Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin. 2011, Oeconomica 291 (65), 175–184
Wojciech Zbaraszewski
ROLA FUNDACJI EKOFUNDUSZ W FINANSOWANIU
OCHRONY
Ś
RODOWISKA W POLSCE
THE ROLE OF FOUNDATION EKOFUNDUSZ
IN FINANCING ENVIRONMENT IN POLAND
Zakład Finansów, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
ul. Klemensa Janickiego 31, 71-270 Szczecin, e-mail: Wojciech.Zbaraszewski@zut.edu.pl Summary. In Poland, the system of financing environmental protection is the result of the cur-rent environment condition and the pre-accession commitments. The scale of investments to be made on the environmental protection oblidge financial institutions, public administrations, local business and special funds (i.e EkoFundusz Foundation) to cooperate. The uniqueness of the EkoFundusz Foundation bases on the idea that the resources available to the eco-conversion came from the Polish debt. In addition, the Foundation co-financed in the form of grant systems, 1400 projects making a total of 1.8 billion zł, concentrating budget within cer-tain areas. Despite smaller donation compared with public funds that approach allowed to achieve significant results, in solving certain environmental problems on the Polish global scale.
Słowa kluczowe: EkoFundusz, fundusze ekologiczne, ochrona środowiska. Key words: ecological found, EkoFundusz, environmental protection.
WST
Ę
P
Polska od ponad dwudziestu lat prowadzi aktywn
ą
działalno
ść
w zakresie ochrony
ś
ro-dowiska. Jednak stan
ś
rodowiska i infrastruktury słu
Ŝą
cej do jego ochrony nie s
ą
wystarcza-j
ą
ce. Polskie cele ekologiczne nie wynikaj
ą
tylko z wewn
ę
trznych zobowi
ą
za
ń
, ale tak
Ŝ
e
z konieczno
ś
ci realizacji wymogów zawartych w traktacie akcesyjnym. Realizacj
ę
przyj
ę
tych
zobowi
ą
za
ń
potwierdzały rosn
ą
ce nakłady finansowe na ochron
ę
ś
rodowiska (na
ś
rodki
trwałe i koszty bie
Ŝą
ce). W roku 2000 nakłady na ochron
ę
ś
rodowiska (według cen stałych
z 2009 roku) kształtowały si
ę
na poziomie 39,94 mld zł, w 2005 roku zmniejszyły si
ę
do
32,69 mld zł, by w 2009 r. osi
ą
gn
ąć
45,37 mld zł. Nakłady na mieszka
ń
ca osi
ą
gn
ę
ły
naj-mniejsz
ą
warto
ść
w 2005 roku, bo tylko 856,50 zł, aby w kolejnych latach wzrosn
ąć
do
1188,66 zł w 2009 roku.
W Polsce
ś
rodki finansowe przeznaczane na ochron
ę
ś
rodowiska w znacznej cz
ęś
ci
pochodz
ą
ze
ź
ródeł krajowych. W strukturze wydatków inwestycyjnych na ochron
ę
ś
rodowi-ska udział
ś
rodków z zagranicy był znaczny, gdy
Ŝ
w 2009 roku stanowił ok. 19%, w tym
z Fundacji EkoFundusz (Ochrona
ś
rodowiska 2010). Celem artykułu jest ukazanie
znacze-nia Fundacji EkoFundusz jako elementu systemu finansowaznacze-nia ochrony
ś
rodowiska w
Pol-sce. O pozycji EkoFunduszu w systemie finansowania ochrony
ś
rodowiska
ś
wiadczy fakt,
Ŝ
e
w ci
ą
gu 17 lat działania fundacja wydatkowała blisko 1 800 mln zł (w cenach bie
Ŝą
cych)
i wsparła około 1400 projektów (Raport 2010). Projekty, w których uczestniczył EkoFundusz,
dotyczyły ochrony powietrza, wód wraz z wodami Morza Bałtyckiego, klimatu oraz przyrody,
a tak
Ŝ
e zagospodarowania odpadów. Analiz
ą
obj
ę
to działalno
ść
Fundacji EkoFundusz w
Pol-sce w latach 1992–2010.
