O konieczności wykonania drugiej edycji Szczegółowej Mapy Geologicznej Sudetów w skali 1 : 25 000 – przykłady rewizji budowy geologicznej z wykorzystaniem podkładu lidarowego numerycznego modelu powierzchni terenu

O koniecznoœci wykonania drugiej edycji

Szczegó³owej Mapy Geologicznej Sudetów w skali 1 : 25 000 –

przyk³ady rewizji budowy geologicznej z wykorzystaniem podk³adu lidarowego

numerycznego modelu powierzchni terenu

Jurand Wojewoda

About the need to develop the second edition of the detailed geological map of the Sudetes at the scale of 1 : 25,000 – examples of a revision of the geological pattern using the LIDAR Digital Elevation Models. Prz. Geol., 64: 597–603.

A b s t r a c t. The currently available map sheets issued under the edition of the Detailed Geological Map of the Sudetes at the scale of 1 : 25,000 (SMGS25), and especially those compiled in the 1950s and 1960s, does not meet the requirement of uniformity and accuracy of mapping, and they do not contain some key information that has been acquired as a result of multidisciplinary geological studies in the Sudetes over the last half-century. New research tools, such as LIDAR models of the land surface (DEM), allow for partial migration of data and (or) the implemen-tation of recent research results, however, it should be verified by experienced geologists in the field. This is docu-mented by two examples of their use to different areas in the Sudetes, which are composed primarily of sedimentary rocks.

Keywords: geological maps, data revision, LIDAR DEM

Stan i stopieñ zaawansowania pokrycia szczegó³owy-mi mapaszczegó³owy-mi geologicznyszczegó³owy-mi Polski, a w szczególnoœci Dol-nego Œl¹ska, omawiaj¹ w tym wydaniu Przegl¹du Geo-logicznego Ga³¹zka i in. (2016) oraz Cymerman (2016). Dla Sudetów Œrodkowych wykonano ostatnio trzy mapy geolo-giczne spe³niaj¹ce wymogi nowoczesnych opracowañ kar-tograficznych (ryc. 1). Stanowi¹ one wektorowe odwzo-rowania o charakterze bazodanowym z wolnym dostêpem do zasobów, mo¿liwoœci¹ ich indywidualnego wykorzysta-nia oraz tworzewykorzysta-nia warstw o dowolnej treœci i skali. Co wiê-cej, mog¹ byæ na bie¿¹co uzupe³niane i aktualizowane w miarê przybywania danych geologicznych i wszelkich innych, które nadaj¹ siê do graficznego lub statystycznego przetwarzania i odwzorowania.

Jako pierwsza w tej grupie zosta³a wykonana „Transgra-niczna mapa geologiczna” w skali 1 : 50 000 obszaru obej-muj¹cego jednostki Stárego Mìsta, masywu Œnie¿nika i ko-pu³y Velkého Vbrna (Don i in., 2003a; ryc. 1). Jest ona ujednoliconym zestawieniem kartograficznym ju¿ istniej¹-cych, jak równie¿ autorskich nowych danych geologicznych na cieniowanym podk³adzie topograficznym. Zosta³a wyda-na wraz opisem i za³¹cznikami – plansz¹ papierow¹ oraz do³¹czon¹ do publikacji wersj¹ cyfrow¹ (Don i in., 2003b). Mapa ta obejmuje m.in. treœci zawarte na 13 arkuszach Szczegó³owej Mapy Geologicznej Sudetów 1 : 25 000 (SMGS25), które by³y wykonywane w latach od 1956 r. (ark. Kamienica; Sawicki, 1956) a¿ do 1990 r. (ark. Lesica; Kozdrój, 1990), czyli przez 34 lata.

Jako druga w tej grupie zosta³a wykonana „Mapa geo-logiczna rowu Górnej Nysy K³odzkiej” (Don & Gotowa³a, 2008a, b). Podobnie jak poprzednia, nie jest tylko kompila-cj¹ starszych danych kartograficznych, ale zawiera tak¿e nowe informacje i rewizje wieku ska³ tego obszaru. Obej-muje ona obszar 11 arkuszy SMGS25, które by³y wykony-wane w latach od 1956 (ark. Mostowice; Grocholski, 1956)

a¿ do1990 (ark. Porêba; Kozdrój, 1990), czyli równie¿ 34 lata.

