A rc h eo lo g ia P olski Środkow ow schodniej, t. III, 1998
W a n d a Ko z a k- Zy c h m a n, Ew a Ga u d a
Ch a r a k t e r y s t y k a a n t r o p o l o g i c z n a s z c z ą t k ó w k o s t n y c h z g r o b ó w LUDNOŚCI KULTURY PUCHARÓW LEJKOWATYCH I KULTURY CERAM IKI SZNUROWEJ
w M a l i c a c h K o ś c i e l n y c h (s t a n. 1 ), w o j. t a r n o b r z e s k i e
O pracow ane m ateriały pochodzą z badań przepro w adzonych w 1996 i 1997 roku w M alicach K ościel n ych p rz e z M. F lo rk a z PS O Z w T arnobrzegu oraz B. Bargiel i J. Liberę z K atedry A rcheologii UM CS w Lu blinie. D w a spośród odkrytych obiektów - nr 14a i nr 20 - zaw ierały pochów ki pozostaw ione przez ludność kul tury ceram iki sznurow ej, inne przez ludność kultury p u charów lejkow atych (M . Florek, J. Libera 1997; B. B ar giel, M. Florek, J. L ibera - w tym tom ie).
W w iększości grobów zachow ały się nieliczne frag m enty czaszek i kości szkieletów (Tab. 1 ; por. też W. K o zak-Zychm an, E. G auda 1996, 1997).
Spośród 34 osobników w iek, z określeniem katego rii, ustalono dla 25, płeć natom iast dla 11. W ogólnej liczbie nie uw zględniono szczątków kostnych z obiek tów nr 7 (niediagnostyczne), n r 18 (niediagnostyczne i zw ierzęce) i nr 16/3 (zw ierzęce). N ie je st wykluczone, iż szczątki z obiektów 12/3 i 12/7 należały do tego sa m ego dziecka, a z obiektów 12/12 i 12/14 d o je d n e j ko biety (?). Spośród 25zm arłych - 14 to dzieci (Infans I i Infans II), 3 - A dultus, 1 - A dultus/M aturus oraz 7 - M aturus. W śród 11 dla k tó ry ch określono płeć było 6 m ężczyzn i 5 kobiet (Tab. 2).
Zły stan zachow ania m ateriałów pozw olił na zdję cie pom iarów (wg techniki i z zachow aniem num eracji R. M artina, 1928) oraz w yliczenie w skaźników
kranio-logicznych zaledw ie w je d n y m p rzy p ad k u - osobnik n r 20. Zestaw iono je poniżej.
P om iary czaszki: 1 g-op 171; 8 eu-eu 141; 9 ft-ft 87 17 ba-b 130; 45 zy-zy 139; 46 zm -zm 80; 47 n-gn 101 48 n-pr 60; 51 m f-ek 38; 52 w ys.ocz. 34; 54 ap.pirif. 21 55 n-ns 49; 66 go-go 85; 69 id-gn 32.
W skaźniki: 8:1 szer.-dł. 82,5; 17:1 wys.dł. 76,0; 17:8 w ys.szer. 92,2; 9:8 cz.ciem . 61,7; 47:45 tw arzy 83,8; 48:45 lic.K. 48,5; 52:51 ocz. 89,5; 54:55 nosa 42,9.
W yliczone w artości w skaźników w sk a z u ją iż osob nik ten posiadał krótką, w ysoką i średnio w ysklepioną czaszkę, w ąskie czoło, szeroką tw arz, w ysokie oczodo ły i w ąski nos.
Pom iary kości kończyn (w g techniki R. M artina) m ożliw e były do w ykonania w przypadku 7 osobników, przy czym pom iary długościow e tylko dla 4. Przeżycio w ą w ysokość ciała zrekonstruow ano m etodą K. Pearso- na (1899) dla 3 kobiet i m ężczyzny (Tab. 3). Pod w zglę dem badanej cechy w ysokość ciała m ężczyzny z obiek tu nr 6 m ieści się - w g klasyfikacji R. M artina - w kate gorii w zrostu pow yżej średniego. N iskiego w zrostu była kobieta oznaczona jak o osobnik 12/1, poniżej średniego - osobnik nr 20, zaś średniego - osobnik nr 5 A.
