Zbigniew Szeliga
"O istocie akceptacji władzy
państwowej", Grzegorz Leopold
Seidler, Lublin 1995 : [recenzja]
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia 4, 200-202
1997
nie partii w okresie poprzedzającym w ybory, prawna regulację funkcji rządzenia państwem - gdzie partie odgryw ają zasadniczą rolę. A utorzy dość szczegółowo prezentują zasady funkcjono w ania i likwidacji partii politycznych. W zakończeniu zaś wyrażają swój pogląd, że w interesie polskiej demokracji jest ja k najszybsze uchwalenie nowej, bardziej doskonałej ustawy o partiach poli tycznych. W całości pracy M arek Chmaj i Marek Żmigrodzki posłużyli się szeroką bibliografią 0 przekroju historycznym zarówno krajową, jak i zagraniczną, zgłaszając szereg postulatów oraz pro pozycji własnych rozwiązań, które winny znaleźć odbicie w przyszłej nowelizacji przepisów.
Z niniejszego opracow ania korzystać mogą nie tylko pracow nicy naukowi, lecz również stu denci. W ybór tem atu wydaje się słuszny, ponieważ po przem ianach ustrojowych w naszym kraju w ystępuje na rynku w ydawniczym niedosyt opracow ań na tem at funkcjonowania partii politycz nych. Z całej publikacji w yróżnia się dociekliw ością i wszechstronnością opracowanie rozdziału trzeciego. A utorzy um iejętnie połączyli zagadnienia historyczne z zagadnieniami prawno-konsty- tucyjnego działania partii.
O dczuw a się jednak, że autorzy nie stw orzyli własnej definicji partii politycznych, opierając się jedynie na definicji W . Skrzydły. Również daje się zauważyć tendencje do zbyt drobiazgowej klasyfikacji om aw ianych zagadnień. Za wąsko też ujęta jest kwestia porównawcza funkcjonowa nia partii w poszczególnych systemach politycznych innych państw.
Praca napisana została bardzo fachow o, moje uwagi krytyczne w żaden sposób nie wpływa ją na je j pozytyw ną ocenę. O pracowanie podbudowane zostało rzetelną wiedzą autorów jak 1 umiejętnościami je j przekazyw ania, a w pracy wykazano znaczenie funkcjonalności lub dysfun- kcjonalności stronnictw i ich udział w procesie politycznym.
Monika Kowalska
Grzegorz Leopold Seidler, O istocie i akceptacji władzy państwowej, Wydaw
nictwo UMCS, Lublin 1995, s. 108.
Recenzowana praca to ponowne wydanie opublikowanej przed blisko 50 laty książki G. L. Seidlera O istocie władzy państw ow ej', poszerzonej jednak o krótkie studium tego A utora pt.
A kceptacja władzy państw ow ej1. O w znowieniu pracy zadecydował m .in. ważki i jakże aktualny
problem istoty władzy państwow ej, będący przedm iotem niniejszej pracy, oraz jubileusz 40-lecia pełnienia przez Profesora - A utora funkcji Redaktora Naczelnego Annales Universitatis M ariae
Curie Skłodowska.
Problem władzy państwow ej byl i jest przedm iotem zainteresowania przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych: filozofów , socjologów , praw ników i politologów, którzy na ogół koncen trują się na takich zagadnieniach dotyczących w ładzy, jak uzasadnienie tejże władzy, cele, źródła oraz formy. Stw orzone konstrukcje teoretyczne pozostawiają jednak nie rozw iązane zagadnienie samej istoty władzy. Recenzowana praca wypełnia tę lukę. Poświęcona ona jest bowiem odpo wiedzi na pytanie: jak a je s t istota w ładzy? Konstrukcjom teoretycznym została przeciwstawiona próba realnego ujęcia władzy; pytaniom dlaczego istnieje władza, skąd pochodzi i jaki jest jej cel, zostało przeciw staw ione pytanie, co to je st władza, na czym polega jej siła? Już sam fakt podjęcia przez A utora tego zagadnienia zasługuje na uznanie, tym bardziej że ja k dotychczas brakuje nam rozwiniętej społecznej teorii władzy.
