Rola lwowskich przedstawicieli nauk chemicznych w środowisku wrocławskim

A R T Y K U Ł Y

W łodzim ierz Trzebiatowski (Wrocław)

ROLA LWOWSKICH PRZEDSTAW ICIELI NAUK CHEMICZNYCH w SRODOWISKU WROCŁAWSKIM *

WSTĘP

Zadaniem niniejszego opracowania jest opis kształtow ania się bezpo­ średnio po zakończeniu II w ojny światow ej nowego polskiego środowi­ ska nauk chemicznych we W rocławiu, k tó re w ciągu 35 la t nabrało d u ­ żego znaczenia i zalicza się do najpoważniejszych w kraju.

Rdrzeń środowiska chemicznego pow stał dzięki działalności naukow ej i dużem u w ysiłkow i organizacyjnem u ze strony początkowo nielicznego grona profesorów i ich współpracowników, którzy w latach 1945— 1946 przybyli tu z lwowskich uczelni akadem ickich lub przem ysłu. Z kolei ich uczniowie, zazwyczaj już z grona absolwentów uczelni wrocławskich, przejm ow ali stanow iska i inicjatyw ę dalszego rozwoju. Silne przedw o­ jenne akademickie środowisko lwowskie stało się w ten sposób jego oso­ bową bazą rozwojową, a było nią również dla Wydziału Chemicznego Politechniki Śląskiej, dokąd skierowała się część jego przedstawicieli.

W celu uwidocznienia tych powiązań, W rocławskie Towarzystwo Naukowe zainicjowało opracowania na ten tem at.

W przypadku nauk chemicznych w ydawało się autorow i celowe na­ wiązanie w ty m opracowaniu do krótkiej historii macierzystego środo­ wiska lwowskiego tych nauk. Stąd podział na dwa rozdziały: I. Zarys

rozw oju nauk chem icznych we Lwowie w latach 1872— 1939 i II. Udział lw ow skich naukowców w organizacji i rozw oju nauk chem icznych we W rocławiu od roku 1945.

* N iniejszy artykuł Profesora W łodzimierza Trzebiatow skiego poświęcony jest

znaczeniu lw ow skich przedstawicieli nauk chem icznych w rozw oju środowiska nau­ kow ego po II w ojnie św iatow ej w e W rocławiu. U w ażał On za sw ój obowiązek na­ pisanie tego artykułu, będącego ostatnim zakończonym przez N iego opracowaniem przeznaczonym do druku. Decydując się na opublikowanie artykułu, Redakcja „Kwartalnika Historii Nauki i Techniki” starała się w n iew ielkim stopniu in ge­ rować w tekst Autora. Por. też B. S t a l i ń s k i : W łodzim ierz T rze b ia to w sk i (1906— 1982). „Nauka Polska” nr 1—2 1983 s. 209—213.

I. ZARYS ROZWOJU NAUK CHEMICZNYCH WE LWOWIE W LATACH 1872—1939 1

Wśród chemików polskich, którzy po przyw róceniu przez władze austriackie polskiego języka wykładowego kierow ali na lwowskich uczel­ niach, poczynając od roku 1872, katedram i, najliczniejszą grupę stanow ili organicy. Nestorem ich był Bronisław Radziszewski (1848— 1914). Jako uczeń Kokulego pracował nad związkami aromatycznym i: m.in. bromo­ w aniem węglowodorów aromatycznych, budową benzoliny i dezoksyben- zoliny, dokonał syntezy lofiny, która udowodniła budowę pięcioczłone- wego pierścienia glioksalinowego oraz wykazał, że mechanizm fosfore- scencji lofiny, a więc także niektórych owadów, polega na jej utlenieniu. W jego pracowniach przeprowadzano również pierwsze badania nad skła­ dem chemicznym krajow ych rop naftow ych (B. Lachowicz). Był twórcą pierwszej polskiej szkoły chemicznej na U niwersytecie Lwowskim i peł­ nił obowiązki profesora w latach 1872— 1910. Angażował się szeroko w pracach społecznych, m.in. był założycielem Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. M. K opernika oraz redaktorem „Kosmosu”. Do jego uczniów zalicza się: B. Lachowicz, J. Schramm, St. Niemczycki, K. Kling i St. Opolski.

W tym sam ym okresie profesorem' w daw nej Szkole politechnicznej był w latach 1872— 1892 A ugust F reund (1835— 1892), k tó ry w swych pracach osiągnął takie znaczące rezultaty, jak synteza acetonu, otrzy­ m anie trójm etylokarbinołu z gliceryny i odkrycie cyklopropanu. Jego następcą był w latach 1892— 1925 Stefan Niem entowski (1866— 1925), autor licznych prac, czł. PAU i Akademii Nauk Technicznych. Do n aj­ ważniejszych w yników jego badań zaliczyć można odkrycie oksanhydro- związków i syntezy np. dw uantyhydrozw iązków kw asu akrydynowego oraz wysoce skomplikowanych układów heterocyklow ych w rodzaju chi- nakrydyny, florchinylu i naftardyny. Do jego uczniów zaliczali się m.in.: E. Sucharda i Z. Tomasik. Przez krótki okres w latach 1904— 1907, na Akademii Rolniczej w D ublanach działał Ja n Zaleski (1868— 1932) w y­ bitny badacz barw ników krwi, współpracownik M. Nenckiego w P eters­ burgu.

P race w zakresie tautom etrii i desmotropii prowadził Stanisław Opol­ ski (1876— 1918), kierow nik II In sty tu tu Chemicznego na Uniwersytecie w latach 1910— 1918, autor podręcznika chemii organicznej. Jego następ­

cą był K azim ierz K ling (1884— 1942) prowadzący w Spółce „M etan” pio­ nierskie prace z zakresu przeróbki ropy naftow ej, paliw płynnych i ga­ zowych. Od roku 1928 współdziałał w organizacji Chemicznego Insty­ tu tu Badawczego w W arszawie i był profesorem Politechniki Warszaw­ skiej. Od roku 1925 kierownikiem K ated ry Chemii Organicznej na Politechnice Lwowskiej był Edw ard Sucharda (1891— 1947), czł. kor. Akademii Nauk Technicznych i czł. kor. PAU uprzednio czynny na Wy­ dziale Rolniczo-Leśnym. Jego osiągnięcia w chemii związków heterocy­ klowych oraz półm ikroanalizie omówione zostaną w części II. Do jego współpracowników i uczniów zalicza się: E. Płażek, B. Bobrański, H. K u­

1 Streszczenie i uzupełnienie opracowania powstałego w czasie okupacji w ro­ ku 1942, którego oryginał znajduje się w Muzeum Polskiego Tow arzystw a Chemicz­ nego w Warszawie.

Rola lw o w sk ich p rze d sta w icie li nauk chem icznych... 83

czyński, T. M azoński2, Cz. Troszkiew iczów na3, Z. Skrowaczewska i L. Kuczyński.

Dziedziną stereochemii, np, kwasów akonitynow ych i glutakonowych, zajmował się od roku 1934 na Uniw ersytecie JK Roman M ałachowski (1887— 1944), któ ry dokonał również pierw szej oryginalnej syntezy kar- bonylocyjanku, a z niego działaniem „ciężkiej” wody cyjanodeuteru, którego własności określił. Zginął w Pow staniu W arszawskim. Jego uczniami byli: Z. Jerzm anowska, St. P reb en d o w sk i4, Z. W ąsow ska5 i St. Jóźkiewicz 6.

Do kolejnych profesorów chemii organicznej należeli: na A kadem ii M edycyny W eterynaryjnej St. Niemczycki (synteza butylotoluenów , tech­ nologia mleka); na Wydziale Rolniczo-Leśnym Politechniki Lwowskiej w latach 1927— 1930 J. S uszk o 7 (1889— 1972) (np. synteza tiodwuazoli) i od 1931 r. E. Płażek (1898— 1964) pracujący w zakresie syntezy alkein i pochodnych pirydyny: a na W ydziale Lekarskim U niw ersytetu B. Bo- brański (ur. 1902) (syntezy w grupie kw asu sulfanilowego i półm ikro- analiza).

Chemię nieorganiczną i fizyczną zapoczątkował Stanisław Tołłoczko (1868— 1935) kierujący w latach 1905— 1935 I In sty tu tem Chemicznym U niw ersytetu JK . Prow adził badania nad szybkością rozpuszczania zorien­ tow anych płaszczyzn krystalograficznych związków chemicznych (z J. To­ karskim), chlorowaniem gazu ziemnego (z K. Klingiem) i w pływ em promieniowania pozafiołkowego na chlorowanie i rozkład m etanu. Po­ zostawił podręczniki Chemii nieorganicznej z zasadami chem ii ogólnej i Chemii organicznej w licznych w ydaniach. W latach 1907— 1917 czyn­ ny był na Akademii Rolniczej w D ublanach Jan Zawidzki (1866— 1928) czł. PAU. T utaj pow stały jego klasyczne prace z kinetyki chemicznej, w których wprowadził podstawowe rów nania szybkości przebiegu reak ­ cji autokatalitycznych. Ogłosił również liczne studia z historii chemii. W dziedzinie chemii analitycznej i jako prekursor w k ra ju chemii zwią­ zków kompleksowych, szczególnie m olibdenu działał w pierw w D ubla­ nach, a od roku 1926 kierując K atedrą Chemii Nieorganicznej Politech­ niki Lwowskiej W iktor Jakób 8 (1886— 1971). Badał on także własności nowego pierw iastka renu, w ykryw ając (z B. Jeżowską) V stopień u tle­ niania. Jego uczniami byli: C. M ichalew icz9, Cz. J o d k o 10, T. P u k a s n . W zakresie fotochemii i polarografii czynny był na U niw ersytecie JK W iktor K em ula (ur. 1902), od roku 1937 kierow nik K ated ry Chemii Fi­ zycznej, k tóry m.in. w yjaśnił przem iany dokonyw ujące się pod w pły­ wem prom ieni pozafiołkowych w m etanie i acetylenie 12. W zakresie po­

2 Politechnika Śląska.

3 Akadem ia M edyczna w Łodzi. 4 Śląska Akadem ia Medyczna. 8 Politechnika Śląska.

0 Śląska Akadem ia Medyczna.

