Instrumenty polityki wsparcia działalności badawczo-rozwojowej

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 759. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2007. Tomasz Geodecki Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej. Instrumenty polityki wsparcia działalności badawczo-rozwojowej 1. Wprowadzenie Niniejszy artykuł jest próbą usystematyzowania i klasyfikacji instrumentów polityki wsparcia działalności badawczo-rozwojowej oraz krótkiego ich scharakteryzowania. W pierwszej części przedstawiono uzasadnienia dla interwencji państwa w sferze B+R wywodzące się z ekonomii neoklasycznej. Następnie dokonano przeglądu alokacyjnych instrumentów polityki naukowej, takich jak: zachęty finansowe, kontrakty i zamówienia na prowadzenie badań w priorytetowych dziedzinach, czy wsparcie publicznej infrastruktury badawczo-rozwojowej, a także przedstawiono wyniki badań skuteczności zaprezentowanych narzędzi. Przeanalizowano także regulacyjne uwarunkowania motywacji przedsiębiorstw do rozwijania prac B+R, takich jak ochrona praw własności intelektualnej oraz ogólne ramy instytucjonalne prowadzenia działalności gospodarczej. Zarysowano również zyskujące coraz większy oddźwięk uzasadnienie dla polityki wsparcia badań mające źródło w ekonomii ewolucyjnej. Ostatnie dwie dekady XX w. to okres wzmożonego zainteresowania ekonomistów zagadnieniem postępu technologicznego i zdolności przedsiębiorstw i gospodarek do tworzenia innowacji. Przejawem dbałości o poziom innowacyjności Wśród źródeł tego zainteresowania w teorii ekonomii wymienić można: teorię realnego cyklu koniunkturalnego, w ujęciu której wahania cykliczne gospodarek nie są czymś niepożądanym, odzwierciedlającym niewłaściwe funkcjonowanie gospodarki, lecz wynikają z reakcji podmiotów gospodarczych na przewidywane szoki technologiczne. Teoria ta zatem podważa zasadność prowadzenia polityki antycyklicznej i kieruje uwagę ekonomistów na znaczenie technologii i zaniedbywany wzrost gospodarczy (por. A. Wojtyna, Polityka ekonomiczna a wzrost gospodarczy, „Gospodarka Narodowa” 1995, nr 6); teorię wzrostu endogenicznego, zgodnie z którą postęp techniczny mający największe znaczenie spośród czynników wzrostu gospodarczego nie jest wielkością.

(2) Tomasz Geodecki. 44. całych gospodarek są w ostatnich latach dokumenty strategiczne przyjmowane przez rządy odzwierciedlające ambicje narodowe w zakresie przekształcenia gospodarek poprzemysłowych w „oparte na wiedzy”. Istotnym składnikiem tych strategii są plany zwiększania wydatków na badania i prace rozwojowe (B+R). Również Unia Europejska wyznaczyła sobie cele zwiększenia środków na B+R w PKB i udziału przedsiębiorstw w ich finansowaniu. Niezależnie od powodzenia tych zamierzeń, obrazują one wzrost świadomości ekonomistów i polityków, że stan nauki i konkurencyjność gospodarki są ze sobą ściśle powiązane. Wraz ze wzrostem nakładów na sferę badawczo-rozwojową w wielu ujęciach teoretycznych ostatnich dwóch dekad XX w. daje się dostrzec jednak odejście od tradycyjnego postrzegania innowacji jako swego rodzaju skomercjalizowanego końcowego efektu wyników badań. Ta zmiana akcentów ma źródło w nieco odmiennym podejściu do definiowania zjawiska innowacji, którym wraz z postępem badań nad jego naturą zaczęto określać szersze spektrum zmian w przedsiębiorstwie. Jest ona także efektem odejścia od linearnego modelu innowacji „pchanej przez naukę”, zgodnie z którym to głównie podaż B+R w dłuższej perspektywie określać miała poziom innowacyjności gospodarek. W konsekwencji zmienił się również zakres oddziaływania polityki, co odzwierciedla przesuniecie się punktu ciężkości z polityki naukowej na politykę technologiczną, a następnie na politykę innowacyjną. W niniejszym artykule skoncentrowano się jednak na instrumentach tradycyjnej polityki naukowej. Warto zauważyć, że pochłaniają one gros nakładów publicznych ukierunkowanych na podniesienie poziomu innowacyjności. Chociaż powszechnie zaakceptowano, że linearny model innowacji nie oddawał istoty procesu innowacyjnego, „polityka publiczna nadal oparta jest na modelu linearnym egzogenną (jak to było zakładane we wcześniejszych modelach wzrostu) i zależy od decyzji podmiotów gospodarczych, na które można wpływać. Teoria wzrostu endogenicznego otwarła pole dla aktywnej polityki państwa w obszarze pobudzania zmian w technikach i organizacji produkcji (szerzej na ten temat: Wojtyna, op. cit.; D. Romer, Makroekonomia dla zaawansowanych, PWN, Warszawa 2000; B. Snowdon, H. Vane, Rozmowy z wybitnymi ekonomistami, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2003).. Późniejsze generacje modeli innowacji przestają traktować działalność B+R jako koniecznie poprzedzającą innowacje, gdyż te często same decydują o nowym formułowaniu problemów badawczych (por. Zarządzanie innowacjami technicznymi i organizacyjnymi, red. M. Brzeziński, Difin, Warszawa 2001).. Przejścia do nowego paradygmatu nie tyle oznaczały zmniejszenie zainteresowania polityką naukową, ile przeniesienie jej na nowy poziom. Oddaje to angielskie określenie polityki rozwoju opartego na wiedzy – STI policies (science, technology & innovation policies) – polityka naukowa, technologiczna i innowacyjna. Por. J. Kozłowski, Budżetowe instrumenty finansowania B+R jako element strategii politycznych [w:] Budżetowe instrumenty finansowania B+R w Polsce. Propozycja na lata 2005–2015, Krajowa Izba Gospodarcza, Warszawa 2005. .

(3) Instrumenty polityki wsparcia…. 45. i jego implikacjach dla prowadzonej polityki”. Wynika to m.in. z tradycyjnego postrzegania sekwencji badania – innowacja, ale także z dominacji uzasadnienia dla interwencji w obszarze kreacji wiedzy opartym na paradygmacie zawodności rynku, charakterystycznym dla ekonomii neoklasycznej. 2. Przesłanki interwencji państwa w sferze postępu technologicznego w ekonomii neoklasycznej Podstawą argumentacji dla prowadzenia polityki naukowej w podejściu neoklasycznym jest specyfika dobra, jakim jest wiedza. Dobro to ma cechy, które uniemożliwiają pełną optymalizację decyzji podmiotów. Zatem rynek wiedzy nie jest doskonały, co rodzi pewne negatywne konsekwencje dla efektywności gospodarowania zasobami. Ich identyfikacja sięga do klasycznej pracy Kennetha Arrowa, w której autor wskazuje na publiczny charakter dobra, jakim jest wiedza. Jako dobro publiczne ma dwie podstawowe cechy – jej wykorzystanie przez jeden podmiot nie wyklucza wykorzystania jej w tym samym czasie przez inny podmiot (non-rival good), a wykluczenie kogokolwiek z jej użycia jest praktycznie niemożliwe (bez ustanowienia odpowiednich praw) (non-excludable good). W dodatku, aby nabyć określony poziom wiedzy koniecznej do skutecznego wprowadzenia innowacji, potrzebna jest dana minimalna, niepodzielna partia zasobów, a wynik działalności innowacyjnej nie jest pewny. Oprócz ryzyka i wysokich kosztów działalności innowacyjnej, przedsiębiorstwa inwestujące w prace badawczo-rozwojowe nie zawsze mają możliwość pełnego wykorzystania ich efektów. Przechwycenie zysków z innowacji może mieć dwojaką naturę: klienci i konsumenci będą mieli dostęp do ulepszonych produktów bez partycypowania w kosztach, a firmy konkurencyjne będą mogły w dużej mierze podpatrzyć nowe rozwiązania techniczne, zwiększając swoją konkurencyjność bez ponoszenia nakładów na kosztowne inwestycje w B+R. Sprawia to, że motywacja przedsiębiorstw do prowadzenia badań jest mniejsza niż wynikałoby z punktu widzenia interesu społecznego. Dowodem na to jest obserwowana w wielu gospodarkach luka między prywatną a społeczną stopą zwrotu nakładów na B+R. Brak optymalnej podaży wyników prac badawczych . Governance of Innovation Systems, vol. 1, OECD, Paris 2005.. K.J. Arrow, Economic Welfare and the Allocation of Resources of Invention [w:] The Rate and Direction of Inventive Activity; Economic and Social Factors, ed. R.R. Nelson, Princeton University Press, Princeton 1962. . Badania prowadzone w tej dziedzinie wskazują na istnienie prywatnych stóp zwrotu rzędu 20–30% inwestycji w B+R, podczas gdy społeczne stopy zwrotu wahają się od 20% do 100% w zależności od gałęzi przemysłu, średnio osiągając ok. 50% (M. Nadiri, Innovations and Technological Spillovers, National Bureau of Economic Research (NBER) Working Paper nr 4423, 1993), a zdaniem niektórych nawet średnio 60–100% (F. Edwards [w:] P. Winsley, R&D as a Socially Effi.

