d o b itn ie p o k a z u je , że p r a c ą w b iu le ty n ie o b ję to w ie lu p o ls k ic h m o ra lis tó w . D o w o d zi to ic h z a in te r e s o w a n ia i z a a n g a ż o w a n ia . D la n ie k tó ry c h , z w ła sz c z a m ło d sz y c h , d a w a ł o n o k a z ję do d e b iu tu , s ta n o w ił 5*

(5)

B IU L E T Y N T E O L O G IC Z N O M O R A L N Y

d o b ry b o d ziec do p is a n ia , a ta k ż e do d o s k o n a le n ia się w rz e m io śle p is a rs k im . A w ię c i to m o ż n a z a lic z y ć do sw eg o r o d z a ju o sią g n ię ć b iu le ty n u .

N a ty m m ie js c u p r a g n ą łb y m w s z y s tk im kolegom ·—a u to r o m p is z ą c y m w b iu le ty n ie , w y ra z ić n a p r a w d ę g łę b o k ą w d z ię c z n o ść z a ic h c h ę tn ą i o f i a r n ą w s p ó łp ra c ę . S ło w a je d n a k sz czeg ó ln ie s e rd e c z n e j p o d z ię k i k ie r u ję do ty c h k o le g ó w , k tó r z y p r z o d u ją w p rz y g o to w y w a n iu e la b o r a tó w n a ła m y b iu le ty n u . P rz e z w y c ię ż a ją c często ro z m a ite tr u d n o ś c i, n ie r z a d k o z d u ż y m p o ś w ię c e n ie m i o fia rn o ś c ią , s t a r a li się d o s ta rc z a ć o p ra c o w a n ia w w y z n a c z o n y m te r m in ie . Im to p rz e d e w s z y s tk im z a w d z ię c z a b iu l e ty n sw e is tn ie n ie . N a le ż y z a z n a c z y ć , że p rz e z d w a d z ie ś c ia l a t a n i r a z u się n ie z d a rz y ło , b y z a b r a k ło go w k w a r ta l n ik u , g d y ty lk o b y ło d la n ie g o m ie jsc e .

W y p a d a ró w n ie ż p o d z ię k o w a ć se rd e c z n ie z a c ie p łe sło w a z a c h ę ty i p o d tr z y m a n ia n a d u c h u n a p o c z ą tk u r e d a g o w a n ia b iu le ty n u ze s tr o n y b p a d r. S. S m o le ń sk ie g o , k s . p ro f . d r. h a b . S. O le jn ik a i k s. d r. B. In le n d e r a . P o d o b n ie w d z ię c z n o ść n a le ż y się k s. doc. d r. h a b . F . G re n iu k o w i, k s. doc. d r. h a b . H . J u r o s o w i S D S i śp. k s. p ro f. d r. h a b . S. W itk o w i, k tó r z y g o rą c o p o p a r li m y ś l o w y d a w a n iu b iu le ty n u , a u je g o p o c z ą tk ó w p rz y b r a k u m a

t e r ia ł u s a m i n ie r a z w p o ś p ie c h u s t a r a li się d o s ta rc z y ć o p ra c o w a n ia . O so b n a w d z ię c z n o ść n a le ż y się w re s z c ie n a c z e ln e m u r e d a k to r o w i „ C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a ” k s. p ro f. d r. H. B o g a c k ie m u S J za ła s k a w e u ż y c z e n ie ła m ó w k w a r ta l n ik a , z a z a c h ę tę i o śm ie le n ie p rz y in ic jo w a n iu re d a g o w a n ia i w re s z c ie za c ie rp liw o ś ć i ży czliw o ść p rz e z c a ły czas w s p ó łp ra c y .

Z a m y k a ją c to p o d s u m o w a n ie n a le ż y życzyć, b y b iu le ty n n ie ty lk o b y ł d a le j p u b lik o w a n y , b y o p ra c o w y w a n ie jeg o by ło c o ra z d o sk o n a lsz e , co z w ię k sz y jeg o p rz y d a tn o ś ć i p o ży tec zn o ść. P o m o c n e w ty m m o g ą b y ć d o ty c h c z a s o w e d o ś w ia d c z e n ia . A m oże s ta n ie się b iu le ty n in s p ir a c ją do ro z b u d o w a n ia go w p o je d y n c z e z e sz y ty ja k ie g o ś c z a so p ism a , p o św ię c o n e te m a ty c e te o lo g ic z n o m o ra ln e j, lu b , co w ię c e j, do z a in ic jo w a n ia w y d a w a n ia , ch o ćb y b a rd z o sk ro m n e g o , p e rio d y k u tr a k tu ją c e g o o te j p ro b le m a ty c e , w z g lę d n ie w p o łą c z e n iu z o p ra c o w y w a n ie m z a g a d n ie ń p r a k ty c z n y c h z p o g ra n ic z a . N o w e m u r e d a k to r o w i życzę, b y w n ió s ł n o w y z a p a ł, n o w e id e e i p o m y sły i r o z w ija ł je tw ó rc z o , b y u m ia ł z n a le ź ć i w y k s z ta łc ić c e n io n y c h w s p ó ł p r a c o w n ik ó w i b y p r a c a n a d re d a g o w a n ie m b iu le ty n u p rz y n io s ła m u d u żo s a ty s fa k c ji.

k s . J a n P r y s z m o n t , W a r s z a w a

2. S p . k s. p ro f. S ta n is ła w W ite k (1924—1987)

Z p o c z ą tk ie m 1987 r. p o ls k a te o lo g ia m o r a ln a , sz czeg ó ln ie z aś je j ś r o d o w isk o z w ią z a n e z K a to lic k im U n iw e r s y te te m w L u b lin ie , p o n io sło b o le s n ą s t r a tę . J e s t n ią ś m ie rć k s. p ro f. S ta n is ła w a W itk a , k tó r a n a s tą p iła d n ia 6 s ty c z n ia 1987 r. w s z p ita lu r e jo n o w y m w M ielcu , n a s k u te k z a to r u w m ó z g u , po o k re s ie c ię ż k ie j c h o ro b y se rc a , ja k ie j Z m a r ły u le g ł w m a j u p o p rz e d n ieg o ro k u . B y ła to ś m ie rć z a s k a k u ją c a z w ła sz c z a se k c ję te o lo g ii m o r a ln e j K U L s z y k u ją c e j się do o b c h o d ó w 2 5 -lecia p r a c y n a u k o w e j z m a rłe g o w te jż e u c z e ln i.

S p o łeczn o ść u n iw e r s y te c k a p o ż e g n a ła z m a rłe g o u ro c z y s tą M szą św . ż a ło b n ą , o d p ra w io n ą w d n iu 8 s ty c z n ia w k o śc ie le a k a d e m ic k im o ra z lic z n y m u d z ia łe m w s a m y c h u ro c z y s to ś c ia c h p o g rz e b o w y c h w d n iu n a s tę p n y m , w r o d z in n e j p a r a f ii z m a rłe g o w M ielcu . U ro c z y sto śc io m ty m p rz e w o d n ic z y ł p a s te rz d ie c e z ji ta r n o w s k ie j b p J . A b le w ic z w r a z ze s w y m b is k u p e m p o m o c n ic z y m W . B o b o w s k im , p rz y lic z n y m u d z ia le d u c h o w ie ń s tw a i w ie rn y c h , w ty m ta k ż e o fic ja ln e j d e le g a c ji z P a p ie s k ie g o W y d z ia łu T e o lo g iczn eg o w e W ro c ła w iu . C ia ło z m a rłe g o z o sta ło p o c h o w a n e w g ro b ie r o d z in n y m n a c m e n ta r z u k o m u n a ln y m w M ielcu .

