KRZYSZKOWSKI D. & WINNICKI J. 1994 — Stra ti gra phic, sedi men to lo gi cal and eco lo gi cal aspects of the Eemian lacu stri ne depo si -tion near Zbyt ki, western Poland. Folia Quater., 65: 73–88.
KUSZELL T. 1999 — Opra co wa nie pali no lo gicz ne osa dów trze cio- i czwar to rzê do wych z pro fi lów otwo rów NwT/1 Bar³o¿na i NwT/2 Wola Jab³oñska na obsza rze arku sza Nowy Tomy œl (504). Arch. PG Proxi ma nr inw. P/IV/132.
MALKIEWICZ M. 2002 — The histo ry of vege ta tion of the Eemian Inter gla cial in the Gre at Polish Low land. Acta Soc. Botan. Pol., 71: 311–321.
MOJSKI J. E. (red.) 1988 — Zasa dy pol skiej kla sy fi ka cji, ter mi no lo -gii i nomen kla tu ry stra ty gra ficz nej czwar to rzê du. Instr. Met. Bad. Geol., 47. Wyd. Geol.
NIE ZA BI TOW SKI J. & LUBICZ E. 1929 — Inter gla cja³ w Szel¹gu pod Pozna niem. czê œæ II: Fau na pok³adów dru gie go okre su miê dzy lo -dow co wego. Spraw. Kom. Fizjo gr. PAU, 63: 51–69.
STANKOWSKI W. & KRZYSZKOWSKI D. 1991 — Stra ty gra fia czwar to rzê du oko lic Koni na. [W:] Prze mia ny œro do wi ska geo gra ficz ne go obsza -ru Konin–Turek, wyni ki reali za cji pro gra mu RPIII4 w okre sie 1986–1990 W. Stan kow ski (red.). Inst. Bad. Czwart. UAM Poznañ: 11–31.
WROÑSKI J. 1970 — Prze ja wy plej sto ce ñskie go wul ka ni zmu bazal to -we go w Dêbow cu ko³o Szklar na Dol nym Œl¹sku. Kwart. Geol., 14: 535–547.
WYSOTA W. 2002 — Stra ty gra fia i œro do wi ska sedy men ta cji zlo do -wa ce nia wis³y w po³udnio wej czê œci dol ne go Powiœ la. Wyd. UMK: 7.
Nowe spoj rze nie na zagad nie nie cyklo te mu gla cjal ne go w œwie tle pio no wych
rozk³adów poro wa to œci w obrê bie gli ny defor ma cyj nej zlo do wa ce nia odry
w rejo nie Koni na
Woj ciech W³odar ski*
W lite ra tu rze sedy men to lo gicz nej s¹ zna ne mode lo we sekwen cje osa dów gla cjal nych, któ re sta no wi¹ zapis pew -nej logicz -nej suk ce sji pro ce sów ero zji, sedy men ta cji i
defor ma cji zmie niaj¹cych siê w cza sie na okre œlo nym
obsza rze. Taka suk ce sja jest podyk to wa na trans gre sj¹, a nastêp nie rece sj¹ l¹dolo du i wyni kaj¹cymi z tego zmia na -mi sub œ ro do wisk sedy men ta cyj nych gla cjal ne go sys te mu depo zy cyj ne go, i jako taka sta no wi pod sta wê do wydzie la -nia cyklo te mu gla cjal ne go.
Wyda je siê, i¿ naj bar dziej roz bu do wa na pod wzglê dem facjal nym sekwen cja spe³niaj¹ca warun ki cyklo te mu gla cjal -ne go zosta³a zapro po no wa na przez Bro dzi kow skie go i Van Loona (1991). Mo¿e ona sta no wiæ dobr¹ pod sta wê dla stra ty -gra fii sekwen cyj nej plej sto ce nu gla cjal ne go. Nale ¿y jed nak pamiê taæ, i¿ naj wiê k szy poten cja³ zacho waw czy cechu je osa dy glin sub gla cjal nych i ingla cjal nych, zaj muj¹cych doœæ nie -wielk¹ czê œæ tej sekwen cji. Fakt ten znaj du je odbi cie w wie lu pro fi lach, w któ rych plej sto cen zdo mi no wa ny jest przez na³o¿one bez po œred nio na sie bie gli ny lodow co we bez osa -dów je roz dzie laj¹cych. Podob nie jest w przy pad ku pro fi li, w któ rych reje stru je siê anor mal nej mi¹¿szo œci gli ny lodow co -we, trak to wa ne jako zapis jed ne go cyklu gla cjal ne go. W zwi¹zku z tym poszu ku je siê u¿y tecz nych wska Ÿni ków dla defi nio wa nia cyklo te mu gla cjal ne go w³aœnie w opar ciu o facje glin sub gla cjal nych i ingla cjal nych (Ban ham, 1976; Eyels i in., 1983; Hart & Boul ton, 1991).