(4) Tomasz Geodecki. 46. prowadzi z kolei do utraty wspomnianych pozytywnych efektów zewnętrznych. Zatem mechanizm alokacji zasobów w gospodarce, który jest głównym przedmiotem zainteresowania w podejściu neoklasycznym, nie jest efektywny, gdyż podmioty zbyt mało środków przeznaczają na działalność badawczą. Państwo może przedsięwziąć kilka rodzajów działań, aby przeciwdziałać efektom niesprawności rynku w sferze B+R i szerzej innowacyjnej: 1) próbować dostarczać informację w celu redukcji niepewności środowiska; 2) zastępować rynek wzmacniając: – podaż innowacji bądź podaż składników niezbędnych do wdrożenia innowacji (samo prowadzić działalność innowacyjną, wspomagać inwestycje w działalność B+R i innowacyjną przedsiębiorstw poprzez np. subsydia, granty, ulgi podatkowe), – popyt na innowacje / B+R (kupować efekty działalności innowacyjnej / B+R albo zachęcać podmioty do zakupu), aby zmniejszyć lub dzielić niepewność i ryzyko lub ograniczyć koszty firm. Dzięki temu rekompensuje się podmiotom gospodarczym straty wywołane efektami zewnętrznymi; 3) promować mechanizmy lub ustanawiać regulacje, aby ograniczyć efekty zewnętrzne albo ułatwić ich internalizację do rachunku ekonomicznego podmiotów: – ustanowić prawa własności technologii, tak aby innowator był wynagradzany za zewnętrzne efekty wiedzy, – promować współpracę między producentami a użytkownikami technologii (współpraca pionowa) w celu doprowadzenia do podziału rynkowych efektów zewnętrznych i zmniejszenia niepewności, – promować współpracę między producentami technologii (współpraca pozioma) w celu doprowadzenia do podziału efektów zewnętrznych wiedzy i podziału ryzyka i kosztów produkcji technologii. W ten sposób państwo może przyczynić się do powstania równowagi „drugiej po najlepszej”, ponieważ najlepsza nie ma szans zaistnieć w obliczu niesprawności rynku. Taka równowaga jest lepsza niż sytuacja, w której nie zostałaby podjęta interwencja. cient Investment, FRST Discussion Paper nr 4, Foundation for Research, Science and Technology, Wellington, cyt. za: A. Piric, N. Reeve [w:] Policy Evaluation in Innovation and Technology; Towards Best Practices, OECD, 1997. Assessing the Socio-economic Impacts of the Framework Programme, University of Manchester, http://www.mbs.ac.uk/research/engineering-policy/publications/documents/ASIF_report.pdf, 2002. . Na temat podziału efektów zewnętrznych na rynkowe, wiedzy, sieci por. A. Jaffe, Economic Analysis of Research Spillovers Implications for the Advanced Technology Program, http://www. atp.nist.gov/eao/gcr708.htm, 1996.. Dwa ostatnie rodzaje działań dotyczące promowania współpracy technologicznej nie zostały omówione w niniejszym artykule, ponieważ stanowią temat na osobny tekst, a ponadto są charakterystyczne również dla polityki opartej na podejściu ewolucyjnym..

(5) Instrumenty polityki wsparcia…. 47. W dalszej części artykułu przedstawiono instrumenty wsparcia B+R oparte właśnie na podejściu neoklasycznym. Ze względu na sposób wpływania na decyzje podmiotów gospodarczych zastosować można podział na instrumenty alokacyjne i regulacyjne. Według tego podziału opisano instrumenty polityki naukowej. 3. Alokacyjne instrumenty wsparcia działalności B+R Alokacyjne narzędzia polityki innowacyjnej odnoszące się do obszaru kreacji wiedzy w sektorze przedsiębiorstw, w szczególności do pobudzania nakładów na działalność badawczo-rozwojową, można podzielić na bezpośrednie i pośrednie. Do pierwszych zalicza się zlecenia rządowe na przeprowadzenie badań przez przedsiębiorstwa, dotacje, pożyczki oraz zachęty fiskalne dla rozwoju sfery B+R w przemyśle. Druga grupa obejmuje wsparcie dla instytutów naukowych i szkół wyższych, tworzących wiedzę, która może być następnie wykorzystana przez biznes10. Podział ten przedstawia tabela 1. Ze względu na specyfikę narodowych systemów i działów polityki innowacyjnej obserwować można różny zakres stosowania poszczególnych instrumentów przez różne państwa (tabela 2). Tabela 1. Kategorie wsparcia rządowego dla technologii przemysłowych Zachęty finansowe Zachęty fiskalne Granty itp. Inne. Kontrakty i zlecenia Obrona narodowa Badania kosmiczne Inne kontrakty i zlecenia. Wsparcie dla infrastruktury naukowo-technicznej Instytuty naukowe Uczelnie wyższe Wsparcie dyfuzji technologii. Źródło: Science, Technology, Industry Review, OECD, Paris 2001, nr 27, s. 156.. Tabela 2. Szacowane wsparcie państwa dla rozwoju technologii przemysłowych według rodzaju (w %) Rodzaj wsparcia. Austra- FinHolanFrancja Japonia Kanada Meksyk Niemcy USA lia landia dia 1996. Fiskalne Granty Inne Razem finansowe. 1997. 1995. 1997 23. 1995. 1995. 1996. 3. 45. 2. 10. 0. 15. 0. 9. 14. 43. 15. 8. 0. 2. 0. 0. 2. 29. 45. 24. 32. 7. 1997 0. Wielka Brytania. 1996. 1996. 3. 0. 25. 16. 4. 0. 5. 0. 0. 0. 55. 9. 25. 19. 4. 4. D. Guellec, B. van Pottelsberghe, The Impact of Public R&D Expenditure on Business R&D, STI Working Papers nr 4, OECD, 2000, s. 8. 10.

(6) Tomasz Geodecki. 48. cd. tebeli 2 Rodzaj wsparcia. Austra- FinHolanFrancja Japonia Kanada Meksyk Niemcy USA lia landia dia 1996. Obrona Kosmos. 13 0. 1997 0. 7. 6. 13. 20. 12. 12. 4. 1996 –. 1997 24. 1996. 1996. 63. 58. –. 9. 8. 6. –. 2. 7. 10. 25. 42. 28. –. 35. 79. 73. 1. 10. 19. 9. 12. 14. 1. 2. 13. 17. 33. 32. 8. 79. 25. 2. 15. 0. 0. 0. 1. 0. 0. –. 1. 0. 5. 59. 49. 18. 43. 51. 17. 91. 40. 2. 23. 100. 100. 100. 100. 100. 100. 100. 100. 100. 100. 14. Instytuty Uczelnie wyższe. Razem. 36. 1995 9. Razem kontrakty. Razem infrastr.. 1995. 14. 0. Inne. 1997. 17. 0. Inne. 1995. Wielka Brytania. 3. 7. 7. 59. 48. 36. 11. Źródło: Science, Technology, Industry Review, OECD, Paris 2001, nr 27, s. 159.. Z analizy danych zawartych w tabeli 2 wynika, że można wyróżnić państwa o odmiennych systemach polityki technologicznej. Państwa będące mocarstwami po II wojnie światowej, posiadające silne armie i ambicje w zakresie podboju kosmosu, znacznie ponad połowę nakładów na wsparcie B+R przeznaczają na kontrakty w zakresie rozwoju technologii militarnych i kosmicznych. Wśród nich wymienić można Stany Zjednoczone (79%), Wielką Brytanię (73%) czy Francję (59%). Drugą grupę państw stanowią kraje, które znaczne środki przeznaczają na wsparcie przedsiębiorstw w ich działalności badawczej poprzez instrumenty finansowe: granty lub zachęty fiskalne. Dla państw tych charakterystyczny jest stosunkowo niski udział BERD (business expenditures on research and development <R&D>) (Australia, Kanada, Holandia), a zachęty finansowe mają skłonić przedsiębiorstwa do zwiększenia nakładów na prowadzenie badań11. Do trzeciej grupy można zaliczyć państwa o dość dużym zakresie finansowania przez rząd publicznej infrastruktury naukowo-technicznej (szkół wyższych i jednostek badawczo-rozwojowych). Wśród omawianych państw są to Finlandia, Australia (w krajach tych proporcje między finansowaniem infrastruktury i zachętami fiskalnymi są wyrównane), Japonia, Meksyk, Holandia i Niemcy. Wyjątkiem jest Finlandia, która stosuje silne zachęty finansowe, mając dość duży udział BERD. 11.

(7) Instrumenty polityki wsparcia…. 49. Zachęty fiskalne. Stosowanie zachęt fiskalnych jest często spotykanym sposobem zwiększania zaangażowania firm w działalność innowacyjną, a szczególnie w prowadzenie prac badawczo-rozwojowych B+R. Klasyfikacja zachęt obejmuje kilka ich rodzajów12: 1) ulgi podatkowe w wysokości zależnej od: – poziomu wydatków na B+R, – przyrostu wydatków na B+R – istotą jest odliczenie od płaconego podatku lub podstawy określonej części przyrostu wydatków na B+R lub innowacje, tak aby podatnik miał motywację do ich zwiększania; 2) zwolnienia podatkowe – z podstawy opodatkowania wyłączone są dochody z działalności B+R lub wydatki na nie; 3) odroczenia podatkowe – mogą przybrać postać ulgi amortyzacyjnej lub odroczenia: – ulga amortyzacyjna stanowi zachętę do zwiększenia nakładów na B+R jedynie wtedy, gdy pozwala na zwiększenie odpisów amortyzacyjnych (przyspieszenie amortyzacji), – odroczenie polega na przesunięciu w czasie obowiązku podatkowego, gdyż inwestycje w B+R zazwyczaj przynoszą dochody w późniejszym terminie. Tabela 3. Zachęty podatkowe na prowadzenie prac B+R w krajach OECD w 2004 r.a Ulgi podatkowe B+R Od podstawy opodatkowania. Od podatku. a. Poziom B+R Kanada (20%) Francja (5%) Korea (7%) Meksyk (30%) Holandia (13%) Norwegia (18%) Portugalia (20%) Hiszpania (30%) Australia (125) Austria (125) Belgia (113%) Dania (150%) Węgry (100–300%) Wielka Brytania (125%). Przyrost B+R Francja (45%) Irlandia (20%) Korea (40%) Portugalia (50%) Hiszpania (50%) Stany Zjednoczone (20%) Australia (175%) Austria (135%). Dodatkowe zachęty dla MŚP Kanada (35% poziomu) Francjab Włochy (30% poziomu) Japonia (15% poziomu) Korea (15% poziomu, 50% przyrostu) Holandia (40% poziomu) Norwegia (20% poziomu) Belgia (118,5% poziomu) Dania (150%) Wielka Brytania (150% poziomu). zachęta fiskalna oparta jest na kombinacji poziomu inwestycji w B+R i ich przyrostu. złożony system hojnych ulg dla nowych MŚP (szerzej por. Science, Technology and Industry Outlook, OECD, Paris 2004, s. 67). b. Źródło: Science, Technology and Industry Outlook, OECD, Paris 2004, s. 66.. J. Warda, Measuring the Value of R&D Tax Treatment in OECD Countries [w:] Science, Technology, Industry Review, Paris 2001, nr 27, s. 187. 12.