1 G. L. Seidler, O istocie władzy państwow ej, z przedm ową prof. С . Berezowskiego, K ra ków 1996.
Zasadnicza teza pracy sprowadza się do tw ierdzenia, że istotą władzy państwowej jest akceptacja społeczna, czyli uznanie władzy przez społeczeństwo. Dzięki tej akceptacji dynam icz ny charakter moralnej lub fizycznej siły, którą stanowi dążenie do władzy, przekształca się w przypadku osiągnięcia władzy w charakter statyczny. Inaczej mówiąc, antydynam iczny chara kter siły władzy wypływa z faktu uznania władzy przez społeczeństwo. Sama akceptacja może być różna, św iadom a, bądź to nieświadom a. W przypadku świadomej akceptacji istnieje świado my stosunek między obyw atelem a władzą państwow ą. A kceptacja ta może następować na skutek działania siły fizycznej, swobodnego działania jednostki, przeżyć emocjonalnych i w reszcie na skutek ocen racjonalnych. W przypadku zaś nieświadomej akceptacji uznanie przejawów woli rządzących dokonuje się przez przyzw yczajenie, korzystanie z urządzeń państwa, posługiwanie się prawem. Jest to - jak słusznie zauważa A utor - uznanie mechaniczne, w którym nie ma żad nego stosunku ani myślowego, ani uczuciowego między obywatelem a przejawiającym wolę.
W yżej w skazana teza pracy przejawia się w dwóch jej częściach. W pierw szej, zatytułow a nej O istocie władzy państwow ej oraz drugiej - noszącej tytuł A kceptacja władzy państwowej. O ile jednak w pierwszej części A utor ujm uje akceptację jak o czynnik kreujący i umożliwiający funkcjonowanie w ładzy, o tyle w drugiej wskazuje na rolę akceptacji przy ustaleniu praw owitego charakteru władzy oraz ustala znaczenie akceptacji dla określenia jej skuteczności. W szczegól ności, zdaniem A utora władza jest praw owita tylko w ówczas, gdy opiera się na sile moralnej, gdy ubiegający się o władzę nie posługują się przym usem , lecz ich sita wypływa z dobrow olnego przekonania społeczeństwa. Z kolei znamienne dla siły m oralnej je s t to, że najpierw występuje przeżycie w ew nętrzne, zjawia się w olne uznanie pew nego kierunku, a następnie ma miejsce akceptowanie nowej władzy. Tak więc swobodne uznanie władzy kwalifikuje ją jako prawowitą.
A kceptacja władzy ma także istotne znaczenie dla je j skuteczności. A utor w prost zresztą tw ierdzi, że skuteczność władzy zależy wyłącznie od je j akceptacji. Dzieje się tak dlatego, że 1) sterow anie społeczeństw em odbyw a się głów nie za pomocą reguł praw nych, 2) cały system praw ny posiada moc wiążącą, gdyż dzięki uznaniu władzy przez społeczeństwo na jakiejkolw iek dro dze, zostaje stworzona zasada praw na, która jest gw arancją obowiązywania praw a, 3) akceptacja jest dobrow olnym ograniczeniem własnej autonom ii, co zapewnia rządzącym skuteczne kierow a
nie społeczeństwem.
Podstawow ą częścią pracy je st jej pierw sza część. Składa się ona z czterech stosunkowo krótkich rozdziałów . W rozdziale pierwszym zatytułowanym Władza w świetle teorii. A utor om a wia problem w rozmaitych konstrukcjach, które sprowadza do trzech grup, a mianowicie: 1) re alistycznej, 2) jurydyczno-form alnej, 3) idealistycznej. W szczególności w rozdziale tym zostały wnikliwie przedstaw ione następujące konstrukcje: 1) psychologiczna L. Petrażyckiego, 2) soli- darystyczna L. Duquita, 3) m aterializm u dziejowego K. M arksa, 4) praw no-dogm atyczna R. Ihe- ringa, P. Labanda, H. Rehma, G. Jeuinka, 5) norm atywna H. Kelsena, 6) idealistyczna.
Rozdział drugi, noszący tytuł Próba konstrukcji, stanowi - ja k się wydaje - trzon całej pra cy. Jest on bowiem pośw ięcony próbie stw orzenia przez A utora własnej koncepcji istoty władzy państwow ej, której centralną kategorią je st uznanie (akceptacja) w yrażająca się w stosunku rzą dzonych do rządzących. W rozdziale trzecim pt. Władza a porządek praw ny A utor ukazuje zna czenie uznania władzy przez społeczeństwo dla obowiązywania prawa. W reszcie, rozdział czw ar ty Władza w przekroju historycznym traktuje o rodzajach akceptacji władzy w różnych okresach rozwoju teorii uzasadniających władzę, a mianowicie: teologicznym , praw silniejszego, pośred nim i państwa nowożytnego.
Konstrukcja pierwszej części pracy została podporządkow ana zasadniczej jej tezie. Jest ona przejrzysta i logiczna. Dotyczy to zarówno podziału pracy na rozdziały, ja k i podziału rozdziałów na punkty. Jednak w drugiej części pracy zabrakło w ydzielenia różnych je j treści w form ie odręb nych punktów , co uznałem za pew ien jej m ankam ent. Natomiast jedną z głównych zalet całej pracy je s t om ów ienie zagadnień zw iązanych z istotą władzy państwow ej w sposób zwięzły
i kom unikatyw ny, um ożliw iający korzystanie z niej także przez tych, którzy nie są specjalistami w przedm iocie pracy. Jest to tym bardziej godne podkreślenia, iż problemy związane z istotą władzy państwowej nie należą do zbyt łatwych.