Ź
ródłem danych do analizy i wnioskowania s
ą
obowi
ą
zuj
ą
ce akty
prawne dotycz
ą
ce ochrony przyrody w Polsce, zbiorcze opracowanie Głównego Urz
ę
du
Statystycznego, opublikowane w formie raportu z serii Informacje i Opracowania
Staty-styczne pod tytułem Ochrona
ś
rodowiska 2010, Warszawa 2010, publikacji Fundacji
Eko-Fundusz. Materiałem uzupełniaj
ą
cym były dane ze sprawozdawczo
ś
ci Ministerstwa
Ś
rodo-wiska. W artykule zastosowano metod
ę
analizy
ź
ródeł oraz analizy literatury. Do
przedsta-wienia wyników wykorzystano metody prezentacji tabelarycznej i graficznej.
PODSTAWY PRAWNE DZIAŁANIA FUNDACJI
Przełom, który nast
ą
pił w Polsce w 1989 roku, stworzył wyj
ą
tkow
ą
szans
ę
dokonania
przez Polsk
ę
skoku cywilizacyjnego, zwłaszcza pod wzgl
ę
dem rozwoju demokracji i
gospo-darki rynkowej. Do osi
ą
gni
ę
cia tego celu Polska potrzebowała jednak rozwi
ą
zania wielu
wa
Ŝ
nych zagadnie
ń
, m.in. z zakresu ochrony
ś
rodowiska. Zagadnienia te były aktualne
równie
Ŝ
w pó
ź
niejszym okresie – gdy przygotowywano si
ę
do wej
ś
cia do Unii Europejskiej
i spełnienia wymogów stawianych jej członkom. W takich warunkach rozpocz
ę
ła działalno
ść
Fundacja EkoFundusz.
Polskie władze, wspierane przez pozarz
ą
dowe organizacje ekologiczne, rozpocz
ę
ły
tworzenie mechanizmu, który z jednej strony rozwi
ą
zywałby istotne problemy ochrony
ś
ro-dowiska, a z drugiej nie stwarzałby dodatkowego obci
ąŜ
enia dla bud
Ŝ
etu pa
ń
stwa,
jedno-stek samorz
ą
dowych, przedsi
ę
biorstw czy gospodarstw domowych. Wybrano wówczas
mało znany na
ś
wiecie, dopiero rozwijaj
ą
cy si
ę
instrument, jakim była ekokonwersja długu
(Raport 2010). Idea ta zrodziła si
ę
w latach 80. XX wieku. Wówczas wiele krajów rozwijaj
ą
-cych si
ę
miało du
Ŝ
e długi, których nie były w stanie spłaci
ć
. Jednocze
ś
nie pojawiło si
ę
ryzy-ko,
Ŝ
e rozwój gospodarczy tych krajów b
ę
dzie prowadzony bez poszanowania zasad
ochrony
ś
rodowiska przyrodniczego. Istot
ą
tej idei była i nadal jest zamiana cz
ęś
ci długów
na podejmowanie działa
ń
na rzecz ochrony przyrody oraz cennych i warto
ś
ciowych
ekosys-temów o znaczeniu mi
ę
dzynarodowym (Sitnicki... 2009).
Propozycja polskich władz spotkała si
ę
z przychylno
ś
ci
ą
wierzycieli zgromadzonych
w Klubie Paryskim. Wysoko
ść
zadłu
Ŝ
enia wobec Klubu Paryskiego było wynikiem
porozu-mienia zawartego w kwietniu 1991 roku z 17 krajami wierzycielami w sprawie reorganizacji
i redukcji polskiego długu (zaci
ą
gni
ę
tego w latach 70. XX w., którego spłacanie zostało
przerwane w latach 80. XX w.). W wyniku porozumienia Polska uzyskała 50-procentow
ą
redukcj
ę
długu. Oznaczało to zmniejszenie w 1994 roku zobowi
ą
za
ń
z tytułu kapitału do
26,4 mld USD (Spłata zadłu
Ŝ
enia... 2011).