(8) Tomasz Geodecki. 50. W krajach OECD stosuje się najczęściej w tej dziedzinie dwa rodzaje instrumentów fiskalnych: zniżki (ulgi) podatkowe obliczane od podstawy opodatkowania (tax alowances) lub podatku (tax credits). Tabela 3 ukazuje zakres i skalę stosowania tych instrumentów w niektórych krajach OECD. Miarą poziomu zachęt fiskalnych dla przedsiębiorstw inwestujących w badania i rozwój jest tzw. indeks B. Jego wartość oznacza koszt inwestycji 1 dolara w badania i rozwój po opodatkowaniu (1 – A), gdzie A stanowi NPV (wartość bieżącą netto) ulg fiskalnych, podzielony przez jeden, minus stopa podatku dochodowego (t): B = (1 – A) / (1 – t).. Im większa jest wartość indeksu B, tym mniejsze zachęty fiskalne dla inwestowania w badania. Stopę zachęt podatkowych (tax subsidy) można zdefiniować jako jeden minus indeks B. Tabela 4 obrazuje stopy zachęt fiskalnych w państwach OECD, w których były one najwyższe. Tabela 4. Stopy zachęt fiskalnych (1 – indeks B) w wybranych państwach OECD w 2004 r. Kraj Hiszpania. Meksyk. Portugalia. Norwegia Korea Dania Kanada Węgry Japonia Francja. Średnia dla 25 krajów OECD. Duże firmy 0,441. 0,388. MŚP. 0,441. 0,388. 0,283. 0,283. 0,185. 0,161. 0,207 0,178. 0,232 0,178. 0,173. 0,322. 0,135. 0,192. 0,162. 0,134. 0,104. Źródło: Main Science and Technology Indicators, OECD, Paris 2005, s. 37.. 0,162. 0,134 0,136. Zaletą zachęt fiskalnych w porównaniu z bezpośrednim wsparciem jest brak konieczności wyboru przedsiębiorstw przez administrację z większą szansą na efektywne wykorzystanie. Firmy, w których uznano, że warto zrealizować dany projekt, inwestują własne środki, z których część pokrywa państwo. Wadą tego systemu jest możliwość ukrycia w kosztach B+R innych kosztów, które nie są związane bezpośrednio z badaniami, a także brak możliwości wpływu przez władze na kierunki rozwoju badań i faworyzowania tych, które przynoszą potencjalnie duże pozytywne efekty zewnętrzne..

(9) Instrumenty polityki wsparcia…. 51. Granty. Do grupy zachęt finansowych zalicza się również granty (grants), których stosowanie ma podobny cel jak druga z wymienionych grup – kontrakty i zamówienia (contracts & procurements). Podstawową różnicą między nimi jest dalszy los efektów tych badań, które w pierwszym przypadku stają się własnością podmiotu przeprowadzającego badania, a w drugim podmiotu finansującego. Granty są ze swej natury instrumentem pobudzenia badań w określonej dziedzinie, kontrakty zaś mają na celu wypracowanie konkretnych rozwiązań, na które zgłaszają zapotrzebowanie władze publiczne. Zbliżony do grantów charakter mają pożyczki udzielane pod warunkiem przeprowadzenia badań w określonej przez rząd dziedzinie. Kontrakty i zamówienia. Drugą grupę instrumentów, stosowanych m.in. w celu pobudzenia prac badawczo-rozwojowych stanowią programy przeprowadzane na zlecenie agend rządowych. Cel ten jednak jest wtórny w stosunku do zamierzonych efektów z zakresu zazwyczaj obrony narodowej i podboju kosmosu. Zakres stosowania tych narzędzi charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem w zależności od kraju. W latach 90. ich stosowanie zostało ograniczone w związku ze zmniejszeniem wydatków na zbrojenia w porównaniu z latami 80., aby powtórnie nabrać znaczenia na początku obecnej dekady, głównie za sprawą rosnących wydatków na badania wojskowe w Stanach Zjednoczonych (tabela 5). Tabela 5. Nakłady na B+R w obronie narodowej jako % GBAORD (Government Budget Appropriations on Research & Developmet) w wybranych krajach OECD w roku 1991 i 2000–2003 Kraj Francja Japonia Niemcy USA. Wielka Brytania OECD. 1991 36,1. 5,7. 11,0. 59,7. 43,9. 36,3. 2000. 2001. 2002. 2003. 4,1. 4,3. 4,1. 4,5. 21,4. 7,8. 51,6. 36,2. 28,2. 22,8. 7,4. 23,0. 5,5. 50,5. 52,1. 28,6. 31,0. 30,5. Źródło: Main Science and Technology Indicators, OECD, Paris 2005.. 33,9. 22,8 6,5. 59,7. 31,9. 36,0. Granty i kontrakty realizowane przez przedsiębiorstwa są najczęściej dla celów statystycznych łączone w jedną grupę wydatków wewnętrznych przedsiębiorstw na B+R finansowanych przez rząd (ze środków publicznych). Agregat ten obejmuje wszystkie środki pieniężne przeznaczone na działalność badawczo-rozwojową. Ogólnie w krajach OECD bezpośrednie wsparcie państwa dla przedsiębiorstw.

(10) Tomasz Geodecki. 52. wahało się od 1% do ponad 20% wartości nakładów na sferę B+R przy średniej nieważonej ok. 8%. Inwestycje w publiczną infrastrukturę badawczą. Największe środki finansowe przeznaczane są najczęściej na finansowanie prac badawczo-rozwojowych w publicznych jednostkach B+R (JBR) i szkołach wyższych. W klasyfikacjach statystycznych zalicza się je do sektora rządowego, w którego skład, obok działalności statutowej instytutów badawczych, wchodzi działalność B+R prowadzona przez administrację rządową i regionalną, służby statystyczne, meteorologiczne, geologiczne itp., a także muzea i szpitale oraz władze lokalne13. Instytucje te oraz szkoły wyższe są tworzone w celu dostarczenia pewnej podstawowej wiedzy, która może być użyta przez przedsiębiorstwa w badaniach stosowanych. Przy tym istotne jest, by jednostki z sektora publicznego nie zajmowały się stosowaniem wiedzy w sposób konkurencyjny w stosunku do podmiotów rynkowych, gdyż z jednej strony wydatki publiczne wypierałyby wydatki firm, nie zwiększając puli nakładów na badania w gospodarce, a z drugiej stwarzały sytuację, w której naruszone byłyby zasady konkurencji – podmiot otrzymujący publiczne wsparcie konkurowałby z podmiotami zdanymi na swoje siły. Pojawia się tu dylemat, gdyż jednocześnie jednak publiczne podmioty kreujące wiedzę powinny dostarczać wiedzy, która może być wykorzystana przez przedsiębiorstwa. Uważa się, że przydatność publicznego sektora B+R jest w tym zakresie ograniczona, argumentując, że gdyby wiedza ta miała rynkowe zastosowanie, byłaby z pewnością tworzona przez same przedsiębiorstwa14. Krytycy takiego stanowiska wskazują na publiczny charakter wiedzy podstawowej, który ogranicza jej rozwijanie przez przedsiębiorstwa. Prowadzenie badań przez sektor publiczny jednak jeszcze zmniejsza motywację przedsiębiorstw do prowadzenia tej działalności. Dylematy związane ze stosowaniem tego instrumentu polityki innowacyjnej sprawiają, że efektywność finansowania publicznej sfery B+R jest przedmiotem wielu badań, mających na celu oszacowanie, czy pozytywne efekty udostępniania przedsiębiorstwom wiedzy podstawowej kompensują efekt wypierania wydatków prywatnych z rynku. W przypadku publicznych szkół wyższych uzasadnienie ich finansowania wzmocnione jest faktem, że są one w wielu krajach w głównej mierze odpowiedzialne za tworzenie wyspecjalizowanych kadr dla gospodarki.. 13 Proponowane procedury standardowe dla badań statystycznych w zakresie działalności badawczo-rozwojowej, Podręcznik Frascati, OECD, Paris 1993, wersja internetowa 2002, s. 24, s. 129. 14. D. Guellec, B. van Pottelsberghe, op. cit., s. 8..