(6)

łę p o w sz e c h n ą . Je sz c z e p rz e d w y b u c h e m I I w o jn y ś w ia to w e j u k o ń c z y ł 3 k la s y g im n a z ju m o g ó ln o k s z ta łc ą c e g o w M ie lc u i T a rn o w ie . P o d c z a s o k u p a c ji p r a c o w a ł ja k o r o b o tn ik fiz y c z n y w z a k ła d a c h z b ro je n io w y c h . Po w y z w o le n iu z o s ta ł p o w o ła n y do o d b y c ia s łu ż b y w o js k o w e j, w r a m a c h k tó r e j, p o u k o ń c z e n iu I O fic e r s k ie j S zk o ły P ie c h o ty , w y p e łn ia ł sw e o b o w ią z k i żoł n ie r s k ie w W o js k a c h O c h ro n y P o g ra n ic z a w re jo n ie S zczecin a. Ś w ia d e c tw o d o jr z a ło ś c i u z y s k a ł w ty m m ie śc ie w 1946 r. Z d e m o b iliz o w a n y n a w ła s n ą p ro ś b ą w 1946 r . w s tą p ił do S e m in a r iu m D u c h o w n e g o w T a rn o w ie . P o u k o ń c z e n iu ta m ż e I n s ty tu t u T eo lo g iczn eg o , a z a ra z e m W y d z ia łu T eo lo g iczn eg o U J w K ra k o w ie ze s to p n ie m m a g is tr a te o lo g ii, o tr z y m a ł św ię c e n ia k a p ła ń s k ie w 1951 r. W la t a c h 1951— 1953 p ra c o w a ł ja k o w ik a r iu s z w p a r a f ia c h w ro d z in n y m M ie lc u o ra z L u b c z y k. J a s ła . O d je s ie n i 1953 r. p o d ją ł s tu d ia n a s e k c ji te o lo g ii m o r a ln e j W y d z ia łu T eo lo g iczn eg o K U L , n a k tó r y m u z y s k a ł w 1956 r. d o k to r a t n a p o d s ta w ie r o z p r a w y n a p is a n e j p o d k ie r u n k ie m p ro f. J . K e lle r a p t. P r z y j a ź ń w ś w i e t l e n a u k i ś w i ę t e g o T o m a s z a z A k w i n u . P rz e z k o le jn y r o k p o g łę b ia ł sw e s tu d ia w L u b lin ie k o r z y s ta ją c z c z a su w o ln e g o p o z o sta w io n e g o m u do d y sp o z y c ji p rz e z d ie c e z ję . W 1957 r. o b ją ł s ta n o w is k o r e k t o r a N iższego S e m in a r iu m D u ch o w n e g o w T a rn o w ie . W p r a c y w y c h o w a w c z e j w y k o rz y s ty w a ł sw e d o ś w ia d c z e n ia w y n ie s io n e z o k re s u p r a c y w c h a r a k te r z e z w y k łe g o ro b o tn ik a fa b r y c z n e g o i o d b y w a n ia s łu ż b y w o js k o w e j, o d z n a c z a ją c się z a m iło w a n ie m do p r z e s tr z e g a n ia d y s c y p lin y , s ta w ia n ie m s u r o w y c h w y m a g a ń z a ró w n o so b ie s a m e m u , ja k i sw o im w y c h o w a n k o m . O d je s ie n i 1958 r. ro z p o c z ą ł p ra c ę ja k o o jciec d u c h o w n y k le r y k ó w i w y k ła d o w c a te o lo g ii m o r a ln e j o ra z a s c e ty c z n e j w A r c y b is k u p im S e m in a r iu m D u c h o w n y m w e W ro c ła w iu . N a g ro m a d z o n e w ty m o k re s ie d o ś w ia d c z e n ia i m a te r i a ły z a o w o c o w a ły p ó ź n ie j w c h ę tn ie p o d e jm o w a n e j p r a c y ja k o re k o le k c jo n is ta , k a z n o d z ie ja , k o n f e r e n c jo n is ta w ró ż n y c h o ś r o d k a c h P o ls k i, a ta k ż e w p o s ta c i s ta łe j sk ło n n o ś c i do in te r e s o w a n ia się p r o b le m a m i ż y c ia w e w n ę trz n e g o , czego w y r a z e m je s t je d n a z jeg o o s ta tn ic h w ię k s z y c h p u b lik a c ji n a u k o w y c h .

Z p o c z ą tk ie m ro k u a k a d . 1962/63 z o s ta ł z a a n g a ż o w a n y w K U L ja k o a d iu n k t p rz y K a te d r z e T e o lo g ii M o r a ln e j S zczeg ó ło w ej. P rz e w ó d h a b ilit a c y j n y w z a k re s ie u p r a w ia n e j p rz e z sie b ie d y s c y p lin y p rz e p r o w a d z ił w 1967 r. n a p o d s ta w ie ro z p r a w y p t. N a t u r a p o k o r y . S t u d i u m t o m i s t y c z n e . O b ie r o z  p r a w y , d o k to r s k a i h a b ilita c y jn a , n ie z o s ta ły o p u b lik o w a n e o d rę b n ie . Ic h i s to t n e w y n ik i są u d o s tę p n io n e w p o s ta c i fr a g m e n tó w , d r u k o w a n y c h ja k o o d r ę b n e a r ty k u ły , g łó w n ie n a ła m a c h „ R o c z n ik ó w T e o lo g ic z n o -K a n o n ic z n y c h K U L ” .

P o u z y s k a n iu w 1970 r. d o c e n tu r y z o s ta ł k ie r o w n ik ie m K a te d r y T eo lo g ii M o r a ln e j S zczeg ó ło w ej, po o d e jś c iu zaś n a e m e r y tu r ę k s. p ro f. W. P o p la tk a p e łn ił w la t a c h 1976— 1979 i 1983— 1986 f u n k c j ę k ie r o w n ik a s e k c ji te o lo g ii m o r a ln e j. K o le jn y a w a n s n a u k o w y u z y s k a ł 6 X I 1978 w p o s ta c i p rz y z n a n ia m u t y t u ł u p ro f e s o ra n a d z w y c z a jn e g o . W o s ta tn ic h m ie s ią c a c h p rz e d ś m ie r c ią b y ła a k tu a l n ą s p r a w a jeg o u z w y c z a jn ie n ia .

Z in n y c h f u n k c j i z m a rłe g o n a le ż y z a s y g n a liz o w a ć p e łn ie n ie p rz e z p e w ie n c zas o b o w ią z k ó w r e d a k t o r a d z ia łu „T e o lo g ia ż y c ia w e w n ę tr z n e g o ” , a do ś m ie rc i d z ia łu „T e o lo g ia m o r a ln a ” w R e d a k c ji E n c y k lo p e d ii K a to lic k ie j K U L . K r ó tk o b y ł p ro d z ie k a n e m W y d z ia łu T e o lo g ic z n e g o K U L , a p rz e z to c z ło n k ie m s e n a tu te jż e u c z e ln i. P e łn ił ta k ż e f u n k c ję w ic e p rz e w o d n ic z ą c e g o s e k c ji te o lo g ó w m o r a lis tó w p o ls k ic h . B y ł c z ło n k ie m c z y n n y m T o w a r z y s tw a N a u k o w e g o K U L , w k tó r y m p e łn ił p rz e z p e w ie n o k re s f u n k c ję p rz e w o d n ic z ą c e g o W y d z ia łu T e o lo g ic z n o -K a n o n ic z n e g o . O d p o c z ą tk ó w p r a c y w K U L b y ł c z ło n k ie m k o m ite tu re d a k c y jn e g o z e sz y tu m o ra ln e g o „ R o c z n ik ó w T e o lo g ic z n o -K a n o n ic z n y c h K U L ” o ra z m ię d z y n a ro d o w e g o c z a so p ism a „ C o n c iliu m ” . B y ł ta k ż e c z ło n k ie m z e s p o łu k o n s u lto r ó w I n s t y t u t u im . J a n a P a w ła I I p rz y K U L .