Zasadnicza teza pracy, sprow adzająca istotę władzy państwowej do społecznej akceptacji, je st całkowicie oryginalna. Na jej podstawie można budować i rozwijać różne koncepcje władzy państw ow ej. Z ostała ona przy tym w pełni udowodniona. Przy jej uzasadnieniu A utor wykorzy stał bogatą literaturę, głów nie okresu międzywojennego. Jest to całkowicie zrozum iałe, gdyż pra ca była pisana tuż po zakończeniu drugiej wojny światowej. M ożliwe jednak było przy ponow nym w ydaniu pracy pewne uaktualnienie powołanej literatury. Dzięki tem u czytelnik pracy mógł by zapoznać się z aktualnymi pozycjami związanymi z problematyką istoty władzy państwowej.
Praca prof. G. L. Seidlera leży na pograniczu rozw ażań praw niczych, socjologicznych, filo zoficznych i politologicznych. Z pow odzeniem może być wykorzystana przez przedstawicieli róż nych dyscyplin naukow ych, przy prow adzeniu przez nich określonych badań. Ten interdyscypli narny charakter książki prof. G . L. Seidlera, połączony z bogactwem poruszonych w niej tema tów i ze śm iałością własnych konstrukcji A utora sprawia, że jej adresatem powinien być stosun kowo szeroki krąg odbiorców i to bynajmniej nie tylko specjalistów w zakresie funkcjonowania władzy państwow ej. W szczególności ta cenna książka powinna być wykorzystywana w toku pro cesu dydaktycznego na Uniw ersyteckich wydziałach praw a i politologii.
Zbigniew Szeliga
Ludowcy w polskim życiu politycznym w XX wieku. Sojusznicy - przeciwnicy -
wrogowie, Lublin 27-28 V I 1995. Sprawozdanie z sesji naukowej.
Stulecie ruchu ludow ego stało się inspiracją dla wielu przedsięw zięć naukowych. Jednym z nich była, przeprow adzona w dniach 2 7 -2 8 czerw ca 1995 r. w Lublinie, w budynku Wydziału Politologii U M C S, sesja naukowa nt. Ludowcy w polskim życiu politycznym w X X wieku. Sojusz
nicy - przeciw nicy - wrogowie. O rganizatoram i sesji byli: W ydział Politologii U M C S, Ludowe
T ow arzystw o N aukow o-K ulturalne i Zakład H istorii Ruchu Ludowego przy Naczelnym Komite cie W ykonawczym Polskiego Stronnictwa Ludowego.
O brady zainaugurow ało pow italne przem ówienie Dziekana W ydziału Politologii prof. dr. hab. Jana Jachym ka i oficjalne otw arcie sesji przez JM Rektora UM CS prof. dr. hab. Kazimierza Goebla. W trakcie obrad przedstawiono siedemnaście referatów zgrupowanych w trzy bloki te matyczne. Prace nad każdym z tych bloków kończyła dyskusja.
Pierw sza grupa referatów om aw iała stosunek ludowców do innych ugrupowań, w okresie od pow stania ruchu ludowego do stworzenia Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Pierwszy referat, wygłoszony przez d r hab. A licję W ójcik, dotyczył przełom u XIX i XX w ., drugi - wy głoszony przez prof. dr. hab. Jana Jachym ka - II Rzeczypospolitej, trzeci - m gr. Zbigniewa A dam ow icza - II wojny światowej, a czw arty - doc. dr. hab. Antoniego M ieczkowskiego - lat 1944-1949.
D ruga grupa referatów , wygłoszona pierw szego dnia obrad po przerw ie, przedstaw iała sta nowisko zajm ow ane wobec ruchu ludowego przez inne ugrupowania w II Rzeczypospolitej. Dr Ewa M aj mów iła o stanow isku Związku Ludowo-Narodow ego, d r hab. W łodzimierz Mich - konserwatystów , d r Bogusław Pawłowski - Chrześcijańskiej D em okracji, m gr W aldem ar Paruch - obozu piłsudczykow skiego (w latach 1926-1939), d r Stanisław M ichałowski - Polskiej Partii Socjalistycznej, a dr K rystyna Trem bicka - Komunistycznej Partii Polski.
D rugiego dnia obrad wygłoszono siedem referatów dotyczących relacji między ludowcami a innymi rucham i politycznym i w czasie II w ojny światowej i w okresie powojennym. Prof. dr hab. Edw ard O lszew ski przedstaw ił stosunek ruchów politycznych do ruchu ludowego w okresie