Kolejne mapy geologiczne w wersji cyfrowej zosta³y wykonane przez autora dla ca³ego obszaru Parku Narodo-wego Gór Sto³owych oraz dla obszaru gmin Radków i Bro-umov. Pierwsz¹ z nich wydano w wersji przegl¹dowej ze szczegó³owymi aneksami piêciu obszarów w skali 1 : 25000 (Wojewoda i in., 2011), drug¹ – jako odrêbny arkusz w ska-li 1 : 30 000 z dodatkow¹ warstw¹ geoturystyczn¹ (Woje-woda, 2013). Obie mapy powsta³y na podstawie nowych danych geologicznych uzyskanych przez autora w latach 1984–2010. Obejmuj¹ obszar ujêty poprzednio na czterech arkuszach SMGS25, wykonanych w okresie od 1954 r. (ark. Wambierzyce; Radwañski, 1955) do 1964 r. (ark. Ludwikowice K³odzkie; Krechowicz & Kisielewski, 1964). Inne mapy geologiczne, w tym przegl¹dowe mapy te-matyczne np. „Mapa geologiczno-turystyczna Gór Sto³o-wych” (Èech & Gwlikowska, 1999), czy „Atlas Geologicz-ny Dolnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego” (Bossowski & Ihnatowicz, 2007), które wykonano dla Sudetów Œrodko-wych stanowi³y kompilacjê arkuszy SMGS25, a ich auto-rzy nie odwo³ywali siê do nowych mo¿liwoœci progra-mowych, ani te¿ nie wykorzystywali pocz¹tkowo trudno dostêpnych, ale i nie obejmuj¹cych ca³ych Sudetów Œrod-kowych lidarowych podk³adów topograficznych. Próby podjête dla innych czêœci Sudetów, jak np. „Mapa Geolo-giczna Karkonoszy” (Pawlusek, 2006) sprowadzaj¹ siê na ogó³ do „naci¹gania” starych map geologicznych na mode-le terenu. Te ostatnie zwykmode-le s¹ wykorzystywane nie jako rzeczywiste powierzchnie, na których mo¿na dokonywaæ testów poprawnoœci przestrzennego odwzorowania, a jedy-nie jako cieniowane rastry.

Celem publikacji jest wykazanie, ¿e obecne arkusze, które wykonuje siê w ramach obowi¹zuj¹cych i zmie-niaj¹cych siê co ok. 10 lat wytycznych dotycz¹cych

reali-1

zacji SMGP, s¹ nieaktualne, a wrêcz nieprawdziwe! B³êdy na nich zawarte dyskwalifikuj¹ je jako materia³ Ÿród³owy do jakichkolwiek (!!!) innych opracowañ o charakterze naukowym, zasobowym bilansowym… Ponadto de facto co najmniej 50% z nich nie ma charakteru mapy geologicz-nej! To rysunki autorów wykonane w ramach tzw. reambu-lacji, czêsto w okresie, kiedy osoby tworz¹ce te „obrazki” mia³y ma³e wyobra¿enie o budowie geologicznej Sudetów. Nale¿y powiedzieæ, ¿e w ostatnich latach zosta³y wykona-ne liczwykona-ne opracowania kartograficzwykona-ne, spe³niaj¹ce kryteria nowoczesnych map geologicznych. Niestety ma³o kto z nich korzysta, pomimo ¿e s¹ to jedyne spe³niaj¹ce wymogi wspó³czesnej kartografii geologicznej opracowania karto-graficzne o Sudetach. Je¿eli to nie uzasadnia zabrania w tej kwestii g³osu, z przytoczeniem przyk³adów dwu obszarów o historycznie kluczowym znaczeniu dla rozumienia budo-wy Sudetów – nie bêdê dalej uzasadnia³ sensu zamieszcze-nia tego materia³u w Przegl¹dzie Geologicznym.

PRZYK£ADY NOWYCH DANYCH I WYKORZYSTANIA PODK£ADÓW DEM DLA ODWZOROWAÑ I MODELOWANIA W SUDETACH

Góry Sto³owe

W latach 1954–1955 Gierwielaniec i Radwañski, od-dzielnie lub we wspó³autorstwie, wykonali trzy arkusze SMGS25: Kudowa Zdrój, Jeleniów oraz Wambierzyce. Mapy obejmuj¹ obszary, na których powierzchniowo prze-wa¿aj¹ wychodnie ska³ osadowych od karbonu po kredê, a podrzêdnie wystêpuj¹ ska³y krystaliczne magmowe (gra-nity Kudowy i Èermnej) oraz ska³y metamorficzne serii stroñskiej i Noveho Mesta. Utwory kredowe tworz¹ pokry-wê na starszych ska³ach zaliczanych do synklinorium œró-dsudeckiego, zapadliska Kudowy, metamorfiku Noveho Mesta oraz metamorfiku orlickiego (¯elaŸniewicz & Alek-sandrowski, 2008). Obrazy geologiczne przedstawione na