7 Od roku 1930 na U niw ersytecie Poznańskim . 8 Politechnika Śląska.

9 Lw ow ski Instytut Politechniczny. 10 Politechnika Krakowska. 11 Politechnika Śląska. 12 U niw ersytet W arszawski.

larografii w ykazał on istnienie zjawiska „egzaltacji” prądu granicznego. Przez k rótki okres czasu (1930— 1932) czynny był jako pierwszy profe­ sor na K atedrze Chemii Fizycznej Politechniki Lwowskiej Bohdan K a­ m ieński (1897— 1973) prowadząc prace z zakresu teorii flotacji i poten­ cjom etru, a w latach 1934— 1939 A licja Dorabialska (1897— 1976) zaj­ m ująca się przy w spółpracy E. Turskiej m ikrokalorym etrią i słabą promieniotwórczością niektórych pierwiastków. Własnościami fizykoche­ micznymi sprasow anych pod wysokimi ciśnieniami proszków metalicz­ nych oraz stru k tu rą stopów m etalicznych zajmował się Włodzimierz Trzebiatowski (ur. 1906), w pierw na Politechnice Lwowskiej, a od roku 1938 profesor chemii nieorganicznej na Uniwersytecite JK.

Technologia chemiczna, istotna dla przem ysłu krajow ych surowców chemicznych, takich jak ropa naftowa, sole potasowe i przetw ory rol­ nicze, rozw ijana była na Politechnice Lwowskiej. Jako pierw szy rep re­ zentował tę dziedzinę Stanisław Paw lew ski (1852— 1917) profesor w la­ tach 1885— 1917. Pozostawił on prace w zakresie chemii organicznej, tak­ że o pokroju fizykochemicznym oznaczając gęstość par i wielkości k ry ­ tyczne licznych ciekłych związków organicznych. Przeprow adzał badania nad budową i barw ą związków organicznych, np. nad kam fonitrylem , i z teorii roztworów. Był autorem podręczników: Sposoby oznaczania

wartości n a fty — 1876, W osk ziem ny i jego produkty — 1877, Techno­ logia n a fty i w osku ziemnego — 1891, Analiza chemiczno-techniczna

i Preparatyka organiczna.

Przem ysłem rolnym , a przede wszystkim gorzelnictwem, zajmował się W iktor Syniewski, czł. koresp. Akademii Nauk Technicznych (zm. 1927), autor oryginalnej teorii budowy skrobii. Szereg jego prac poświę­ conych było procesowi scukrzenia skrobii, co doprowadziło do identyfi­ kacji a- i P-diastazy. Do jego współpracowników zaliczali się: A. Ty- chowski i F. Pollak 13.

Technologię nieorganiczną reprezentow ał w latach 1912— 1926 przy­ były z F ryburga Ignacy Mościcki (1887— 1946), hon. czł. Akademii N auk Technicznych, niew ątpliw ie jeden z najw ybitniejszych przedstawicieli polskich technologów chemicznych. Pozostawił liczne prace i p aten ty w zakresie syntezy tlenków azotu z powietrza, zagęszczania kwasu azo­ towego i amoniaku, syntezy elektroterm icznej cyjanowodoru i z w ielu innych dziedzin technologii chemicznej. Szczególną jego zasługą było stw orzenie we Lwowie spółki „M etan”, prowadzącej pionierską pracę badawczą w przem yśle naftowym, zalążek przyszłego Chemicznego In ­ sty tu tu Badawczego. W roku 1926 w ybrany został Prezydentem Rzecz­ pospolitej Polskiej. Do jego współpracowników zalicza się: W. Bobrow- nicki, W. Dominik, A. Wandycz, St. P aw lik ow sk i14 i Br. N arto w sk i15. N ajw ybitniejszym przedstawicielem technologii ropy naftow ej i ga­ zów ziemnych był w Polsce Stanisław P iłat (1881— 1941), czł. koresp. Akademii N auk Technicznych, czł. Akademii M assaryka w Pradze, kie­ rujący od roku 1927 K atedrą Technologii Nafty. Ogłosił w tym zakresie przeszło 100 prac naukowych i patentów . Najważniejsze osiągnięcia jego dotyczą uzyskania gazoliny z gazu ziemnego, otrzym ania sadzy z gazów

1S U niw ersytet Jagielloński. 11 Politechnika Śląska. 15 Politechnika Gdańska,

rafina-Rola lw o w sk ich p rze d sta w icie li nauk chem icznych.., ₈₅

cyjnych silnie powierzchniowo czynnych związków z grupy kwasów sul- fonaftenowych. Opracował oryginalny proces frakcjonow ania pozostałości ropnych przez działanie roztworów gazów ziem nych w lekkich węglo­ wodorach — znany jako proces Piłata. Był autorem podręcznika aka­ demickiego Zarys technologii nafty. Do jego współpracowników zalicza się: A. Szayna, J. Sereda, E. Dawidson, M. Godlewicz, M. Turkew ycz 16, W. Kisielów 17 oraz E. N eym an-Pilatow a (1909— 1945) 18, któ ra wniosła poważny w kład m.in. do badań własności fizyko-chemicznych olejów smarowych, sulfokwasów naftow ych i roztworów gazowych. Prof. P iłat padł w roku 1941 ofiarą zbiorowego m orderstw a profesorów, popełnio­ nego przez hitlerowców.

W roku 1923 K atedrę Technologii Chemicznej Organicznej objął Wa­ cław Leśniański 19 (1886— 1956), współpracownik St. Pawlewskiego a z ko­ lei „M etanu”. Jego polem działania była chemia i synteza barw ników organicznych, szczególnie zaw ierających grupę akrydynow ą. Blisko współ­ pracow ał z przem ysłem i był doradcą F abryki Barw ników „B oruta”. K atedrą Technologii Chemicznej II i Mykologii kierow ał po W. Syniew - skim Adolf J o s z t20 (1889— 1957), czynny w zakresie enzym atyki i ko­ loidów karm elizacyjnych istotnych dla przem ysłu cukrowniczego, a także technologii w ody i ścieków. Jego w spółpracow nikam i byli: Fr. Nowot­ ny 21, F. Pollak 22, K. K lu czy ck i23.

Na W ydziale Rolniczo-Leśnym Politechniki Lwowskiej kierow ał od roku 1929 K atedrą Technologii Rolnej A leksander Tychowski (1900— 1962) badający produkty enzymatycznego rozkładu skrobii, budowę am y- lopektyn, a od stro ny technologii specjalista gorzelnictwa. K ated rą To­ w aroznaw stw a w A kademii H andlu Zagranicznego kierow ał od roku 1935 Kazim ierz Ihnatow icz (1888— 1966), uczeń prof. St. Pawlewskiego (chemia tłuszczów).

W roku 1926 K atedrę Technologii Chemicznej Nieorganicznej i Elek­ trochem ii objął Tadeusz Kuczyński (1890— 1945). Uprzednio był czynny w przem yśle naftowym, gdzie zajmował się rozdzielaniem em ulsji rop­ nych, a z kolei kierow ał fabryką „Azot” w Jaw orznie, produkującą cy­ janki. Na K atedrze zajął się intensyw nie przeróbką kałuskich siarcza­ nowych soli potasowych, przede w szystkim langbajnitów , ich procesami krystalizacyjnym i, a także zagadnieniami budowy ap ara tu ry chemicznej i m ateriałam i konstrukcyjnym i stw arzając zaczątki polskiej inżynierii chemicznej. Pozostawił w tych dziedzinach 49 publikacji i 18 patentów . W zakresie technologii soli potasowych czynny był jeszcze na Politech­ nice Lwowskiej oddzielny zakład pod kierunkiem D. L angauera (zm. 1946). Specjalistyczną placówką, a mianowicie In stytutem Fotograficz­ nym, kierował Witold Romer (1900— 1967), zainteresow any również w poligrafii, au tor nowej techniki reprodukcyjnej izohelii, k tó ry pierw

-18 Lw ow ski Państw ow y U niw ersytet im. I. Franko. 17 Politechnika Śląska.

18 Politechnika Śląska. 19 Politechnika Śląska. 20 Politechnika Śląska. 21 U niw ersytet Jagielloński. 22 U niw ersytet Jagielloński. 28 Politechnika Śląska.

szy w k raju zajmował się naukow ym i podstaw am i procesu fotograficz­ nego, szczególnie sensytom etrią (współpracownicy: Wł. Markocki i J. Biernat).

Zgodnie z tradycjam i, chem ia fizjologiczna rozw ijała się we Lwowie na Wydziale Lekarskim U niw ersytetu JK , gdzie pierw szym jej przed­ stawicielem był Stanisław Bądzyński (1862— 1920), czł. koresp. PAU, który od roku 1899 był w pierw profesorem higieny, a od roku 1906 che­ m ii fizjologicznej. Zajmował się m.in. badaniem rozkładu białka w ustro­ ju oraz chemią kwasów oksyproteinowych. Jego następcą na K atedrze był Jakub P arn as (1884— 1949), czł. PAU, tw órca lwowskiej szkoły bio­ chemii, odkrywca w ielu reakcji, np. reakcji fosforolizy glikogenu, po­ wszechnych w świecie roślinnym i zwierzęcym (wspólnie z T. Baranow ­ skim).