Opisane tu materiały kostne, choć zachowane fragmen tarycznie, stanowią niewątpliwie cenne źródło do badań nad ludnością epoki neolitu Polski południowo wschodniej.
Lit e r a t u r a
B a r g i e ł B., F l o r e k M., L i b e r a J.
1998 Drugi sezon badań wykopaliskowych w Mali
cach Kościelnych, stan. 1, woj. Tarnobrzeg (w tym tomie).
F l o r e k M., L i b e r a J.
1997 Sprawozdanie z pierwszego sezonu badań na
cmentarzysku kultury pucharów lejkowatych w Malicach Kościelnych, gm. Lipnik, woj. tar nobrzeskie, APŚ, t. 2, s. 24-30.
K o z a k - Z y c h m a n W., G a u d a E.
1996 Materiały kostne z cmentarzyska KPL w Mali
cach (stan. 1), woj. Tarnobrzeg (Lublin, mps)
1997 Materiały kostne z grobów ludności kultury pu
charów lejkowatych (KPL) i kultury ceramiki sznurowej (KCSz) w Malicach Kościelnych (stan. 1), woj. Tarnobrzeg - analiza antropolo giczna (Lublin, mps)
M a r t i n R.
1928 Lehrbuch der Anthropologie, Jena
P e a r s o n К.
1899 On the Reconstruction of Stature of Prehistoric
Races. Mathematic Contributions to the The ory of Evolution. Transactions of the Royal Society, vol. 192, s. 169-245.
Ch a r a k t e r y s t y k aa n t r o p o l o g ic z n a s z c z ą t k ó wk o s t n y c hzg r o b ó w l u d n o ś c i . w Ma l i c a c h Ko ś c ie l n y c h 57 C - cz as zk a k o m p le tn a , M - kośc i m ó z g o c z a sz k i, T - k oś c i tw ar zy g ó rn e j, Ż - ż u c h w a , Z - zę by, U - u ła m k i. C y fr y o k re śla ją lic zb ę z a c h o w a n y c h k o śc i, w n a w ia sa c h fo rm y z a c h o w a n e fr a g m e n ta ry c z n ie - с о с 15 о ЧЙ О -С о 03 υ 2 * с Всл cd С CÖ 03 N u В с (U Ê и N X О >% С сл О £ ю *2 'СCJ сз
є
.2 'ссз * О л о Л N С гз ■*-» СЛ Х> ŕ * 1 • CNJ ■ ' CD • 1 ■ • Ξ • • ■ • ■ ■ • ' • 1 1 • CD О) ■ • ■ ■ ■ • LO • • T ■ ' 2 + (1 ) ' • • ' — ■ ■ ■ ■ • ■ ' ■ ■ ' • ■ Э S ■ 1 ■ ■ ■ • J г ■ 1 i— 1 1 CO 1 1 ■ ■ • • ■ ■ • • ' ■ • ■ 1 1 - 1 ■ • 1 1 • СО 2 , S f § « 1 1 = " p P ■ 1 • s ' . Ш ■ S (1) (1) • ■ S )(1 ' ' ' • 1 S 3 ■ ■ ■ ■ ■ 1 з —T—£ ■ ' (1) p 1 1 S p ■ • ■ (1 ) (1 ) • ■ ■ 1 δ з ■ ■ • • 1 1 CM I s p ■ (1) 1 Τ T— V E CM P 1 s S (1)— • S CM ■ ■ ' S • E S s 1 • - ■ ■ 1 CM г 1 P p 1 ι s ■ S I 1 (1) p 1 ' 1 1 s ■ ' ' ' P ' T— ' • 1 ■ • ■ • CM 1 г ■ 1 1 ■ • CNJ P — uł a m k i ko st n e n ie d ia g n o s ty c zn e 1 1 CM ■ ■ 1 P • 1 • • • 1 - ' uł a m k i ko st n e n ie d ia g n o s ty c zn e uł a m k i tr zo n ó w koś ci d łu g ic h S D D ułamki- tr zo n ó w kości d