Przegl¹d Geologiczny, vol. 64, nr 9, 2016

Ryc. 1. Mapy cyfrowe (w skali od 1 : 50 000 do 1 : 10 000) na podk³adzie numerycznych modeli terenu wykonane w latach 2003–2011 dla Sudetów Œrodkowych

Ryc. 2. Zasadnicze ró¿nice w informacjach i danych przestrzennych, które ostatecznie sugeruj¹ zupe³nie ró¿ne interpretacje struktury geologicznej na tym samym fragmencie arkusza mapy geologicznej (ark. Jeleniów z SMGS25 z 1955 r.; Radwañski, 1956) i mapy geologicznej Sto³owogórskiego Parku Narodowego (1 : 10 000) wykonanej przez autora

Fig. 2. Essential differences of the information and spatial data, which finally imply completely different interpretations of the geological structure on the same sheet fragment of the geological map (Jeleniów Sheet of the SMGS25 of 1955; Radwañski, 1956) and of the geological map of Table Mountains National Park (1 : 10,000) compiled by the author

tych mapach przez Radwañskiego zosta³y tak¿e skomentowane i zinterpretowane w jego pra-cach (1955, 1957), a nastêpnie uzupe³nione póŸ-niejszymi wynikami wierceñ i podsumowane w publikacji z 1975 r. Wszystkie ww. prace oraz mapy jego autorstwa zawieraj¹ przekroje suge-ruj¹ce sposób skorelowania ze sob¹ wydzie-lonych jednostek litostratygraficznych. Otrzy-many obraz pokazuje synklinalny uk³ad warstw, który ma wynikaæ m.in. z pomiarów u³awicenia zebranych na wychodniach i zamieszczonych na mapach oraz szkicach.

W drugiej po³owie lat 60. XX w. rozpoczêto sedymentologiczne rozpoznanie utworów kre-dy œródsudeckiej (Jerzykiewicz, 1966, 1968; Jerzykiewicz & Wojewoda, 1986). Otrzymane wyniki uzupe³nione danymi strukturalnymi, jak równie¿ zgromadzonymi przez autora danymi kartograficznymi, pozwoli³y dokonaæ reinter-pretacji budowy geologicznej Gór Sto³owych (Wojewoda, 1986, 1987, 1997, 2007a, b; 2008). Podsumowanie tych d³ugoletnich prac, w tym ju¿ opublikowanych map i przekrojów, wy-konano najpierw na podstawie wczeœniej

dos-têpnych podk³adów satelitarnych SRTM30, a póŸniej powtórzono na podstawie lidarowych modeli terenu (LIDAR DEM). Otrzymane w ich wyniku obrazy kartografizne nie-mal ca³kowicie zweryfikowa³y, a w niektórych przypad-kach sfalsyfikowa³y, oficjalny materia³ kartograficzny, czyli cytowane wczeœniej arkusze SMGS25 (Wojewoda i in., 2011). Rekonstrukcje paleofacjalne i paleogeogra-ficzne kredy œródsudeckiej, uznawane obecnie za wiary-godne, nie by³yby mo¿liwe gdyby mia³y wynikaæ wprost z informacji zawartych na tych arkuszach. Przyk³ady tych samych obszarów z wychodniami kredy œródsudeckiej zestawiono na odmiennych odwzorowaniach, których wy-konanie dzieli ponad pó³ wieku (ryc. 2).

Basen Œwiebodzic

Basen Œwiebodzic (BŒ; inaczej: depresja, zapadlisko lub jednostka basen), jako element waryscyjskiej mozaiki Sudetów, zosta³ wydzielona w latach 50. XX w. (Teisseyre, 1956; Oberc, 1957). Wczeœniej niemieccy autorzy map geologicznych (Berg i in., 1910; Crammer i in., 1921) wy-ró¿niali na tym obszarze takie same odmiany ska³ osado-wych i przypisywali im tak¹ sam¹ pozycjê litostratygra-ficzn¹, jak na przyleg³ym od po³udnia i po³udniowego zachodu obszarze synklinorium œródsudeckiego.