* * *

Powyżej został przedstaw iony rozwój nauk chemicznych we Lwowie do w ybuchu w ojny w roku 1939, która spowodowała zasadnicze zm iany polityczne, ustrojow e i reorganizację szkolnictwa wyższego wprowadzo­ ne przez władze radzieckie. Do rozpoczęcia w ojny niemiecko-radzieckiej wszyscy polscy profesorowie chemii pozostawali na swoich stanowiskach. W okresie okupacji niemieckiej, zapoczątkowanej m asakrą profesorów polskich w lipcu 1941 roku, U niw ersytet i Politechnika przestały dzia­ łać. W roku 1941 powołano „Technische” — wzgl. „Medizinische Fach- kurse”, zatrudniające szereg polskich profesorów. W sierpniu 1944 roku, po wycofaniu się okupanta uczelnie lwowskie wznowiły swoją działal­ ność, po czym w roku 1945 rozpoczęła się repatriacja ludności polskiej, która objęła również profesorów lwowskich uczelni.

II. UDZIAŁ LWOWSKICH NAUKOWCÓW W ORGANIZACJI I ROZWOJU N AUK CHEMICZNYCH WE WROCŁAWIU OD 1945 ROKU

1. O R G A N I Z A C J A

W następstw ie II w ojny światowej chemicy z lwowskich wyższych uczelni znaleźli się w latach 1944— 1946 w centralnej i zachodniej Pol­ sce. Przed nim i stało olbrzymie zadanie odbudowy nauki i współdziała­ nia w odbudowie przem ysłu chemicznego. Z w yjątkiem prof. W. Kemuli, powołanego n a K atedrę Chemii Nieorganicznej U niw ersytetu W arszaw­ skiego, pozostali profesorowie lwowscy-chemicy znaleźli się we W rocła­ w iu i Gliwicach, a za nim i podążali ich współpracownicy. Ju ż w składzie grupy operacyjnej prof. Stanisław a Kulczyńskiego, któ ry jako pełno­ mocnik rządu przybył 10 m aja 1945 r. do Wrocławia znalazło się kilku chemików lwowskich, a mianowicie d r H. Kuczyński, dr W. Gorzelany, m gr St. Jóźkiewicz, a z dawnego W ydziału Lekarskiego U niw ersytetu JK doc. T. Baranowski, do których dołączyła nieco później inż. Z. Skro- waczewska. Stopniowo zaczęli napływ ać dalsi, a jako pierwszy prof. E. Sucharda, k tó ry objął stanowisko prorektora d/s Politechniki we wspólnym kierownictwie U niw ersytetu i Politechniki, których rektorem był Stanisław Kulczyński, były rek to r U niw ersytetu JK . We w rześniu 1945 r. przybył do W rocławia prof. W. Trzebiatowski, nieco później d r Bogusława Jeżow ska-Trzebiatow ska i prof. E. Płażek. Profesorowie

Rola lw ow skich p rze d sta w icie li nauk chem icznych... ₈₇

W. Jakób, A. Joszt, W. Leśniański i doc. E. N eym an-Pilatow a osiedlili się w Gliwicach organizując Wydział Chemiczny na pow stałej Politech­ nice Śląskiej.

Chemia wspólnego dla U niw ersytetu i Politechniki W ydziału M atem a­ tyczno-Przyrodniczego znalazła pomieszczenie na terenie Politechniki, gdyż budynki U niw ersytetu były spalone, natom iast Gmach Chemii Po­ litechniki w raz z Biblioteką ocalał. W pracach nad organizacją studium chemicznego b rała również udział E. N eym an-Pilatow a, która zm arła jeszcze w roku 1945. W listopadzie odbyły się pierwsze polskie w ykłady prof. L. H irszfelda na Uniwersytecie, prcf K. Idaszewskiego i prof. W. Trzebiatowskiego na Politechnice, jednak zajęcia dydaktyczne za­ pisanych na pierw szy rok studentów trzeba było przerwać. Początkowo na Wydziale M atem atyczno-Przyrodniczym obsadzone były 4 k ated ry chemiczne: K atedra Chemii Organicznej (E. Sucharda), K atedra Chemii Nieorganicznej (W. Trzebiatowski), K atedra Chemii Ogólnej I (E. P ła- żek) i K atedra Chemii Ogólnej II (H. Kuczyński). T rw ały prace orga­ nizacyjne i porządkowe, które umożliwiły wiosną 1946 roku podjęcie r e gularnego procesu nauczania na wspólnym studium Chemicznym Uni­ w ersytetu i Politechniki. B rał w nich udział inż. D. Smoleński w yw ie­ ziony po Pow staniu W arszawskim do Wrocławia, przyszły rek to r Poli­ techniki. W organizacji K ated ry Chemii Nieorganicznej, na którą spadły pierwsze ciężkie obowiązki dydaktyczne, współdziałali d r W. G orzelany b. adiunkt, m gr St. Babiak (zm arły z końcem 1945), Wł. B aran i A. Śliwa, b. współpracownicy K atedry Chemii Nieorganicznej U niw ersytetu JK oraz d r J. Wojciechowska z U niw ersytetu Warszawskiego. W K atedrach Chemii Organicznej i Ogólnej czynni byli inż. Z. Skrowaczewska, inż. M. Wrońska, inż. J. Biernat, inż. T. Batkowski, inż. L. Kuczyński. Po dwu latach w roku 1947 zm arł prof. E. Sucharda. Jego K atedrę objął E. Plażek i kierow ał nią do swojej śm ierci w roku 1964, poczem przejął ją H. Kuczyński, przekazując kierownictwo K atedry Zofii Skrowaczew- skiej, K atedrę Chemii Ogólnej na Wydziale M atem atyczno-Fizyczno-Che- micznym do roku 1951, a z kolei K atedrę Chemii Nieorganicznej II na Wydziale Chemicznym Politechniki Wrocławskiej, później przem ianow a­ ną na K atedrę Chemii Pierw iastków Rzadkich objęła w roku 1951 B. Je - żowska-Trzebiatowska. Od roku 1948 do 1953 K atedrą Chemii Fizycznej kierował Kazimierz Gumiński z U niw ersytetu Jagiellońskiego, wycho­ w anek Politechniki Lwowskiej, poczem jako zastępca profesora objął ją Krzysztof Pigoń. Ta silna obsada podstawowych katedr chemicznych stała się bazą studiów chemicznych we Wrocławiu. Z podziału M atem a­ tyczno-Przyrodniczego U niw ersytetu Wrocławskiego powstał w roku 1946 pierwszy w Polsce Wydział M atematyczno-Fizyczno-Chemiczny z Oddzia­ łem Chemii Technicznej, obok którego czynne było niezależne studium chemii uniw ersyteckiej. D yrektoram i Oddziału Chemii Technicznej zo­ stali kolejno Fr. Nowotny, W. Romer, H. Kuczyński. Powiązanie stano­ wiła Komisja Chemiczna Wydziału pod przew odnictw em W. Trzebia­ towskiego, któ ry objął z kolei po prof. H. Steinhausie i prof. E. Rybce funkcję dziekana Wydziału M atematyczno-Fizyczno-Chemicznego w la­

tach 1950— 1951. W roku 1951 unia personalna U niw ersytetu i Politech­ niki przestała istnieć i na Politechnice utw orzony został W ydział Che­ miczny, natom iast Studium Chemii na Uniw ersytecie uległo czasowo likwidacji, przy czym dziekanem W ydziału Chemicznego Politechniki W rocławskiej został Kazim ierz Gumiński.

W międzyczasie powiększało się stopniowo grono profesorskie che­ mików. W roku 1946 powrócił z Anglii Witold Romer, daw ny kierownik In sty tu tu Fotograficznego Politechniki Lwowskiej, powołany na K ate­ drę Fototechniki, w której współpracował z Wł. Markockim, następcą po jego śmierci w roku 1967. K atedrę Technologii Nieorganicznej od końca roku 1946 organizuje Włodzimierz Bobrownicki (1892— 1980), na­ czelny dyrektor Zjednoczenia Nawozów Sztucznych, b. współpracownik I. Mościckiego z Politechniki Lwowskiej i przem ysłu PFZw Az w Chorzo­ wie w okresie międzywojennym. Jego najbliższym współpracownikiem był inż. Jerz y Schroeder, współpracownik doc. A. Tychowskiego na Po­ litechnice Lwowskiej, który w roku 1962 objął K atedrę i z kolei kierował Insty tu tem Technologii Nieorganicznej i Nawozów M ineralnych N afty i Paliw P łynnych organizował i kierował — poczynając od roku 1946 — Zdzisław Tomasik, daw ny współpracownik prof. Niementowskiego i P i­ łata, prowadzący odbudowę fabryki paliw płynnych w Oświęcimiu. Zdo­ łał on K atedrę tę przy pomocy przem ysłu i PAN poważnie rozbudować i wzmocnić.

Na K atedrę Technologii Węgla powołany został w roku 1947 Błażej Roga, absolwent i daw ny pracow nik Politechniki Lwowskiej, dyrektor Zjednoczenia Przem ysłu Koksochemicznego i Zakładu Chemicznej Prze­ róbki Węgla w Głównym Instytucie Górniczym. W tymże roku rozpoczął pracę jako organizator i kierow nik K atedry Inżynierii Chemicznej Zdzi­ sław Ziołkowski, gł. p ro jek tant i kierow nik Biura P rojektów Zakładów Chemicznych „Oświęcim”, były współpracownik prof. R. Witkiewicza na K atedrze Pom iarów Maszyn i prof. P iłata na Politechnice Lwowskiej. K atedra ta z czasem dzięki pomocy przem ysłu zyskała w łasny gmach i zamieniła się w poważny In sty tu t w spółpracujący szeroko z przem y­ słem. W latach 1948— 1958 inż. Zbigniew Tokarski, były współpracownik Stacji Ceramiczno-Doświadczalnej Politechniki Lwowskiej, kierował Ka­ tedrą Ceramiki, po czym weszła ona jako Zakład w skład K atedry Tech­ nologii Nieorganicznej. Od roku 1946 kierow ał K atedrą Technologii Przem ysłu Rolnego Franciszek Nowotny, były współpracownik prof. A. Joszta na Politechnice Lwowskiej, k tó ry w roku 1949 przeszedł na U niw ersytet Jagielloński, a jego miejsce zajął Stanisław Masior, wywo­ dzący się z tej sam ej szkoły, lecz w roku 1953 przeniesiony został w raz z K atedrą na Politechnikę Łódzką.