Niniej sze opra co wa nie przed sta wia pro po zy cjê nowe -go ujê cia cyklo te mu gla cjal ne -go. Je-go pod sta wê sta no wi histo ria odwod nie nia i kon so li da cji tzw. sub gla cjal nej war stwy defor ma cyj nej, któ ra wyda je siê byæ zapi sa na w obra -zie poro wa to œci, a poœred nio w mezo- i mikro struk tu rach gli ny defor ma cyj nej zlo do wa ce nia odry w rejo nie Koni na (wschod nia Wiel ko pol ska).
Obszar badañ
Bada nia prze pro wa dzo no w odkryw ce „JóŸ win” Kopal ni Wêgla Bru nat ne go-Ko nin, zlo ka li zo wa nej w pó³noc nej czê œci ele wa cji koniñ skiej w stre fie trze cio rzê -do we go rowu tek to nicz ne go Kle cze wa. Ods³aniaj¹ca siê ana li zo wa na gli na defor ma cyj na jest naj bar dziej mi¹¿sz¹
(do 20 m) jed nostk¹ lito lo giczn¹ czwar to rzê du na tym
obsza rze. Nale ¿y ona do pozio mu lito stra ty gra ficz ne go gli -ny T2 (Stan kow ski & Krzysz kow ski, 1991), któ ry ostat nio ³¹czy siê ze zlo do wa ce niem odry (W³odar ski, 2002). Gli na
T2 sta no wi g³ówny ele ment tzw. odrza ñskiej jed nost ki
kine to stra ty gra ficz nej K2 (W³odar ski, 2002).
Za³o¿e nia cyklo te mu
Pro po no wa ny cyklo tem gla cjal ny wyni ka z za³o¿eñ opar tych czê œcio wo na w³asnych szcze gó³owych obser wa cjach makro, mezo i mikro struk tu ral nych gli ny defor ma
-cyj nej T2 (W³odar ski, 2002, 2003) oraz na mode lach
fizycz nych war stwy defor ma cyj nej sze ro ko dys ku to wa nych w lite ra tu rze. Za³o¿e nia te przed sta wiaj¹ siê nastê puj¹co:
1. War stwa defor ma cyj na, jako oœro dek z któ re go powsta³a bada na gli na defor ma cyj na, mog³a sta no wiæ istot ny ele ment sub gla cjal nej stre fy œci na nia pod l¹dolo -dem odrza ñskim w rejo nie Koni na. Nale ¿y j¹ trak to waæ jako œwie ¿o wyta pian¹ mie sza ni nê dwu fa zow¹:
a) z³o¿on¹ z fazy roz pra szaj¹cej — wody abla cyj nej i fazy roz pro szo nej — oœrod ka ziar no we go o sk³adzie pia sku mu³kowo-ila ste go z nie wiel kim udzia³em drob ne go ¿wir ku (3–5% wago wych), g³azi ków i g³azów;
b) o mak sy mal nej poro wa to œci w prze dzia le od 30 do 40%, a nawet 45% (np. Atre & Ben tley, 1993);
c) sil nie nasy con¹ wod¹ porow¹, któ rej ciœ nie nie w warun kach zamkniê te go sub gla cjal ne go sys te mu hydrau licz ne go mog³o docho dziæ do war to œci ciœ nie nia lito sta -tycz ne go. War stwê defor ma cyjn¹ mo¿na zatem trak to waæ jako oœro dek ziar no wy wyso ko podat ny na odkszta³cenia. Ana li zo wa ne w gli nie wstê gi defor ma cyj ne wska zuj¹ na
wydat ny udzia³ wody poro wej w odkszta³ceniach, co
pozwa la mówiæ o fil tra cyj nej natu rze defor ma cji sub gla -cjal nych (W³odar ski, 2003).