Wykonane w latach 1955–1986 reambulacje i prace kartograficzne w ramach projektu SMGS25 – arkusze chro-nologicznie: Zagórze Œl¹skie (Teisseyre & Sawicki, 1955), Œwiebodzice (Teisseyre & Gawroñski, 1965), Stare

Boga-czowice (Teisseyre, 1966), Wa³brzych (Haydukiewicz i in., 1982) oraz Boguszów-Gorce (Bossowski & Czerski, 1986) – w ca³oœci objê³y obszar BŒ w granicach wczeœniej wyz-naczonych (ryc. 3). Za Teisseyre’em i Sawickim (1955) we wszystkich nastêpnych opracowaniach przyjêto identycz-ny schemat litostratygrafii ska³ osadowych buduj¹cych jednostkê. Za najstarsze górnodewoñskie uznano osady heterolityczne z wapieniami lub utworami wapnistymi, za-wieraj¹ce faunê (formacje Pogorza³y i Pe³cznicy). Schemat ten dodatkowo utrwali³y oznaczenia wiekowe fauny wy-konane przez Guniê (1968), chocia¿, jak podkreœla³ sam badacz, wiêkszoœæ oznaczanych okazów pochodzi³a z ma-teria³u okruchowego i nie by³a opisywana w kontekœcie przy¿yciowym. Wed³ug tego schematu najm³odsze, dolno-karboñskie, mia³y byæ zlepieñce formacji Ksi¹¿a (FKS) i Chwaliszowa (FCH). Taki sam schemat wieku ska³ przyj¹³ równie¿ Porêbski (1981, 1997) w pracach poœwiêconych rekonstrukcjom sedymentologicznym i basenowym BŒ.

W ostatnich latach na obszarze jednostki Œwiebodzic wznowiono prace kartograficzne, u¿ywaj¹c najnowszych technik pozycjonowania i wykorzystuj¹c lidarowe nume-ryczne modele terenu. Pierwszy etap prac obj¹³ obszar miê-dzy Szczawnem Zdrój a Œwiebodzicami, w tym Ksi¹¿. Obecnie trwa weryfikacja danych powierzchniowych na ca³ym obszarze BŒ. Przyk³adem takiej weryfikacji z zasto-sowaniem podk³adu lidarowego i technik modelowania 3D mo¿e byæ zaskakuj¹ca relacja przestrzenna miêdzy forma-cjami Ksi¹¿a i Pe³cznicy, inna ni¿ to przyjmowano w do-tychczasowych schematach litostratygraficznych dla BŒ.

Przegl¹d Geologiczny, vol. 64, nr 9, 2016

Ryc. 3. Basen Œwiebodzic na 5 arkuszach SMGS25 (lata 1955–1986) w grani-cach okreœlonych przez Teisseyre’a w 1955 r. Czerwono-bia³a przerywana linia przedstawia po³udniow¹ granicê jednostki Cieszowa (lub „p³atu” Jaskulina). Zaz-naczone zosta³y równie¿ wychodnie zlepieñców formacji Ksi¹¿a i Chwaliszowa Fig. 3. The Œwiebodzice Basin on 5 sheets of the SMGS25 map (years 1955–1986) within the boundaries defined by Teisseyra’a in 1955. The red--white dashed line shows the south boundary of the Cieszów Unit (or the so-called Jaskulin overthrust). Outcrops of conglomerates of the Ksi¹¿ and Chwaliszów formations are also marked

®

Fig. 4. The Ksi¹¿ Castle surroundings on the Œwiebodzice Sheet of the SMGS25 map (1965) (A) and a spatial model of the boundary between the Ksi¹¿ and Pe³cznica formations based on Digital Elevation Model (by Wojewoda, 1914) (B). Heterolithic sediments of the Pe-³cznica Formation overlies conglomerates of the Ksi¹¿ Formation and, depending on whether such a system is normal or reversed, it radi-cally changes the interpretation of the geology of the Œwiebodzice Basin (C)

Jedno z takich miejsc znajduje siê w s¹siedztwie Zamku Ksi¹¿ (ryc. 4). Osady formacji Pe³cznicy zalegaj¹ tam na utworach formacji Ksi¹¿a. I chocia¿ niejasny jest charakter tej granicy (uskok, granica nieuskokowa – niezgodnoœæ?), to trudno podwa¿aæ ten fakt. Je¿eli jest to pozycja normal-na, wtedy osady heterolityczne formacji Pe³cznicy (uzna-wane za górnodewoñskie) s¹ de facto m³odsze od tur-nejskich zlepieñców formacji Ksi¹¿a. Potwierdzeniem s¹ najnowsze oznaczenia wieku ska³ osadowych wykonane na materiale paleontologicznym, w tym na oznaczeniach zespo³ów miospor i stanie ich zachowania (Górecka--Nowak & Pluta, 2014 – inf. ustna), które „odm³adzaj¹” wiek tych pierwszych.