W organizacji studiów chemicznych spoza środowiska lwowskiego udział brali Dionizy Smoleński, kierow nik K atedry M ateriałów Wybu­ chowych w latach 1945— 1961 i R ektor Politechniki w latach 1951— 1961 oraz Tadeusz Rabek (1949— 1972), kierow nik K ated ry Tworzyw Sztucz­ nych z Politechniki Warszawskiej, były w spółpracownik PFZA w Mości- cach, z którym współpracował Włodzimierz Łaskawski, daw ny współpra­ cownik E. Suchardy ze Lwowa. Nadmienić trzeba, że organizatorzy i kie­ row nicy K atedr technologicznych dzielili przez długie lata swój czas między Politechniką a przemysłem, gdzie ich działalność była nieodzowna.

Rozwój studiów chemicznych na Uniwersytecie przebiegał w sposób bardziej złożony, gdyż przez wiele la t stał m u na przeszkodzie brak własnych pomieszczeń. Kierownictwo K atedry Chemii Organicznej Uni­ w ersytetu Wrocławskiego sprawował w latach 1955—1968 H enryk K u­ czyński, a K atedry Chemii Fizycznej Lucjan Sobczyk. Na organizatora powstających od nowa studiów uniw ersyteckich i na K atedrę Chemii Nieorganicznej U niw ersytetu została powołana w roku 1953 Bogusława

Rola lw o w sk ich p rze d sta w icie li nauk chem icznych... ₈₉

Jeżowska-Trzebiatowska, która w poprzednich latach prowadziła w y­ kłady dla W ydziału Farm aceutycznego, Lekarskiego i Rolniczego. Po w ybudowaniu Gmachu Chemii U niw ersytetu od roku 1969 zajmowała stanowisko d yrekto ra In sty tu tu Chemii U niw ersytetu aż do czasu przej­ ścia w roku 1979 na em eryturę.

Organizatorem W ydziału Farm aceutycznego i kierow nikiem K ated ry Chemii Farm aceutycznej U niw ersytetu Wrocławskiego, a od roku 1951 Akademii Medycznej, był od roku 1946 Bogusław Bobrański, b. docent na Wydziale Lekarskim U niw ersytetu JK . Na tym W ydziale został przez L. Kuczyńskiego, w spółpracownika E. Suchardy i E. Płażka, zorganizo­ w any In sty tu t Chemii i Technologii Środków Leczniczych. Jedną z pierw ­ szych, już w roku 1945 uruchom ionych K ated r na W ydziale Lekarskim U niw ersytetu Wrocławskiego, była K atedra Chemii Fizjologicznej zor­ ganizowana przez Tadeusza Baranowskiego, dawnego w spółpracownika prof. J. P arnasa we Lwowie, k tó ry kierow ał również działem biochemii powstałego w roku 1952 In sty tu tu Imm unologii i Terapii Doświadczal­ nej PAN. Od roku 1955 K atedrą Chemii Ogólnej A kadem ii Medycznej kierował zast. prof. T. Batkowski.

Na Wydziale Przyrodniczym U niw ersytetu kierow nikiem In sty tu tu Biochemii była W anda M ejbaum -Katzenellengogen, daw na asystentka prof. J. P arnasa i współpracowniczka T. Baranowskiego do roku 1960.

W skład pow stałej w roku 1951 Wyższej Szkoły Rolniczej, z kolei przekształconej na Akademię Rolniczą, weszła K atedra Technologii Rol­ nej kierow ana przez A leksandra Tychowskiego, w spółpracownika prof. W. Syniewskiego, a po jego śmierci w roku 1962 była kierow ana przez Wilhelma Kamieniobrodzkiego, daw nych pracowników Wydziału Rolni- czo-Leśnego Politechniki Lwowskiej w Dublanach.

Wreszcie na Akademii Ekonomicznej w obecnym Instytucie Techno­ logii Przem ysłu Chemicznego i Spożywczego od roku 1954 chemia nie­ organiczna jest reprezentow ana przez Józefa Beraka i A lfreda Śliwę, byłych współpracowników uczelni lwowskich i K atedry Chemii Nieorga­ nicznej Politechniki Wrocławskiej.

Ja k z powyższego wynika, baza studiów i nauk chemicznych na Poli­ technice i Uniwersytecie, stanowiący główny ośrodek tzw. „chemii w ro­ cław skiej”, powstała w pierwszym 10-leciu dzięki zbiorowemu wysiłko­ w i takich przedstawicieli „chemii lw ow skiej”, jak: w zakresie chemii

organicznej — E. Sucharda, E. Płażek, B. Bobrański, H. Kuczyński; w zakresie chemii nieorganicznej i fizycznej — W. Trzebiatowski, B. J e ­ żowska-Trzebiatowska i K. Gumiński; w zakresie technologii chemicz­ nej — W. Bobrownicki, Z. Tomasik, W. Romer, Bł. Roga i Zdz. Ziółkow­ ski; równocześnie czynni byli D. Smoleński i T. Rabek — obaj z Poli­ techniki W arszawskiej.

Około roku 1970 zmienił się ustrój wyższych uczelni, które przeszły w całości na system „Instytutów ”, których na Wydziale Chemicznym Politechniki W rocławskiej powstało 6, a na Wydziale M atem atyczno-Fi- zyczno-Chemicznym U niw ersytetu Wrocławskiego jeden ogólny In sty tu t Chemii.

Poza uczelniami, w związku z powołaniem do życia w roku 1952 Pol­ skiej Akademii Nauk, zapadały kolejno decyzje o utw orzeniu jej P la­ cówek we W rocławiu zlokalizowanych na razie przy K atedrach. I tak, przy Katedrze, a z kolei przy utw orzonym już w roku 1963 Instytucie Chemii Nieorganicznej i Pierw iastków Rzadkich, działał na Politechnice

Zakład Fizyko-Chemicznych Badań S trukturalnych, którzy przez fuzję z Zakładem Niskich Tem peratur In sty tu tu Fizyki PAN (R. Ingarden) utw orzył w roku 1967 In sty tu t Niskich T em peratur i Badań S tru k tu ra l­ nych PAN, pow stający do roku 1974 pod kierow nictw em W. Trzebia­ towskiego, a następnie B. Stalińskiego. Uzyskał on niebawem własny, zaadaptow any do jego celów gmach. Działa w nim Zakład Chemii S tru k ­ tu raln ej pod kierunkiem B. Jeżow skiej-Trzebiatow skiej. Powstał też pod kierownictwem W. Bobrownickiego Zakład Fizyko-Chemicznych Podstaw Technologii przynależny do In sty tu tu Chemii Fizycznej PAN, działający do roku 1972. Szczególnego znaczenia nabrał Zakład Petrochem ii Insty­ tu tu Chemii Organicznej PAN, mieszczący się przy K atedrze Technologii N afty i Paliw P łynnych Politechniki W rocławskiej pod kierunkiem Z. To­ masika, a z kolei J. Wrzyszcza, k tó ry wzmocnił poważnie potencjał ba­ dań w tej dziedzinie. Wreszcie zanotować należy poważny sukces, jakim było utw orzenie w roku 1968 we W rocławiu z inicjatyw y polskiej strony Międzynarodowego Laboratorium Silnych Pól M agnetycznych i Niskich Tem peratur, na które łożą środki Akademie PRL, BRL, NRD i ZSSR, w którym funkcje dyrektora spraw uje nieprzerw anie W. Trzebiatowski.

Do działalności organizacyjnej na tutejszym terenie należy zaliczyć również obowiązki przewodniczącego Wrocławskiego Oddziału PAN, któ­ ry powołany został do życia w roku 1971. Funkcje te spraw owali kolejno W. Trzebiatowski (1971). K. U rbanik (1972— 1977), a od roku 1978 B. Je- żowska-Trzebiatowska.

2. D Z IA Ł A L N O Ś Ć N A U K O W A

O randze środowiska decyduje jego aktywność i osiągnięte znaczące rezultaty naukowe. W ynikają one z działalności kierujących pracam i profesorów, ich współpracowników i uczniów, których zespoły przyjm ują niekiedy ch arak ter szkół naukowych. Z tych Zespołów wywodzili się rek ru tu jący się już z grona absolwentów uczelni wrocławskich wycho­ wankowie pierw szych we W rocławiu profesorów, obecnie promotorzy kolejnych generacji doktorów.

Dokonując przeglądu zakresu badań i osiągnięć naukowych poszcze­ gólnych członków grona profesorskiego chemii, podano zgodnie z zało­ żeniami niniejszego opracowania charakterystykę tych spośród nich, któ­ rzy wywodzili się z macierzystego środowiska lwowskiego, a stanow ili jego znakom itą większość (por. str. 13).

