Gospodarka sol¹ kamienn¹ w Polsce i na œwiecie w ostatnim dwudziestoleciu
Micha³ Gientka*, Marcin Tymiñski*
W Polsce udokumentowano 19 z³ó¿ soli kamiennej, o³¹cznych zasobach geologicznych 80,2 mld t. Zasoby prze-mys³owe ustalono dla czterech z³ó¿ i wynosz¹ one 4,36 mld t (Przenios³o, 2005).
W 2003 r. ³¹czne wydobycie soli kamiennej ze z³ó¿ udokumentowanych wynios³o 3180 tys. t. £¹czna produk-cja soli kamiennej z ró¿nych Ÿróde³ (w przeliczeniu na sól such¹) wynios³a w 2004 r. — 4 248 tys. t. Najwiêksz¹ pro-dukcjê soli kamiennej odnotowano w latach 1986–1987, gdy osi¹gnê³a ona niemal 4,4 mln t rocznie. G³ównym odbiorc¹ soli kamiennej i solanki jest obecnie przemys³ chemiczny, odbieraj¹cy 95% produkcji.
Polska, z produkcj¹ soli kamiennej przekraczaj¹c¹ 3 mln t rocznie, nale¿y do czo³owych europejskich produ-centów tego surowca — 6 miejsce w 2003 r. Ponad 20% ca³ej produkcji europejskiej (Word Mineral …) dostarczaj¹ Niemcy. Produkcja surowca w Europie na pocz¹tku lat 90. gwa³townie spad³a z ponad 70 mln t rocznie do nieca³ych 50 mln t. W drugiej po³owie lat 90. produkcja ustabilizo-wa³a siê na poziomie 55–57 mln t rocznie.
Od wielu lat najwiêkszym odbiorc¹ soli kamiennej eks-portowanej z Polski s¹ Czechy (w 2004 r. zakupi³y u nas 446 tys. t surowca — w tym 327 tys. t soli kamiennej i 119 tys. t soli w zwi¹zkach sodu). Drugim, g³ównym partnerem han-dlowym, s¹ Niemcy, do których corocznie eksportuje siê 150–200 tys. t soli kamiennej (³¹cznie z sol¹ w zwi¹zkach sodu). Wartoœæ eksportu soli kamiennej z Polski (bez soli w zwi¹zkach sodu) wynios³a w 2004 r. 91 mln PLN i najwiêk-szy w niej udzia³ mia³y Czechy (47 mln PLN). Sól kamienna, której odbiorc¹ by³y Niemcy, kosztowa³a 28 mln PLN. War-toœæ eksportu zwi¹zków sodu wynios³a w 2004 r. 559 mln PLN i najwiêkszy w niej udzia³ mia³y Czechy (124 mln PLN) i Niemcy (68 mln PLN). Znacz¹c¹ wartoœæ osi¹gnê³y zwi¹zki sodu eksportowane do Szwecji (55 mln PLN) i Finlandii —36 mln PLN (System PRICESMIN PIG).
Bior¹c pod uwagê ogólne wielkoœci i wartoœci eksportu soli kamiennej (bez zwi¹zków sodu), stwierdziæ mo¿na, i¿ w 2004 r. œrednia wartoœæ tony wyeksportowanego surowca wynios³a 186,9 PLN. W przypadku zwi¹zków sodu w 2004 r. by³o to 583,3 PLN/t. Surowiec sprzedawany krajom Europy Zachodniej osi¹ga ceny ponad dwukrotnie wy¿sze ni¿ ekspor-towany za po³udniow¹ granicê Polski np. tona soli sprzedawa-na do Czech kosztowa³a ostatnio oko³o 120–150 PLN/t, w przypadku zaœ Niemiec, Belgii i Francji — w granicach 200–400 PLN/t. Wyj¹tkiem jest S³owacja, dla której ceny eks-portu soli z Polski od 2001 r. utrzymuj¹ siê na wysokim pozio-mie — powy¿ej 200 PLN/t. Ceny zwi¹zków sodu w eksporcie z Polski podlegaj¹ jedynie nieznacznym wahaniom i utrzymuj¹ siê w granicach 400–600 PLN/t (System PRICESMIN PIG).