Nie bez znaczenia jest rozmieszczenie osadów obydwu formacji. O ile heterolity Pe³cznicy wystêpuj¹ w brze¿nych czêœciach BŒ, o tyle wychodnie zlepieñców formacji Ksi¹¿a i Chwaliszowa ograniczaj¹ siê do centralnej, osiowej czêœci BŒ (ryc. 3). Powierzchniowy obraz kartograficzny w tym miejscu dodatkowo uzupe³niaj¹ obserwacje i pomiary w podziemiach zamku, gdzie znajduje siê Laboratorium Geo-dynamiczne CBK PAN (Kaczorowski & Wojewoda, 2011). Wydzielanie i definiowanie jakiejkolwiek jednostki geologicznej (strukturalnej, litostratygraficznej, litologicz-nej, regionalnej itp.) powinno byæ celowe i uzasadnione. Wskazane jest, ¿eby g³ównym za³o¿eniem by³o podkreœle-nie odrêbnoœci (swoistoœci) danego obiektu geologicznego od jego otoczenia, natomiast znacz¹cym uzasadnieniem musi byæ przydatnoœæ takiego wydzielenia dla lepszego zro-zumienia szerszego kontekstu. W praktyce czêsto wydziela siê jednostki geologiczne nie spe³niaj¹ce ww. warunków. Czêsto nazywa siê tak obiekt/ obszar po prostu s³abiej roz-poznany od swojego otoczenia, czasem wrêcz przeciwnie – rozpoznany lepiej, bardziej szczegó³owo. Wydzielane jed-nostki powinny zachowywaæ wymóg hierarchii wydziele-nia oraz jednolitoœæ kryteriów wydzielawydziele-nia. W odniesieniu do regionalnych jednostek geologicznych zasadne wydaje siê:

– podanie jednoznacznych przestrzennych granic jed-nostki, którymi powinny byæ konkretne powierzchnie geo-logiczne;

– wskazanie odrêbnoœci/swoistoœci litologicznej wyró¿nianego obiektu;

– udokumentowany i inny od otoczenia wiek ska³; – swoistoœæ procesów formowania i przebudowy struk-turalnej ska³ tworz¹cych dany obiekt/obszar;

– lub co najmniej swoiste zachowanie siê danego obszaru/obiektu we wspó³czesnym regionalnym kontekœ-cie geodynamicznym.

W przypadku BŒ tradycyjnie wydzielane granice nie mia³y równorzêdnej rangi. O ile granice NE i SE doœæ jed-noznacznie wyznaczaj¹ uskoki sudecki brze¿ny i Szcza-wienka, o tyle granice SW i NW – stawiane dotychczas odpowiednio wzd³u¿ uskoku Strumyka (Strugi) oraz przy-puszczalnej i nie nazwanej dyslokacji w obrêbie ska³ zieleñ-cowych, która ma rozdzielaæ tzw. (pod?) jednostkê Cie-szowa od jednostki kaczawskiej (Teisseyre, 1956) – s¹ co najmniej niejednoznaczne strukturalnie, jak równie¿ nie-uzasadnione w œwietle nowych danych o wieku ska³ osado-wych tych obszarów (Górecka-Nowak & Pluta, 2014 – inf. ustna)

Mo¿na zatem z du¿ym prawdopodobieñstwem posta-wiæ tezê, ¿e „p³at” Jaskulina i przyleg³e do niego

wychod-nie karboñskich ska³ osadowych wychod-nie stanowi¹ fragmentu BŒ, lecz terminalny wschodni fragment jednostki kaczaw-skiej (jednostkê Cieszowa). Tym samym po wy³¹czeniu jednostki Cieszowa z basenu Œwiebodzic, wykazuje on bardziej jednolit¹ strukturê, logiczn¹ architekturê osadów udokumentowan¹ ich wiekiem, rozmieszczeniem i wza-jemnymi relacjami, jak równie¿ ma inne – ni¿ dotychczas uwa¿ano – granice (ryc. 3). Tak zdefiniowana jednostka geologiczna ma kszta³t niemal idealnego rombu i mo¿na jej przypisaæ doœæ logiczny schemat ewolucyjny – basen z od-ci¹gania lub tzw. rombochazm (pull-apart; Wojewoda, 2016a, b). Podobny model by³ wczeœniej postulowany dla tego obszaru m.in. przez Porêbskiego (1981). Jednak oba modele ró¿ni¹ siê zasadniczo odmienn¹ interpretacj¹ roli i charakteru granic basenu. W nowym – granice zbli¿one do dzisiejszego kierunku równole¿nikowego (~290–110°) stanowi³y ramy aktywne, podczas gdy brzegi wschodni i zachodni zachowywa³y siê bardziej pasywnie. Zgodnie ze schematem ewolucyjnym BŒ, jak równie¿ z nowymi dany-mi o wieku osadów, najstarszydany-mi osadadany-mi basenowydany-mi s¹ zlepieñce formacji Ksi¹¿a i Chwaliszowa, które wystêpuj¹ w centralnej czêœci BŒ. Osady te gromadzi³y siê we wcze-snej, synorogenicznej fazie rozwoju basenu – turnej(?) wizen-namur, kiedy ten œródgórski basen by³ w¹skim rowem tektonicznym (?) zorientowanym w kierunku NW–SE (ok. ~5 km szerokoœci i ~10 km d³ugoœci). Materia³ by³ dostarczany do basenu zarówno z zachodu (FCH), wschodu, jak i p³udniowego wschodu (FKS) (Gunia, 1968; Porêbski, 1981, 1997).