Seniorem chemików we wrocławskim środowisku był Edward Suchar- da (1891— 1947), reprezentujący lwowską szkołę chemii organicznej (por. str. 3). W jego działalności naukow ej można rozróżnić dwa kierunki: syntezę organiczną w zakresie związków heterocyklicznych oraz nowe m etody analityczne związków organicznych (wspólnie z B. Bobrańskim). W pierwszym z nich jego prace doprowadziły m.in. do otrzym ania takich związków wielordzeniowych, jak: naftyrydyny, fenantroliny, chinoliny. Dalszym sukcesem była synteza indygoidów, barw ników zawierających pierścień pirydynow y błękitu indygowego, czerwieni indygowej a ta k ­ że tioindyga. Opracował również m etody chemicznej przeróbki gazu ziemnego w celu otrzym ania czterochlorku w ęgla i chloroform u uzysku­ jąc zastrzeżenia patentowe. Prowadził także badania nad otrzym yw a­ niem kam fory z surowców krajow ych tj. terpentyn. Drugą ważką dzie­

Rola lw ow skich p rze d sta w icie li nauk chem icznych... 91

dziną przez niego zainicjowaną były nowe m etody półm ikroanalizy organicznej, oznaczania ciężaru cząsteczkowego przez m odyfikację ebu- lioskopu Swiętosławskiego do skali centigram ow ej oraz m etody ozna­ czania w tej skali azotu, węgla i wodoru, które okazały się bardzo przy­ datne i przyjęły się podówczas powszechnie. Ten rodzaj analizy elem en­ tarn ej w skali półm ikro umożliwił chemikom dysponującym m ałym i ilościami substancji do uniezależnienia się od kłopotliw ej m ikrom etody Pregla. Metody powyższe zostały opublikowane w postaci monografii w języku niemieckim oraz angielskim, np. Sem im icrom ethods for the

Elem entary Analysis of Organie Compounds — 1936 (z B. Bobrańskim).

Ich dalszą odmianą była nowa m etoda oznaczania węgla przez spalanie na drodze m okrej, co pozwala na równoczesne oznaczanie azotu.

E. Sucharda był czł. czł. koresp. Akademii N auk Technicznych i PAU, czł. założyciel W rocławskiego Towarzystwa Naukowego, w ielokrotnie dziekanem W ydziału Chemicznego Politechniki Lwowskiej i jej rekto­ rem. Do jego współpracowników i uczniów zaliczali się: E. Płażek, B. Bo- brański, H. Kuczyński, Cz. Troszkiewiczówna, Z. Skrowaczewska, T. Ma- zański, L. Kuczyński; wszyscy uzyskali ty tu ły profesora. Ogłosił 42 p ra­ ce naukowe.

Edw in Płażek (1898— 1964) swoją działalność naukow ą objął przede w szystkim chemię pirydyny. Były to często pionierskie prace o podsta­ wowym znaczeniu, polegające na syntezach różnych pochodnych tego związku. Badał system atycznie reakcje chlorowania oraz nitrow ania p i­ ry d y n y określając w pływ podstawników pirydyny na przebieg tych reak ­ cji. Oznaczał także reaktywność chlorowców podstaw ionych w pirydynie w zależności od zawartości dalszych podstawników. Studiow ał przem iany am ino- i hydrolsypochodnych tego związku. Badania te z kolei rozszerzył na pochodne fosforowe pirydyny. Opracował podręcznik chem ii ogólnej i chemii organicznej. W latach 1956— 1959 był prorektorem d/s nauko­ w ych na Politechnice W rocławskiej oraz pełnił dw ukrotnie funkcje dzie­ kana W ydziału Chemicznego. Był prom otorem 18 doktorów, z których habilitowało się 5 (T. Talik, Z. Talik, W. Czuba, I. Tomasik, J. S. Wie­ czorek), spośród których 3 uzyskało ty tu ł profesora. Ogłosił 73 prace naukowe, z których 47 powstało we Wrocławiu.

Bogusław Bobrański (ur. 1904) zajm uje się syntezą związków orga­ nicznych o działaniu farmakologicznym oraz m etodyką organicznej ana­ lizy ilościowej. W tej pierwszej dziedzinie wymienić można syntezy po­ chodnych fenyloetyloam iny, których specyficzne działania farm akolo­ giczne korelował z poszczególnymi podstawnikam i. Obszerny cykl prac dotyczył nowych pochodnych kwasu barbiturowego, które, jak stw ier­ dził, ulegają w u stro ju przekształceniu i dają przegrupow ania o działaniu kojącym. Badania te umożliwiły w ybór pochodnej dobrze spełniającej w arunki trankw ilizatora, który pod nazwą ipronalu został wprowadzony do lecznictwa. W yjaśniał konformację pierścienia barbiturowego. O pra­ cował syntezy kofeiny i teofeliny, a także nową m etodę otrzym yw ania kwasu moczowego z produktów zwierzęcych. Szczególnie cenne były je­ go prace nad udoskonaleniem i zautomatyzowaniem elem entarnej analizy organicznej w skali półmikro, które znalazły szeroki oddźwięk i zastoso­ w ania w świecie. Jest czł. rzecz. PAN i przewodniczącym K om itetu N auk Farm aceutycznych PAN, przewodniczącym R ady Naukowej In sty tu tu Farm akologii PAN. Był prezesem Polskiego Tow arzystw a Chemicznego w latach 1953— 1954, a od roku 1951 R edaktorem Naczelnym „Wiado­

mości Chemicznych”. W latach 1957— 1962 był rektorem Akademii Me­ dycznej. O trzym ał nagrodę państw ow ą II stopnia. Je st autorem pod­ ręcznika Chemii Organicznej, Preparatyki organicznych środków leczni­

czych i Analizy ilościowej zw iązków organicznych.

Prom ow ał 16 doktorów, z których 4 habilitowało się (T. Jakóbiec, D. Prelicz, M. Konieczny, J. Pomorski), z których 2 uzyskało ty tu ł pro­ fesora. Jest autorem 133 prac naukowych; uzyskał 20 patentów .

Następcą E. Płażka na jego K atedrze był w latach 1967— 1979 H en­ ry k Kuczyński (ur. 1909). K ontynuow ał on rozpoczęte przed w ojną ba­ dania nad składnikam i krajow ych terpentyn, zajmował się stereochemią terpenów oraz ich pochodnych, w ykorzystując w tych badaniach nowo­ czesne koncepcje analizy konform acyjnej, które pow stały po roku 1949. Między innym i dokonał syntez pierwszych przestrzennie jednorodnych epoksyzwiązków terpenów jednocyklicznych, allilowych alkoholi terp e­ nowych i karwomentoli, ustalając ich konform ację i konfigurację, dotąd często mylnie określane. W badaniach nad stereochem ią pinolu w ykrył unikalny sekwens reakcji z udziałem nieklasycznych kationów cyklicz­ nych. Dalsze prace dotyczyły karanu, wywodzącego się z głównych skład­ ników terpentyn krajow ych oraz syntezy jego pochodnych. W ykrył na drodze czysto chemicznej w ystępow anie cyklicznego karbokationu, któ­ rego istnienie było dotąd kwestionowane. Jego prace spotkały się z ży­ wym oddźwiękiem w literaturze światowej.

Czł. Koresp. PAN, spraw ow ał kilkakrotnie funkcje dziekana i pro­ rektora Politechniki W rocławskiej. Doktoryzował 13 swoich współpra­ cowników, z których 5 habilitowało się (Z. Chabudziński, K. Prątkow ski, A. Zabża, M. Walkowicz i St. Bogdał) a z nich 2 uzyskało ty tu ł pro­ fesora. Ogłosił drukiem 96 prac naukowych.

Prace naukowe Zofii Skrowaczewskiej (ur. 1909) poświęcone są prze­ de wszystkim syntezie związków fofororganicznych i dotyczą m.in. reak­ tywności wiązania fosfor-azot w amidach. Dalsze zajm ują się syntezą i przem ianam i chemicznymi aldehydów nitroalkilopirydynow ych, i zo­ stały rozszerzone na policykliczne układy azaaromatyczne. Poza pracami podstawowymi zasługują na uwagę prace o charakterze technologicznym, jak np. nowa metoda sulfanow ania amin aromatycznych, otrzym ywanie żywic melaminowych do im pregnacji tkanin i ap retu r oraz w ytw arzania kleju wodoroodpornego do drew na. J e j udziałem było także zidentyfiko­ wanie gazu bojowego „Tabun”, produkowanego w okresie w ojny na Dol­ nym Śląsku.

Prom ow ała 9 doktorów, z których 2 habilitowało się (P. Masztalerz, J. Młochowski), a jeden uzyskał ty tu ł profesora. Opublikowała około 40 prac naukowych, uzyskała 3 patenty i wykonała 15 opracowań technolo­ gicznych.

Do uczniów E. Suchardy i E. Płażka zalicza się również Leonard Kuczyński (ur. 1913), którego prace rozw ijały się w dwóch kierunkach, a mianowicie chemii organicznej oraz opracowań technologicznych dla przem ysłu farmaceutycznego. Prace z zakresu syntezy organicznej do­ tyczyły nowych pochodnych pirydyny i innych układów z rodziny aza- heterocyklicznych o przypuszczalnym działaniu biologicznym. W pracach tych określił zależność między budową chemiczną a aktywnością biolo­ giczną. Drugą dziedzinę stanow ią opracowania technologiczne dla prze­ m ysłu farmaceutycznego, z których 15 zostało wdrożonych.

Rola lw ow skich przed sta w icieli nauk chem icznych.., 93

10 doktorów, z których 3 habilitowało się (A. Nawojski, Zd. Mahoń, T. Za­ wisza), którzy osiągnęli ty tu ł profesora. W swoim dorobku ma około 50 prac naukowych.