(11) Instrumenty polityki wsparcia…. 53. Luksemburg (1,71)c Korea (2,64) Japonia (3,15) Szwecja (3,98) Izrael (4,93) Belgia (2,31) Szwajcaria (2,57)c Finlandia (3,49) Niemcy (2,55) Dania (2,53)a USA (2,60) Irlandia (1,12) Rosja (1,29) OECD (2,24) Francja (2,19) Austria (2,20) Wielka Brytania (1,89) UE-15 (1,95) UE-25 (1,85) Tajwan (2,45) Chiny (1,31) Czechy (1,26) Singapur (2,13) Słowenia (1,53)a Rumunia (0,40) Norwegia (1,75) Holandia (1,80)a Słowacja (0,58) Islandia (3,04) Hiszpania (1,10) RPA (0,73)b Kanada (1,94) Australia (1,62)a Włochy (1,16)a Nowa Zelandia (1,16) Węgry (0,95) Grecja (0,65)b Portugalia (0,94)a Meksyk (0,39)b Argentyna (0,41) Turcja (0,66)a Polska (0,56) 0. 10. 20 BERD. a. 30. 40. 50 60 70 % GERG HERD GOVERD. 80. 90. 100. inne. 2002, b 2001, c 2000. Rys. 1. Udział nakładów na B+R w poszczególnych sektorach jako % GERD w 2003 r. (w nawiasach GERD jako % PKB). Źródło: opracowanie własne na podstawie: OECD Database: Science and Technology Statistics..

(12) Tomasz Geodecki. 54. Porównania międzynarodowe wskazują, że ta grupa instrumentów polityki naukowo-technicznej pochłania znaczny udział nakładów na B+R w gospodarkach państw OECD (GERD – gross domestic expenditure on R&D) – rys. 1. Największy udział wydatków sektora rządowego (GOVERD – government expenditures on R&D) oraz sektora szkolnictwa wyższego (HERD – higher education expentitures on R&D) notowano w krajach, w których nakłady na B+R w gospodarce były najniższe15. Z przedstawionych na rys. 1 danych wynika, że kraje, w których dominuje finansowanie B+R przez przedsiębiorstwa (BERD – business expenditures on R&D), stosunkowo częściej przeznaczają publiczne środki na działalność badawczą w uniwersytetach (HERD). W krajach, w których finansowanie badań przez sektor rynkowy jest niewysokie, stosunkowo częściej nakłady publiczne przeznacza się na jednostki badawcze (GOVERD). Wysoki udział finansowania JBR w porównaniu z uniwersytetami można obserwować w krajach postsocjalistycznych i latynoskich, charakteryzujących się niższym stopniem rozwoju gospodarczego. Państwa, w których nakłady na działalność B+R koncentrowały się (powyżej 25% GERD) w tych jednostkach, to: Polska, Argentyna, Meksyk, Rumunia, Słowacja, Węgry, Nowa Zelandia, Chiny i Federacja Rosyjska. 4. Skuteczność alokacyjnych narzędzi wsparcia B+R w świetle badań Stosowanie opisanych wyżej instrumentów polityki wsparcia B+R ma na celu zmniejszenie kosztów prowadzenia badań i zwiększenie dostępności technologii dla firm. W zamyśle polityka z ich udziałem powinna poprzez zwiększenie zaangażowania państwa powodować wzrost wydatków prywatnych. Jednak skuteczność tych narzędzi może być ograniczona przez trojakiego rodzaju zjawiska16: – wypieranie nakładów na badania, czego przyczyną jest konkurowanie państwa o zasoby z firmami prywatnymi. Podwyższenie płac naukowców i kosztów badań powoduje, że część przedsiębiorstw może wycofać się z inwestycji w B+R na rzecz innych rodzajów działalności; – zastępowanie nakładów własnych przedsiębiorstw nakładami państwa. Jeżeli firma ma możliwość skorzystania z dofinansowania lub ulgi podatkowej, to zaoszczędzone środki niekoniecznie przeznaczy na dodatkowe badania. W ten sposób rząd finansuje badania, które tak czy inaczej byłyby przeprowadzone; – wprowadzanie zakłóceń na rynku poprzez finansowanie badań w mniej efektywny sposób niż czyni to rynek. Skutkiem może być faworyzowanie projektów 15 Współczynnik korelacji między GERD a BERD jako % PKB w uwzględnionych krajach 2003 r. = 0,55. 16. D. Guellec, B. van Pottelsberghe, op. cit..

(13) Instrumenty polityki wsparcia…. 55. w dziedzinach o mniejszych szansach powodzenia lub finansowanie mniej efektywnych przedsiębiorstw kosztem bardziej efektywnych. Aby ocenić, jakie efekty wywiera finansowanie B+R ze środków publicznych i czy pozytywne efekty zewnętrzne dominują nad efektem wypierania, w ostatnich latach przeprowadzono wiele badań. Wskazują one na komplementarność wsparcia dla przedsiębiorstw z ich własnymi wydatkami. Negatywnie z wielkością BERD są natomiast skorelowane wydatki na badania sektora szkolnictwa wyższego prawdopodobnie na skutek konkurowania o zasoby17. Badania prowadzone przez sektor publiczny ogółem wydają się jednak stymulować wydatki przedsiębiorstw na ten cel18. Spośród prowadzonych badań na uwagę zasługuje ocena wpływu publicznego wsparcia na B+R dokonana przez D. Guellec i B. van Pottelsberghe. Badanie zostało przeprowadzone dla wszystkich instrumentów wspólnie (co pozwala np. ująć substytucyjność efektów stosowanych narzędzi i uwzględnić wspólny efekt wszystkich rodzajów instrumentów alokacyjnych): zachęt fiskalnych, grantów i kontraktów oraz finansowania badań. Ponadto poziom makro pozwala zaakceptować założenie o egzogeniczności wsparcia w stosunku do nakładów firm, co na poziomie przedsiębiorstwa jest dyskusyjne z uwagi na fakt, że zazwyczaj wsparcie to trafia do tych firm, które już dotychczas wydawały duże kwoty na badania. Dane do modelu objęły stosowanie narzędzi polityki naukowo-technicznej na przestrzeni lat 1981–1996 w 17 państwach OECD. Główne wnioski z przeprowadzonych ocen efektów publicznego wsparcia B+R w gospodarce wskazują na następujące cechy stosowanych narzędzi19: – bezpośrednie wsparcie rządowe prac badawczych i rozwojowych prowadzonych przez przedsiębiorstwa (łącznie ze zleceniami) ma pozytywny wpływ na BERD. Dolar wsparcia dla firmy przynosi 1,7 dolara wydanego na badania (tabela 6); Tabela 6. Wpływ instrumentów polityki na wydatki przedsiębiorstw na działalność B+R i przeciętny krańcowy efekt wzrostu wydatków publicznych na wsparcie B+R o 1 dolara Wpływ Elastyczność w długim okresie Efekt krańcowy BERD BERD w stosunku do sytuacji wyjściowej. Badania prowadzone przez przedsiębiorstwa finansowane przez prowadzone na rząd zlecenie rządu 0,08 –0,08 0,70 –0,44 1,7. 0,56. Badania w sektorze publicznym szkolnictwo wyższe –0,05 –0,18 0,82. Źródło: D. Guellec, B. van Pottelsberghe, op. cit. M. Falk, What Drives Business R&D Intensity across OECD Countries? Austrian Institute of Economic Research WIFO, Wien 2004. 17. 18 19. Ibidem.. D. Guellec, B. van Pottelsberghe, op. cit..

(14) 56. Tomasz Geodecki. – zachęty fiskalne mają także pozytywny, choć stosunkowo krótkotrwały, wpływ na wydatki przedsiębiorstw na B+R; – wsparcie bezpośrednie i zachęty fiskalne są bardziej skuteczne, gdy ich stosowanie cechuje stabilność w czasie: jeśli firmy nie są pewne, czy wsparcie rządowe nie zostanie wycofane, nie będą skłonne do zainwestowania dodatkowych środków w badania; – bezpośrednie dotacje i zachęty fiskalne są substytutami: zwiększona intensywność stosowania jednego z instrumentów skutkuje mniejszą skutecznością drugiego; – stymulacyjny efekt wsparcia zależy od wysokości wsparcia: zwiększa się do pewnego pułapu (ok. 13% wydatków przedsiębiorstw), by powyżej tego poziomu maleć; – wydatki na badania z dziedziny obrony narodowej prowadzone w publicznych jednostkach badawczych i szkołach wyższych wypierają wydatki prywatne, podczas gdy wydatki na badania cywilne wydają się neutralne dla wysokości prywatnych nakładów na B+R. Rządowe programy wsparcia B+R w firmach mogą jednak ograniczać efekt wypierania poprzez ułatwienie czerpania przez nie wyników badań; – efekty rozprzestrzeniania się wiedzy na skutek inwestycji w szkolnictwie wyższym mają zbyt mały wpływ lub są rozłożone w zbyt długim czasie, by mieć zauważalny wpływ na wzrost B+R w przedsiębiorstwach. Dodatkowo wadą finansowania szkolnictwa wyższego jako instrumentu polityki wsparcia B+R jest jego słaba reakcja na bodźce w postaci zmiany rządowych priorytetów badawczych20; – negatywny wpływ badań prowadzonych przez szkoły wyższe może być ograniczony wzrostem bezpośredniego finansowania B+R w przedsiębiorstwach, które przeprowadzone poprzez ukierunkowane programy rządowe mogą pomóc w wykorzystaniu wiedzy tworzonej przez sferę edukacji. Podstawowym mankamentem prowadzonych badań jest jednak fakt, że nie dają one jednoznacznej odpowiedzi, czy zwiększenie nakładów na prace badawcze na skutek programów rządowych przewyższa negatywny wpływ wypierania wydatków prywatnych przez publiczne. 5. Regulacyjne narzędzia wsparcia działalności B+R Obok narzędzi alokacyjnych zasadne wydaje się wyodrębnienie grupy instrumentów regulacyjnych, które mają niebagatelne znaczenie dla motywacji do pro20 Jednocześnie stwierdza się pozytywną zależność między wydatkami przedsiębiorstw na badania a jakością kapitału ludzkiego mierzonego przeciętnym czasem trwania nauki i poziomem alfabetyzacji społeczeństwa (por. M. Falk, op. cit.)..