2. W toku gene ro wa nia odkszta³ceñ war stwy defor ma cyj nej pod l¹dolo dem odrza ñskim domi no wa³o dys -kret ne œci na nie, jedy nie w koñco wym eta pie jej histo rii dosz³o do œci na nia czy ste go typu ci¹g³ego, w tym eks tru -zyw ne go p³yniê cia. Defor ma cje te zacho dzi³y pod wp³ywem obci¹¿enia l¹dolo dem odpo wied nio dyna micz -ne go i sta tycz -ne go. Nale ¿y s¹dziæ, i¿ obok odkszta³ceñ posta cio wych zare je stro wa nych przez wska Ÿni ki kine ma -429
Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 5, 2004
*Insty tut Geo lo gii UAM, ul. Maków Polnych 16, 61-686 Poznañ; wojtek@amu.edu.pl
tycz ne, znacz¹c¹ rolê mog³y odgry waæ odkszta³cenia objê to œcio we, pro wadz¹ce do zmniej sza nia poro wa to œci i kon so li da cji lub te¿ wzro stu poro wa to œci i dyla tan cji war stwy defor ma cyj nej. Ten ostat ni przy pa dek jest doœæ sze -ro ko dys ku to wa ny w lite ra tu rze (np. Men zies, 1989), szcze gól nie w odnie sie niu do œci na nia pro ste go o ci¹g³ym cha rak te rze, obej muj¹cego kil ka dzie si¹t cen ty me trów czy kil ka metrów mi¹¿szo œci war stwy defor ma cyj nej. Ze
wzglê du na ca³kowit¹ odwra cal noœæ takiej dyla tan cji,
przy pa dek ten nie bêdzie bra ny pod uwa gê w dal szych roz wa ¿aniach, szcze gól nie ¿e poro wa toœæ war stwy defor -ma cyj nej w takich warun kach mo¿e docho dziæ do 45 % przez co jej kon sy sten cja przy bie ra cha rak ter gêstej zawie si ny (Men zies, 1989). Nato miast na uwa gê zas³ugu -je dyla tan cja w pro ce sie œci na nia dys kret ne go, któ ra -jest ogra ni czo na do bar dzo w¹skiej stre fy œciê ciowej (usko -ku). Zgod nie z prze wi dy wa nia mi mode lu tip line (Brown, 1994) mo¿e ona poci¹gaæ za sob¹ roz wój tzw. przy dys lo -ka cyj nej stre fy odwod nie nio wej i kon so li da cji (dama ge zone).
Meto dy badañ
Do ana li zy poro wa to œci wyty po wa no 10 pro fi li o wyso ko œci zmien nej od 4 do 14 m, w obrê bie któ rych w odstê pach co 25 cm pobra no prób ki do dal szych prac w labo ra to rium. £¹cznie prze ba da no 360 pró bek. Wyzna czo -no gêstoœæ objê to œciow¹ szkie le tu grun to we go — para metr zale ¿ny od poro wa to œci oraz gêstoœæ w³aœciw¹ szkie le tu
grun to we go — para metr zale ¿ny od uziar nie nia. Na pod sta wie oby dwu para me trów wyli czo no wska Ÿnik poro wa
-to œci e oraz poro wa toœæ n. Wiel ko œci wska Ÿni ka
poro wa to œci zesta wio no na dia gra mach wzglê dem wyso ko œci w poszcze gól nych pro fi lach. Dodat ko wo prze pro wa -dzo no ana li zê kore la cji oraz ana li zê wid mow¹. Ta ostat nia mia³a na celu wychwy ce nie istot nej sta ty stycz nie sezo no -wo œci w rozk³adzie tego para me tru. Zak³adaj¹c pier -wotn¹ poro wa toœæ rzê du 40% (e = 0,66) dla oœrod ka war stwy defor ma cyj nej œwie ¿o po wyto pie niu z lodu lodow co we go, obli czo no wska Ÿnik wiel ko œci kon so li da cji (volu me loss) poszcze gól nych pró bek gli ny. Wyko rzy sta no tutaj for mu³ê zapro po no wan¹ przez Spe eda (1990):
(
)
(
)
DV V0 0 = n n n – – 1 gdzie:)V/V0 — zmia na objê to œci ca³kowi tej war stwy defor -ma cyj nej w sto sun ku do objê to œci pier wot nej V0
n0 — pier wotna poro wa toœæ warstw defor ma cyj nej
przed kon so li da cj¹,
n — poro wa toœæ wtórna po kon so li da cji.