łu g ic h JZ о со _=3 ъ E p ■ • • ■ u ła m k i tr zo n ó w kości d łu g ic h 1 s u ła m k i tr zo n ó w koś ci d łu g ic h •м ' • • ' ' T • 1 ■ ■ ' ' ' • ' ' • 1 ' ' 1 1 ■ • ■ ■ ■ 1 1 • • £ — D ■ ' D 3 ■ ' D Э ■ • ■ Э D • ' 1 • ■ ' о •<л о J * £ о с о £ 5 Е го 3 Z) ■ 1 ■ ■ ' • ZD 1 b m o z A z j ^ ? ? ο χ d rv js « ■ • => • ■ T • 5 • ' - 1 E ■ ' 1 ' ■ ' ' ' ■ 1 • 1 ■ ■ 1 • • 5 σ g> " 1 ” ■ • — ' E CNJ Э 6 + U ■ ' (1) т— ■ ■ 1 E D ■ ' • ' 1 ■ — ■ • ■ ■ * ■ C z a s z k a N N N 2 2 N N 2 Ζ (Ζ 'Γ ΙΛ Ι) (Μ ,Τ ,Ζ )Ζ Ζ (Ζ Ι'Ι Λ Ι) 1 N N 2 Ζ (Ζ 'Γ ΙΛ Ι) N N 1 N N1 2 N 2 2 N N H 2 N 2 N 2 N N 1 N 2 2 (M )Z N N N N Z ( Z ‘l/ \l) 2 N2 N 2 1 N •Nd Nr o s o b n ik a CNJ< coCÜco^J· 5A ] a s CD С·· CO CD <о mo 12 /1 12 / 2 12 / 3 12 / 4 ■ 2 Й Й 12 /6 L IZ V 00 CM I 12 /9 12 / 1 0 1 2 / 1 1 1 2 / 1 2 12 / 1 3 1 2 / 1 4 1 2 / 1 5 •sr 1 4 a 1 4 b ЮT— 16 /1 16 /2C4·с*· σ> 2 0 CM Z 5 w • - CNJ co co "d- Ю Ю CD 00 cn о o 1 2 /1 1 2 / 2 1 2 / 3 1 2 / 4 1 2 / 5 CD c3 tC\J 1 2 / 8 1 2 / 9 12 / 1 0 1 2 / 1 1 CM см 1 2 / 1 3 1 2 / 1 4 1 2 / 1 5 1 4 a 1 4 b LO CD 1 6 / 2 CO CD00 σ> 20 CM S ’ . CNJ co Ю co h- 00(J)о (ΜCOm·Ю CD r - 00CD T- oCvJ C\lCMCM CO CM CMюсм 26 27 00CMσ>см 30COCMCOсосо 34 35 CDСО r -со00CO 1 3 9C ią g dals zy ta b e li nr 1 5 8 Wa n d a Ko z a k- Zy c h m a n, Ew a Ga u d a K o s c i LO CM • ■ + + + + ■ + ' + + + • ' ■ + ■ ■ ■ 1 + + • ■ + • + + + ' ■ ■ ■ • + + • •I +
Iff
р г ' • - ■ • ■"fr ■ • u ła m k i k o s tn e n ie d ia g n o s ty c z n e - • ' CM 1 ■ • ■ • • • ■ ■ ■ • u ła m k i k o s tn e n ie d ia g n o s ty c z n e u ła m k i tr z o n ó w k o ś c i d łu g ic h s g + CM s δ δ δ u ła m k i tr z o n ó w k o ś c i d łu g ic h -£= O O) • ■ ■ ■ ■ -C O • LO SZ о ů __________ ś r ó d s to p ie CO CM — T“ + • s 1 o T—• ' C\1 ' δ+ ■ ■ ' ■ ■— 1 ■ ■ • ■ o ■ E ■ 1 ■ * О £ ... 0 Q. Ό Q>* 1 “ 2 2 s + (M ' • ' ■■st ■ s ' ' LO • ■ • • ■ ■ ■ 1 • ■ • ■ LO ■ ■ 1 1 • ■ 00 i h і ·* ь p s CM s • 1 ■ ' T ■ s ■ • s s p — ' ' P — • ■ ■ ■ ■ P u ła m k i tr z o n ó w k o ś c i d łu g δ ■ ■ ■ ■ • u ła m k i tr z o n ó w k o ś c i d łu g s δ u ła m k i tr z o n ó w k o ś c i d łu g K o s p is z c z e lo w a o CM δ ■T— ' CM s s E ■s s (1 ) з ■ ■ 1 1 • E δ ■ • ■ Í Ĺ l i l .. δ CM u d o w a CD - T—s E CM : p l . . CM • • s δ T ■p ć\Ts s • 1— ■ • • • (1 ) 1 S ■ ■ δ CM R z e p ka 00 ' ' 1 ' • CM 1 ' ' 1 • • ' ' ■ • ■ ■ ■ • ■ • ■ • ■ • ■ • • K o ś ć mie d-n ic z n a h- 1- ' s ' • s — s_______
L 1J_____