Tadeusz Baranowski (ur. 1910) jest w e W rocławiu kontynuatorem „Lwowskiej Szkoły Biochemii”. Głównym kierunkiem badań są enzym y przynależne do ciągu glikolitycznego mięśni człowieka i innych ssaków. Znaczną liczbę ich otrzym ał w stanie krystalicznym , co stanowiło szcze­ gólny sukces, i określił ich własności. Ż ważniejszych w yników ocenić można: odkrycie nowej charakterystycznej reakcji ciągu glikolitycznego i wydzielenie katalizującego ją enzym u dehydrogenazy alfa-fosfoglicero- lu w stanie krystalicznym . Z mięśni człowieka został w ydzielony k ry sta­ liczny kompleks enzymu, kinazy pirogronianowej związanej z kw asem rybonukleinowym , odkryw ając regulacyjną funkcję RNA w tym kom ­ pleksie.

Jest czł. rzecz. PAN oraz czł. „Academia Leopoldina”, był przew od­ niczącym K om itetu Biochemii i Biofizyki PAN, rektorem Akademii Me­ dycznej (1966— 1969), jest czł. załóż. Polskiego Tow arzystw a Biochemicz­ nego. Został w yróżniony indyw idualną nagrodą państw ow ą II stopnia i zespołową I stopnia.

Prom ow ał 20 doktorów, z których 11 habilitowało się (I. Mochnacka, W. M ejbaum -Katzenellenbogen, J. Lisowski, A. Morawiecki, A. Szewczuk, I. Siemion, K. Nowak, St. K arpiuk, J. K wiatkow ska-Korczak, M. Wolny, E. Wolna), a z nich 7 uzyskało ty tu ł profesora. Ogłosił 130 prac nauko­ wych.

W dziedzinie biochemii i jej pogranicza W anda—M ejbaum -K atze­ nellenbogen (ur. 1914) prow adziła prace nad tw orzeniem stru k tu r nad- cząsteczkowych pomiędzy białkami, glikopeptydam i, kwasami nukleino­ w ym i i w ielocukram i oraz kompleksami tych mikrocząsteczek z m etalam i. Prom owała 34 doktorów, z których 6 habilitowało się (W. Dobro- szycka, Br. Morawiecka, T. Wilusz, A. Polanowski, J. Szopa, K. Maskos), a z nich 2 uzyskało ty tu ł profesora. Ogłosiła ok. 90 prac naukowych.

K ierunek chemii nieorganicznej i fizycznej był w początkowych la­ tach we W rocławiu m niej licznie reprezentow any. W łodzimierz Trze­ biatow ski (ur. 1906) rozszerzył znacznie zakres swoich badań. W ymie­ nić tu można studia na przebiegiem przemysłowo w ażnej syntezy ty ta ­ nianu baru i rozkładu siarczanu wapnia, ustalenie szeregu diagram ów fazowych dw utlenku tytan u oraz dw utlenku u ran u o zm iennej w artości telnu, studia nad rentgenograficzną analizą licznych stopów renu i tech­ netu. Określone zostały własności term odynam iczne szeregu faz m iędzy­ m etalicznych srebra drogą pomiarów ich potencjałów elektrotechnicznych w stopionych solach. Zbadane zostały własności półprzewodnikowe arsen­ ków metalicznych. Szczególnie owocne okazały się badania własności m agnetycznych licznych związków m etalicznych u ran u o niskich tem ­ peraturach, podjęte celem w yjaśnienia s tru k tu ry elektronow ej uranu, które znalazły szeroki odgłos w świecie, gdyż w ykryto ich ferrom agne­ tyczne własności. Badaniami krioskopowymi i magnetycznym i objęto także stopniowe sole uranu, niklu i kobaltu, które dostarczyły zarówno nowych danych termodynamicznych, jak i w ykryły zachodzące przem ia­ ny. Tą samą m etodą badano także silnie zdyspergowane m etale na noś­ nikach spełniające funkcje katalizatorów , jak np. żelazo, pallad, co po­ zwoliło ustalić ich specyfikę w tym wysokim stanie rozdrobnienia. W y­ dał podręcznik Chemii nieorganicznej i dwie monografie S tru ktu ra m etali

oraz Zarys rentgenograficznej analizy stru kturalnej (z K. Łukaszewi­ czem)

Je st czł. rzecz. PAN, w latach 1972— 1977 był prezesem PAN, w roku 1951 prezesem Polskiego Towarzystwa Chemicznego, którego jest człon­ kiem honorowym. Jest członkiem zagranicznym Akademii Nauk ZSSR, CSRS, NRD i BRL. Uzyskał I nagrodę państw ow ą i Państw ow ej Rady d/s W ykorzystania Energii Jądrow ej. Wyróżniony był medalem J. Śnia­ deckiego przez P. T. Ch. i medalem M. Smoluchowskiego przez P. T. Fiz. J e s t doktorem h. c. U niw ersytetu i Politechniki we Wrocławiu, Uniwer- systetu Śląskiego i Warszawskiego.

Promował 30 doktorów chemii i fizyki, z których 12 uzyskało kan­ dydaturę względnie habilitowało się (D. Staliński, K. Pigoń, J. Terpi- łowski, K. Łukasiewicz, J. Damm, Wł. Romanowski, W. Zdanowicz, J. Niemiec (zm. 1968), R. Troć, W. Suski, J. Mulak, Z. Henkie, R. Ho- ryń), a z nich 7 uzyskało ty tu ł profesora. Ogłosił 130 prac naukowych.

Dalsze obszary chemii nieorganicznej i jej pogranicza z fizyką che­ miczną rozwinęła Bogusława .Jeżowska-Trzebiatowska (ur. 1908), opra­ cowując zagadnienia stru k tu r m olekularnych, elektronow ych i dynam i­ ki związków koordynacyjnych, tak metaloorganicznych, jak i bionieor- ganicznych. Prace nad syntezą, stru k tu rą i reaktyw nością monomerów i polimerów koordynacyjnych oraz pionierskie badania nad rolą tlenu jako liganda w tych związkach doprowadziły do powstania teorii w ią­ zań mostkowych i w yjaśnienia ich roli w procesach katalitycznych oraz w ytłum aczenia m agnetyzm u molekularnego. Opracowane zostały nowe modele przenośników tlen u i układów enzymatycznych. Otrzymano no­ we aktyw atory i przenośniki gazów m olekularnych, np. azotu i tlenu. Ważne w yniki uzyskano w dziedzinie stru k tu ry .i spektroskopii związ­ ków uranu, ziem rzadkich i m etali przejściowych, które doprowadziły do w yjaśnienia procesów solw atacji oraz mechanizmu relaksacji elek­ tronow ych w aspekcie m ateriałów laserowych. Pow stała w ten sposób szkoła chem ii koordynacyjnej. Rozwinęła także chemię radiacyjną, ba­ dając m.in. po raz pierw szy mechanizm radiolizy w roztw orach alka­ licznych. Opracowano metodę odzysku renu i niklu z procesów m eta­ lurgicznych miedzi.

Jest autorem Theory and, Structure of Coord. Compounds (wraz ze współpracownikami) W NT-Pergam on Press — 1964, Problem y teoretycz­

nej chem ii koordynacyjnej — 1970 (wraz z W. Wojciechowskim), Rzad­ kie pierwiastki — 1976 (wraz z T. M ikulskim i St. Kopaczem), wydanie

rosyjskie Riedkije elem enty — 1979.

Prom ow ała 63 doktorów, z których 22 habilitowało się (L. Pajdow - ski, St. Wajda, M. Wrońska, A. Bartecki, J. Ziółkowski, B. Kędzia, W. Wojciechowski, J. Biernat, K. Bubietyńska-Słopecka, W. Kąkołowicz, H. Przyw arska-Boniecka, J. Kaleciński, J. Dzięgielewski, St. Kopacz, T. Głowiak, H. Kozłowski, T. Lis, J. Mroziński, P. Sobota, J. Drożdżyń- ski, S. Ernst, M. Rudolf), z których 8 uzyskało ty tu ł profesora.

Je st czł. rzecz. PAN i czł. zagr. Akademii N auk NRD, promowana została na doktora h.c. U niw ersytetu i Politechniki we Wrocławiu, Po­ litechniki w Bratysławie, U niw ersytetu im. Łomonosowa w Moskwie. Odznaczona medalem im. H eyrovsky’ego — Czechosłowackiej Akade­ mii Nauk i wyróżniona I i II nagrodą państw ow ą oraz I nagrodą Rady d/s W ykorzystania Energii Jądrow ej. Przewodniczyła Kom itetowi Spek­ troskopii PAN w latach 1965— 1981, a od przeszło 10 lat jest koordyna­

Rola lw o w sk ic h p rze d sta w icie li nauk chem icznych.., 95

torem problem u międzyresortowego „S tru ktu ra, własności i dynam ika układów m olekularnych i skondensowanych”, od roku 1972 jest człon­ kiem Zarządu Europejskiego Tow arzystw a Fizycznego, a od roku 1980 pełni funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Biofizycznego. Opubliko­ w ała 450 prac oraz uzyskała 10 patentów.

W czasie sw ojej krótkiej, bo zaledwie 5-letniej działalności we Wro­ cławiu, Kazim ierz G um iński (ur. 1908) zainicjował w zakresie chemii fizycznej prace nad przewodnictwem elektrycznym związków organicz­ nych, lum iniscencją i efektem fotoelektrycznym .

Prom ow ał 4 doktorów oraz opiekował się 4 habilitacjam i (L. Sob­ czyk, Zd. Ruziewicz, Wł. Rohleder, W. Hendrich), z których 3 uzyskało ty tu ł profesora. Opublikował w tym okresie 4 prace naukowe.

Badania nad nieorganicznym i związkami fosforu rozw inął Józef Be- rak (ur. 1913). Przedm iotem ich jest analiza fazowa układów tlenko­ wych z zawartością fosforanów, w ażnych dla produkcji term ofosfatów, a także synteza i analiza stru k tu r krystalicznych faz fluoroapatytow ych, ich pochodnych oraz fluorków metali. Badania te zostały rozszerzone na układy fosforków m etalicznych oraz niektóre układy metaliczne.

