Stanisław Gędek, Jerzy Bartoszcze
Granice intensyfikacji produkcji
mleka : rozwiązania modelowe
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 26, 215-219
U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N — P O L O N I A
VOL. X X V I, 14 SECTIO H 1992 In stytu t E k on om iki i O rganizacji R olnictw a
A kadem ia R olnicza w L u b lin ie
S t a n i s ł a w G Ę D E K , J e r z y B A R T O S Z C Z E
Granice intensyfikacji produkcji mleka — rozwiązania modelowe
T he L im its of In ten sify in g Mdlk P roduction — M odel S olu tion s
W litera tu rz e ekonom iczno-rolniczej pojaw iają się niekiedy doniesienia (pisał o tym m.in. M anteuffel), iż w zrost udziału trw ałych użytków zie lonych w stru k tu rz e użytków rolnych, pow oduje spadek obsady bydła a szczególnie krów m lecznych. Jako przyczynę tego do pewnego stopnia parado ksu podaje się fakt, że trw ałe użytki zielone są na ogół zaniedbane, p lonu ją niżej od roślin pastew nych na gruntach ornych i stąd możliwości chow u bydła są m niejsze. Je st to oczywiście praw da. Pozostaje jednak o tw arta kw estia czy jest to jed yn y powód. Dla w yjaśnienia tego problem u przeprow adzono badania modelowe.
M A TER IAŁY ŹRÓDŁOWE I METODA B A D A Ń
Przedm iotem obserw acji były m odele gospodarstw o pow ierzchni 20 ha UR. Budow ano je przy pomocy m etody program ow ania liniowego. Różni cowanie udziału trw ałych użytków zielonych (TUZ) w m odelach odbywało się w ten sposób, że w ystępow ała w nim zm ienna „pow ierzchnia TUZ” (TUZ — trw ałe użytki zielone), której rozm iary ograniczone były stosow ną nierów nością do wielkości w ynikającej z przyjętego ich udziału w u ży t kach rolnych. W prow adzenie tak skonstruow anej zm iennej, jak się dalej okaże znacznie ułatw ia analizę przyczyn zm iany obsady bydła w raz ze w zrostem udziału trw ały ch użytków zielonych w użytkach rolnych. U sta lone zostały trz y poziomy udziału TUZ w UR — 0, 25, 50 procent. P rzy jęto, iż gleby tego „gospodarstw a” są średniej jakości, stąd pszenica i jęcz m ień plonują na poziomie 3,5 tony z hektara, owies i żyto — 2,5 tony, ziem niaki — 20 ton, b u raki cukrow e — 30 ton, lucerna — 40 ton zielonej
216 S ta n isła w G ędek, Jerzy B artoszcze
m asy z h ek tara. O graniczam y się tu do tych tylko roślin, gdyż pozostałe, ja k np. rzepak, pszenżyto, mimo iż były b ran e pod uwagę, nie weszły do rozw iązania w żadnym przypadku. Plony trw ałych użytków zielonych ustalono na poziomie 40 t zielonej m asy z hektara. W artość pokarm ow ą tych ziem iopłodów p rzy jęto za norm am i żyw ienia zw ierząt.1
Zasoby robocizny przy jęto na poziom ie 1,7 pełnozatrudnionego (tj. m ał żeństw o nie m ające in n y ch niż gospodarstw o rolne i gospodarstw o domo w e obowiązków). P rzy jęto też możliwość donajm u siły roboczej, zakłada jąc w ynagrodzenie w wysokości 300 zł/godzinę. Siła robocza bilansow ana
była wg M anieckiego.2 Za M anieckim p rzy ję to rów nież norm y zużycia ro bocizny w produkcji roślinnej. Z apotrzebow anie na robociznę w produkcji zwierzęcej p rzyjęto za katalogiem KTBL.3
Bilanse paszowe sporządzono m etodą norm w ynikow ych. Bilansow ano zapotrzebow anie i prod u kcję białka, energii oraz produkcję suchej m asy z m ożliwością jej spożycia. Zapotrzebow anie krów na białko i energię obli czono na podstaw ie norm żyw ienia z w ie rz ą t4, a m aksym alne spożycie su chej m asy przez krow ę n a podstaw ie opracow ania O rkisza 5. Założono sa m ow ystarczalność gospodarstw a w zakresie pasz, to znaczy przyjęto, że w pierw szej fazie obliczeń żyw ienie zw ierząt opierać się będzie w yłącznie na paszach własnych. W okresie letnim do zestaw u a ltern aty w n y ch pasz włączono zielonki z trw ały ch użytków zielonych (jeśli w ystępują) i lu cern y oraz pasze treściw e. W okresie zim ow ym zaś siano z wyżej w ym ie nionych źródeł, pasze treściw e oraz kiszonki z liści buraków cukrow ych i wysłodków.