Wyni ki badañ
W prze ana li zo wa nych 10 pro fi lach pio no wych obser -wu je siê zró¿ ni co wa ne rozk³ady wska Ÿni ka poro wa to œci e wzglê dem wyso ko œci. Wyzna czo ne tren dy linio we w sze -œciu pro fi lach maj¹ cha rak ter ujem ny (por. ryc. 1 — pro fi le J8, J9, J12), w pro fi lu J4 dodat ni (ryc. 1), nato miast w trzech pozo sta³ych nie stwier dzo no ¿ad ne go istot ne go tren du — linie tren dów s¹ „pio no we”.
Obok linii tren dów czy tel ne s¹ mniej lub bar dziej regu lar ne piki w kie run ku ni¿ szych war to œci wska Ÿni ka poro -wa to œci e (ryc. 1). S¹ to ano ma lie ujem ne poro -wa to œci o sze ro ko œciach od 25 cm do 50 cm i regu lar nym rozk³adzie w odstê pach pio no wych œred nio co 1,25 m do 2,25 m. W pro fi lu J8 nie obser wu je siê pików ano ma lii, lecz krzyw¹ z³o¿on¹ z trzech wyró¿ niaj¹cych siê seg men tów o tren dach ujem nych. W nie któ rych pro fi lach ano ma lie ujem ne gru puj¹ siê wokó³ okre œlo nej war to œci e (0,25–0,26). Ano ma
-lie ujem ne sta no wi¹ istot ny sta ty stycz nie sk³adnik
430
Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 5, 2004
0,219 0,229 0,239 0,234 0,244 2 0 4 6 8 10 12 14 0,24 0,26 0,28 0,30 0,32 0,34 0,36 wskaŸnik porowatoœci e J 4 J 8 0,215 0,219 0,233 0,243 0,252 J 9 0,199 0,213 0,222 0,229 0,250 J 12 0,202 0,211 0,226 0,235 0,243 r = 0,574641 r = -0,365484 r = -0,328447 r = -0,844146 w ys ok oœ æ w p ro fil u ( m ) 0,24 0,26 0,28 0,30 0,32 0,34 0,36 wskaŸnik porowatoœci e 2 0 4 6 8 10 12 14 w ys ok oœ æ w p ro fil u ( m ) 0,24 0,26 0,28 0,30 0,32 0,34 0,36 wskaŸnik porowatoœci e 2 0 4 6 8 10 12 14 w ys ok oœ æ w p ro fil u ( m ) 0,24 0,26 0,28 0,30 0,32 0,34 0,36 wskaŸnik porowatoœci e 2 0 4 6 8 10 12 14 w ys ok oœ æ w p ro fil u ( m ) mediana 25%-75% min.-max.
Ryc. 1. Dia gra my pio no we go rozk³adu wska Ÿni ka poro wa to œci
e w przyk³ado wych pro fi lach (w pra wym gór nym rogu dia gra
-mów poda no war to œci wspó³czyn ni ka kore la cji D) wraz z za³¹czo ny mi dia gra ma mi s³upko wy mi rozk³adu wska Ÿni ka kon -so li da cji ÄV/V0 (war to œci: min., maks., media na, dol ny i gór ny
per cen tyl)
l¹dolód w I etapie l¹dolód w II etapie
obszar badañ II etap
odwodnienie wiêkszej objêtoœci warstwy deformacyjnej I etap odwodnienie lokalne przydyslojacyjne warstwy deformacyjnej „bierna” agradacja warstwy deformacyjnej linia rozk³adu wskaŸnika porowatoœci e tre nd w I eta pie tre nd k oñ cow y
Ryc. 2. Model odwod nie nia i kon so li da cji war stwy defor ma cyj
-nej. Strza³ki nie bie skie wska zuj¹ na mo¿li we kie run ki odp³ywu nad wy ¿ek wód poro wych gene ro wa nych w cza sie defor ma cji
sezo no wy w pio no wych rozk³adach wska Ÿni ka poro wa to œci. W nie któ rych przy pad kach ich ampli tu da jest pro por -cjo nal na do war to œci tren du na danej wyso ko œci w pro fi lu, co pozwa la mówiæ o mul ti pli ka tyw nym cha rak te rze sk³adni ka sezo no we go. Nale ¿y przy tym zwró ciæ uwa gê na brak sk³adni ka sezo no we go po dru giej stro nie linii tren du w posta ci ano ma lii dodat niej.