Polska była wtedy jednym z najbardziej zanieczyszczonych krajów w Europie, dlatego
polski rz
ą
d zaproponował, aby nast
ę
pne 10% długu mo
Ŝ
na było przeznaczy
ć
na
najpilniej-sze przedsi
ę
wzi
ę
cia w ochronie
ś
rodowiska. Była to pierwsza na skal
ę
ś
wiatow
ą
inicjatywa
zamiany cz
ęś
ci długu gwarantowanego przez pa
ń
stwo na cele ekologiczne (Zy
ś
k 2010).
Zgoda na t
ę
propozycj
ę
wszystkich 16 pa
ń
stw wierzycielskich oznaczałaby mo
Ŝ
liwo
ść
prze-znaczenia na ochron
ę
ś
rodowiska w Polsce kwoty ponad 3 mld USD. Byłyby to bardzo
istotne wsparcie finansowe działa
ń
podejmowanych w celu poprawy stanu
ś
rodowiska.
Ja-ko pierwsze do eJa-koJa-konwersji przyst
ą
piły Stany Zjednoczone – w czerwcu 1991 roku. Pó
ź
-niej jeszcze pi
ęć
krajów europejskich: Francja, Szwajcaria, Norwegia, Szwecja i Włochy,
podj
ę
ło decyzj
ę
o umorzeniu polskich zobowi
ą
za
ń
w zamian za przekazanie tych
ś
rodków
na inwestycje z ochrony
ś
rodowiska. Utworzono bud
Ŝ
et EkoFunduszu z udziałem
zaprezen-towanym na rysunku 1. Ponadto w ekokonwersji uczestniczyła tak
Ŝ
e Finlandia,
przeznacza-j
ą
c na ten cel 17 mln USD.
Szwecja 13 mln USD 2% Norwegia 27 mln USD 5% Szwajcaria 63 mln USD 11% Francja 66 mln USD 12% USA 372 mln USD 64% Włochy 32 mln USD 6%
Rys. 1. Udział krajów będących donatorami w ekokonwersji długu
Źródło: opracowanie własne na podstawie Sprawozdania z działalności EkoFunduszu w 2007 roku.
Pomimo
Ŝ
e decyzje co do wielko
ś
ci polskiego długu przeznaczonego do ekokonwersji
zapadały w umowach bilateralnych (mi
ę
dzy rz
ą
dem polskim a rz
ą
dami poszczególnych
krajów wierzycielskich, które wyraziły na to zgod
ę
), to wprowadzono jednolit
ą
polityk
ę
wy-datkowania tych
ś
rodków. W tym celu minister finansów reprezentuj
ą
cy Skarb Pa
ń
stwa
powołał w 1992 roku Fundacj
ę
EkoFundusz. Była to instytucja niezale
Ŝ
na od rz
ą
du, która
miała za zadanie gospodarowanie pieni
ę
dzmi z ekokonwersji na realizacj
ę
mi
ę
dzynarodo-wych konwencji ekologicznych i celów inwestycyjnych. Sposób gospodarowania
ś
rodkami
był kontrolowany przez rad
ę
składaj
ą
c
ą
z przedstawicieli rz
ą
dów b
ę
d
ą
cych wierzycielami
zaanga
Ŝ
owanymi w mechanizm ekokonwersji, agend polskiego rz
ą
du oraz
ś
wiata nauki
i ruchu ekologicznego. Stworzenie i uruchomienie specjalnej instytucji w postaci Funduszu
EkoFundusz było przedsi
ę
wzi
ę
ciem dotychczas niespotykanym. Do roku 2003 wielko
ść
ś
rodków, jakimi dysponowała lub w kolejnych latach miała dysponowa
ć
Fundacja
EkoFun-dusz, to ponad 50% wszystkich funduszy przeznaczonych na ekokonwersj
ę
na
ś
wiecie
(Lessons... 2007). Mo
Ŝ
na zatem stwierdzi
ć
,
Ŝ
e Polska twórczo rozwin
ę
ła ide
ę
ekokonwersji,
znacznie poszerzaj
ą
c jej zakres (w stosunku do jej tradycyjnej funkcji w ochronie przyrody),
a jednocze
ś
nie stworzyła unikatow
ą
instytucj
ę
do zarz
ą
dzania tymi
ś
rodkami. Zastosowany
mechanizm nie polegał na umorzeniu długu, ale na przeznaczeniu cz
ęś
ci spłacanego długu
na działania
ś
ci
ś
le uzgodnione z krajami wierzycielami (Raport 2010).