W o k re s ie p r a c y w K U L o d b y ł sz e re g p o d ró ż y n a u k o w y c h i k r a j o z n a w

(7)

czych. N a w ią z a ł k o n ta k ty z te o lo g a m i m o r a lis ta m i w o ś ro d k a c h n a u k o w y c h A u s tr ii, F r a n c ji, R F N , B elgii, H o la n d ii, W łoch, J u g o s ła w ii, W ę g ie r i S ło w a c ji lic z ą c n a ic h w s p ó łp r a c ę i w y m ia n ę p o g lą d ó w . Z w ie lu z n im i p o z o s ta w a ł w śc iś le js z y c h k o n ta k ta c h w p o s ta c i w y m ia n y k o re s p o n d e n c ji. Z w ie d z ił G re c ję , Iz r a e l (Z iem ię Ś w ię tą ), T u n e z ję , In d ie , T a jla n d ię o ra z M ongolię. P o d ró ż e te tr a k to w a ł ja k o o k a z ję o b s e r w a c ji w a r u n k ó w ż y c ia i k u ltu r y o d w ie d z a n y c h k r a jó w , a to ze w z g lę d u n a sw e z a in te r e s o w a n ia b o g a tą ró ż n o r o d n o ś c ią z ja w is k m o r a ln y c h i k u ltu ro w y c h .

W ży c iu p r y w a tn y m b y ł b lisk o z w ią z a n y ze sw ą ro d z in ą , zw ła sz c z a r o d z e ń s tw e m , w ś ró d k tó re g o n a jc h ę tn ie j s p ę d z a ł sw e w a k a c je i m ia ł d o g o d n e w a r u n k i p r a c y n a u k o w e j, w p o s ta c i d o d a tk o w e g o , p o z a L u b lin e m , m ie s z k a n ia . Z m a rły o d z n a c z a ł się s k ro m n o ś c ią w y m a g a ń , z a ró w n o w u rz ą d z e n iu m ie s z k a n ia , ja k d o b o rz e sp o s o b u u b ie r a n ia się, do czego n ie p r z y k ła d a ł z u p e łn ie w a g i. Z z a m iło w a n ie m o g lą d a ł film y , k tó r e tr a k to w a ł ja k o d o d a tk o w e źró d ło sw y c h p r z e m y ś le ń i z n a jo m o śc i p r o b le m a ty k i z ja w is k m o r a ln y c h , p o tr z e b n e j do le p sz e j z n a jo m o śc i w sp ó łc z e sn e g o cz ło w ie k a . U w a ż a ł się za w y ją tk o w o d o b rz e z n a ją c e g o ży cie w sp ó łc z e sn e , p o w o łu ją c się c h ę tn ie n a sw e d o ś w ia d c z e n ia ja k o r o b o tn ik a i ż o łn ie rz a . B y ł n a d z w y c z a j p ra c o w ity . S zcze g ó ln ą w a g ę p rz y w ią z y w a ł do z n a jo m o śc i ję z y k ó w o b c y c h i le k t u r y ta k ż e u tw o ró w lite r a c k ic h . D o c e n ia ł w a g ę i z n a c z e n ie u k ła d u p o rz ą d k u d n ia i sw y c h z a ję ć . S p ra w o m ty m p o św ię c a ł sto s u n k o w o d u żo u w a g i w p o z o s ta w io n y c h d w ó c h to m a c h sw eg o D z i e n n i k a z la t 1962— 1986 (w A rc h iw u m K u r ii T a r  n o w sk ie j). D z ie n n ik te n p is a ł b a rd z o s t a r a n n ie do o s ta tn ic h d n i sw ego życia, w ty m w s p o re j części, z w ła sz c z a w la ta c h 1962— 1965, z z a s to s o w a n ie m w ła sn eg o s p e c ja ln e g o sz y fru , tr u d n e g o o b ecn ie do o d c z y ta n ia .

B y ł bez re s z ty o d d a n y sw e j p ra c y n a u k o w e j i d y d a k ty c z n e j, k tó r e j p o św ię c ił w s z y s tk ie sw e siły , czas i m o żliw o ści. O k a z a ł się w- ty m ty ta n e m g o d n y m n a jw y ż sz e g o u z n a n ia . Ś w ia d c z ą o ty m p o z o sta w io n e po so b ie p u b li k a c je , w p o s ta c i m o n o g r a fii i a r ty k u łó w o ra z m n ó s tw o w y c ią g ó w , n o ta te k , sz k ic ó w i n a g ro m a d z o n y c h m a te r ia łó w n a u k o w y c h . B y ł to je d n a k ż e ty ta n o s a m o tn io n y . J a k k o lw ie k d o c e n ia ł ro lę i z n a c z e n ie o ra z k o n ie c z n o ść p ra c y z e sp o ło w e j, je d n a k ż e w sw y m p e rf e k c jo n iz m ie o so b isty m n ie w id z ia ł m o ż li w o śc i k o n k r e tn e j r e a liz a c ji ty c h w y m a g a ń . W r e z u lta c ie n ie d o c z e k a ł się p rz y sw e j k a te d r z e w y c h o w a n y c h p rz e z sie b ie n a s tę p c ó w , w y c o fa ł się z r e a liz a c ji w s p ó ln ie ro z p o c z ę ty c h dzieł, w y m ó w ił w s p ó łp r a c ę z o g ó ln o p o lsk ą s e k c ją te o lo g ó w m o r a lis tó w . B y ł sz c zeg ó ln ie u w ra ż liw io n y n a o p in ie o w a rto ś c i s w y c h p u b lik a c ji. W sw y m „ D z ie n n ik u ” c h ę tn ie n o to w a ł w s z y s tk ie g ło sy p o z y ty w n e . T r u d n o m u b y ło je d n a k ż e p o g o d zić się z n a tu r a ln y m p lu r a liz m e m o cen i p o s ta w w ty m w z g lę d z ie . N a te m a t te n p is a ł n a s t ę p u j ą co: „ Z d a je się, że m o im lo sem je s t w n a u c e iść s a m o tn ie — p rz o d e m , to r u ją c d ro g ę in n y m . T o z m u s z a m n ie , b y zgodzić się z f a k te m o gólnego n ie z r o z u m ie n ia i u n ie w ra ż liw ić się n a lu d z k ie o p in ie ” („ D z ie n n ik ” t. 2, 1970 r., 22 D). W k o n ta k ta c h to w a rz y s k ic h i n a u k o w y c h b y ł c z ło w ie k ie m u s ta w ic z n ie oży w ia ją c y m d y s k u s je i w y p o w ie d z i. S z u k a ł s ta le w y m ia n y p o g lą d ó w , ja k k o l w ie k sa m n ie b y ł s k ło n n y do p rz y jm o w a n ia r a c j i in n y c h . L ic z n e je g o z a p is k i w „ D z ie n n ik u ” ś w ia d c z ą o ty m , iż z d a w a ł so b ie z te g o s p r a w ę i cią g le p o s ta n a w i a ł z m ie n ić sw o ją p o s ta w ę w ty m w zg lęd zie. K s. S t, W ite k b y ł n a u k o w c e m tw ó rc z y m . C h ę tn ie p o d e jm o w a ł z a g a d n ie n ia d y s k u s y jn e i o ry g in a ln e . Ś w ia d c z ą o ty m c h o ć b y d w a a r t y k u ły : N a r u  s z e n i e p o r z ą d k u m o r a l n e g o a te o lo g ic z n e r o z r ó ż n i e n ie g r z e c h ó w , w k tó r y m o p o w ie d z ia ł się za k o n tr o w e r s y jn y m p o d z ia łe m g rz e c h ó w p o w sz e d n ic h n a c ię ż k ie i le k k ie o ra z Z a s t o s o w a n i e c y b e r n e t y k i w te ologii m o r a l n e j . W y ra  z e m z a in te re s o w a ń z m a rłe g o w d z ie d z in ie te o lo g ii ży cia w e w n ę trz n e g o , .w ty m s a k r a m e n ta ln e g o , są z w ła sz c z a d w ie jeg o m o n o g ra fie : S a k r a m e n t

p o j e d n a n i a i T e o lo g i a ż y c i a d u c h o w e g o , po części ta k ż e M iłość c h r z e ś c i j a ń  s k a w ż y c i u c z ł o w i e k a . J e g o z a m ie rz e n ie m b y ło s ta le p o d tr z y m y w a n e p rz e k o 

n a n ie o k o n ie c z n o śc i o p ra c o w a n ia p o d rę c z n ik a te o lo g ii m o r a ln e j. Z n a la z ło

(8)

o n o w y r a z w p o s ta c i: T e o lo g i a m o r a l n a f u n d a m e n t a l n a , cz. 1— 2f o ra z w C h r z e 

ś c i j a ń s k a w i z j a m o ra ln o ś c i. W tr a k c ie d r u k u je s t p o d rę c z n ik d la d u s z p a 

s te r z y p t. D u s z p a s t e r s t w o w k o n fe s j o n a l e .