PODSUMOWANIE

Przedstawione powy¿ej dwa regionalne przyk³ady wykazuj¹, jak wieloaspektowe prace dotycz¹ce geologii regionalnej Sudetów odbieg³y od treœci informacyjnej, która jest przedstawiona na mapach geologicznych wyko-nywanych przez blisko 35 lat w ramach pierwszej polskiej edycji SMGS25. Ogromna iloœæ danych zebrana podczas prac geologicznych oraz badañ naukowych dalece zmienia nasze dotychczasowe wyobra¿enie o geologii tego regionu Polski. Ich brak w oficjalnych i jednolitych pod wzglêdem wykonania materia³ach kartograficznych staje siê ju¿ nie tylko przeszkod¹ w dalszym rozwoju nauki, ale jest nie-efektywny od strony zarz¹dzania informacj¹ i zasobami naturalnymi. Wiele informacji zawartych na mapach geo-logicznych I polskiej edycji SMGS25 mog³aby byæ z po-wodzeniem zaaplikowana, czy zweryfikowana w ramach nowego ujednoliconego projektu kartograficznego dla Sud-etów. Trzeba jednak mieæ na uwadze, ¿e wykonanie takie-go zadania wymaga nie tylko sprzêtu, oprogramowania i bieg³oœci w ich u¿ytkowaniu, ale nadal przede wszystkim potrzebni s¹ wszechstronnie wykszta³ceni geolodzy, z bar-dzo dobr¹ praktyk¹ terenow¹. ¯onglowanie samymi dany-mi, bez ich osadzenia w rzeczywistej przestrzeni geolo-gicznej – poza efektem estetycznym i czasem zupe³nie abs-trakcyjnymi modelami budowy i ewolucji ró¿nych jedno-stek geologicznych Sudetów – wniesie niewiele.

Przyjêcie d³ugoterminowego projektu nowej, podsta-wowej i ujednoliconej dokumentacji kartograficznej ob-szaru Polski jest piln¹ potrzeb¹. Taki szeroki program kar-tograficzny w Sudetach mia³by uzdrawiaj¹cy wp³yw nie tylko na kondycjê dzisiejszej geologii polskiej. To by³aby

tak¿e wielka szansa dla oœrodków kszta³c¹cych geologów, w tym geologów kartografów, i uzasadnienie rozwoju w zakresie dziedzin pokrewnych, które obecnie zdaj¹ siê zastêpowaæ geologiê, zamiast j¹ wspieraæ.

LITERATURA

BERG G., DATHE E. & ZIMMERMANN E. 1910 – Geologische Karte von Preussen und benachbarten Bundesstaaten, 1 : 25 000, Blatt Freiburg. BOSSOWSKI A. & CZERSKI M. 1986 – Szczegó³owa Mapa Geolo-giczna Sudetów, ark. Boguszów. Pañstw. Inst. Geol., Geol., Warszawa. BOSSOWSKI A. & IHNATOWICZ, A. 2007 – Atlas geologiczny Dol-noœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego, Mapa geologiczna bez utworów kenozoiku, 1 : 100 000. Wydawnictwo PIG.

CRAMER, R. FINCKH L. & ZIMMERMANN E. 1921 – Geologische Karte von Preussen und benachbarten Bundesstaaten, 1 : 25 000, Blatt Schweidnitz.

CYMERMAN Z. 2016 – O koniecznoœci wykonania drugiej edycji „Szczegó³owej Mapy Geologicznej Sudetów” w skali 1 : 25 000 – analiza dotychczasowego stanu i za³o¿enia kompleksowej realizacji. Prz. Geol., 64 (9): 604–610.

ÈECH S. & GAWLIKOWSKA E. 1999 – Góry Sto³owe – Mapa Geolo-giczno-Turystyczna, 1 : 50 000. Pañstw. Inst. Geol., Èeský Geologycký Ústav.

DON J., SKÁCEL J. & GOTOWA£A R. 2003a – The boundary zone of the East and West Sudetes on the 1 : 50000 scale geological map of the Velke Vrbno, Stare Mesto and Œnie¿nik Metamorphic Unit. Geol. Sudet., 35: 21–55 (objaœnienia).