SYSTEM FINANSOWANIA OCHRONY
Ś
RODOWISKA W POLSCE
W Polsce od przełomu lat 1989
/
1990 konsekwentnie jest budowany i doskonalony
sys-tem finansowania ochrony
ś
rodowiska. Mo
Ŝ
e ono odbywa
ć
si
ę
za pomoc
ą
systemu bud
Ŝ
e-towego, systemu finansowego przedsi
ę
biorstw, systemu bankowego i wyspecjalizowanych
instytucji, w tym przede wszystkim funduszy celowych, takich jak np. fundusze post
ę
pu
technicznego czy ochrony
ś
rodowiska (System... 2005).
Głównymi
ź
ródłami finansowania inwestycji proekologicznych w Polsce s
ą
: bud
Ŝ
et
cen-tralny, bud
Ŝ
ety miast i gmin, fundacje, instytucje kredytowe, rynek kapitałowy,
ś
rodki
zagra-niczne, a nade wszystko
ś
rodki własne przedsi
ę
biorstw, co przedstawiono w tab. 1.
Tabela 1. Wydatki inwestycyjne na ochronęśrodowiska według źródeł finansowania
Wyszczególnienie Rok 2000 2005 2007 2008 2009 Ogółem [mln zł] 6570 5986 7520 8529 10 672 % ogółem Środki własne w tym gmin 53,40 – 49,07 18,02 47,59 17,15 50,18 17,51 46,02 26,78 Środki z budŜetu:
– centralnego – województwa – powiatu – gminy (współudział) 2,20 1,60 0,20 1,40 1,07 0,45 0,10 1,57 0,91 0,40 0,14 1,57 1,17 0,51 0,39 1,73 0,51 0,44 0,61 1,52 Środki z zagranicy 3,90 15,96 14,82 16,35 18,91
Fundusze ekologiczne (poŜyczki, kredyty
i dotacje) 20,00 21,15 20,85 16,57 18,30
Kredyty i poŜyczki krajowe w tym bankowe 11,70 7,60 9,96 9,62 9,40 Inne środki w tym nakłady niesfinansowane 5,60 3,56 3,77 3,47 4,30
Źródło: Ochrona środowiska (2010, s. 425).
Struktura
ź
ródeł finansowania inwestycji w ochronie
ś
rodowiska w Polsce wskazuje na
dominuj
ą
cy, bo ok. 50-procentowy, udział
ś
rodków własnych inwestorów (głównie jednostek
samorz
ą
dowych i przedsi
ę
biorstw). Na drugim miejscu plasuj
ą
si
ę
fundusze ochrony
ś
rodowi-ska i gospodarki wodnej oraz
ś
rodki z zagranicy. W
ś
ród zagranicznych
ź
ródeł finansowania
ochrony
ś
rodowiska nale
Ŝ
y wymieni
ć
ś
rodki finansowe z konwersji polskiego długu na
inwe-stycje ochrony
ś
rodowiska, którymi zarz
ą
dzała Fundacja EkoFundusz. W latach 2008–2009
ich udział w finansowaniu wydatków inwestycyjnych na ochron
ę
przyrody w Polsce
kształto-wał si
ę
na poziomie ok. 16–18%. Innymi słowy, prawie co pi
ą
ta złotówka wydatkowana
w Polsce na inwestycje ochrony
ś
rodowiska pochodzi z zagranicznych
ś
rodków.