Jako zm ienną u stalającą liczbę krów przyjęto tzw. krow ę stru k tu ra ln ą. Oznacza to, że do zapotrzebow ania na energię i białko oraz do możliwości spożycia suchej m asy (w ynikających z potrzeb i możliwości krowy) do liczono zużycie tych składników przypadające na zw ierzęta młode, p rze znaczone n a repro d u k cję stada i braki. Ta zasada dotyczy rów nież ustala nia w spółczynników fu nk cji celu. Jako fu nk cję celu przyjęto wysokość dochodu rolniczego.
Udział zbóż w stru k tu rz e zasiewów ograniczono do 66%, b u rakó w cu krow ych do 25%, a ziem niaków do 33% pow ierzchni g ru n tów ornych.
Ceny niezbędne do u stalania w spółczynników fu n kcji celu, przyjęto w wysokości obowiązującej w dniu 1 lutego 1988 roku.
1 N o r m y ż y w i e n i a z w i e r z ą t g o sp o d a r sk ic h . PW RiL, W arszaw a 1981. 2 F. M a n i e c k i : R oczniki N au k R oln iczych , seria G., 80, 4, 23— 32, 1972. 3 P raca zbiorow a: K T B L . T asch en b u ch fü r A rb eits- und B etrieb a w irtsch a t für T ech n ik und B a u w e se n in der L an d w irtsch aft. F ran k fu rt am M ain 1971.
4 N orm y..., op. cit.
5 T. O r k i s z : K l u c z do u k ła d a n i a d a w e k p o k a r m o w y c h dla b y d ła . In stytu t Z ootech n ik i, K raków 1980.
W YNIK I B A D A Ń
Poziom dochodu rolniczego w zależności od udziału trw ałych użytków zielonych w użytkach rolniczych i założonej w ydajności m lecznej krów przedstaw iono w tabeli 1.
Tab. 1. Poziom dochodu rolniczego oraz liczba krów w m odelach gosp od arstw o pow . 20 ha UR w zależności od udziału TUZ w UR
i założonej w yd ajn ości m lecznej krów
The le v e l of agricu ltu ral incom e and th e num ber of cow s in th e m odels of farm s of over 20 ha o f arable land depending on th e proportion of p erm anent grassland in th e arable land and th e assum ed m ilk efficien cy
of th e cow s
Założona w yd ajn ość U dział TT 17 w fTTR * 3000 l/rok 5000 l/rok % dochód roi. zł liczba k rów dochód roi. zł liczba krów 0 6 708 138 14 6 027 218 18 25 4 994 999 18 * 5 072 118 18 50 2 914 999 12 ** 3 932 264 20 TUZ — trw a łe u żytk i zielone; U R — użytki rolne.
** W yk orzystan e 86% p o w ierzch n i TUZ — sian o przeznaczono na sprzedaż.
*** W yk orzystan e 28% pow ierzch n i TUZ — sian o przeznaczono na sprzedaż.
W yniki obliczeń przedstaw ione w tab. 1 pozw alają na wyciągnięcie dwóch wniosków. Po pierw sze — w zrost udziału trw ałych użytków zielo nych w użytkach rolnych może prowadzić do zm niejszania się obsady krów, jeśli dążyć się będzie jednocześnie do u trzym ania wysokiego poziomu mleczności. Po drugie — obniżenie poziomu mleczności przy dużym udzia le trw ałych użytków zielonych w użytkach rolnych okazuje się być roz w iązaniem korzystniejszym .
Pow yższe w yniki są do pewnego stopnia zaskakujące. Podjęto próbę w yjaśnienia tego stanu rzeczy.
Zm niejszanie się liczby krów przy założonej wysokiej ich mleczności w ynika głównie z niew ykorzystania praw ie trzech czw artych pow ierzchni trw ały ch użytków zielonych. Spowodowane to jest niemożnością skarm ie nia tej ilości siana z powodu zbyt niskiej w nim koncentracji składników pokarm ow ych, przede wszystkim energii. Inne ziemiopłody w ytw arzane w „gospodarstw ie” — głównie zboża, nie są w stanie podnieść poziomu k oncentracji w stopniu w ystarczającym .