(15) Instrumenty polityki wsparcia…. 57. wadzenia badań i w ogóle działalności gospodarczej. Do instrumentów tych zaliczyć można ustawodawstwo z zakresu ochrony własności intelektualnej oraz tworzenie ogólnego klimatu sprzyjającego prowadzeniu działalności gospodarczej. Ochrona własności intelektualnej. Ochrona prawna wypracowanych pomysłów ma na celu zapewnienie należnego wynagrodzenia osobom tworzącym wiedzę. Może to nastąpić poprzez ograniczenie dostępu do istniejącej wiedzy, aby zapewnić inwestorom wyłączność korzystania z danego rozwiązania technicznego lub też ustanowienie obowiązku uiszczenia pewnej opłaty za możliwość korzystania z danego rozwiązania. Oba rozwiązania zapewniane są przez prawa własności intelektualnej (intellectual property rights – IPR). Do władz publicznych należy ich ustanowienie i egzekwowanie. Stwierdzenie, jak długi powinien być okres ochronny dla danego rozwiązania jest jednak sprawą dość skomplikowaną, ponieważ należy mieć na uwadze dwa przeciwstawne czynniki. Z jednej strony dłuższa ochrona patentowa lepiej chroni prawa osób i firm, które poniosły nakłady na wypracowanie rozwiązania. Choć w sposób sztuczny zostaje utworzony monopol i następuje ograniczenie konkurencji i podwyższenie kosztów w gospodarce, wielu ekonomistów uważa, że dla długookresowego wzrostu gospodarczego ochrona praw własności intelektualnej może być korzystna. Zwiększa bowiem bodźce dla działalności wynalazczej i innowacyjnej. Z drugiej strony im dłuższy jest czas ochrony, tym dłużej nie da się wykorzystać w gospodarce istniejącej wiedzy ze szkodą dla efektywności. Zdania co do siły poszczególnych efektów IPR są podzielone. Wymienia się kilka argumentów przeciwko zbyt restrykcyjnej ich ochronie21: – kraje obecnie najbardziej zaawansowane technologicznie i narzucające restrykcyjną ochronę praw same w przeszłości respektowały te prawa dość wybiórczo22, – dla krajów rozwijających się ochrona patentowa oznacza zwiększenie kosztów produktów o zasadniczym znaczeniu dla życia i zdrowia (np. leki) lub rozwoju gospodarczego, – wdrożenie i utrzymanie systemu ochrony IPR bywa zbyt drogie dla krajów biedniejszych, – duże potencjalne zyski z chronionych praw skłaniają do prac nad nowymi produktami i procesami, które łatwo skomercjalizować, a trudno skopiować. Proste i tanie rozwiązania mogą się nie pojawić ze szkodą dla efektywności gospodarek. 21 R. Woodward, Ekonomiczne uwarunkowania ochrony praw własności intelektualnej [w:] Innowacyjność polskiej gospodarki, red. R. Woodward, M. Górzyński, Zeszyty innowacyjne CASE, 2003. 22 Jako przykład podaje się USA, które nie uznawały niektórych patentów zagranicznych. Dla państw rozwijających się może to stanowić pewien przykład, w jaki sposób zapewnić sobie szybki rozwój..

(16) Tomasz Geodecki. 58. Ponadto obserwowano przypadki prowadzenia działalności B+R jedynie w celu zablokowania konkurentom możliwości wykorzystywania ich w produkcji, – zbyt restrykcyjne prawo patentowe może prowadzić do ochrony odkryć procesów i zjawisk naturalnych, które nie będąc wynalazkami, nie powinny być opatentowane. Jako jedną z bardziej kontrowersyjnych przytacza się kwestię patentowania genów roślin i zwierząt, – prawa patentowe mogą być skutecznym narzędziem eliminowania outsiderów stosowanym przez duże korporacje. Małe i średnie firmy innowacyjne są często pozbawione ochrony, gdyż koszty obsługi prawnej i wyegzekwowania prawa patentowego są dla nich często za wysokie. Wiele z powyższych argumentów sugeruje istnienie dylematu – restrykcyjna ochrona praw własności albo szersze wykorzystanie wiedzy w gospodarce. Przykład Węgier pokazuje jednak, że w krajach, które stosują restrykcyjne prawo patentowe, chętniej inwestują zaawansowane technologicznie firmy zagraniczne i efekt spillover (rozprzestrzeniania się wiedzy) jest większy dzięki wolumenowi technologii23. Badania w tym zakresie pozwoliły stwierdzić pozytywną korelację między postrzeganiem surowości IPR a skłonnością do inwestowania. Jak sugerują wskazania ankietowanych, słabość instytucji ochrony praw własności intelektualnej może skutkować: – wycofaniem się inwestora z zamiaru inwestycji, – unikaniem umiejscawiania działalności B+R w takim kraju i niechęcią do transferu technologii do danej filii, – transferem do filii jedynie starych technologii. Zatem może okazać się, że słaba ochrona i egzekucja praw własności intelektualnej opłaca się tylko najbardziej zacofanym technologicznie krajom, natomiast te, które są w środku stawki, powinny stosować większe zachęty dla kreacji wiedzy. Tezę tę, jak się wydaje, potwierdzają badania empiryczne. Rys. 2 przedstawia związek ochrony praw własności intelektualnej (wskaźnik IPR) z PKB per capita w stu kilku państwach świata w 1990 r.24 Wskaźnik skonstruowano na podstawie pięciu wielkości charakteryzujących prawo patentowe: stopień objęcia wytworzonej wiedzy przez prawo patentowe, uczestnictwo kraju w międzynarodowych porozumieniach i umowach (ratyfikacja przez kraj międzynarodowych umów dotyczących ochrony patentowej), wysokość rekompensaty za naruszenie praw lub utratę ochrony, egzekwowanie praw własności intelektualnej, czas trwania ochrony25. 23 24. R. Woodward, op. cit.. Z badań wykluczono m.in. kraje RWPG, Chiny, Koreę Płn. i Jugosławię.. J. Ginarte, W. Park, Determinants of Patent Rights. A Cross-national Study, „Research Policy” 1997, vol. 26, s. 24. 25.

(17) Instrumenty polityki wsparcia…. 59. 5. 4,5. R2 = 0,3152. Wskaźnik IPR. 4. 3,5 3. 2,5 2. 1,5 1. 0,5 0. 2,5. 3. 3,5 log PKB per capita 1990. 4. 4,5. Rys. 2. Związek stopnia ochrony własności intelektualnej i PKB per capita w 1990 r.. Źródło: opracowanie na podstawie: J. Ginarte, W. Park, op. cit., s. 285 i A. Maddison, The World Economy. A Millenial Perspective, OECD, Paris 2001.. Trudno mówić tu o zależności wprost i silnym związku IPR z PKB, jednak założyć można, że skłonność do przestrzegania praw własności intelektualnej może odzwierciedlać w jakimś stopniu strategie rządów mające na celu rozwój gospodarczy i technologiczny, przyjęte w zależności od poziomu rozwoju mierzonego PKB. Państwu o niskim poziomie PKB opłacałoby się utrzymywać liberalne prawo patentowe albo nie egzekwować go zbyt restrykcyjnie, aby pozwolić rodzimym przedsiębiorcom kopiować sprawdzone wzorce z państw najbogatszych i ułatwić zachodzenie procesów imitacji w gospodarce. Jednak po osiągnięciu pewnego poziomu rozwoju rządy państw, w których nie chroni się twórców, mają mniejsze szanse na rozwijanie sfery B+R przez przedsiębiorstwa i napływ zaawansowanych technologicznie inwestycji. Wówczas opłacałoby się zaostrzać prawo. Należy jednak pamiętać, że na kształt prawodawstwa w tym zakresie mają wpływ różne grupy interesu, w tym naukowcy i przemysł. Zbyt daleko posunięta ochrona może więc skutkować zawłaszczeniem pewnych zasobów wiedzy ogólnie dostępnej. W połączeniu z długotrwałością patentu, straty dla gospodarki wynikające z niemożności szerszego wykorzystania myśli technicznej mogą zmniejszyć efektywność gospodarczą. J. Ginarte i W. Park, analizując prawo patentowe w krajach o wysokich dochodach, zauważają prawidłowość, że najszybciej rozwijają się państwa o umiarkowanym wskaźniku ochrony IPR (tabela 7). Wśród państw osiągających tempo wzrostu dochodu narodowego powyżej 3% rocznie, wartość omawianego wskaźnika była w latach 1960–1990 przeciętnie o 0,4–0,55 niższa niż.