D z ie d z in ą szczeg ó ln eg o z a in te r e s o w a n ia k s. S. W itk a b y ły z ja w is k a m o r a ln e w w y m ia r z e k u ltu r o w y m i h is to ry c z n y m . P r o je k to w a ł z teg o z a k re s u d w u to m o w ą m o n o g ra fię pt. K u l t u r a m o r a l n a n a r o d u p ols kie go. M a sz y n o p is to m u p ie rw s z e g o z o s ta ł ju ż zło żo n y w w y d a w n ic tw ie O D iSS. T o m d ru g i b y ł w tr a k c ie p rz y g o to w y w a n ia , a p r o b le m a ty k a t a m o m a w ia n a b y ła p rz e d m io te m jeg o o s ta tn io p ro w a d z o n y c h w y k ła d ó w m o n o g ra fic z n y c h n a k u r s ie w y ż sz y m se k c ji te o lo g ii m o r a ln e j.

Z m a r ły k s. p ro f. S. W ite k m ia ł b a rd z o in te r e s u ją c e p la n y n a p rzy szło ść. D a w a ł im w y ra z n ie je d n o k r o tn ie w ro z m o w a c h ze w s p ó łp r a c o w n ik a m i se k c ji o ra z n a m a r g in e s ie sw y c h w y k ła d ó w . U tr w a lił je ta k ż e w sw y m D z i e n n i k u , w k tó r y m p is a ł: „Po d y s k u s ja c h (...) m a m p r o je k t:

— do 65 r o k u ży cia : p is a ć h is to rię id e i m o r a ln y c h , w y d a ć T M szczeg ó ło w ą, p o d rę c z n ik d la sp o w ie d n . 2 części, p rz y g o to w a ć to m 2— 4 TM ,

— od 65— 70 r. o p ra c o w a ć i w y d a ć T M p o d rę c z n ik (na ty p o lo g ii),

— n a e m e r y tu r ę z o sta w ić H is t o r ię k u l t u r m o r a l n y c h i m a łą te o lo g ię m o r a ln ą ”

(D z i e n n ik , t. 2, 1979 r. 14 D).

S ta ło się je d n a k ż e in a c z e j. „D ro g i m o je n ie są d ro g a m i w a s z y m i”.

ks. F r a n c i s z e k G r e n i u k , L u b l i n

3. P r o f e s o r R e n é C o ste w A T K

K s. p ro f, d r R e n é C o ste z T u lu z y p rz y o k a z ji p o b y tu w K a to lic k im U n i w e rs y te c ie L u b e ls k im , g d zie w y g ło sił r e f e r a t p t. Dla czego teologia w y z w o l e 

n i a nie w y z w a l a ? w d n iu 21 i 22 m a ja 1986 r. p rz e b y w a ł w A k a d e m ii T e o lo 

g ii K a to lic k ie j w W a rs z a w ie . S e rd e c z n ie tu p o w ita n y i p rz y jm o w a n y p rz e z w ła d z e u c z e ln i i ks. p ro f. d r. h a b . S. O le jn ik a , in s p ir a t o r a o w e j w iz y ty , s p o tk a ł się z p ra c o w n ik a m i n a u k o w y m i i s tu d e n ta m i. S p o tk a n ia te m ia ły c h a r a k t e r s w o b o d n e j n a u k o w e j d y s k u s ji, w czasie k tó r e j g o ścio w i z F r a n c ji s ta w ia n o ró ż n e p y ta n ia , d o ty c z ą c e g łó w n ie te o lo g ii w y z w o le n ia .

O d p o w ie d z i k s. R. C o ste ’a n a s k ie ro w a n e do n ieg o p y ta n ia s k u p ia ły się w o k ó ł z a s a d n ic z y c h p ro b le m ó w , a m ia n o w ic ie : g en e z y te o lo g ii w y z w o le n ia , d o p u sz c z a ln o śc i u ż y c ia siły w o s ta te c z n y c h s y tu a c ja c h o ra z w p ły w u te o lo g ó w f r a n c u s k ic h n a r e d a k c ję d ru g ie j in s tr u k c j i K o n g re g a c ji do S p r a w N a u k i W ia ry O c h r z e ś c i j a ń s k i e j w o ln o ś c i i w y z w o l e n i u .

T e o lo g ia w y z w o le n ia p o w s ta ła w A m e ry c e Ł a c iń s k ie j w k o ń c u la t sz e ść d z ie s ią ty c h . G e n e z a je j w ią ż e się śc iśle z I I K o n fe re n c ją G e n e r a ln ą E p is k o p a tu A m e ry k i Ł a c iń s k ie j, k tó r a o d b y ła się 1968 r. w M e d e llin (K o lu m b ia). W y n ik ie m je j o b ra d b y ł d o k u m e n t pod c h a r a k te r y s ty c z n y m ty tu łe m : K o 

śc iół i w y z w o l e n i e c z ł o w i e k a . P o d k re ś la n o w n im o d p o w ie d z ia ln o ść K o ścio ła

z a s y tu a c ję m ie s z k a ń c ó w n a ty m k o n ty n e n c ie , o d p o w ie d z ia ln o ść w y n ik a ją c ą z w ia r y b ę d ą c e j k r y te r iu m , w e d łu g k tó re g o w in n y b y ć k s z ta łto w a n e w s z y s tk ie s to s u n k i lu d z k ie . P o d w p ły w e m teg o w ła ś n ie d o k u m e n tu g ru p a te o lo g ó w w 1970 r. w y d a ła w s p ó ln ie to m s tu d ió w , w k tó r y m p o ja w iła się k o n c e p c ja te o lo g ii w y z w o le n ia . P o c h o d z i o n a g łó w n ie od d w ó c h te o lo g ó w G u s ta v o G u t i e r r e z a i L e o n a rd o В o f f a, b ę d ą c y c h p od w y ra ź n y m w p ły w e m a u to r ó w e u ro p e js k ic h , a ta k ż e p ó łn o c n o a m e ry k a ń s k ic h .

