Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. III, 1998
Ed m u n d Mitru s
W y n i k i b a d a ń a r c h e o l o g i c z n y c h w De s z k o w i c a c h, s t a n. 1 , w o j. z a m o j s k i e
Stanow isko 1 w D eszkow icach gm. Sułów znajduje się na praw ym - wschodnim brzegu doliny W ieprza, na kulm inacji o ekspozycji okrężnej, w yniesionej l i m p o n ad terasę denną (ryc. 1).
O d kilku lat na rzece W ieprz, w m iejscow ości N ie lisz w znoszona jest zapora w odna. W strefie zagrożonej zniszczeniem znajduje się m .in. stanow isko nr 1 w D esz kow icach. Z tego w zględu w sierpniu i w rześniu 1997 r. przeprow adzono przedinw estycyjne badania archeolo giczne. Badania wykonała Pracow nia B adań i N adzo rów A rcheologicznych z Lublina, kierow ał nim i autor niniejszego sprawozdania przy udziale Grzegorza M ącz ki. Inwestorem był Wojewódzki Zarząd M elioracji i U rzą dzeń W odnych w Zam ościu (E. M itrus 1997).
Ryc. 1. Lokalizacja stanowiska nr 1 w Deszkowicach, skala 1: 50000.
Stanow isko znane było z badań pow ierzchniow ych, w trakcie których znaleziono tu m ateriały pradziejow e, w czesnośredniow ieczne i kości ludzkie. Ze w zględu na form ę terenow ą - pagórek odcięty od wysoczyzny, za chodziło przypuszczenie, iż w m iejscu tym istniało gro dzisko. Wobec pow yższych uw arunkow ań w program ie badań archeologicznych założono dw a zasadnicze cele. Pierw szym z nich było określenie funkcji stanow iska, a drugim pełne rozpoznanie terenu najbardziej narażo nego na zniszczenie. A by je osiągnąć w trakcie prac w y konano:
1. plan sytuacyjno-w ysokościow y stanow iska, 2. 50 odw iertów w dw óch liniach: w schód-zachód i północ-południe,
3. 8 w ykopów badaw czych: 5 w liniach odw iertów z reguły w miej scach gdzie w arstw y m iały w iększą m iąż szość i bogatszą treść kulturow ą, 3 na zachodnim skraju sta n o w isk a s z c z e g ó ln ie n a ra ż o n y m na z n isz c z e n ie (ryc. 2).
N a stan o w isk u o d k ry to p o z o sta ło śc i osad n ictw a z różnych okresów pradziejów , cm entarzysko szkieleto we - najpew niej z końcow ej fazy w czesnego średnio w iecza oraz 2 fragm enty ceram iki późnośredniow iecz nej. N ie zaobserw ow ano żadnych elem entów w skazują cych na istnienie w tym m iejscu grodziska.
W ielokulturow e osadnictw o p radziejow e zajm uje najpew niej znaczną część w zgórza, poniew aż związane z nim zabytki ruchom e w ystąpiły w w ykopach I i II zało żonych w centralnej części, w w yk o p ie III w części w schodniej oraz w w ykopie V I w części zachodniej. W w ykopach I i II zabytki p rad ziejo w e w ystąpiły w obiektach, grobach i w arstw ach kulturow ych. Odkryto 4 obiekty. M iały one kształt ow alnych bądź okrągłych niecek o średnicy od 1 do 2 m. Z najdow ały się na głębo kości 0,55 - 1 m (ryc.3). Tylko w obiekcie 1 w ystąpiły zabytki pozw alające na określenie jeg o chronologii. Są to fragm enty w ylew ów naczyń zdobionych poziom ym i liniam i rytym i, które m ają odpow iedniki w śród klasycz nych naczyń kultury trzcinieckiej (ryc. 5: 1 ,2 ). O prócz tego w obiekcie znaleziono fragm ent naczynia, z uszkiem w m iejscu przejścia brzuśca w szyjkę (ryc. 5: 3), który m oże być zabytkiem kultury am for kulistych bądź kul tury m ierzanow ickiej oraz grocik trójkątny z podciętą p odstaw ą z krzem ienia św ieciechow skiego (ryc. 5: 4). W grobach na złożu w tórnym w ystąpiły zabytki kultur: m ierzanow ickiej (ryc. 5: 17), trzcinieckiej (ryc. 5: 18), łużyckiej (ryc. 5: 19) i pom orskiej (ryc. 5: 20). W w ystę pującej pod w spółczesnym hum usem w arstw ie
kulturo-198 Ed m u n d Mit r u s
Wy n ik ib a d a ńa r c h e o l o g ic z n y c hw De s z k o w ic a c h
200 Ed m u n d Mit r u s
Ryc. 4. Rzut grobów: a - wyk. I, gr. 2; b - wyk. II, gr. 6 (rys. G. Mączka).
wej (nr II) odkryto zabytki kultur: m alickiej (ryc. 5: 5), w ołyńsko-lubelskiej ceram iki m alowanej (ryc. 5: 6), m ie rzanow ickiej (ryc. 5: 7), trzcinieckiej (ryc. 5: 9-11), łu życkiej (ryc. 5: 12), pom orskiej (ryc. 5: 13) i z wczesnej epoki brązu (ryc. 5: 8). W w arstw ie hum usu (nr I) znale ziono m .in. fragm ent kam iennego toporka (ryc. 5: 14). Zabytki pradziejow e w e w schodniej części stanow iska to m .in. fragm ent w ylew u niestarannie w ykonanego na czynia o cechach kręgu jastorfskiego z m łodszego okre su przedrzym skiego, odkryty w w ykopie III (ryc. 5: 15). N atom iast w zachodniej partii stanow iska - w w ykopie VI, odkryto m .in. fragm ent w ylew u naczynia kultury w ołyńsko-lubelskiej ceram iki m alow anej (ryc. 5: 16).