Jest promotorem 11 przewodów doktorskich i opublikował ok. 50 prac naukowych.

Dziedzinę technologii chemicznych reprezentow ał na czołowym m iej­ scu Włodzimierz Bobrownicki (1892— 1980), w y b itny przedstawiciel i or­ ganizator polskiego przem ysłu azotowego w okresie m iędzywojennym . Swoim pracom nadał w yraźny kierunek na problem y związane z pro­ dukcją nawozów m ineralnych, szczególnie fosforowych i potasowych. Przewodziło pryncypialne zagadnienie w ykorzystania surowców krajo­ wych i ulepszenie istniejących procesów produkcyjnych. Stąd badania nad równowagami fazowymi w układach o zawartości fosforanów w ap­ nia i magnezu. Prace przy udziale jego w spółpracow nika J. Schroedera zmierzały do w yjaśnienia budowy i m echanizmu pow staw ania superto- masyny, term ofosfatów magnezowo-krzemianowych, w szczególności ich szklistych łatw o przysw ajalnych form. Stosowano oprócz klasycznych aktualne m etody fizyko-chemiczne badań, jak mikroskopię elektronow ą i spektroskopię w podczerwieni. Druga dziedzina, na której skoncentro­ w ały się jego prace, to przeróbka odkrytych w Kłodawie karnalitow ych złóż soli potasowych w celu uzyskania nawozu potasowego w postaci chlorku potasu i pełnej utylizacji produktu odpadowego tj. związków magnezowych do postaci tlenku magnezu włącznie. Prace te dały po­ zytywne rezultaty, lecz względy ekonomiczne nie dopuściły do eksploa­ tacji tych bogatych w magnez złóż.

Był czł. rzecz. PAN, przewodniczącym K om itetu N auk Chemicznych PAN w latach 1955— 1960, długoletnim redaktorem „Chemii stosowa­ n ej”. Był redaktorem i w spółautorem prac zbiorowych Technologia na­

wozów m ineralnych — 1952, Technologia zw iązków azotowych — 1955

i Technologia zw iązków fosforu, jak też podręcznika Technologii chem ii

nieorganicznej — 1965 oraz monografii Technologia soli potasowych. Był

promotorem 10 doktorów, z których 3 habilitowało się (T. Pieniążek, J. Kubicki, J. Synowiec) i uzyskało ty tu ł profesora. Ogłosił 63 prac nau­ kowych oraz uzyskał 7 patentów .

Jerzy Schroeder (ur. 1912), kontynuow ał problem atykę nawozów m i­ neralnych w ścisłej w spółpracy z przemysłem. Jego przewodnim celem było wprowadzenie do produkcji najwłaściw szych form nawozów umo­

żliwiających łatw e przysw ojenie przez glebę cennych składników. Ba­ dania te doprow adziły do opracowania wspólnie z Zakładam i Chemicz­ nym i „Police” bezodpadowej m etody równoczesnego w ytw arzania na­ wozów w ieloskładnikowych i paszowego fosforanu mocznika z całkowi­ tą utylizacją odpadowego fosfogipsu. P race nad zm ianam i stru k tu ry k ry ­ stalicznej mielonych z pew nym i dodatkam i fosforytów pozwoliły na dalsze udoskonalenie tej metody. Badania prowadzone nad odfluorowa- niem ap aty tu doprowadziły do produkcji fosforanu paszowego w zmo­ dyfikow anej odpowiednio do tego celu fabryce „B onarka” w Krakowie. Opracował metodę utylizacji kredy z procesu konw ersji fosfogipsu.

Był w ielokrotnie dziekanem W ydziału Chemicznego i rektorem Po­ litechniki w roku 1982. Od roku 1967 jest przewodniczącym Rady Nau­ kowej In sty tu tu Nawozów Sztucznych, członkiem Rady przy M inistrze Przem ysłu Chemicznego. Je st zastępcą naczelnego redaktora „Chemii Stosow anej”. Był prom otorem 22 doktorów, z których 3 habilitowało się (H. Górecki, A. Kołaczkowski, St. Zieliński). Opublikował 120 prac nau­ kowych oraz uzyskał 49 patentów.

Czynny na Politechnice w latach 1949— 1958 Zbigniew Tokarski (ur. 1906) przyczynił się do właściwego rozpoznania bogatej bazy dolnoślą­ skiej surowców ceramicznych, przede wszystkim kaolinu. Określał ich przydatności technologiczne dla przem ysłu ceramicznego, szczególnie m ateriałów ogniotrwałych, ważnych dla hutnictw a oraz produkcji por­ celany.

Prom ow ał 1 doktora, który habilitow ał się (Zb. Swięcki) i uzyskał tytu ł profesora.

Do szczególnie aktyw nych przedstawicieli nauk stosowanych należał Zdzisław Tomasik (1900— 1970), który rozwinął nader ważną dziedzinę petrochemii. W spółpracując czynnie w rozbudowie polskiego przem ysłu paliw płynnych, rozwinął nader ważne dla niego badania nad procesami hydrogenacji ropy, dostarczających w katalizowanych procesach wyso­ kociśnieniowych lekkich paliw płynnych. Zajmował się procesami hy- droodsiarczania benzyn i paliw płynnych, hydroreform ow aniem frakcji benzynowych, a także hydrokrakingiem ropy naftow ej i hydrorafinacją benzolu, z których szereg osiągnęło realizację w skali przemysłowej. Kluczem do tego było opracowanie odpowiednich katalizatorów, z któ­

rych liczne zostały wdrożone w przemyśle.

Był prom otorem 8 doktorów, z których 3 habilitow ało się (J. Grze- chowiak, M. Rutkowski, J. Wrzyszcz) i uzyskało ty tu ł profesora. Ogłosił 42 prace naukowe, w tym liczne sk ry p ty i uzyskał 23 p aten ty oraz w y­ konał liczne opracowania technologiczne.

W dziedzinie chemii i technologii węgla autorytetem międzynarodo­ wym był Błażej Roga (1895— 1977). Wspólnie z T. Laskowskim opraco­ wał system atykę naturalnych paliw stałych i w prowadził klasyfikację węgla przyjętą jako międzynarodową przez K om itet ECE w Genewie. Prowadził badania stru k tu raln e węgla metodami fizykochemicznymi nad ich budową, własnościami i procesem karbonizacji. Określał skład che­ miczny i typow e s tru k tu ry węgli brunatnych. Badał system atycznie w ła­ sności w ęgli z Zagłębia Górno- i Dolnośląskiego, które określają ich przydatność technologiczną, np. dla procesu koksowania. Wspólnie z W. Świętosławskim i M. Chorążym opracował jeszcze w okresie przed­ w ojennym sposoby zużytkowania m iału węglowego i koksowego przez nadanie im zdolności brykietowania.

Rola lw o w sk ich p rze d sta w icie li nauk chem icznych.. ₉₇

W swojej K atedrze kontynuow ał prace nad chemią i fizyko-chemią węgla kam iennego i procesem tw orzenia się koksu, nad chemią bitu­ minów węglowych, przeróbką węglopochodnych, a także rafinacją naf­ talenu.

Czł. rzecz. PAN, doktor h. c. Politechniki W rocławskiej, promował 21 doktorów, z których 4 habilitowało się (St. Jasieńko, B. Karabon, T. Siemieniewska, R. Pampuch), którzy uzyskali ty tu ł profesora.

Jest autorem licznych monografii: m.in. Chemia węgla — 1955 (z L. Wnękowską i A. Ihnatowiczem), Analiza węgla i koksu — 1966 (z L. Wnękowską), Analiza paliw stałych — 1952 (z L. Wnękowską),

Kopalne paliwa stałe — 1956, Chemiczna technologia węgla — 1971

(wsp. z K. Tomków). Ogłosił ok. 50 prac naukowych.

Witold Romer (1900— 1967) kontynuow ał we W rocławiu swój daw ­ ny kierunek prac nad fizykochemią procesów fotograficznych (por. str. 12), której był w Polsce pionierem i w ybitnym przedstawicielem. Pod­ stawowym kierunkiem jego badań były właściwości halogenosrebrowych m ateriałów fotograficznych, a zwłaszcza ich ziarnistość, rozdzielczość i ostrość obrazów fotograficznych. W szczególności zagadnienie ziarni­ stości zostało zbadane w kilku aspektach, jak: ziarnistość stru k tu raln a, optyczna i subiektywna. Jego prace, w ykonane w okresie w ojny w la­ boratorium K odaka i na stanowisku kierow nika sekcji badawczej ,,Royal A ircraft Establishm ent”, w ytyczyły drogę do popraw y ostrości obrazów fotograficznych, szczególnie w ażnych w fotografice lotniczej. Istotne by­ ły również osiągnięcia dotyczące powiększenia pojemności inform acyj­ nej zdjęć lotniczych na drodze kom pensacji ruchu samolotu. Wśród prac dotyczących poligrafii wymienić należy opracowanie m etody d ruku w ie­ lobarw nych map, tzw. kartochromii, wprowadzone do praktyki. Inne p ra ­ ce dotyczyły pewnych technologii sporządzania halogenosrebm ych em ul­ sji fotograficznych. Przyczynił się również do stw orzenia polskiej n o ­ m enklatury w zakresie sensytom etrii fotograficznej. J e s t autorem mo­ nografii: Ziarnistość obrazu fotograficznego — 1952, Teoria procesu fo ­

tograficznego — 1955. Był członkiem honorowym M iędzynarodowej F e­

deracji A rtystów Fotografików. W ielokrotnie pełnił funkcje dziekana Wydziału Chemicznego i był prom otorem 3 doktorów, z których 1 habi­ litował się (Wł. Markocki) i uzyskał ty tu ł profesora. Opublikował 64 prace i uzyskał 3 paten ty (dwa wspólne z Wł. Markockim).