G. G u tie r re z , w y k s z ta łc o n y w E u ro p ie , z a p o z n a ł się z tzw . „ te o lo g ią p o lity c z n ą ” J. B. M etza, s ta n o w ią c ą p ró b ę o k re ś le n ia s to s u n k u K o śc io ła do p o lity k i w n o w e j, p o so b o ro w e j s y tu a c ji. S w o isty w p ły w n a n ieg o w y w a rli ta k ż e K . R a h n e r i J . M o ltm a n n o ra z m a r k s iś c i E. B lo ch i R. G a ra u d y . D la G u tie r r e z a c a ła te o lo g ia e u r o p e js k a b y ła z a b a rd z o te o r e ty c z n a , z b y t je d n o s tr o n n ie s k u p io n a w o k ó ł r e f le k s ji n a d w ie rn o ś c ią m y ś li o b ja w io n e j, p o d czas g d y C h ry s tu s p rz e d e w s z y s tk im z a le c a ł żyć m o cą sw ej E w a n g e lii. D la te g o n o w a te o lo g ia , w e d łu g n ie g o te o lo g ia ro d z ą c a się n a k o n ty n e n c ie la t y n o

(9)

a m e r y k a ń s k im , p o w in n a b y ć p r a k ty c z n ą r e f le k s j ą d o ty c z ą c ą teg o , ja k lu d z ie m a ją p rz y jm o w a ć S ło w o B oże, b y m o g li n im k ie r o w a ć się w sw o im życiu. T e o lo g ię d o ty c h c z a so w ą p o z b a w io n ą w y m ia r u p ra k ty c z n e g o , czy li w isto c ie rz e c z y — p o lity c z n e g o , u w a ż a o n za „ id e a lis ty c z n ą ” i p o tę p ia ja k o n ie r e a ln ą lu b u w a ż a za n a rz ę d z ie u tr z y m y w a n ia c ie m ię ż y c ie li u w ła d z y . Z d a n ie m jeg o w c h rz e ś c ija ń s k im n a u c z a n iu k ła d z io n o za d u ż y n a c is k n a a s p e k t in d y w id u a ln e g o w y z w o le n ia , co u s u w a ło w cie ń jeg o sp o łe c z n y w y m ia r , k tó r y w y d a je się m u b a rd z ie j is to tn y . W k o n s e k w e n c ji rz e c z y w is te w y z w o le n ie r e a l i z u je się z a w sz e w ś ro d o w is k u s o c jo -e k o n o m ic z n y m , k tó r e w a r u n k u je zd o b y cie „ w o ln o śc i o d ” i „w o ln o śc i d o ” b u d o w a n ia w ła s n e j h is to rii. D o p ie ro w te d y , w e d łu g G. G u tie r re z a , b ę d z ie m o ż liw e b u d o w a n ie n o w e j ja k o ś c i lu d z k ie g o w s p ó ło b y c ia w y ra ż a ją c e g o się w b r a te r s tw ie .

L e o n a rd o B o ff n a n o w o p rz e m y ś la ł p o d s ta w y w ia r y w k o n te k ś c ie d o św ia d c z e ń p o łu d n io w o a m e ry k a ń s k ic h . P o d ją ł p ró b ę n o w eg o o d c z y ta n ia c h r z e ś c ija ń s tw a p o p rz e z p r y z m a t p e w n y c h z a sa d u z n a n y c h za f u n d a m e n t d la in t e r p r e t a c j i w ia r y . G ło si w n ic h m ię d z y in n y m i: p r y m a t r e f le k s j i n a d czło w ie k ie m w s to s u n k u do r e f le k s ji n a d K o śc io łe m , p r y m a t teg o , co u to p ijn e , n a d ty m co fa k ty c z n e , p r y m a t w y m ia r u sp o łeczn eg o n a d o so b o w y m (in d y w id u a ln y m ). W k o n c e p c ji te j n ie tr u d n o d o strz e c z a u fa n ie do tzw . „ a n a liz y m a r k s is to w s k ie j”, k tó r ą o n c h c ia łb y z a sto so w a ć do o p is u i d ia g n o z y s y tu a c ji sp o łe c z n e j i p o lity c z n e j A m e ry k i P o łu d n io w e j.

N a s tę p n ie p ro f. C o ste p rz y p o m n ia ł d w a d o k u m e n ty S to lic y A p o sto lsk ie j d o ty c z ą c e te o lo g ii w y z w o le n ia z w a n e I i I I I n s tr u k c j ą . P ie rw s z a , k tó r a d o ty c z y ła „ n ie k tó ry c h a s p e k tó w te o lo g ii w y z w o le n ia ”, w y w o ła ła lic z n e k o n tr o w e r s je . N ie m o ż n a je j je d n a k o d c z y ty w a ć ja k o p o tę p ie n ia całe g o n u r t u , a le je d y n ie ja k o d o m a g a n ie się z a c h o w a n ia z g o d n o ści d o k tr y n y g ło szo n ej p rz e z te o lo g ó w w y z w o le n ia z n a u k ą e w a n g e lic z n ą . D ru g a zaś z a w ie ra p e łn y w y k ła d c h rz e ś c ija ń s k ie g o ro z u m ie n ia w o ln o śc i i w y z w o le n ia . W o ln o ść n ie je s t d e c y z ją c z y n ie n ia c z e g o k o lw ie k , a le p o w in n a by ć w c z ło w ie k u d e c y z ją w y b o ru d o b ra , w k tó r y m je d y n ie m oże zn a le ź ć o n szczęście. D o b ro z a te m s ta n o w i cel w o ln o ści. In a c z e j w o ln o ść ro z u m ie m a r k s iz m , g d y ż d la n ieg o czło w ie k je s t w y tw o re m s t r u k t u r sp o łe c z n y c h . W n a u c e c h rz e ś c ija ń s k ie j n a to m ia s t c z ło w ie k je s t s tw o r z o n y n a o b ra z i p o d o b ie ń s tw o B oga. T e o d m ie n n e p u n k ty w id z e n ia c z ło w ie k a le ż ą u p o d s ta w ro z u m ie n ia s p r a w y w y z w o le n ia . D la c h rz e ś c ija n in a „ w y z w o le n ie ” o z n acza p rz e d e w s z y s tk im w y z w o le n ie od g rz e ch u , a d o p ie ro w d a ls z e j k o le jn o ś c i w y z w o le n ie o d n ie s p ra w ie d liw y c h s t r u k tu r . C z ło w ie k m u s i b y ć w p ie r w u le c z o n y od w e w n ą tr z , w sw o im se rc u , k tó r e to u z d ro w ie n ie z n a jd z ie sw ó j w y r a z w b u d o w a n iu ś w ia ta b a rd z ie j s p r a w ie d li w ego. O b o w ią z k ie m k a ż d e g o c h r z e ś c ija n in a je s t p o d ję c ie w y s iłk u s tw o r z e n ia b a rd z ie j lu d z k ic h w a r u n k ó w ży cia , d a n ia sp o łe c z e ń s tw u m o ż liw o śc i lep szeg o u r z e c z y w is tn ie n ia c z ło w ie c z e ń stw a .

P r o f e s o r C o ste w y ja ś n ia ją c z a g a d n ie n ie d o p u sz c z a ln o śc i u ż y c ia siły w s k r a jn y c h s y tu a c ja c h , w p ie r w p rz y p o m n ia ł te k s t n r 79 I n s tr u k c ji. Z n ieg o w y n ik a , iż d o p u sz c z a się m o ż liw o ść w a lk i z b ro jn e j, ja k o o sta te c z n e g o śro d k a , b y p o ło ży ć k r e s „ o c z y w iste j i d łu g o trw a łe j ty r a n ii, n a r u s z a ją c e j p o w a ż n ie p o d s ta w o w e p r a w a o so b y i n ie b e z p ie c z n ie s z k o d liw e j d la w sp ó ln e g o d o b ra k r a j u ” . Z a w s z e je d n a k m u s i b y ć p rz e p r o w a d z o n a d o k ła d n a a n a liz a s y tu a c ji, w k tó r e j m o ż n a u c ie c się do w a lk i z b r o jn e j. D la te g o k o n ie c z n e je s t tu ta j w p ro w a d z e n ie ro z ró ż n ie n ia , a m ia n o w ic ie : czy w y s tę p u je o c z y w iste i d łu g o tr w a łe z a g ro ż e n ie ze s tr o n y ty r a n a lu b c a łe g o s y s te m u ? J e ś li ono p o c h o d z i od ty r a n a , z d a n ie m C o s te ’a, d o p u s z c z a ln ą i g o d z iw ą je s t rz e c z ą u ż y ć w o b e c n ie g o siły . N a to m ia s t in a c z e j sp o jrz e ć tr z e b a n a g o d ziw o ść u ż y c ia siły w o b e c sy s te m u . I s tn ie je b o w ie m w ó w c z a s p o w a ż n e n ie b e z p ie c z e ń stw o , iż u ży cie siły n ie ty lk o n ie z m ie n i d a n e j s y tu a c ji, a w ię c n ie p rz y n ie s ie o c z e k iw a n e g o w y z w o le n ia , a le sp o w o d u je jeszcze g ro ź n ie jsz e s k u tk i. Z te g o w z g lę d u go d ziw o ść u ż y c ia siły n ie m o że o d n o sić się do ja k ie g o ś o k re ś lo n e g o sy s te m u .