' Z) • E ■ . (1 ) s ■ . ■ ■ ■ ■p 1 • ■ ■ — δ N r o s o b n ik a 00 CM< co 3B 5A CÛLO co o· 00 σ> <o m o 1 2 /1 1 2 /2 1 2 /3 1 2 /4 1 2 /5 1 2 /6 1 2 /700 CMI
1 2 /9 1 2 /1 0 1 2 /1 1 1 2 /1 2 CO — CM 1 2 /1 4 1 2 /1 5 Qt _ LO (D 1 6 /2 c*· ό σ> 20 CM i nr o b ie k tu CNJ - CMco co ЮLO CD 00 O) o 1 2 /1 1 2 /2 1 2 /3 1 2 /4 1 2 /5 1 2 /6 1 2 /7 1 2 /8 1 2 /9 o co 1 2 /1 1 1 2 /1 2 1 2 /1 3 1 2 /1 4 1 2 /1 5 1 4 a 1 4 b LO_
1 6 /1 1 6 /2 со (D σο G i 2 0 CM з -CMco Ю Ш h- 00 05 o -CM co i—Ю to 0 0 O) oC\J OJ 22 coC\J 24LOCM I 2 6 2 700 CM 29 ЗО CO 32 COCO 43 35 CDсо 37 сосо 39T ab . 2. O k re śl e n ia w ie k u i pł ci os o bn ik ó w z c m e n ta rz y sk a na st an . 1 w M a lic ac h K o ś c ie ln y c h Ch a r a k t e r y s t y k aa n t r o p o l o g ic z n as z c z ą t k ó w k o s t n y c hzg r o b ó wl u d n o ś c i ... w Ma l i c a c h Ko ś c ie l n y c h 5 9 Ü « Ф с ■1 Ш .S g ! Bîcc
I f
sćs
M a tu ru s o·· A d u lt u s In fa n s 1 A d u lt u s M a tu ru s In fa n s 1 A d u lt u s / M a tu ru s o· __________ In fa n s 1 In fa n s 1 M a tu ru s __________ In fa n s II A d u lt u s M a tu ru s In fa n s I In fa n s I In fa n s I In fa n s I __________ In fa n s I In fa n s I In fa n s II In fa n s I In fa n s I c-· с- C^· C*· O'·· M a tu ru s ο· M a tu ru s In fa n s IIo· o· C·· O·
M a tu ru s C4· ■ .1 5 30 -4 0 > tn o l— o ■q (Λ о 2 0 -3 0 4 -5 2 0 -3 0 4 0 -5 0 CO 2 5 -3 5 C^· 6 -7 3 -5 s s -s t 8-1 0 2 0 -3 0 o s .d o ro s ły 2 -3 ? 2 -3 ? . I 3-4 I 2 -3 ? 2 -3 ? 3 -5о CO 4 -6C*·· o s .d o ro s ły o s .d o ro s ły o s .d o ro s ły С4· o s .d o ro s ły ο· o s .d o ro s ły c*· c^· o s .d o ro s ły o ·c*~ p o w .1 5 la t o ό CO C4· P łe ć 2 ο· M?С4·· К? * e~ o · o · c^· <>· c ·· c -· C4· c*·· o · C4-· O'- c ·· O - O'- К?С*· К?c*· C4· M ?c ·· c - o · C4·· C4·· C4· * o · N r o s o b n ik a - см З А зв 5AmЮ CDc^· CO <D < О ωO 1 2 /1 1 2 / 2 1 2 / 3 1 2 / 4 1 2 / 5 1 2 / 6 1 2 / 7 1 2 / 8 1 2 / 9 o CM 1 2 / 1 1 1 2 / 1 2 1 2 /1 3 1 2 /1 4 1 2 / 1 5 1 4 a 14 b Ю CD 1 6 / 2C4·o CD 2 0 CM N r obi ek tu - смСО Ю CD CO cn О 1 2 /1 1 2 / 2 1 2 / 3 1 2 / 4 1 2 / 5 1 2 / 6 CM 1 2 / 8 1 2 / 9 1 2 /1 0 1 2 / 1 1 1 2 /1 2 1 2 /1 3 1 2/1 4 1 2 /1 5 со 1 4 b LO CD r— 16 / 2 CO CD COCD 2 0 CM d -CMсо in CD Г'- COσ>о - CM СО Ю CD N CO σ>о CM CM 22 23 CM ІЛ CM CD CM L Z со CM 29 30 côCMCOCOCO CO 35 CDCO 37 00CO 39 * Przyjęto n a st ę p u ją c e o z n a c z e n ia : In fl an s I do 7 la t, In fl an s II 7 -1 5, lu v e n is 1 5 -2 0 , A d u lt u s 2 0 -3 0 , M a tu ru s 3 0 -6 0 i p o w y ż e j 60 S e n il is , os ob nik d or o sł y - zm arł y po w y ż e j 20 ro ku ż y c ia .