DON J., SKACEL J. & GOTOWA£A R. 2003b – Geological map of the Œnie¿nikMetamotphic Unit, Stare Mesto Zone and VelkeVbrno Dome. Geol. Sudet., 35: wklejka A1 + CD digital version.

DON J. & GOTOWA£A R. 2008a – Tectonic evolution of the late Cre-taceous Nysa K³odzka Graben, Sudetes, SW Poland. Geol. Sudet., 40: 51–63 (Antydatowana z 2010).

DON J. & GOTOWA£A R. 2008b – Tectonic Map of the Nysa K³odz-ka Graben (Sudetes) – scale 1 : 50 000. Geol. Sudet., 40: Appendix. (Antydatowana z 2010).

GIERWIELANIEC J. & RADWAÑSKI S. 1955 – Szczegó³owa Mapa Geologiczna Sudetów, ark. Jeleniów. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. GROCHOLSKI A. 1956 – Szczegó³owa Mapa Geologiczna Sudetów, ark. Mostowice. Pañstw. Inst. Geol.,Warszawa.

GUNIA T. 1968 – On the fauna, stratigraphy and conditions of sedi-mentation of the upper Devonian in the Œwiebodzice Depression (Mid-dle Sudetes). Geol. Sudet., 4: 115–220.

GA£¥ZKA D., MORAWSKI W., ¯ARSKI M., DERKACZ M. & JÓWIK K. 2016 – Kartografia geologiczna – g³ówne zadania koordy-nowane i realizowane przez Pañstwow¹ S³u¿bê Geologiczn¹

funkcjonuj¹c¹ w ramach Pañstwowego Instytutu Geologicznego – Pañstwowego Instytutu Badawczego. Prz. Geol., 64 (9): 611–616. HAYDUKIEWICZ A., OLSZEWSKI S., PORÊBSKI S. &

TEISSEYRE A.K.T. 1982 – Szczegó³owa Mapa Geologiczna Sudetów, ark. Wa³brzych. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

JERZYKIEWICZ T. 1966 – Œrodowisko sedymentacji piaskowców Szczeliñca. Acta Geol. Pol., 16: 413–444.

JERZYKIEWICZ T. 1968 –Sedymentacja górnych piaskowców cioso-wych niecki œrodsudeckiej (górna kreda). Geol. Sudet., 4: 409–462. JERZYKIEWICZ T. & WOJEWODA J. 1986 – The Radków and Szczeliniec sandstones: an example of giant foresets on a tectonically controlled shelf of the Bohemian Cretaceous Basin (Central Europe). Shelf Sands and Sandstones. Canadian Society of Petroleum Geolo-gists, 11: 1–15.

KACZOROWSKI M. & Wojewoda J. 2011 – Neotectonic activity interpreted from a long water-tube tiltmeter record at the SRC geodynamic laboratory in Ksi¹¿, Central Sudetes, SW Poland. Acta Geodynamica et Geomaterialia, 8 (3): 1–13.

KOZDRÓJ W. 1990 – Szczegó³owa Mapa Geologiczna Sudetów, ark. Lesica. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

KOZDRÓJ W. 1990 – Szczegó³owa Mapa Geologiczna Sudetów, ark. Porêba. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

KRECHOWICZ W. & KISIELEWSKI F. 1964 – Szczegó³owa Mapa Geologiczna Sudetów, ark. Ludwikowice K³odzkie. Pañstw. Inst. Geol., Wydaw. Geol., Warszawa.

OBERC J. 1957 – [W:] H. Teisseyre, K. Smulikowski & J. Oberc (red.), Regionalna Geologia Polski. Sudety, T. III, z. 1.

PAWLUSEK G. 2006 – Mapa geologiczna Karkonoszy na tle rastrowe-go modelu rzeŸby terenu. Praca licencjacka, Wydzia³ Nauk o Ziemi, Uniwersytet Œl¹ski, http://kgp.wnoz.us.edu.pl/.

PORÊBSKI S. 1981 – Œwiebodzice succession (Upper Devonian – lowest Carboniferous; western Sudetes): a prograding, mass-flow dominated fan-delta complex. Geol. Sudet., 16: 99–190. PORÊBSKI S. 1997 – Slope-type fan delta in a strike-slip setting: Œwiebodzice Basin (Devonian-Carboniferous), Sudety Mts. [W:]

J. Wojewoda (red.), Obszary ród³owe: Zapis w Osadach. T. 1, 35–52. WIND, Wroc³aw.

RADWAÑSKI S. 1955 – Szczegó³owa Mapa Geologiczna Sudetów, ark. Wambierzyce. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

RADWAÑSKI S. 1957 – Zagadnienie kredy na obszarze Ziemi K³odz-kiej. Przewodnik do XXX Zjazdu PTG, 136–142 (mapa+przekroje), Wroc³aw.