(10)

g re g a c ji do S p r a w N a u k i W ia ry O c h r z e ś c i j a ń s k i e j w o ln o ś c i i w y z w o l e n i u z d n ia 22 m a r c a 1986 r. W y ja ś n ił, iż k o n g re g a c ja z w ró c iła się do w s z y s tk ic h e p is k o p a tó w z o d p o w ie d n im i p y ta n ia m i d o ty c z ą c y m i k w e s tii z w ią z a n y c h z te o lo g ią w y z w o le n ia . W p rz y g o to w a n iu o d p o w ie d z i b r a l i u d z ia ł ró w n ie ż te o lo g o w ie w ró ż n y c h k r a j a c h . W o p a rc iu o ic h tr e ś ć k a r d . J . R a tz in g e r ja k o p r e f e k t k o n g re g a c ji o p ra c o w a ł te k s t o b e c n e j in s tr u k c ji, k tó r ą p a p ie ż J a n P a w e ł I I z a tw ie rd z ił i p o le c ił o p u b lik o w a ć . T eo lo g o w ie fr a n c u s c y z a te m n ie m ie li ż a d n e g o b e z p o śre d n ie g o w p ły w u n a r e d a k c ję te k s tu w s p o m n ia n e j in s tr u k c ji, a je d y n ie p o ś r e d n i ja k w sz y sc y in n i teo lo g o w ie.

N a z a k o ń c z e n ie o b y d w u s p o tk a ń k s. p ro f. R. C o ste w y r a z ił s w o ją r a dość z m o ż liw o śc i k o n ta k t u n a u k o w e g o z p o ls k im i te o lo g a m i, k tó r y c h b a rd z o cen i, o ra z ś ro d o w is k ie m stu d e n c k im . Z a z n a c z y ł p rz y ty m , że w y b ó r k s. k a r d . K . W o jty ły n a p a p ie ż a w z b u d z ił n a Z a c h o d z ie z a in te re s o w a n ie p o l sk im K o ścio łem . S ta n o w ić to p o w in n o p o m y ś ln ą s y tu a c ję d la sz erszeg o z a p r e z e n to w a n ia p o ls k ie j m y ś li te o lo g ic z n e j w e w sp ó łc z e s n y m św iecie.

ks. S t e f a n K o r n a s , S ie d l c e

II. Z N O W S Z Y C H P U B L IK A C J I 1. J a k żyć p o c h rz e ś c ija ń s k u w X X w ie k u ?

P o d ta k im ty tu łe m u k a z a ł się n ie d a w n o (1986) w o fic y n ie IW P a x p o p u la r n y , c z te ry s tu s tr o n ic o w y z a ry s te o lo g ii m o r a ln e j. J e s t to tłu m a c z e n ie w y d a n e j w 1976 r . w e F r a n c j i k s ią ż k i p r o f e s o r a u n iw e r s y te tu s tr a s b u r s k ie g o , J e a n - M a r i e A u b e r ta . O trz y m a liś m y ty m sa m y m p ie r w s z ą n a n a s z y m r y n k u w y d a w n ic z y m te o lo g ię m o r a ln ą d la o g ó łu św ie c k ic h c z y te ln ik ó w p u b lik a c ji re lig ijn y c h , je ś li n ie liczy ć z n a c z n ie o b s z e rn ie jsz e g o i tr u d n ie js z e g o w o d b io rz e d z ie ła k s. p ro f. d r. S. O le jn ik a , W o d p o w i e d z i n a d a r i p o w o ła n i e

B o ż e (W a rsz a w a 1979), k tó r e w g ru n c ie rz e c z y m a p rz e d e w s z y s tk im p r z y 

d a tn o ś ć d la słu c h a c z y f a k u lte tó w te o lo g ic z n y c h . K s ią ż k a A u b e r ta n a le ż y z a ra z e m do w o g ó le r z a d k ic h w ty m g a tu n k u p r ó b u p o w s z e c h n ia n ia d o k tr y n y c h rz e ś c ija ń s k ie j po o s ta tn im soborze.

N ie g d y ś, w la t a c h o b fitu ją c y c h w p o d rę c z n ik i te o lo g ii, k ilk u to m o w y m p r e z e n ta c jo m d o g m a ty k i k a to lic k ie j, k a to lic k ie j e ty k i te o lo g ic z n e j to w a r z y sz y ły z a z w y c z a j, o d d z ie ln ie w y d a w a n e , ic h k o m p e n d ia , k tó r e n ie b y ły j e d n a k w y tw o r e m a u to r s k ic h z a m y s łó w p o p u la r y z a to r s k ic h . T r a k to w a n o je g łó w n ie ja k o p o m o c w tó r n ą d la osób d u c h o w n y c h , s tu d e n tó w i k się ż y , ce le m u p r z y s tę p n ie n ia im z w ię z ły c h te k s tó w , n ie z b ę d n y c h do sz k o ln e j p o w tó rk i z p rz e d m io tu i do s z y b k ie j k o n s u lta c ji d la p o tr z e b k o n fe s jo n a łu . T eo lo g ia d la św ie c k ic h je s t r a c z e j „ p ro d u k te m ” o b e c n e g o cz a su , ja k k o lw ie k c zas te n z d e z a w u o w a ł w p e w n e j c h w ili p ie ty z m d la p o d rę c z n ik ó w . D ziś s y tu a c ja z n a c z n ie się w ty m w z g lę d z ie p o p ra w ia , a le w d n ia c h , k ie d y k s ią ż k a A u b e r ta w y c h o d z iła sp o d p r a s , k ry z y s p o d rę c z n ik o w y b y ł j e szcze n ie m a lż e p o w sz e c h n y , a n a s ta w ie n ie k r y ty c z n e do ta k ic h d r u k ó w ·—■ o s tre . T rz e b a w ię c b y ło p e w n e j śm ia ło śc i, że b y w ta m ty m b u rz liw y m , p o so b o ro w y m o k re s ie z a p ro p o n o w a ć la ik a to w i le k tu r ę , k tó r e j ·— te j w ła ś n ie p o d rę c z n ik o w e j — n ie s z u k a ł. N ie m n ie j, p o d rę c z n ik ów m im o w s z y s tk o się ro z sz e d ł, n ie z a le g a ją c z b y t d łu g o p ó łe k k s ię g a rs k ic h .

R zecz z a s ta n a w ia ją c a , A u b e r t z n a la z ł o d b io rc ó w k s ią ż k i, ch o cia ż w c a le n ie w y c h o d z ił n a p rz e c iw ic h ro z k a p r y s z o n y m g u sto m . To, co b o w ie m n a p is a ł n ie je s t w ż a d n y m ra z ie p ró b ą ry z y k o w n ą , w ą tp liw ą p o d w z g lę d e m d o k tr y n a ln y m , ja k w te d y się in n y m z d a rz a ło . N a f u n d a m e n c ie te z o g ó ln ie p r z y ję ty c h , p r a w d y g ło sz o n e j p rz e z K o śció ł p r e z e n tu je n o w e u ję c ia z a g a d n ie ń m o r a ln y c h , w o ln e od ju r y d y z m u d a w n ie js z y c h p o d rę c z n ik ó w i z a c h o w u je je d n o c z e ś n ie tr e ś c i, k tó r y c h b r a k u j e w n ie je d n y m o p ra c o w a n iu p r e t e n d u j ą cy m do m ia n a n o w eg o . I ta k , z u z n a n ie m d la a u to r a o d n o to w a ć w y p a d a , że u m ie ję tn ie w y e k s p o n o w a ł zb a w c z y w y m ia r ży cia c h rz e ś c ija ń s k ie g o w jego