W kategoriach bezwzgl
ę
dnych w latach 1992–2008 Fundacja EkoFundusz dostarczała
(
ś
rednio) mniej ni
Ŝ
ej 2% inwestowanego kapitału. Operuj
ą
c zaw
ęŜ
on
ą
kategori
ą
odniesienia
(
ś
rodki bud
Ŝ
etowe, fundusze i pomoc zagraniczna), wska
ź
nik ten, czyli
ś
rednia wysoko
ść
udzielonej pomocy w latach 1997–2008, nie przekroczył 6%. Na tej podstawie nie mo
Ŝ
na
stwierdzi
ć
wiod
ą
cej roli Fundacji EkoFundusz.
W analizowanym okresie wyra
ź
nie malał udział bud
Ŝ
etu centralnego i bud
Ŝ
etów
poszcze-gólnych województw w finansowaniu wydatków inwestycyjnych na ochron
ę
ś
rodowiska.
WPŁYW FUNDACJI EKOFUNDUSZ
Fundacja EkoFundusz otrzymywała wpłaty z tytułu ekokonwersji zadłu
Ŝ
enia w walucie
krajowej za po
ś
rednictwem Ministerstwa Finansów. Ich wysoko
ść
była ustalana zgodnie
z kursem walut krajów b
ę
d
ą
cych wierzycielami w Narodowym Banku Polskim w dniu
doko-nywania transakcji, czyli 31 marca i 30 wrze
ś
nia ka
Ŝ
dego roku (Fundacja... 2010). Takie
rozwi
ą
zanie powodowało,
Ŝ
e spadek kursu złotego wobec walut krajów b
ę
d
ą
cych
wierzycie-lami powodował wzrost wpłat do EkoFunduszu ustalanych w tej walucie. Rok 2003 był pod
tym wzgl
ę
dem szczególnie korzystny, gdy
Ŝ
np. kurs CHF w styczniu 2003 roku wynosił
2,75 zł, podczas gdy w styczniu 2000 roku – zaledwie 2,55 zł (NBP).
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 1 9 9 2 1 9 9 3 1 9 9 4 1 9 9 5 1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9
USA Francja Szwajcaria Włochy Norwegia Szwecja Rys. 2. Wpływy z tytułu ekokonwersji długu w latach
Źródło: Fundacja... (2010, s. 99). 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 1 9 9 2 1 9 9 3 1 9 9 4 1 9 9 5 1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0 [m ln z ł]
ekokonwersja odsetki bankowe
Rys. 3. Wpływy Fundacji EkoFundusz w poszczególnych latach Źródło: Fundacja... (2010, s. 103).
Jak wynika z danych przedstawionych na rysunku 2, realne wpływy Fundacji
EkoFun-dusz w latach 1993–1994 wyniosły 12–19 mln zł rocznie. Zauwa
Ŝ
alny jest znaczny wzrost
wpływów (od 1995 r.), które maksymalne warto
ś
ci osi
ą
gn
ę
ły w latach 2002–2004 (ponad
[m ln z ł] [m ln z ł]
150 mln zł rocznie). Analizuj
ą
c udział poszczególnych donatorów w ekokonwersji, nale
Ŝ
y
przede wszystkim wymieni
ć
Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. Kolejne miejsca zaj
ę
ły
Szwajcaria, Francja i Włochy.