60 Wa n d a Ko z a k- Zy c h m a n, Ew a Ga u d a
Tab. 3. Indyw idualne w artości pom iarów kości kończyn i przeżyciow a w ysokość ciała ludności z cmentarzyska na stan. 1 w Malicach Kościelnych
Nr obiektu 5 6 10 12/1 12/14 14a 20
Nr osobnika 5A 6 10A 12/1 12/14 14a 20
Płeć K M M K
к
_
M K Humerus М-1 Р 305.
- - - 282 М-7 Р 65 - 69 - 63 - 63 L - 69? 68 - 62 70 63 Radius М-1 L - - - 199 М-3 P - - 46 - 42? - 41 L - - - - 42? - 42 Ulna М-3 P - - - 37 Femur М-1 P 425 457 - 375? - - 398 L 415 456? - - - - 396? М-2 P - 455 - - - - 390 L 413 456? - - - - 392? М-8 P 83 92? 92 65? 83 - 83 L 84 96? 91? - 81 - 80 Tibia М-1 P 347 - - - 337 L 338 - - - 333 М-1 а P 353 - - - 341 L 348 - - - 336 М-1 Ob P 73 - 81 - 72 - 70 L 73 78? 81 - 71 78? 70 Fibula М-1 P 343 - - - -М-4а P 45 - - - 33 L - - - - 35 - 30 Wysokość ciała 154,8 167.1 - 145,8? - - 150,7 Wa n d a Ko z a k- Zy c h m a na n d Ew a Ga u d a An t h r o p o l o g ic a l Ch a r a c t e r is t i c s o f Bo n e Re m a in s f r o m H u m a n Gr a v e so ft h e Fu n n e l Be a k e r a n d Co r d e r Wa r e Cu l t u r e sin Ma l i c e Ko ś c i e l n e, Sit e 1 , Ta r n o b r z e g Vo iv o d s h iptors show that the woman had a short, high and medium ar ched skull, narrow forehead, broad face, high eye sockets and a narrow nose.
The measuring of the limb bone length was possible in four cases - three women and a men. The reconstructed intra- vital body height, after Pearson's method (male individual No. 6), is, according to Martin,s classification, above medium, while in the case of the women, short for individual No. 12/1, below medium for individual No. 20 and medium for individual No. 5A (Tab. 2).
From 36 features distinguished at the site, bone remains of at least 34 individuals were collected. Among these, 14 be long to children (Infans I and Infans II), one dead from the age category above Infans II, 3 Adultus, 1 Adultus/Maturus, 7 Ma- turus, 7 dead were above 20 years old, and 1 for whom it was impossible to establish the age due to the absence of diagno stic fragments. Among the 11 dead, from whom sex was possi ble to determine, there were 6 men and 5 women (Tab. 1).
The badly preserved materials allowed for taking only one measuring of a skull - individual No. 20. The values o f indica