(11)

B I U L E T Y N T E O L O G IC Z N O M O R A L N Y

b lis k im p o w ią z a n iu z o b e c n o śc ią w św iecie. D z ię k i te m u p o c z e sn e m ie js c e z n a la z ły tu k w e s tie z z a k r e s u z w ią z k ó w K o śc io ła ze ś w ia te m , ży cia o so b o w eg o z ż y c ie m w s p ó ln o to w y m , z n a k ó w c zasu , s e k u la ry z a c ji... A u b e r t n ie p o m ija te ż p r o b le m a ty k i, k tó r a p o w in n a się z n a le ź ć w k a ż d y m o p ra c o w a n iu te o lo g ii m o r a ln e j (s u m ie n ie , p ra w o , c n o ta , g rzech ), a le u m ie sz c z a ją w r a m a c h n o w y c h : o d p o w ie d z i c z ło w ie k a n a w e z w a n ie B oga. Z a s a d n ic z e j je d n a k w a r to ś c i to m u u p a tr y w a ć c h y b a n a le ż y w ty m , że w o b e c te n d e n c ji do p rz e s a d n ie je d n o s tr o n n y c h s p o jrz e ń n a c h rz e ś c ija ń s tw o (w e rty k a liz m i h o ry z o n ta liz m ), A u b e r t z d o ła ł u k a z a ć m o ra ln o ś ć w y z n a w c ó w C h r y s tu s a ja k o a u te n ty c z n ie lu d z k ą i tr a n s c e n d e n t n ą z a ra z e m . J e g o c h rz e ś c ija n in je s t c z ą s tk ą ś w ia ta , lecz n ie id e n ty f ik u je się z k a ż d ą jeg o p o s ta c ią —■ n ie s ie św ia d e c tw o n o w e g o ż y c ia w P a n u .

P o d o b a się ró w n ie ż r e a liz m a u to r a , k tó r y k a ż e m u o k re ś lić d z isie jsz e ży cie c h rz e ś c ija ń s k ie ja k o ży cie w d ia s p o rz e , czy li w św ie c ie o d le g ły m od tr e ś c i o rę d z ia E w a n g e lii. I w ty m w ła ś n ie św ie c ie c h rz e ś c ija n ie m a j ą s p e ł n ia ć sw o ją m isję . N ie ja k o siła p rz e w o d n ia , lecz ja k o „sól z ie m i”. B y ło b y o c z y w istą p rz e s a d ą tw ie rd z ić , iż je s t to k o n te k s t c a łk o w ic ie o b cy p o ls k ie m u c h rz e ś c ija n in o w i. W o ln o m ie ć p r z y n a jm n ie j n a d z ie ję , że ta k i e s p o jrz e n ie n a w sp ó łc z e sn o ść , z ro z u m ia łe w w a r u n k a c h z a c h o d n ic h , m oże z a in s p iro w a ć n a szego o d b io rc ę d z ie ła do z a s ta n o w ie ń w o k ó ł jeg o ro d z im y c h u w a r u n k o w a ń , w k tó r y c h p r z y p a d a m u re a liz o w a ć C h ry s tu s o w y id e a ł czło w ie k a.

Z p r o b le m a ty k i szczeg ó ło w ej, j a k a z a z w y c z a j z a jm u je w ię k s z ą część teg o ty p u o p ra c o w a ń , A u b e r t w y b r a ł n ie k tó r e ty lk o k w e s tie , n a jb a r d z ie j p a lą c e i n a jc z ę ś c ie j d y s k u to w a n e w K o śc ie le z a c h o d n im : p łc io w o ść i m a łż e ń s tw o , d z ia ła ln o ś ć e k o n o m ic z n ą i sp o łe c z n ą , p ra c ę i z a a n g a ż o w a n ie p o lity c z n e , c h r z e ś c ija n in a . I znów , n ie p o d o b n a z a k ła d a ć , ja k o b y p o ls k ie z a in te re s o w a n ia t e m a ty k ą m o r a ln ą s k u p ia ły się n a in n y c h n iż ta m te te r e n a c h , ch o cia ż n a k re ś lo n y p rz e z A u b e r ta z a ry s w y jś c io w y c h r e a lió w k a ż d e j z ty c h d z ie d z in m a z n a m io n a c h a r a k te r y s ty c z n e d la k r a jó w z a c h o d n ic h . C z y te ln ik śle d z ą c y tr e ś c i k s ią ż k i z p o z y c ji d o ś w ia d c z e ń i o b s e r w a c ji p o c z y n io n y c h w P o lsc e b ę d z ie m ia ł z a te m sp o so b n o ść do tw ó rc z e j le k t u r y s tr o n n ie p rz e z n a c z o n y c h b e z p o śre d n io d la n ieg o , a le w a r ty c h z a is te p rz e s tu d io w a n ia . Ic h a u to r je s t d o b ry m n a u czy c ie le m i tr a f n i e w sk a z u je , ja k p a tr z e ć n a c h rz e ś c ija ń s tw o i ro z u m ie ć je w k o n k r e tn y c h w a r u n k a c h ż y c ia lu d z k ie g o czy li ja k n a le ż y c ie u p r a w ia ć te o lo g ię m o r a ln ą .

B yć m oże k s ią ż k a ta jeszcze je s t w ja k ie jś m ie rz e ś w ia d e c tw e m p o so b o ro w y c h z m a g a ń w z a k re s ie r e f le k s ji te o lo g ic z n o m o ra ln e j, a w ięc i u n a s

ja k g d y b y n ieco ju ż p rz e d a w n io n a . T ru d n o je d n a k d z is ia j n a p is a ć k s ią ż k ę p o d k a ż d y m w z g lę d e m a k tu a ln ą . J e s t to w rę c z n ie m o ż liw e . O d tą d a d r e s a t ja k ie jk o lw ie k te o lo g ii m o r a ln e j b ę d z ie m u s ia ł w c ią ż od n o w a d ia lo g o w a ć z te k s te m b r a n y m do r ą k i s a m e m u c z ę sto k ro ć go u a k tu a ln ia ć . D a w n ie j nie b y ł z o b o w ią z a n y do ta k ie g o w y s iłk u . A le to w ła ś n ie w y rz u c a się ó w c z e sn y m p o d rę c z n ik o m ja k o je d e n z ic h b ra k ó w .

O d d z ie ln e sło w o u z n a n ia n a le ż y się w y d a w n ic tw u , k tó r e doło ży ło w ie lu s t a r a ń , że b y k s ią ż k a m o g ła się u k a z a ć w ję z y k u p o ls k im . I s tw ie rd z e n ie to n ie je s t b e z p o d s ta w n e . N a d to p o ls k i e d y to r z a d b a ł o d o p e łn ie n ie n o t b ib lio g ra f ic z n y c h a u to r a in f o r m a c ja m i o n a s z y c h p u b lik a c ja c h te o lo g ic z n y c h , k s ią ż k a c h i a r ty k u ła c h , i u c z y n ił to b a rd z o s ta r a n n ie . W reszcie n a p o c h w a łę z a s łu g u je g ra f ic z n e o p ra c o w a n ie k s ią ż k i z p o m y s ło w ą o b w o lu tą i o k ła d k ą o ra z d o b re tłu m a c z e n ie z f r a n c u s k ie g o E lż b ie ty i T e re s y B ra u n n .

ks. T a d e u s z S i k o r s k i , W a r s z a w a - Ł ó d ź

2. S t r u k tu r y sp o łe c z n e a o d p o w ie d z ia ln o ść

Z a c z y n e m zn a c z n e g o f e r m e n tu w r e f le k s ji e ty c z n e j n a s z y c h c zasó w s t a ło się p o ję c ie g rz e c h u sp o łeczn eg o . D y s k u s je w o k ó ł teg o p ro b le m u p o z w o liły w y d o b y ć a lb o p r z y n a jm n ie j w y ra ź n ie j sobie u ś w ia d o m ić m n ie j d o s trz e

(12)

g a n e d o ty c h c z a s n ie k tó r e w y m ia r y z ła m o ra ln e g o . Z d ru g ie j je d n a k s tro n y p o ja w iło się n ie b e z p ie c z e ń s tw o p o p a d n ię c ia w p e sy m iz m i a rc h a ic z n y f a t a liz m n a s k u te k p r z y p is a n ia n a d m ie rn e g o z n a c z e n ia z łu z a w a r te m u w s t r u k t u r a c h sp o łe c z n y c h . W y d a je się, że w c ią ż jeszcze b r a k u j e w ła śc iw e g o w y w a ż e n ia p o m ię d z y k ie r u n k ie m , k tó r y n a z b y t je d n o s tro n n ie u w y d a tn ia o so b is tą o d p o w ie d z ia ln o ść za k a ż d y g rzech , a n a s ta w ie n ie m p o d k r e ś la ją c y m b e z s iln o ść c z ło w ie k a w o b e c o g a r n ia ją c e j go p o tę g i zła.