Zmia ny objê to œci spo wo do wa ne pro ce sa mi odwod nia -nia i kon so li da cji w obrê bie war stwy defor ma cyj nej od momen tu jej wyto pie nia a¿ po stan obec ny, wyzna czo ne na pod sta wie wska Ÿni ka wiel ko œci kon so li da cji V/V0, wahaj¹ siê w zakre sie od 20% do 25% (ano ma lie ujem ne) — por. dia gra my s³upko we na ryc. 1.
Dys ku sja
Mul ti pli ka tyw ny cha rak ter ano ma lii ujem nych poro -wa to œci o ampli tu dach pro por cjo nal nych do linio wych tren dów mo¿e prze ma wiaæ za dwu eta po wo œci¹ odwad nia -nia i kon so li da cji war stwy defor ma cyj nej pod l¹dolo dem odrza ñskim (ryc. 2).
W eta pie I powsta³y ano ma lie ujem ne jako zapis lokal ne go odwad nia nia i kon so li da cji w obrê bie war stwy defor -ma cyj nej, wzd³u¿ bli¿ ej nie okre œlo nych nad rzêd nych stref œci na nia. Ponie wa¿ w obrê bie gli ny T2 nie zaob ser wo wa no ¿ad nych struk tu ral nych œla dów takich stref, wyda je siê
wiel ce praw do po dob ne, i¿ ich funk cjê mog³a spe³niaæ
migruj¹ca w trak cie agra da cji stre fa kon tak tu l¹dolódwar -stwa defor ma cyj na. Gene ro wa ne w wyni ku odwod nie nia i kon so li da cji nad wy ¿ki wód poro wych mog³y byæ odpro -wa dza ne na zewn¹trz wzd³u¿ stre fy œciê cio wej, tak wiêc sub gla cjal ny sys tem hydrau licz ny musia³ byæ w nie wiel -kim stop niu otwar ty. Odstê py pio no we miê dzy ano ma lia mi wska zuj¹, i¿ pro ce sy defor ma cji nie zacho dzi³y w spo sób
ci¹g³y. Mog³y one byæ prze ry wa ne okre sa mi „bier nej”
agra da cji war stwy defor ma cyj nej, w cza sie któ rych nie by³a ona pod da wa na jakim kol wiek odkszta³ceniom objê to -œcio wym, a byæ mo¿e i posta cio wym. Wte dy te¿ wszel kie naprê ¿e nia œci naj¹ce l¹dolód musia³ wy³ado wy waæ wzd³u¿ sze re gu dys kret nych powierzch ni œciê cio wych w samej war stwie defor ma cyj nej albo w obrê bie tzw. war stew ki Weert ma na — cien kie go fil mu wod ne go na kon tak cie l¹dolód-war stwa defor ma cyj na. Wol no suge ro waæ dla tego okre su zamkniê cie sub gla cjal ne go sys te mu hydrau licz ne -go, a tym samym wzrost ciœ nie nia poro we go w war stwie defor ma cyj nej do war to œci ciœ nie nia lito sta tycz ne go.
O ile w eta pie I ogól ny rozk³ad poro wa to œci, a tym samym tren dy linio we, mog³y byæ „pio no we” lub lek ko dodat nie, o tyle tren dy ujem ne wydaj¹ siê byæ wtór ne (ryc. 2). Mog³y one powstaæ w eta pie II w wyni ku odwod nie nia i kon so li da cji znacz nych objê to œci war stwy defor ma cyj nej, wska zuj¹c tym samym na osta tecz ne otwar cie sub gla cjal -ne go sys te mu hydrau licz -ne go. Otwar cie to mog³o istot nie przy czy niæ siê do znacz nie bar dziej swo bod ne go dre na ¿u wód poro wych w war stwie defor macyj nej a w nastêp stwie do jej odwod nie nia. Wiê k sze odwod nie nie w czê œciach stro po wych ani¿ eli w sp¹gowych war stwy defor ma cyj nej nale
-¿a³oby t³uma czyæ wp³ywem sil ne go gra dien tu
hydrau licz ne go wywi¹zuj¹cego siê w bez po œred niej stre fie
czo³a l¹dolo du. Nie mo¿na wyklu czyæ roli kana³ów sub gla -cjal nych w dre no wa niu war stwy, czy tel nych w zapi sie kopal nym w przy stro po wej par tii bada nej gli ny. Zmia na cha rak te ru tren du z „pio no we go” na ujem ny wyda je siê wp³ywaæ na czy tel noœæ ano ma lii ujem nych, powo duj¹c zmniej sza nie siê ich ampli tud a w skraj nych przy pad kach pro wadz¹c nawet do ich zatar cia.