Głównym
ź
ródłem dochodów EkoFunduszu były wpływy z tytułu ekokonwersji w
zadłu-Ŝ
eniach. Udział we wpływach ogółem EkoFunduszu był zmienny w czasie i stale
utrzymy-wał si
ę
powy
Ŝ
ej 80% (rys. 3). Odsetki bankowe od zgromadzonych
ś
rodków były drugim
w kolejno
ś
ci tytułem wpływów. W całym okresie działania Fundacji EkoFundusz wpływy te
kształtowały si
ę
ś
rednio na poziomie 8%. Pozostałe wpływy miały znacznie mniejszy udział
i były to: grant Szwajcarii w wysoko
ś
ci 6 mln CHF (2000 r.) oraz dochody z wynajmu
bu-dynku (od 2002 roku). Fundacja otrzymała równie
Ŝ
zwroty niewykorzystanych dotacji
w ł
ą
cznej wysoko
ś
ci 2,5 mln zł (Fundacja... 2010).
WYDATKI FUNDACJI EKOFUNDUSZ
Podstawowymi instrumentami wsparcia inwestycji w ochronie
ś
rodowiska w
analizowa-nym okresie były w Polsce dotacje, kredyty i po
Ŝ
yczki. W praktyce wyst
ę
powały jeszcze ich
kombinacje, które jednak nie odgrywały wi
ę
kszej roli (Raport... 2010).
W wydatkach Fundacji EkoFundusz mo
Ŝ
na wyró
Ŝ
ni
ć
trzy podstawowe grupy:
wydat-ków: na dotacje do projektów, administracyjne i pozostałe (rys. 4). Wydatki administracyjne
kształtowały si
ę
w analizowanym okresie na poziomie około 5%.
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 1 9 9 2 1 9 9 3 1 9 9 4 1 9 9 5 1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0 [m ln z ł]
dotacje wypłacone wydatki administracyjne pozostałe wydatki Rys. 4. Wydatki Fundacji EkoFundusz w latach 1992–2010
Źródło: Fundacja... (2010, s. 103).
Grupa „dotacje wypłacone” oznacza wydatki poniesione w danym roku na realizacj
ę
projektów zgodnie z zawartymi umowami i uznanymi fakturami. Wydatki administracyjne
dotycz
ą
kosztów bie
Ŝą
cej działalno
ś
ci Fundacji EkoFundusz, w tym płac pracowników i
wy-datków pochodnych, a tak
Ŝ
e zakupu budynków biurowych i ich utrzymania.
[m
ln
z
Jak wynika z danych przedstawionych na rysunku 5, dotacje wypłacane w
poszczegól-nych latach były zwykle niewiele mniejsze od przyznaposzczegól-nych. Relatywnie niewielkie ró
Ŝ
nice
mi
ę
dzy dotacj
ą
przyznan
ą
i wykorzystan
ą
ś
wiadcz
ą
o rzetelnym podej
ś
ciu do
przygotowa-nia projektu do realizacji przed podj
ę
ciem decyzji o jego finansowaniu.
0 50 100 150 200 250 300 1 9 9 2 1 9 9 3 1 9 9 4 1 9 9 5 1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0 m ln z ł 0 20 40 60 80 100 120 140 160 li c z b a p ro je k tó w
Dotacje przyznane Dotacje wypłacone Liczba projektów
Rys. 5. Przyznane i wypłacone dotacje [mln zł] oraz liczba realizowanych projektów przez Fundację EkoFundusz w latach 1992–2010
Źródło: Fundacja... (2010, s. 111).
Analizuj
ą
c udział poszczególnych dziedzin w dotacjach EkoFunduszu, mo
Ŝ
na
zauwa-Ŝ
y
ć
,
Ŝ
e w latach 1998–2010 najwi
ę
cej projektów zrealizowano w zakresie ochrony ró
Ŝ
no-rodno
ś
ci biologicznej i klimatu. Wydatkowano na nie od ok. 75% do prawie 90%
ś
rodków.