Do 1991 r. Polska by³a wy³¹cznie eksporterem soli kamiennej. Od tego momentu na nasz rynek zaczê³a wcho-dziæ tañsza sól importowana, przede wszystkim z Bia³orusi i Ukrainy. Dominuj¹c¹ rolê wœród dostawców soli kamien-nej (³¹cznie z sol¹ w zwi¹zkach sodu) do Polski odgrywaj¹ obecnie dwa kraje: Ukraina i Bia³oruœ (³¹cznie 72% ogó³u surowca sprowadzonego w 2004 r.). Import soli kamiennej (bez soli w zwi¹zkach sodu) osi¹gn¹³ w 2004 r. wartoœæ 30,5 mln PLN, a import zwi¹zków sodu 126 mln PLN. W
2004 r. œrednia wartoœæ tony sprowadzonej do Polski soli kamiennej (bez zwi¹zków sodu) wynios³a 103,9 PLN, zaœ zwi¹zków sodu — 927,5 PLN/t. Wartoœæ tony soli kamien-nej sprowadzakamien-nej do Polski z Niemiec wynosi³a ostatnio 160–280 PLN, ceny surowca sprowadzanego zza wschod-niej granicy naszego kraju by³y ponad dwa razy ni¿sze. Cena importowanych zwi¹zków sodu waha siê natomiast od ok. 300–500 PLN (z Hiszpanii) do prawie 2000 PLN (z Finlandii: System PRICESMIN PIG).
Najwiêkszym œwiatowym producentem soli kamiennej s¹ Stany Zjednoczone, z produkcj¹ w granicach 38–42 mln t rocznie. Drugim krajem, odgrywaj¹cym coraz wiêksz¹ rolê na œwiatowym rynku, s¹ Chiny, gdzie produkcja soli kamien-nej w latach 1984–2003 zwiêkszy³a siê dwukrotnie i wynios³a w 2003 r. 34 mln t. Do znacz¹cych œwiatowych producentów zaliczyæ tak¿e trzeba Indie, Niemcy, Kanadê, Australiê i Meksyk, z produkcj¹ 8–9 mln t rocznie (Word Mineral …). W 2003 r. Stany Zjednoczone i Chiny mia³y ³¹czny udzia³ rzêdu 34,2% w œwiatowej produkcji soli kamiennej, udzia³y pozosta³ych krajów nie przekra-cza³y 7%. Europejscy producenci soli kamiennej w skali œwiatowej odgrywaj¹ zdecydowanie mniejsz¹ rolê. Niemcy, które zdecydo-wanie dominuj¹ na rynku europejskim, zajmowa³y w 2003 r. czwart¹ pozycjê na œwiecie. Spoœród krajów europejskich w pierw-szej dziesi¹tce œwiatowych producentów oprócz Niemiec znalaz³y siê jedynie Francja i Wielka Brytania (Mining Annual …, 2004).
Najwiêkszym œwiatowym eksporterem soli kamiennej jest Australia. W 2002 r. tona¿ surowca wyeksportowanego z tego kraju wyniós³ 9,5 mln t. Drugie miejsce zajmuje Meksyk, z eksportem soli rzêdu 6–7 mln t rocznie. Kolejne miejsca przy-padaj¹ Kanadzie (3,7 mln t), Holandii (3,6 mln t), Niemcom (3,3 mln t) i Chile (2,8 mln t). Najwiêkszy producent soli kamiennej — Stany Zjednoczone — ze wzglêdu na bardzo du¿e zapotrzebowanie, zajmuj¹ wœród eksporterów dalsze miejsce, s¹ natomiast najwiêkszym na œwiecie importerem soli (8,2 mln t w 2002 r.). Oko³o 40% surowca zu¿ywane jest w przemyœle chemicznym, a 37% przy odladzaniu dróg (Kostick, 2005). Drugie miejsce zajmuje Japonia z importem 7,4 mln t. zaœ import do pozosta³ych, licz¹cych siê krajów (m.in. Bel-gii-Luksemburga, Korei P³d. czy Niemiec) nie przekracza 4 mln t rocznie (Mining Annual …, 2004).
Obecnie przedmiotem obrotów miêdzynarodowych s¹ dwa rodzaje soli kamiennej: (a) sól kamienna mielona, sprzedawana w partiach 15–20 tonowych, z cen¹ 20–25 GBP/tonê i (b) australijska sól kamienna z ewaporatów, w cenie 16–19 USD/t (cena FOB — sprzedaj¹cy ponosi kosz-ty dostawy na pok³ad statku).
Pomimo wzrastaj¹cego importu soli kamiennej, bilans handlowy (w ujêciu tona¿owym) od kilku lat utrzymuje siê na sta³ym, dodatnim poziomie rzêdu 650 tys. t/rok.
Literatura
KOSTICK D. S. 2005 — Salt [W:] Mineral Commodity Summaries, U.S. Geol. Surv., January 2005: 138–139; minerals.usgs.gov/mine-rals/pubs/commodity/salt/salt_mcs05.pdf
PRZENIOS£O S. (red.) 1984–2005 — Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce. Pañstw. Inst. Geol.
Mining Annual Review, Mining Communications Ltd, 2004; wydanie
na p³ycie CD.
World Mineral Statistics 1984–2003 — British Geol. Survey,
Keywor-th, Nottinhgam.
System Pricesmin PIG — baza danych PIG (dane za: Centrum
Informaty-ki Handlu Zagr. oraz Centrum Analityczne Administracji Celnej).
318
Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 4, 2006
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; michal.gientka@pgi.gov.pl; marcin. tyminski@pgi.gov.pl