Wnio ski
Z przed sta wio ne go powy ¿ej mode lu wyni ka, i¿ ist nie je mo¿li woœæ odczy ta nia w obra zie poro wa to œci suk ce sji dwóch cha rak te ry stycz nych eta pów w histo rii war stwy defor ma cyj nej:
1) cyklicz nej agra da cji oraz defor ma cji war stwy pod aktyw nym l¹dolo dem,
2) wiel ko ska lo we go odwod nie nia war stwy w stre fie czo³owej ustê puj¹cego z obsza ru badañ l¹dolo du. W œwie -tle tak pre zen tuj¹cej siê suk ce sji rodz¹ siê dwa pyta nia.
1. W jakim stop niu bada nia poro wa to œci mog¹ sta no -wiæ pod sta wê do wyró¿ nia nia cyklo te mów gla cjal nych?
2. Czy w przysz³oœci bêdzie mo¿na wyko rzy staæ tak zde fi nio wa ne cyklo te my w stra ty gra fii sekwen cyj nej kom plek sów gla cjal nych, szcze gól nie w przy pad kach bez po -œred nie go na³o¿e nia na sie bie glin lodow co wych?
Lite ra tu ra
ATRE S.R. & BENTLEY C.R. 1993 — Late ral ly vary ing basal con di -tions bene ath ice stre ams B and C, West Antarc ti ca. Jour. Gla ciol., 39: 455–462.
BANHAM P.H. 1976 — Gla ci tecto ni tes in till stra ti gra phy. Bore as, 6: 101–105.
BRODZIKOWSKI K. & VAN LOON A.J. 1991 — Glaci ge nic Sedi ments. Deve lopments in Sedi men to logy, 49. Elsevier. BROWN K. 1994 — Flu ids in defor ming sedi ments. [W:] A.J. Malt man (ed.), The geo lo gi cal defor ma tion of sedi ments. Cha pman and Hall: 205–219.
EYELS N., EYELS C.H. & MIALL A.D. 1983 — Lito fa cies types and ver ti cal pro fi le models; an alter na tive appro ach to the descrip tion and envi ron men tal inter pre ta tion of gla cial dia mict and dia mic ti te sequ en ces. Sedi men to logy, 30: 393–410.
HART J.K. & BOULTON G.S. 1991 — The inter re la tion of gla cio tecto nic and gla cio de po si tio nal pro ces ses within the gla cial envi ron -ment. Quater. Sc. Rev., 10: 335–350.
MENZIES J. 1989 — Sub gla cial hydrau lic con di tions and the ir possi -ble impact upon sub gla cial bed for ma tion. Sedim. Geol., 62: 125–150. SPEED R. 1990 — Volu me loss and deflu id iza tion histo ry of Bar ba -dos. Jour . Geo phys. Res., 95: 8983–8996.
STANKOWSKI W. & KRZYSZKOWSKI D. 1991 — Stra ty gra fia czwar to rzê du oko lic Koni na. [In:] W. Stan kow ski (ed.), Prze mia ny œro do wi ska geo gra ficz ne go obsza ru Konin–Turek. Wyd. UAM: 11–31. W£ODARSKI W. 2000 — Lito lo gia, stra ty gra fia i gla ci tek to ni ka dol -ne go i œrod ko we go czwar to rzê du. Wyciecz ka A. [In:] J. Bier nac ka & J. Sko czy las (ed.), Geo lo gia i ochro na œro do wi ska Wiel ko pol ski. Przew. 71 Zj. PTG. Bogucki Wyd. Nauk.: 112–121.
W£ODARSKI W. 2002 — Tek to ni ka gla cjal na zlo do wa ce nia Odry w nawi¹zaniu do struk tur pod³o¿a. Mat. IX Sym p. Gla ci tek to ni ki, Zie lo na Góra. Zesz. Nauk. Uniw. Zielonog., 129: 195–207.
W£ODARSKI W. 2003 — Mecha ni ka mikro po wierzch ni œciê cio wych w obrê bie tzw. wyso ko po dat nych d³ugo ter mi no wych oœrod ków ziar no -wych. Impli ka cje paleo tek to nicz ne. Mat. VI Kar pac kich Warsz ta tów Tek to nicz nych, Kra ków. Arch. ING PAN Kraków: 42–43.
431