W ładysław M arkocki (ur. 1911) kontynuow ał we W rocławiu swoją współpracę z W. Romerem (por. str. 8), zajm ując się fizyko-chemią i tech­ nologią procesów fotograficznych. Badał w pływ przestrzennego stężenia halogenków sreb ra w w arstw ach fotograficznych na rozpraszanie i ab­ sorpcję światła. Na drodze doświadczalnej i m atem atycznej określał w pływ rozpraszania światła przez kryształy światłoczułe na właściwo­ ści w arstw fotograficznych. Opracował wspólnie z W. Romerem m etodę otrzym ania modelowych zawiesin kryształów halogenków srebra jedno­ rodnej wielkości i o jednolitych formach krystalograficznych, które n a ­ daw ały się jako wzorcowe obiekty badań. Wymienić również należy opracowanie produkcji em ulsji do papierów fotograficznych o najw yż­ szym standardzie światowym przy m ałej zawartości srebra.

J e st autorem podręcznika Chemia organiczna procesu fotograficzne­

go — 1958. Był długoletnim dziekanem Wydziału Chemicznego. Prom o­

wał 4 doktorów. Ogłosił 48 prac naukow ych i uzyskał 5 patentów. Zdzisław Ziołkowski (ur. 1904) reprezentuje zakres inżynierii che-7 — K . H . N . i T . 1/88

micznej i rozwinął swoje prace w ścisłym powiązaniu z aktualnym i za­ gadnieniam i przem ysłu chemicznego, z którym blisko współpracował. Ju ż w okresie przedw ojennym jako współpracownik St. Piłata brał udział w utylizacji gazu ziemnego do produkcji sadzy i w odoru oraz uzyskania z niego płynnego gazu. We W rocławiu rozwinął badania nad udoskona­ leniem procesów rektyfikacji i ekstrakcji, projektując specjalnej kon­ stru k cji kolum ny z rotującym i dyskam i względnie pulsacją słupa cie­ czy, które weszły do użycia w przem yśle. Zajmował się kinetyką w y­ m iany m asy w procesach ab- i adsorpcji przy zastosowaniu pulsacji fa­ zy gazowej, co działa przyśpieszająco na w ym ianę masy. Drugą dziedzi­ ną jego prac była w ym iana ciepła za pomocą układów cienkowarstwo­ wych, w których ustalał różne param etry fizyko-chemiczne i geom etry­ czne oddziaływujące na kinetykę zjawiska. Przyczynił się do produkcji wysoko gatunkow ych olejów sm arnych stosując metodę selektyw nej ekstrakcji za pomocą furfurolu. Rozbudował w k raju produkcję sadzy niezbędnej dla przem ysłu gumowego. Przyczynił się istotnie do nowo­ czesnego rozwoju W ydziału Chemicznego Politechniki Wrocławskiej.

In sty tu t Technologiczny im. Lensowieta w Leningradzie nadał mu dok to rat h. c. Był prom otorem 17 doktoratów, z których 4 habilitowało się (R. Koch, A. Skoczylas, M. Pająk, M. Noworyta), a z nich 1 uzyskał ty tu ł profesora.

Je st naczelnym redaktorem „Inżynierii Chem icznej”, autorem kilku monografii, jak: Ekstrakcja cieczy w przem yśle chem icznym — 1980,

Destylacja i rektyfikacja w przem yśle chem icznym — 1978, Podstawo­ we problem y inżynierii chem icznej — 1982. Ogłosił 52 prace naukowe

i uzyskał 5 patentów .

Technologia rolna zamyka zakres nauk stosowanych. Reprezentował ją A leksander Tychowski (1900—1962), który zajmował się rozkładem enzym atycznym skrobii oraz hodowlą szczepionek przemysłowych dla gorzelnictwa i mleczarstwa. Pełnił w ielokrotnie funkcje dziekana oraz był rektorem Wyższej Szkoły Rolniczej w latach 1956— 1959. Promował 9 doktorów, z których 2 habilitowało się (St. Masior, J. Sożyński), a je­ den uzyskał ty tu ł profesora. Ogłosił ok. 20 prac naukowych. Jego na­ stępcą był W ilhelm Kamieniobrodzki (1899— 1967) zajm ujący się meto­ dyką produkcji gorzelniczej i urządzeniam i dla przem ysłu rolniczego. Opublikował 9 p rac naukowo-technicznych i liczne prace popularyza­ cyjno-techniczne.

Poza wyżej omówionymi wiodącymi w pow stającym środowisku pro­ fesorami należy spośród wychowanków lwowskich uczelni ostatniego okresu, którzy we W rocławiu osiągnęli kolejno szczeble naukowe, w y­ mienić następujących profesorów: Jan a B iernata (polarografia związków kompleksowych — In sty tu t Chemii U niw ersytetu Wrocławskiego), Ma­ rię W rońską (kinetyka reakcji chemicznych w roztw orach -— In sty tu t Chemii U niw ersytetu Wrocławskiego), Mieczysława Dukałę (związki te r­ penowe — In sty tu t Technologii Organicznej i Tworzyw Sztucznych — Politechnika Wrocławska), Adama Barteckiego (spektroskopia związków kompleksowych — In sty tu t Chemii Nieorganicznej i M etalurgii P ier­ wiastków Rzadkich — Politechnika Wrocławska), Stanisław a Wajdę (me­ tody radioizotopowe — In sty tu t Chemii U niw ersytetu Wrocławskiego), Janusza Terpiłowskiego (term odynam ika m etali i stopionych soli — In­ s ty tu t Chemii Środków Leczniczych — Akadem ia Medyczna) oraz Ada­ m a Nawojskiego (synteza środków psychotropowych — tamże).

Rola lw o w sk ich p rze d sta w icie li nauk chem icznych... ₉₉

Przeprow adzili oni z kolei liczne przew ody doktorskie, z których w y­ wodziły się kolejne habilitacje. W yczerpują w tutejszym środowisku li­ stę osób związanych w przeszłości z lwowskimi uczelniami.

3. K O N G R E S Y , K O N F E R E N C J E I S Z K O Ł Y N A U K O W E

Przejaw em i wynikiem aktywności naukow ej danego środowiska są m.in. organizowane przez nie kongresy, konferencje, sympozja i szkoły naukowe o zasięgu krajow ym lub międzynarodowym.

Cykl tych imprez rozpoczął pierw szy pow ojenny Zjazd Polskiego To­ w arzystw a Chemicznego, który zorganizowany został we W rocławiu już w roku 1948 (Przewodniczący K om itetu O rganizacyjnego — W. Trze­ biatowski). Spotkanie międzynarodowe zainaugurow ała w roku 1958 Kon­ ferencja Polsko-Radziecka na tem at „Kataliza i K inetyka Chemiczna” (Przewodniczący — W. Trzebiatowski).

N astaje z kolei długi sekwens szkół i konferencji nieraz z udziałem prelegentów i gości z zagranicy, które odbywały się we Wrocławiu, K ar­ paczu lub Trzebieszowicach.

Wymienić tu należy:

9 Szkół Chemii K oordynacyjnej w latach 1964-—1975 (In stytut Chemii U niw ersytetu Wrocławskiego — B. Jeżowska-Trzebiatowska);

9 Zjazdów krajow ych na tem at „Nieorganiczne związki fosforowe” w la­ tach 1965— 1982 (Zakład Chemii Nieorganicznej In sty tu tu Technologii Przem ysłu Chemicznego i Spożywczego Akademii Ekonomicznej — J. Be- rak);

Ogólnopolska K onferencja „Wiązania wodorowe” — 1966 (Instytut Che­ mii U niw ersytetu Wrocławskiego — L. Sobczyk);

6 Szkół Fizyko-Chemii Organicznej w latach 1974— 1980 (Instytut Che­ mii U niw ersytetu Wrocławskiego — L. Sobczyk);

5 K onferencji „C ybernetyki chemicznych procesów technologicznych” (Instytut Technologii Nieorganicznej Politechniki W rocławskiej — J. Schroeder wespół z Instytutem M atem atyki PAN);

4 K onferencje na tem at „Pierw iastki Rzadkie i M etalurgia Chem iczna” w latach 1972— 1978 (Instytut Chemii Nieorganicznej i M etali P ierw iast­ ków Rzadkich Politechniki W rocławskiej — W. Wojciechowski);

Ogólnopolska K onferencja „Chemia Aminokwasów i P eptydów ” — 1977 (Instytut Chemii U niw ersytetu Wrocławskiego — I. Siemion);

Ogólnopolska K onferencja „K ryształy m olekularne” — 1977 (In sty tu t Chemii Organicznej i Fizyki Politechniki W rocławskiej — K. Pigoń).

Poczynając od roku 1970 K onferencje nabrały charakteru m iędzy­ narodowego i niejednokrotnie były zwoływane z upoważnienia m iędzy­ narodowych organizacji naukowych. Pierw szą na dużą skalę im prezą te ­ go rodzaju był:

XII International Congress on Coordination Compounds (ICCC) — 1970 pod przewodnictwem B. Jeżow skiej-Trzebiatow skiej, k tó ry ze względów technicznych odbył się w Krakowie i Zakopanem przy udziale organi­ zacyjnym In sty tu tu Chemii U niw ersytetu Jagiellońskiego.

Z kolei odbyły się:

In ternatiotnal Conference on M olecular Stectroscopy — 1972 (Instytut Chemii U niw ersytetu Wrocławskiego — B. Jeżow ska-Trzebiatow ska i H. Ratajczak). International Congress on the Im provem ent of Chemical