Jednak bior
ą
c pod uwag
ę
ś
redni
ą
warto
ść
dofinansowywanych projektów,
najkosztowniej-sze zadania słu
Ŝ
yły ochronie powietrza (nawet ok. 17 mln zł za projekt) oraz Morza
Bałtyc-kiego (ok. 10 mln zł). Zakładaj
ą
c,
Ŝ
e ochrona klimatu i ochrona powietrza to działania maj
ą
-ce na -celu popraw
ę
jako
ś
ci atmosfery, Fundacja EkoFundusz w ci
ą
gu ostatnich dziesi
ę
ciu
lat corocznie wydatkowała na ten cel prawie 50%
ś
rodków.
Ju
Ŝ
od 2001 roku nast
ą
piła zmiana w strukturze dofinansowania projektów. W sektorze
ochrony klimatu nast
ą
pił du
Ŝ
y wzrost wydatków (a
Ŝ
o 81 mln zł), z czego w odnawialne
ź
ró-dła energii zainwestowano ze
ś
rodków Fundacji EkoFundusz prawie 51 mln zł. Najwa
Ŝ
niej-sze działania realizowane w tej dziedzinie dotyczyły zmniejszania emisji gazów
cieplarnia-nych (mitygacja), redukowania ich zawarto
ś
ci w atmosferze poprzez wi
ą
zanie zawartego
w niej w
ę
gla (sekwestracja), a tak
Ŝ
e ograniczania negatywnych skutków zmian
klimatycz-nych dla ludzi i ekosystemów (adaptacja). W zwi
ą
zku z mitygacj
ą
procesów prowadz
ą
cych
do zmian klimatycznych EkoFundusz wspierał głównie programy z zakresu oszcz
ę
dzania
energii elektrycznej i cieplnej oraz wykorzystywania
ź
ródeł energii odnawialnej (Ochrona
klimatu... 2008).
W
ś
ród działa
ń
podejmowanych przez EkoFundusz w zakresie ochrony wód, zasadnicze
znaczenie miało wsparcie Konwencji Helsi
ń
skiej (Konwencja... 2000). Ponadto budowa
systemu gospodarki
ś
ciekowej na wybrze
Ŝ
u Bałtyku była istotnym wsparciem wdra
Ŝ
ania
[m ln z ł] L ic z b a p ro je k tó w
ustale
ń
Polityki Wodnej Unii Europejskiej (Dyrektywa... 2000). EkoFundusz dofinansował
równie
Ŝ
budow
ę
systemów kanalizacyjnych, komunalnych lub komunalno-przemysłowych
oczyszczalni
ś
cieków w prawie wszystkich aglomeracjach, które zostały zatwierdzone
w ramach Krajowego Programu Oczyszczania
Ś
cieków Komunalnych.
Tabela 2. Kierunki wydatkowania dotacji Fundacji EkoFundusz w latach 2000–2009
Wyszczególnienie 2000 2005 2009 liczba projektów dotacje [tys. zł] liczba projektów dotacje [tys. zł] liczba projektów dotacje [tys. zł] Ogółem 85 134 220 240 119 070 178 147 359 Ochrona: Powietrza 2 34 065 2 2 109 1 160 Bałtyku 4 38 779 30 36 347 21 30 724 Klimatu 34 30 204 90 43 500 71 58 163 RóŜnorodności biologicznej 39 24 597 89 13 044 72 24 714 Zagospodarowania odpadów 6 6 575 29 24 070 13 33 599
Źródło: opracowanie własne na podstawie Ochrona środowiska... (2010, s. 487).
Zagospodarowanie odpadów była bardzo wa
Ŝ
n
ą
dziedzin
ą
w ochronie
ś
rodowiska,
po-niewa
Ŝ
wraz z post
ę
pem cywilizacyjnym stale ro
ś
nie ilo
ść
zanieczyszcze
ń
, zwłaszcza
po-konsumpcyjnych. Fundacja EkoFundusz zrealizowała wiele projektów, dzi
ę
ki którym
pojawi-ły si
ę
nowe mo
Ŝ
liwo
ś
ci we wdra
Ŝ
aniu rozwi
ą
za
ń
słu
Ŝą
cych racjonalizacji gospodarowania
odpadami (Kierunki działa
ń
... 2008).