(18) Tomasz Geodecki. 60. w krajach rozwijających się w tempie 1–3%, przy tym kraje notujące najniższe tempo wzrostu równocześnie najsłabiej chroniły własność intelektualną. Tabela 7. Tempo wzrostu dochodu (GNI) w krajach o wysokich dochodach (w 1960 r.) a IPR Tempo wzrostu Szybkie (powyżej 3%) Umiarkowane (1–3%) Wolne (powyżej 1%). Przeciętna wartość IPR w dekadzie. 1960–1970. 1970–1980. 1980–1990. 2,82 (1,11). 3,07 (0,87). 3,32 (0,33). 2,41 (0,79). 1,99 (0,99). 2,61 (0,66) 2,15 (0,24). 2,76 (0,2). 2,19 (0,00). Źródlo: J. Ginarte, W. Park, op. cit... Jakość instytucji rynkowych. Istotny wpływ na inwestycje w B+R i szerzej na innowacje mają instytucje rozumiane jako „reguły, mechanizmy ich egzekwowania i organizacje”26. Instytucje rynkowe oddziałują na konkurencję, bariery finansowe i administracyjne bariery wejścia na rynki oraz na bodźce do podejmowania działalności gospodarczej. O ile opis złożonego charakteru zależności między jakością różnego rodzaju instytucji rynkowych a nakładami na B+R i innowacje wymaga stosowania złożonych procedur badawczych, o tyle proste prześledzenie pewnych podstawowych zależności może być pomocne w identyfikacji tych spośród uwarunkowań ogólnych, które w największym stopniu wpływają na działalność badawczą. Wstępny charakter przedstawionych związków wystarczający jest dla celów niniejszego opracowania. Z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdza się, że jakość środowiska finansowego ma istotne znaczenie dla finansowania nowych innowacyjnych przedsięwzięć i inwestycji w działalność o wysokiej intensywności B+R27. Proste badanie zależności między jakością rozwiązań instytucjonalnych na rynkach finansowych 21 państw OECD w latach 1995–1998 potwierdza wysoką ich korelację ze wskaźnikami innowacyjności gospodarek, w tym wskaźnikami odnoszącymi się do nakładów na B+R (tabela 8). World Development Report, Building Institutions for Markets, Oxford University Press, Oxford, cyt. za: Meandry instytucjonalizacji: Dostosowanie Polski do Unii Europejskiej, red. M. Marody, J. Wilkin, EU-monitoring VI, Friedrich Ebert Stiftung, AE w Krakowie, Kraków 2002. 26. 27 Rozwój giełdy ułatwia dotarcie kapitału do rozwojowych firm, umożliwiając pełniejsze wykorzystanie ich potencjału. Por. S. Scarpetta, P. Hemmings, Związek polityki gospodarczej ze wzrostem [w:] „Nowa gospodarka” i jej implikacje dla długookresowego wzrostu w krajach posocjalistycznych, red. G. Kołodko, Wyd. WSPiZ im. L. Koźmińskiego, Warszawa 2001, s. 359..

(19) Instrumenty polityki wsparcia…. 61. Tabela 8. Współczynniki korelacji jakości instytucji zabezpieczenia praw wierzycieli i akcjonariuszy oraz infrastruktury badawczo-rozwojowej w 21 krajach OECD w latach 1995–1998 Wskaźniki działalności B+R Intensywność B+R /GERD/ (średnia 1990–1997) Liczba pracowników B+R na 1000 zatrudnionych (średnia 1990–1997). Egzekwowanie i przejrzystość praw wierzycieli i akcjonariuszy. Egzekwowanie Prawa wierzycieli i przejrzystość i akcjonariuszy praw. 0,56. 0,65. 0,00. 0,57. 0,68. –0,06. 0,65. 0,69. 0,05. 0,47. 0,44. 0,05. Rodzime wnioski patentowe na 10 tys. osób (średnia 1990–1997). Inwestycje funduszy typu venture w firmy w fazie wzrostu i ekspansji. Źródło: opracowanie na podstawie: S. Scarpetta, P. Hemmings, op. cit.. Tabela 9. Współczynniki korelacji intensywności GERD i BERD z regulacjami dotyczącymi rozpoczynania i prowadzenia działalności gospodarczej Grupa wskaźników Rozpoczęcie działalności gospodarczej. Wskaźnik liczba formalności czas (w dniach). koszt (% dochodu per capita) Zatrudnianie i zwalnianie pracowników (im wyższe wskaźniki, tym niższa elastyczność). Ochrona inwestorów (wskaźnik jawności informacji) Dochodzenie należności. minimalny kapitał. wskaźnik elastyczności zatrudnienia. Współczynniki korelacji wydatków na B+R z poszczególnymi wskaźnikami GERD. BERD. –0,31. –0,22. –0,04. 0,05. –0,38 –0,51. –0,31. –0,58. –0,38. –0,31. wskaźnik elastyczności czasu pracy. –0,04. –0,22. wskaźnik elastyczności zwalniania. –0,42. –0,41. wskaźnik elastyczności prawa pracy. –0,30. –0,37. koszt zwolnienia. –0,26. –0,39. liczba formalności. –0,28. czas koszt (% należności). 0,47. –0,27 –0,32. 0,28. –0,19. –0,31. –0,21.

(20) Tomasz Geodecki. 62. cd. tabeli 9 Grupa wskaźników Likwidacja przedsiębiorstwa. Wskaźnik. Współczynniki korelacji wydatków na B+R z poszczególnymi wskaźnikami. czas postępowania upadłościowego. koszt postępowania upadłościowego. stopa odzyskania należności. GERD. BERD. –0,17. –0,04. –0,27. –0,20. 0,42. 0,22. Źródło: opracowanie własne. Współczynniki obliczone na podstawie wskaźników barier wzrostu według stanu na styczeń 2004 r. (Doing Business 2005, The World Bank, 2004) i intensywności B+R (GERD i BERD) w 2003 r. (lub ostatnim dostępnym: Source OECD Science and Technology Statistics) dla 43 (GERD) i 37 państw (BERD) UE i OECD, a także Argentyny, Chin, Izraela, Rosji, RPA, Rumunii, Singapuru i Tajwanu (bez Cypru, Islandii, Luksemburga (GERD i BERD) oraz Estonii, Bułgarii, Chorwacji, Litwy i Łotwy (BERD)).. Analiza korelacji treści, jakości prawodawstwa i jego stosowania ze wskaźnikami dotyczącymi nakładów na B+R wskazuje, że przejrzystość i konsekwencja w egzekwowaniu prawa mają, jak się wydaje, znacznie większe znaczenie niż treść tych praw. Zjawisko to ma potwierdzenie w intuicyjnie rozumianej wydolności instytucji rynkowych – konsekwencja w stosowaniu prawa jest potwierdzeniem jakości służb państwa, które z jednej strony prowadzą politykę gospodarczą, a z drugiej – określają i stosują reguły funkcjonowania na rynkach. Im mniej wydolna jest administracja, im mniejsza ochrona inwestorów i większe obciążenia związane z prowadzeniem spółek, tym mniejsza skłonność do ryzykowania inwestycji w niepewne co do rezultatu badania. Wsparciem dla tezy o podstawowym dla B+R znaczeniu ram prowadzenia działalności gospodarczej może być wstępne badanie współzależności nakładów B+R ogółem i przedsiębiorstw z tymi ramami (tabela 9). Współczynniki korelacji między wysokością nakładów na B+R ogółem oraz w przedsiębiorstwach a jakością instytucji rynkowych wskazują na istnienie współzależności, szczególnie w przypadku formalności przy zakładaniu firm, elastyczności zatrudniania i zwalniania oraz w przypadku ochrony inwestorów. 6. Zmiana paradygmatu polityki naukowej W ostatnich latach daje się zauważyć pewną zmianę w definiowaniu celów polityki naukowej, co związane jest z jednej strony z ewolucją teorii modelu innowacyjnego, a z drugiej strony z nieco odmiennym definiowaniem celu polityki w tym zakresie. Uzasadnienie dla interwencji w zakresie kreacji wiedzy budowane na gruncie neoklasycznym ma bowiem pewne słabości:.

(21) Instrumenty polityki wsparcia…. 63. – po pierwsze – implikacje podejścia neoklasycznego nie przekładają się na identyfikację sytuacji, w których występują niesprawności rynku oraz firm dotkniętych tymi zawodnościami. Stwierdzenie istnienia ogólnych niesprawności nie dostarcza zmiennych potrzebnych do przeprowadzenia niezbędnych kalkulacji; – po drugie – przeciwdziałanie niesprawnościom rynku z reguły powoduje powstanie innych niesprawności28. Paradygmat neoklasyczny ma również inne ograniczenia. Dostrzega się, że nieco przewrotne jest uznawanie za niesprawności rynku niepewność i asymetrię informacji, bez których rynek nie mógłby istnieć29. Jak zauważa G.B. Richardson „innowacje i asymetrie informacji są w zasadzie synonimami i nie powinno się zapominać, że szansa zysku znana wszystkim nie jest szansą zysku dla nikogo”30. Problem niesprawności rynku jako konsekwencji asymetrii informacji rozwiązuje do pewnego stopnia bardziej dynamiczna od klasycznej idea konkurencji, zgodnie z którą nierealistyczne jest założenie o doskonałej informacji, co więcej – konkurencja właśnie opiera się na ciągłym tworzeniu i wykorzystaniu asymetrii. Charakterystyczna jest ona dla nurtu ewolucyjnego w ekonomii, na gruncie którego zbudowano nieco odmienne uzasadnienie roli państwa w pobudzaniu zmian technologicznych. Jego przedstawiciele pomniejszają znaczenie równowagi dla analizy rozwoju gospodarczego, za naturalny traktując stan odbiegający od równowagi31. Opierając się na poglądzie J.A. Schumpetera na naturę rozwoju, akcen28 Brak wynagrodzenia za podjęte wysiłki innowacyjne usiłuje się np. rozwiązać, ustanawiając system praw własności intelektualnej. To jednak powoduje ograniczenie dyfuzji informacji i zwiększa jej asymetrię, a zgodnie z założeniami podejścia neoklasycznego, informacja powinna być dostępna dla wszystkich podmiotów. Podobne efekty w postaci asymetrii informacji pojawiają się w przypadku subsydiowania pewnych podmiotów lub promowania współpracy między podmiotami, które w ten sposób będą uprzywilejowane w stosunku do tych, które nie korzystają ze wsparcia.. J.S. Metcalfe, Science, Technology and Innovation Policy in Developing Economies, http:// les.man.ac.uk/cric/J_Stan_Metcalfe/, 2000. 29. 30 J.S. Metcalfe, L. Georghiou, Equilibrium and Evolutionary Foundations of Technology Policy, „STI Review” 1998, nr 22, OECD.. 31 Inne cechy ekonomii ewolucyjnej odróżniające ją od neoklasycznej to: brak założenia o maksymalizujących zysk podmiotach. Podmioty te, inaczej niż u neoklasyków, dysponując takimi samymi zasobami (w tym wiedzą) w obliczu niepewności mogą podjąć różne decyzje; w ramach modeli nurtu ewolucyjnego (strukturalistyczno-ewolucyjnego) wyjaśniana jest technologia oraz zmiana technologiczna, które szkoła neoklasyczna postrzega tylko przez pryzmat efektów na jednym z poziomów: czynników produkcji, funkcji produkcji lub reszty Solowa; akcentowana jest struktura gospodarcza, której stopień dopasowania z działaniami władz publicznych i technologiami decyduje o ostatecznym wyniku gospodarczym. Podejście to w szerszym zakresie podkreśla rolę instytucji w rozwoju gospodarczym (szerzej zob.: R.G. Lipsey, K. Carlaw, Technology Policies in Neo-classical and Structuralist -evolutionary Models, „STI Review” 1998, nr 22, OECD; Assessing the Socio-economic Impacts of the Framework Programme, University of Manchester,.