G łów ną przyczyną, dla której zm niejszenie żądań wobec poziomu w y dajności m lecznej krów prow adzi do zwiększenia (dość znacznego)
pozio-218 S ta n isła w G ędek, Jerzy B artoszcze
m u dochodu rolniczego na gospodarstw o (w przyp adk u najw iększego udziału TUZ w UR) jest możliwość w ykorzystania całej pow ierzchni trw a łych użytków zielonych dzięki w ym aganej wówczas niższej koncentracji energii. Oczywiście jest ona nadal wyższa niż ta, któ rą daje siano łąkowe, niem niej teraz produkcja zbóż z g ru ntó w ornych pozwala na doprow adze nie do w ym aganej koncentracji energii w dawce paszowej. M ówimy tu taj cały czas o k oncentracji energii. W skazyw ałoby to n a istnienie nadm iaru białka. Istotnie w y stęp u je ono w nadm iarze, ale bardzo niew ielkim , tak że np. w łączenie do m odelu o udziale 50% TUZ i założonej w ydajności m lecznej 5000 l/ro k możliwości spasania ziem niaków niczego w łaściw ie nie zm ieniło poza tym , że ograniczeniem przestała być koncentracja energii a stała się nim k on cen tracja białka. Pozostałe elem enty m odelu pozostały takie same. O bydw a w a ria n ty z m odelam i zaw ierającym i 50% trw ałych u żytków zielonych m ają dla obydw u poziom ów mleczności tak ą sam ą pro dukcję m leka na gospodarstw o (12 szt. X5000 1=60 000 1 i 20 szt. X3000 1= = 60 000 1) natom iast różne dochody rolnicze. Spow odowane je s t to tym, że w w ariancie o niższej mleczności m niejsze jest obciążenie g runtów ornych produ k cją pasz, w zw iązku z czym przeznaczone są one pod rośliny tow arow e, co w sum ie daje w yższy dla tego rozw iązania poziom funkcji celu.
W m odelach przedstaw ionych w tab. 1 nie była zakładana możliwość zakupu zboża. Gdy tę m ożliw ość w prow adzim y do m odeli o najw iększym udziale trw ały c h uży tkó w zielonych i w yższym poziom ie m leczności, to okazuje się, iż całość TUZ zostanie w ykorzystana, zwiększy się znacznie liczba k rów (do 39 sztuk), a także zwiększy się dochód rolniczy o około 2 m in zł i będzie on w yższy o około 1 m in zł niż w przy p adku takiego sa mego m odelu, lecz z założoną niższą mlecznością. Do pełnego w ykorzysta nia TUZ trzeba przyjąć jed n ak spasanie zboża w ilości 7 kg na sztukę dziennie w okresie zim owym i 2,5 kg w okresie letnim . Trzeba tu także zaznaczyć, że przyjęto w olnorynkow ą cenę zboża w wysokości 7000 zł za q.
W szystkie w yniki obliczeń odnoszą się oczywiście do p rzy jęty ch zało żeń co do wielkości plonów, mleczności, cen itp. P rzy innych proporcjach tych wielkości w yniki m ogłyby być oczywiście inne, tym niem niej sygna lizują one pew ien problem .
Z przedstaw ionych danych i rozw ażań m ożna w yciągnąć następujące w nioski co do strateg ii zachow ania się producentów w p rzypadku dużego udziału TUZ w UR:
1. G dy b rak jest możliwości zakupu pasz treściw ych, nie jest korzystne dążenie do uzyskiw ania wysokiej mleczności. Lepiej jest utrzym yw ać mleczność krów n a niższym poziomie a w iększą ilość krów, tak aby w ca łości w ykorzystać zbiór paszy pochodzącej z trw ały ch użytków zielonych.
2. Dobre w ykorzystanie trw ałych użytków zielonych, gdy ich udział w użytkach rolnych jest wysoki, uw arunkow ane jest nie tyle wysokością plonów z nich uzyskiw anych, co możliwością uzyskiw ania pasz o wysokiej k oncentracji składników pokarm owych, produkow anych n a gruntach or nych. Zw iększając bowiem plony trw ałych użytków zielonych zwiększa się produkcję paszy o niskiej koncentracji, przede w szystkim energii. Stąd też, gdy możliwości zwiększenia produkcyjności ziemi są z takich czy in nych powodów ograniczone, należy głównie skupić się na grun tach ornych. 3. W łasną produkcję pasz w gospodarstw ie o dużym udziale TUZ w UR należy, o ile jest to możliwe, uzupełniać zbożem z zakupu. Zakup pasz w ysokobiałkow ych jest tu m niej wskazany, gdyż w łasna produkcja jest na ogół w ystarczająca.
S U M A R Y
T he paper presen ts an a n a ly sis of th e in flu en ce of th e proportion of green fo rage in the agricu ltu ral produce on th e form ation of the le v e l of th e agricu ltu ral in com e w ith varied assum ed m ild e ffic ie n c y of the cow s. The objects of th e ob ser va tio n s w ere provided by the m odels o f farm s b uilt by m eans o f the m ethod of lin ear program m ing. The stu d ies sh ow ed that the le v e l of agricultural incom e w as h igh er for th e farm m odels w ith a high proportion of green forage if m ain tain in g a too high le v e l of m ilk e fficien cy of th e cow s w as not aim ed at. This let fu lly u tilize of the fodders from durable green forage.