PODSUMOWANIE
Fundacja EkoFundusz na trwałe wpisała si
ę
w tworzony od pocz
ą
tku lat 90. XX wieku
system finansowania ochrony
ś
rodowiska w Polsce, uzupełniaj
ą
c pozostałe fundusze
eko-logiczne. Pomimo
Ŝ
e skala finansowania była relatywnie niewielka (kilka procent ogółu
ś
rodków inwestycyjnych przeznaczonych na ochron
ę
ś
rodowiska), rola Fundacji
EkoFun-dusz była istotna.
EkoFundusz był przewidywalnym
ź
ródłem finansowania, co wyra
Ŝ
ało si
ę
:
– niezale
Ŝ
no
ś
ci
ą
od rz
ą
du,
– terminowymi wpływami z tytułu ekokonwersji zadłu
Ŝ
enia,
– zaw
ęŜ
eniem instrumentów finansowych jedynie do dotacji,
– skoncentrowaniem si
ę
jedynie na wspieraniu działalno
ś
ci inwestycyjnej w ochronie
ś
rodowiska,
– okre
ś
leniem sektorów priorytetowych słu
Ŝą
cych rozwi
ą
zywaniu problemów
ekologicz-nych regulowaekologicz-nych przez konwencje mi
ę
dzynarodowe.
Efekt rzeczowy działania fundacji to wydatkowanie ok. 1,8 mld zł na ok. 1400 projektów
maj
ą
cych na celu zmniejszenie presji na
ś
rodowisko lub poprawienie jego stanu.
Koncen-tracja
ś
rodków finansowych na okre
ś
lonych celach lub obszarach pozwoliła, pomimo
znacznie skromniejszych funduszy w porównaniu z publicznymi funduszami ochrony
ś
ro-dowiska, na osi
ą
gni
ę
cie du
Ŝ
ego w skali kraju efektu ekologicznego i skuteczne rozwi
ą
zy-wanie wybranych problemów ochrony
ś
rodowiska.
PI
Ś
MIENNICTWO
Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustana-wiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. DzU z 22.12.2000 r., nr 327, 1–73.
Fundacja EkoFundusz w liczbach. 2010. Red. S. Sitnicki. Warszawa, Agencja Wyd. Alter, 99, 103, 111, 425.
Internetowy Serwis Informacyjny Narodowego Banku Polskiego, www.nbp.gov.pl, dostęp 3.02.2011 r. Kierunki działań EkoFunduszu w dziedzinie gospodarki odpadami. 2008. Warszawa,
Prezenta-cje EkoFunduszu 3 (18), 23–25.
Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego. DzU z 2000 r., nr 28, poz. 346.
Lessons Learnt from Expierience with Debt-for-Environment Swaps in Economies in Transla-tion. Environmental Finance. 2007. Organisation for Economic Co-Operation and Develop-ment, OECD.
Ochrona klimatu w działaniach EkoFunduszu. 2008. Warszawa, Prezentacje EkoFunduszu 4 (19)/08, 19.
Ochrona środowiska. Informacje i Opracowania Statystyczne. 2010. Warszawa, GUS, 487. Raport z oceny programu ekokonwersji realizowanego przez Fundację EkoFundusz. 2010.
Warszawa, Ernst & Young, Instytut na rzecz Ekorozwoju.
Sitnicki S. 2009. Zamiana długów na ochronęśrodowiska, w: Wyzwania ekonomiczne w warunkach kryzysu. Wybrane zagadnienia. Red. I. Lichniak. Warszawa, Wyd. SGH, 117.
Spłata zadłuŜenia wobec Klubu Paryskiego, strona internetowa Ministerstwa Finansów, http://www. mf.gov.pl, dostęp 3.02.2011 r.
System finansowania ochrony środowiska w Polsce. 2005. Red. J. Famielec. Kraków, Wyd. AE w Krakowie.