RADWAÑSKI S. 1955 – Wstêpne wiadomoœci o budowie geologicznej kredowego obszaru miêdzy Radkowem a Dusznikami i Polanic¹. Biul. Inst. Geol., 95: 89–133.

RADWAÑSKI S. 1975 – Kreda Sudetów Œrodkowych w œwietle wyni-ków nowych otworów wiertniczych. Biul. Inst. Geol., 287: 5–50. SAWICKI L. 1956 – Szczegó³owa Mapa Geologiczna Sudetów, ark. Kamienica. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

TEISSEYRE H. 1956 – Œwiebodzice depression as geological unit. Biul. Inst. Geol., nr 106.

TEISSEYRE H. & SAWICKI L. 1955 – Szczegó³owa Mapa Geolo-giczna Sudetów, ark. Zagórze Œl¹skie. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. TEISSEYRE H. & GAWROÑSKI L. 1965 – Szczegó³owa Mapa Geo-logiczna Sudetów, ark. Œwiebodzice. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. TEISSEYRE H. 1966 – Szczegó³owa Mapa Geologiczna Sudetów, ark. Stare Bogaczowice. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

WOJEWODA J. 1986 – Fault scarp induced shelf sand bodies in Upper Cretaceous of Intrasudetic Basin. [W:] A.K. Teisseyre (red.), 7thIAS Regional Meeting. Excursion Guidebook, Excursion A-1, 31–52. Com-mittee of Geological Sci., Polish Academy of Sciences, Ossolineum. WOJEWODA J. 1987 – Sejsmotektoniczne osady i struktury w kredo-wych piaskowcach niecki œródsudeckiej. Prz. Geol., 35 (4): 169–175. WOJEWODA J. 1997 – Upper Cretaceous littoral-to-shelf succession in the Intrasudetic Basin and Nysa Trough, Sudety Mts. Obszary Ÿród³owe: Zapis w Osadach, 1: 81–96. WIND, Wroc³aw.

WOJEWODA J. 2007a – The CzerwonaWoda Creek: a tectonically controlled mountain river basin. In: 8th

Czech-Polish workshop on recent geodynamics of the Sudeten and adjacent areas. K³odzko, Poland, March 29–31, 34–35.

WOJEWODA J. 2007b – ¯dárky-Pstr¹¿na Dome – dextral strike-slip fault-related structure at the eastern termination of the Poøíèí-Hronov Fault Zone (Sudetes, Góry Sto³owe Mts.). [W:] 5th Meeting of the Central European Tectonic Studies Group, Tepla, April 11–14, 93–95. WOJEWODA J. 2008 – Budowa Geologiczna Obszaru PNGS, 24–37. [W:] A. Witkowski, B.M. Pokryszko & W. Ciê¿kowski (red.), Przyroda Parku Narodowego Gór Sto³owych, Wydaw. PNGS, s. 404.

WOJEWODA J., BIA£EK D., BUCHA M., G£USZYÑSKI A., GOTOWA£A R., KRAWCZEWSKI J. & SCHUTTY B. 2011 – Geolo-gia Parku Narodowego Gór Sto³owych wybrane zagadnienia. [W:] T. Chodak, C. Kaba³a, J. Kaszubkiewicz, P. Migoñ, J. Wojewoda (red.), Geoekologiczne Warunki Œrodowiska Przyrodniczego Parku Narodowego Gór Sto³owych. WIND, Wroc³aw: 53–96 (za³¹cznik mapa).

WOJEWODA J. 2012 – Geology and geological history. [W:] M. Kasprzak & P.Migoñ (red.), Góry Sto³owe: geology, land-forms, vegetation patterns and human impact: Excursion Guidebook prepared in association with the Sandstone Landscapes III conference, Kudowa Zdrój, 25–28 April 2012. Inst. Geografii Rozwoju Regional-nego Uniwersytetu Wroc³awskiego, Wroc³aw: 7–11 (za³¹cznik mapa). WOJEWODA J. 2013 – Mapa Geoturystyczna „Mapa geoatrakcji Kra-iny Gór Sto³owych i Broumovskich Sten” (objaœnienia). Wydaw. Turystyczne „Plan”.

¯ELANIEWICZ A. & ALEKSANDROWSKI P. 2008 – Regionaliza-cja tektoniczna Polski – Polska po³udniowo-zachodnia. Prz. Geol., 56 (10): 904–911.