(22) Tomasz Geodecki. 64. tują rolę różnorodności i jej znaczenia dla innowacji, które w zależności od stopnia radykalizmu wywołują większe lub mniejsze zmiany struktury gospodarczej. Ewolucja to „zmiany gospodarcze powodowane przez innowacje, łącznie z wszystkimi efektami towarzyszącymi wprowadzaniu tych innowacji wraz z odpowiedzią systemu gospodarczego na ich wprowadzenie”32. Nurt ten akcentuje więc silnie systemową33 naturę zmiany technologicznej. Uzasadnienie dla interwencji koncentruje się bardziej wokół konieczności poprawy relacji pomiędzy elementami systemu niż na każdym z elementów z osobna. W podejściu tym podstawowym elementem są instytucje, które działając niewłaściwie, zmniejszają potencjał całego systemu do dokonywania zmian technologicznych34. Jak wykazano powyżej, na wolumen nakładów na B+R silniejszy wpływ może wywierać jakość instytucji rynkowych niż oddziaływanie wyselekcjonowanych instrumentów polityki naukowej. Można zatem zaryzykować stwierdzenie, że do instrumentów szeroko rozumianej polityki naukowej zaliczyć należy również te, które odnoszą się do poprawy warunków funkcjonowania przedsiębiorstw. Co więcej, jak stwierdzają przedstawiciele nurtu ewolucyjno-strukturalistycznego, zanika granica pomiędzy polityką naukową, technologiczną, czy nastawioną na innowacje35. Interwencja publiczna ma bowiem na celu zwiększenie zasobu wiedzy w gospodarce niezależnie od miejsca jej powstawania oraz usprawnienie kanałów jej dystrybucji. Stąd instrumenty wsparcia działalności badawczo-rozwojowej na równi z instrumentami innych rodzajów polityki STI, ale i wspierania przedsiębiorczości stopniowo inkorporowane są w nurt szeroko rozumianej polityki proinnowacyjnej. 7. Wnioski Badania prowadzone w państwach OECD wskazują, że zakres stosowania instrumentów wsparcia działalności B+R wynikających z neoklasycznego uzasadnienia dla interwencji w tym obszarze jest stosunkowo silnie zróżnicowany. Zróżnicowana jest także skuteczność tych instrumentów – najbardziej skuteczną grupę stanowią kontrakty na badania prowadzone w imieniu państwa przez przedhttp://www.mbs.ac.uk/research/engineering-policy/publications/documents/ASIF_report.pdf, 2002; Technology, Productivity and Job Creation; Best Policy Practices, OECD, Paris 1998; W. Kwaśnicki, Ekonomia ewolucyjna – alternatywne spojrzenie na proces rozwoju gospodarczego, rękopis, http://prawo.uni.wroc.pl/~kwasnicki/download.htm), 2001.. J.A. Schumpeter, Business Cycles: A Theoretical, Historical, and Statistical Analysis, 2 vol., McGraw-Hill, New York 1939, cyt. za: W. Kwaśnicki, op. cit. 32. 33 34 35. Lub naturę strukturalną – stąd mówi się czasem o podejściu ewolucyjno-strukturalistycznym. Technology, Productivity…. Assessing the Socio-economic Impacts…, s. 102..

(23) Instrumenty polityki wsparcia…. 65. siębiorstwa oraz granty. Ich wadą jest jednak arbitralny wybór dziedzin wsparcia, który może przełożyć się na przepływ alokacji do mniej efektywnych przedsięwzięć. W krajach postsocjalistycznych, w tym w Polsce, publiczne finansowanie B+R przedsiębiorstw jest stosunkowo szeroko rozpowszechnione. Zachęty fiskalne są również skutecznym instrumentem wsparcia inwestycji w B+R, choć jego działanie uznaje się za stosunkowo krótkotrwałe. Z polskiej perspektywy skuteczność tego instrumentu może być interesująca w kontekście wejścia w życie ustawy o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej, regulującej m.in. zaliczanie w koszty wydatków na B+R, objęcie stawką podstawową VAT usług naukowo-badawczych, czy odliczanie od podstawy opodatkowania wydatków na zakup technologii. Wydatki na badania i rozwój w szkolnictwie wyższym mają niewielki, ale zauważalny negatywny wpływ na podejmowanie tej działalności przez przedsiębiorstwa. Podobnie rzecz ma się z pracami B+R prowadzonymi w publicznych jednostkach badawczych. Przyczyną może być zastępowanie funkcji badawczych jednostek prywatnych przez publiczne oraz wpływ na wzrost cen pracy badaczy. Ochrona praw własności intelektualnej na poziomie krajowym jest instrumentem o malejącym znaczeniu ze względu na zmniejszającą się ich rolę dla działów przemysłu najwyższej techniki, gdzie postęp techniczny przebiega w zbyt szybkim tempie, oraz na rosnącą koordynację międzynarodową w tym zakresie. W okresie poprzedzającym przystąpienie do UE Polska mogła rozwiązania unijne jedynie przyjąć – obecnie państwa członkowskie mają możliwość kształtowania ich forsując swoje stanowiska w Radzie UE36. Niemniej istnieją możliwości poprawy skuteczności tego IPR w obszarze ich przestrzegania i egzekwowania. To z kolei jest pochodną jakości służb publicznych i ogólnie rozumianych instytucji rynkowych. Przytoczonych badań nie można jednak traktować jako jednoznacznych zaleceń pod adresem polityki, szczególnie tych, które odnoszą się do skuteczności narzędzi alokacyjnych. Należy mieć na uwadze, że wspomniane zależności dotyczyły konkretnych działań w określonej grupie krajów (rozwiniętych). Rozciągnięcie wniosków na kraje inne niż rozwinięte byłoby ryzykowne. Rynki działalności badawczo-rozwojowej w krajach rozwijających się charakteryzują się bowiem odmiennymi cechami, co jest pochodną niższego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego. Do cech tych należy np. niższy popyt przedsiębiorstw na efekty prac B+R, co jest odzwierciedleniem odmiennej specjalizacji rynkowej przedsiębiorstw wynikającej z dotychczasowych niskich nakładów na B+R. Na przykład w Polsce poziom wydatków innowacyjnych nie odbiega znacząco od średniej europejskiej37. W ich strukturze jednak niższy udział mają inwestycje 36 37. Np. tzw. dyrektywa patentowa głosowana w marcu 2005 r.. 1,84% obrotów, wobec 2,15% średniej dla UE-25 (Komisja Europejska, 2004)..