D ą ż e n ie do p o p ra w n e g o u ję c ia s to s u n k u p o m ię d z y z n ie w a la ją c ą m o cą g rz e c h u ś w ia ta a in d y w id u a ln ą w in ą z n a jd u je m y u p o d s ta w s e s ji te o lo g ic z n e j z o rg a n iz o w a n e j w 1985 r. ( lu ty —m a rz e c ) p rz e z o p a ta J e a n M o u s o n p rz y U n iw e rs y te c ie S a in t-L o u is w B ru k s e li. O w o cem teg o p rz e d s ię w z ię c ia je s t p u b lik a c ja P é c h é c o ll e c ti f e t r e s p o n s a b il it é , p r. z b io ro w a , B ru x e lle s 1986, F a c u lté s U n iv e r s ita ir e s S a in t-L o u is , s. 193. Z a w ie ra o n a sześć a r ty k u łó w , k tó r y c h te m a ty k a z o s ta ła o k re ś lo n a p rz e z te r m in y z w ią z a n e z p o ję c ie m g rz e c h u sp o łeczn eg o : g rz e c h k o le k ty w n y ; s t r u k t u r a g rz e c h u ; g rz e c h z in s ty tu c jo n a liz o w a n y ; zło— b łą d ; zło— k a r a ; zło— n ieszczęście.

W p ie r w s z y m a r t y k u le P ie r r e W a 11 é, filo z o f z U n iw e r s y te tu K a to lic k ie g o w L o w a n iu m , p o d e jm u je p ro b le m p a to lo g ii w p o lity c e . P r ó b u je u k a z ać, że to, co o k re ś la m y g rz e c h e m sp o łe c z n y m , m a sw o je źró d ło w s a k r a liz a c ji w ła d z y . T o o s ta tn ie ro z u m ie ja k o u s p r a w ie d liw ie n ie p rz e m o c y b ą d ź to p o r z ą d k ie m B ożym , b ą d ź n ie u n ik n io n ą k o n ie c z n o śc ią . Z ro z u m ie n ie te g o m e c h a n iz m u , a n a s tę p n ie p rz e c iw s ta w ie n ie się je m u , czy li w zięcie n a sie b ie o d p o w ie d z ia ln o śc i, je s t jeg o z d a n ie m k o n ie c z n o śc ią . T y lk o n a te j d ro d z e m o ż n a z a p o b ie c s k r a jn y m p a to lo g io m , k u k tó r y m z m ie rz a ją s to s u n k i sp o łeczn e w „ n u k le a r n y m ś w ie c ie ”.

A u to r d ru g ie g o a r t y k u łu , P a u l L ö w e n t h a l (e k o n o m ista , p ro f e s o r U n iw e r s y te tu K a to lic k ie g o w L o w a n iu m ) p o d e jm u je z a g a d n ie n ie g rz e c h u sp o łeczn eg o w k o n te k ś c ie a n a liz y k ry z y s u e k o n o m iczn eg o . C e n tr a ln ą te z ą jeg o w y w o d ó w je s t s tw ie rd z e n ie , że k ry z y s je s t o b ja w e m zła is tn ie ją c e g o w s a m y c h s t r u k t u r a c h sp o łe c z n y c h . O d p o w ie d z ia ln o ść z aś za te n s ta n rzeczy p o n o szą w sz y sc y lu d z ie . W p ro w a d z a p rz y ty m p o ję c ie o d p o w ie d z ia ln o śc i z b io ro w e j, w k tó r e j m ie śc i się in d y w id u a ln e z a a n g a ż o w a n ie , a ty m sa m y m o so b is ta o d p o w ie d z ia ln o ść w s z y s tk ic h c z ło n k ó w d a n e j spo łeczn o ści. W n io se k k o ń c o w y s p r o w a d z a do słó w C h r y s tu s a s k ie ro w a n y c h do p a r a lity k a : „w stań ... i c h o d ź ” (J 5, 8). P o le c e n ie to ja w i się je m u ja k o z a s a d a m o r a ln a , k tó r a z o b o w ią z u je k a ż d e g o c h rz e ś c ija n in a do a k ty w n e g o u d z ia łu w b u d o w a n iu K r ó le s tw a B ożego, co u r z e c z y w is tn ia się w sp o só b is to tn y p o p rz e z w z r a s t a n ie w w o ln o śc i dzieci B ożych.

W k o le jn y m a r t y k u le J a c q u e s V e r m e y l e n (eg zeg eta, p ro f e s o r w C e n t r u m S tu d iu m T eo lo g iczn eg o i P a s to r a ln e g o w B ru k s e li) p o d e jm u je z a g a d n ie n ie o d p o w ie d z ia ln o śc i sp o łe c z n e j w u ję c iu P is m a Ś w ięteg o . S ta w ia o n tezę, że w B ib lii n ie z n a jd u je m y w y ra ź n e g o r o z r ó ż n ia n ia p o m ię d z y g rz e c h e m z b io ro w y m i in d y w id u a ln y m . K się g i b ib lijn e są ś w ia d e c tw e m ścisłeg o łą c z e n ia p rz e z I z r a e litó w zła sp o łeczn eg o z w in ą o so b istą . S p o só b je d n a k u jm o w a n ia te g o z w ią z k u u le g a ł z m ia n o m , w k tó r y c h d o s trz e g a się te n d e n c ję do r e d u k o w a n ia o d p o w ie d z ia ln o śc i w s p ó ln e j za zło n a ro d u . N a d to z a u w a ż a on, że S ta r e P rz y m ie rz e m ocno u w y d a tn ia ło p o tę g ę zła, k tó r e c z ło w ie k a w p ro s t z n ie w a la . N a to m ia s t w N o w y m T e s ta m e n c ie d o m in u je w e z w a n ie do w a lk i z g rz e c h e m p o m im o jeg o siły tr u d n e j do p o k o n a n ia . Ź ró d łe m b o w ie m s k u te c z n o ś c i w ty c h z m a g a n ia c h i n a d z ie ją n a o s ta te c z n y tr iu m f je s t z w y c ię stw o C h ry s tu s a .

N a s tę p n y m a u to r e m je s t A d o lp h e G e s с h é, teo lo g , p ro f e s o r U n iw e r s y te tu K a to lic k ie g o w L o w a n iu m . P o d e jm u je o n p ró b ę s p o jrz e n ia n a z a g a d n ie n ie z ła k o le k ty w n e g o p rz e z p r y z m a t O b ja w ie n ia B ożego w J e z u s ie C h r y stu s ie . W p u n k c ie w y jś c ia s ta w ia on tezę, że w tr a d y c y jn y c h u ję c ia c h g rz e c h u n a z b y t m o cn o a k c e n to w a n o s p r a w ę w in y . W y p ły w a ło to chyba- z d ą ż e n ia do w y ja ś n i e n ia zła, k tó r e jeg o z d a n ie m je s t p rz e c ie ż ir r a c jo n a ln e . N a to m ia s t