R elikty cm entarza szkieletow ego w postaci 9 gro bów odkryto w w ykopach I i II (ryc. 3 i 4). Fragm enty kości w ystąpiły rów nież w odw iertach 11 i 16. Ze w zglę
du na ograniczony charakter badań pełny obszar cmen tarzyska nie został określony. K ości w znacznym stop niu uległy rozkładow i. Żaden ze szkieletów nie był kom pletny a w dw óch grobach (8 i 9) nie zachow ały się one w ogóle. G roby m iały orientację w schód-zachód. Szkie lety spoczyw ały w pozycji na w znak z rękam i na mied nicy, z głow ą na zachód. Pochów ki w ystępow ały na głę bokości 35 - 85 cm. G roby nie zaw ierały wyposażenia. Cm entarzysko ma cechy wczesnośredniow iecznej nekro polii chrześcijańskiej. N a le ż ą do nich: lokalizacja na w zgórzu, orientacja pochów ków w schód-zachód z gło w ą na zachód i zupełny brak w yposażenia. U łożenie rąk na m iednicy w skazuje na jeg o użytkow anie w końcowej fazie w czesnego średniow iecza. B rak odstępstw a w uło żeniu głow y n a zachód i zupełny brak w yposażenia su g e ru ją iż było to tzw. cm entarzysko przykościelne. Nie
Wy n ik ib a d a ńa r c h e o l o g ic z n y c hw De s z k o w ic a c h 2 0 1
2 0 2 Ed m u n d Mit r u s
znaczy to, że m usiało być ono położone w otoczeniu kościoła lecz sugeruje, iż w pogrzebie brał udział ka płan. Było to bardziej m ożliw e po w ykrystalizow aniu się parafii w k ościele, co m iało m iejsce w 1 połow ie X III w ieku (H. Z oll-A dam ikow a 1971, s.10, 25, 39, 57, 123, 124, 145). „S łow nik geograficzny K rólestw a P ol skiego i innych krajów słow iańskich” (SG K P 1881, s. 9) podaje, iż w 1827 ro k u D eszkow ice należały do parafii S zczebrzeszyn, pod n azw ą którego czytam y m .in. „K o ściół i par. rz. - kat. założył tu podobno D ym itr z G oraj- ca r. 1397” (SG K P 1890, s. 829). P arafia m ogła tu ist nieć jeszcze w cześniej, albow iem gród szczebrzeszyń ski początkam i sięga doby plem iennej, w X w. istniała
tu ju ż trw ała zabudow a, był jed n y m z w ażniejszych ele m entów w c z e sn o p ia sto w sk ie g o sy stem u obronnego (I. K utyłow ska 1997, s.193). W obec pow yższego naj bardziej praw dopodobnym je s t, iż cm entarzysko nasze pochodzi z końcow ej fazy w czesnego średniowiecza. N ie m ożna je d n a k w ykluczyć, iż w podobny sposób chow ano zm arłych w późnym średniow ieczu. N a taką m ożliw ość w skazuje „ S ło w n ik g eo g raficzn y ...” oraz późnośredniow ieczne skorupy odkryte w w ykopie III (ryc. 5 :2 1 ,2 2 ) .
W zachodniej części stanow iska (wykop VI) zaob serw ow ano relikt transzei z I w ojny św iatow ej. Miała ona 2,5 m szerokości i 1,5 m głębokości.
T 'TERATURA
S G K P
1881 Słownik geograficzny Królewstwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 2, Warszawa. Z o l l - A d a m i k o w a H.
1971 Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkiele towe Małopolski, cz. 2, Analiza, Wrocław.
Edmund Mitrus
Re s u l t so f Ar c h a e o l o g i c a l Ex c a v a t io n sin De s z k o w i c e, Sit e 1 , Za m o ś ć Vo iv o d s h ip
In the last couple of years a dam on the river Wieprz has been under construction in Nielisz. In the endangered area the re is an archaeological site (No. 1) in Deszkowice at which pre-investment archaeological excavations were carried out in 1997. In the course of the field work the altitude plan of the site was prepared. 50 boreholes along the E-W and N-S axes were made and 8 trenches were explored.
As a result of the examination o f a multicultural site an inhumation cemetery was uncovered which most probably be
longs to the latest phase ot >. fiddle Ages, as well as traces of late Medieval settlement. Contrary to initial predictions no elements of a stronghold were found. The settlement materials belong to many cultures: Malice, Volhynian-Lublin Painted Pot tery, Globular Amphora (?), Mierzanowice, Trzciniec, Lusa- tian and Pomeranian cultures as well as the Jastorf circle.
In excavation trenches I and II nine unfurnished inhuma tion graves were discovered. They were oriented along the E-W axis with the heads to the west.
P racow nia Badań i N adzorów A rcheologicznych w Lublinie
K u t y ł o w s k a I.
1997 Castrum w Szczebrzeszynie koło Zamościa, „Archeologia Historia Polona”, t. 3, s. 183-207. M i t r u s E.
1997 Dokumentacja z badań archeologicznych sta nowiska nr 1/1 w Deszkowicach, gm. Sułów, woj. zamojskie, mps PSOZ Zamość.