(24) Tomasz Geodecki. 66. w B+R. Fakt ten można tłumaczyć tzw. rentą zacofania, która pozwala krajom nienależącym do technologicznej czołówki czerpać z transferu zagranicznych technologii38. Tańszy w tej sytuacji może być zakup licencji niż rozpoczęcie własnych badań w sferze, w której badania te zostały już wcześniej przeprowadzone i skutecznie skomercjalizowane. O tym, że strategia ta jest skuteczna świadczyć może wyższa stopa wzrostu gospodarczego w krajach rozwijających się bez spektakularnych przyrostów nakładów siły roboczej (a często przy ich spadku)39, co każe przypuszczać, że wzrost łącznej produktywności czynników wytwórczych (TFP) jest w nich znacznie wyższy. Nie oznacza to, że nakłady na B+R w krajach tych (szczególnie w Polsce) są wystarczające, a jedynie, że elastyczność tych nakładów w firmach w stosunku do inwestycji publicznych w tym sektorze w krajach nienależących do czołówki technologicznej będzie odmienna. Z drugiej strony przywoływany jest tzw. efekt progowy40 (tzn. zwiększenie motywacji naukowców z publicznej sfery B+R do poszukiwania pozabudżetowych źródeł finansowania badań i wdrożeń), co sugeruje, że w krajach o niskich inwestycjach w naukę możliwy jest ponadproporcjonalny przyrost inwestycji w B+R, o ile publiczne nakłady przekroczą pewien pułap. Prawdopodobnie, jak miało to miejsce w państwach zachodnich, w miarę rozwoju gospodarczego Polski będzie też rosnąć zapotrzebowanie na rodzime B+R. Uwzględniając specyfikę rozwiązań instytucjonalnych i innych uwarunkowań ekonomicznych, warto mieć na uwadze stwierdzone prawidłowości co do skuteczności oddziaływania państwa na sferę badawczo-rozwojową, kiedy struktura i udział nakładów w tym sektorze w Polsce zbliży się do tych notowanych w badanych państwach OECD. Z tym większą uwagą należałoby się przyjrzeć postulatom wywodzącym się z nurtu ewolucyjnego, zgodnie z którymi nie istnieje optymalny, możliwy do stwierdzenia poziom inwestycji w B+R i w szerszej mierze należy brać pod uwagę uwarunkowania wynikające z rozwoju narodowego systemu innowacji. Z nurtem tym związany jest nurt ekonomii instytucjonalnej podkreślającej wagę społecznej koordynacji działań podmiotów, która w największym stopniu determinuje rozwój 38. L. Balcerowicz, Renta zacofania, „Wprost” 2004, nr 1149.. Warto wspomnieć, że nieproporcjonalnie w stosunku do PKB wyższe nakłady na B+R w państwach rozwiniętych mogą być też efektem malejącej krańcowej użyteczności inwestycji w B+R (coraz mniejszy przychód z tego samego przyrostu nakładów w B+R; aby utrzymać przyrost efektów na pewnym poziomie, potrzebny jest więcej niż proporcjonalny przyrost nakładów). Por. dyskusję np. w: P. Tamowicz, S. Szultka, Innowacje i gospodarka – na przekór stereotypom [w:] Między nauką a gospodarką – kontynuacja czy reforma? Polskie Forum Strategii Lizbońskiej, Gdańsk 2005. 39. 40 Proponowane kierunki rozwoju nauki i technologii w Polsce do 2020 r., Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Warszawa 2004..

(25) Instrumenty polityki wsparcia…. 67. gospodarczy. Jakość instytucji rynkowych może silniej decydować o sferze B+R niż instrumenty polityki naukowej czy innowacyjnej.41 Dlatego zasadne wydaje się włączenie instrumentów regulacyjnych w sferze swobody prowadzenia działalności gospodarczej i deregulacji gospodarki do narzędzi szeroko rozumianej polityki proinnowacyjnej. Literatura Arnold E., Guy K., Technology Diffusion Programmes [w:] Policy Evaluation in Innovation and Technology, Towards Best Practices, OECD, Paris 1997. Arrow K.J., Economic Welfare and the Allocation of Resources of Invention [w:] The Rate and Direction of Inventive Activity, Economic and Social Factors, ed. R.R. Nelson, Princeton University Press, Princeton 1962. Assessing the Socio-economic Impacts of the Framework Programme, University of Manchester, http://www.mbs.ac.uk/research/engineering-policy/publications/documents/ASIF_report.pdf, 2002. Balcerowicz L., Renta zacofania, „Wprost” 2004, nr 1149. Baumol W., The Free Market Innovation Machine, Princeton University Press, Princeton 2002. Doing Business 2005. Usuwanie barier wzrostu, Ius et Lex, Bank Światowy 2005. Edwards F. [w:] P. Winsley, R&D as a Socially Efficient Investment, FRST Discussion Paper nr 4, Foundation for Research, Science and Technology, Wellington, cyt. za. A. Piric, N. Reeve [w:] Policy Evaluation in Innovation and Technology, Towards Best Practices, OECD, 1997. European Innovation Scoreboard 2004. Comparative Analysis of Innovation Performance, Brussels, SEC(2004) 1475 (Commission staff working paper), 2004. Falk M., What Drives Business R&D Intensity across OECD Countries?, Austrian Institute of Economic Research WIFO, Wien 2004. Forowicz J., Wynalazca w otoczeniu instytucji ochrony własności intelektualnej [w:] Innowacyjność polskiej gospodarki, red. R. Woodward, M. Górzyński, Zeszyty innowacyjne CASE, 2003. Ginarte J., Park W., Determinants of Patent Rights. A Cross-national Study, „Research Policy”, 1997, vol. 26. Governance of Innovation Systems, OECD, Paris 2005, vol. 1. Guellec D., Pottelsberghe van B., The Impact of Public R&D Expenditure on Business R&D, STI Working Papers nr 4, OECD, 2000. Jaffe A., Economic Analysis of Research Spillovers Implications for the Advanced Technology Program, http://www.atp.nist.gov/eao/gcr708.htm, 1996. Kozłowski J., Budżetowe instrumenty finansowania B+R jako element strategii politycznych [w:] Budżetowe instrumenty finansowania B+R w Polsce. Propozycja na lata 2005–2015, Krajowa Izba Gospodarcza, Warszawa 2005. 41 D. Mowery, The Practice of Technology Policy [w:] Handbook of the Economics of Innovation and Technological Change, ed. P. Stoneman, Blackwell, Oxford 1995, cyt. za: Assessing….

(26) 68. Tomasz Geodecki. Kwaśnicki W., Ekonomia ewolucyjna – alternatywne spojrzenie na proces rozwoju gospodarczego, rękopis, http://prawo.uni.wroc.pl/~kwasnicki/download.htm, 2001. Lipsey R.G., Carlaw K., Technology Policies in Neo-classical and Structuralist-evolutionary Models, „STI Review” 1998, nr 22, OECD. Maddison A., The World Economy. A Millenial Perspective, OECD, Paris 2001. Main Science and Technology Indicators, OECD, Paris 2005. Metcalfe J.S., Science, Technology and Innovation Policy in Developing Economies, http://les.man.ac.uk/cric/J_Stan_Metcalfe/, 2000. Metcalfe J.S., Georghiou L., Equilibrium and Evolutionary Foundations of Technology Policy, „STI Review” 1998, nr 22, OECD. Mowery D., The Practice of Technology Policy [w:] Handbook of the Economics of Innovation and Technological Change, ed. P. Stoneman, Blackwell, Oxford 1995. Nadiri M., Innovations and Technological Spillovers, National Bureau of Economic Research (NBER) Working Paper nr 4423, 1993. Park W., Intellectual Property and Patent Regimes [w:] Economic Freedom of the World, Annual Report, CATO Institute, 2001. Proponowane procedury standardowe dla badań statystycznych w zakresie działalności badawczo-rozwojowej, Podręcznik Frascati, OECD, Paris 1993, wersja internetowa 2002. Romer D., Makroekonomia dla zaawansowanych, PWN, Warszawa, 2000. Scarpetta S., Hemmings P., Związek polityki gospodarczej ze wzrostem [w:] „Nowa gospodarka” i jej implikacje dla długookresowego wzrostu w krajach posocjalistycznych, red. G. Kołodko, Wyd. WSPiZ im. L. Koźmińskiego, Warszawa 2001. Schumpeter J.A., Business Cycles. A Theoretical, Historical, and Statistical Analysis, 2 vol., McGraw-Hill, New York 1939. Schumpeter J.A., Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960. Science, Technology and Industry Outlook, OECD, Paris 2004. Science, Technology and Industry Scoreboard, OECD, Paris 2005. Science, Technology, Industry Review, OECD, Paris 2001, nr 27. Snowdon B., Vane H., Rozmowy z wybitnymi ekonomistami, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2003. Stiglitz J., Więcej instrumentów i szersze cele. W kierunku powaszyngtońskiego konsensusu [w:] Studia z zakresu zarządzania publicznego, red. J. Hauser, M. Kukiełka, AE w Krakowie, Kraków 2001. Tamowicz P., Szultka S., Innowacje i gospodarka – na przekór stereotypom [w:] Między nauką a gospodarką – kontynuacja czy reforma? Polskie Forum Strategii Lizbońskiej, Gdańsk 2005. Technology, Productivity and Job Creation, Best Policy Practices, OECD, Paris 1998. Warda J., Measuring the Value of R&D Tax Treatment in OECD Countries [w:] Science, Technology, Industry Review, Paris 2001, nr 27. Wojtyna A., Polityka ekonomiczna a wzrost gospodarczy, „Gospodarka Narodowa” 1995, nr 6. Woodward R., Ekonomiczne uwarunkowania ochrony praw własności intelektualnej [w:] Innowacyjność polskiej gospodarki, red. R. Woodward, M. Górzyński, Zeszyty innowacyjne CASE, 2003..

(27) Instrumenty polityki wsparcia…. 69. World Development Report, Building Institutions for Markets, Oxford University Press, Oxford, cyt. za: Meandry instytucjonalizacji: Dostosowanie Polski do Unii Europejskiej, red. M. Marody, J. Wilkin, EU-monitoring VI, Friedrich Ebert Stiftung, AE w Krakowie, Kraków 2002. Young A., Improving Measures of Government Support to Industrial Technology [w:] Science, Technology, Industry Review, Paris 2001, nr 27. Zarządzanie innowacjami technicznymi i organizacyjnymi, red. M. Brzeziński, Difin, Warszawa 2001. Policy Instruments to Support Research and Development Activities In this article, the author attempts to systematise and classify the policy instruments designed to support research and development activities. The first section presents the arguments for state involvement in R&D that stem from neo-classical economics. Next, the author reviews the allocation instruments of science policy such as financial incentives, contracts and orders for research in priority areas, and support for the public research and development infrastructure. He then presents the results of studies on the effectiveness of these tools. The article also analyses the regulatory conditions for motivating companies to develop R&D operations, such as protecting intellectual property rights and the general institutional framework for conducting business operations. The article also outlines an increasingly common justification for R&D policy that is based on evolutionary economics..

(28)