Potencjał innowacyjny a bezrobocie

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 684. 2005. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Ma∏gorzata Kosa∏a Katedra Przedsi´biorczoÊci i Innowacji. Potencja∏ innowacyjny a bezrobocie 1. Wst´p Innowacyjność jest jednym z kluczowych czynników decydujących o konkurencyjności gospodarki. Umiejętność kierowania i efektywnego wprowadzania zmian zarówno w zakresie techniki i technologii, jak i zmian organizacyjnych, menedżerskich dotyczy w równym stopniu przedsiębiorstw, organów samorządu terytorialnego oraz instytucji pośredniczących w stymulowaniu rozwoju. Systematyczne wspieranie innowacyjności przynosi korzyści nie tylko przedsiębiorstwom, lecz również otoczeniu, w którym one funkcjonują, podnosząc jego atrakcyjność. W rozwijających się czy też powstających przedsiębiorstwach tworzone są nowe miejsca pracy. Konsekwencją istnienia dobrze prosperujących firm jest rozwój otoczenia (kooperanci, handel, usługi), w którym powstają dodatkowe miejsca pracy. Istotnym zagadnieniem staje się zatem określenie warunków sprzyjających podnoszeniu poziomu innowacyjności. W niniejszym artykule, w układzie wojewódzkim, dokonano analizy potencjału innowacyjnego w przełożeniu na sytuację gospodarczą ze szczególnym uwzględnieniem zjawiska bezrobocia. 2. Istota innowacji W ostatnich latach na rynku i w dziedzinie nauki obserwuje się wzmożony wzrost zainteresowania innowacyjnością przedsiębiorstw. Głównych źródeł takiego stanu należy upatrywać w zmieniającym się stanie gospodarki i jej otoczenia. Większość przedsiębiorstw funkcjonuje w otoczeniu burzliwym, a firmy działające na rynku charakteryzują się wysoką konkurencyjnością. Jest to wyni-.

(2) 72. Małgorzata Kosała. kiem łatwiejszego i szybszego dostępu do informacji, tworzenia się firm o zasięgu globalnym oraz o skróconym cyklu życia produktów i technologii. Poprawianie proporcji pomiędzy ceną a jakością w niektórych sektorach jest nadal niemożliwe – klienci otrzymują zatem produkty o dość wysokiej jakości i relatywnie niskiej cenie. Poszukuje się zatem coraz efektywniejszych metod zarządzania i technologii wytwarzania, nowych rynków (nisze i zasięg geograficzny), coraz to sprawniejszych sposobów pozyskiwania, zatrzymywania i obsługi klienta, nowych, oryginalnych produktów i ciągłego ulepszania tych istniejących. Zasadniczym warunkiem sprostania konkurencyjności jest utrwalenie i upowszechnienie się w przedsiębiorstwach postaw określanych jako innowacyjne. Pojęcie innowacji jest dość szeroko rozumiane. Na uwagę zasługuje przedstawienie dwóch fundamentalnych stanowisk odnośnie do innowacji. Prekursor teorii innowacji, Schumpeter, określił innowację jako: 1) wprowadzenie do produkcji wyrobów nowych lub też doskonalenie dotychczas istniejących, 2) wprowadzenie nowego lub udoskonalenie istniejącego procesu produkcyjnego, 3) zastosowanie nowego sposobu sprzedaży lub zakupów, 4) otwarcie nowego rynku, 5) zastosowanie nowych surowców lub półfabrykatów, 6) wprowadzenie nowej organizacji produkcji. Autor ten odnosi je do nowych pojawiających się kombinacji zasobów w sferze procesu produkcji, produktu i struktury organizacji. Warto zauważyć, że takie przedstawienie innowacji wskazuje jednocześnie na potencjalne obszary, w których należy szukać możliwości wprowadzania innowacji w firmach. Odmienne stanowisko prezentuje Ph. Kotler, według którego „innowacja odnosi się do jakiegokolwiek dobra, usługi lub pomysłu, który jest postrzegany przez kogoś jako nowy”1, zatem jest to dowolna zmiana zastosowania po raz pierwszy w danym miejscu i w danym czasie. W literaturze najczęściej przyjmowane jest to ostatnie stanowisko, w celu określenia innowacyjności przedsiębiorstw i w związku z tym oceny ich zdolności do konkurowania na rynku. Uogólniając, ze względu na przedmiot, jakiego dotyczą innowacje, można mówić o innowacjach: produktowych, procesowych, strukturalnych, a ze względu na skalę, zakres i oryginalność wdrażanych rozwiązań można mówić o innowacjach: radykalnych (pionierskie, twórcze), ciągłych (dotyczą jedynie modyfikacji i drobnych zmian) oraz naśladowczych (zastosowane po raz pierwszy w określonym miejscu). 1 Ph. Kotler, Marketing, Gebethner i Ska, Warszawa 1994, s. 322; za: A. Pomykalski, Zarządzanie innowacjami, PWN, Warszawa–Łódź 2001, s. 17..

(3) Potencjał innowacyjny a bezrobocie. 73. Przedsiębiorstwa, które potrafią poszukiwać, generować możliwości wprowadzania zmian i umiejętnie, skutecznie wdrażać je w praktyce, określa się mianem firm innowacyjnych. Inspiracji zmian należy poszukiwać zarówno wewnątrz firmy, jak i w jej otoczeniu, a rolą przedsiębiorcy w zakresie innowacyjności jest wyszukiwanie możliwości zmian, ich analizowanie, dostosowywanie i wdrażanie. Drucker wskazuje na siedem okazji do zmian. Trzy z nich mają swe źródła wewnątrz firmy (to co nieoczekiwane – powodzenie, niepowodzenie, zdarzenie zewnętrzne, niezgodność pomiędzy rzeczywistością a wyobrażeniem o niej, potrzeby procesu), a cztery pozostałe wskazują na otoczenie jako inspirację do wprowadzania zmian (zmiany w strukturze przemysłu i rynku, demografia, zmiany w sposobach postrzegania, nowa wiedza)2. Według Kotlera, źródeł innowacji można poszukiwać wśród podmiotów funkcjonujących na rynku, „od klientów, naukowców, konkurentów, pracowników, uczestników kanałów dystrybucji i zarządu”3. Uwzględniając źródła i motywy powstania innowacji można mówić o innowacjach popytowych (kreowanych przez wiedzę) i podażowych (kreowanych przez potrzeby klienta) (rys. 1). Model podażowy Badania i rozwój. Produkcja. Marketing. Klient. Badania i rozwój. Produkcja. Klient. Model popytowy Marketing. Rys. 1. Modele liniowe innowacji Źródło: A. Pomykalski, Zarządzanie innowacjami, PWN, Warszawa–Łódź 2001, s. 37.. Reasumując, innowacje są rezultatem procesów technicznych, społecznych, ekonomicznych, prawnych, kulturowych oraz organizacyjnych, które można kształtować4, a innowacyjność firm to zdolność i motywacja do poszukiwania i komercyjnego wykorzystania wszelkich wyników badań naukowych, nowych. 2 P. Drucker, Innowacja przedsiębiorczości. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992, s. 44–45. 3 Ph. Kotler, op. cit., s. 297. 4 A. Pomykalski, op. cit., s. 18..

(4) Małgorzata Kosała. 74. koncepcji, pomysłów i wynalazków, prowadzących do wzrostu poziomu nowoczesności i wzmocnienia pozycji konkurencyjnej firmy5. Źródłami kreowania zmian są6: – transfer technologii, – działalność sfery B+R, – prowadzenie badań marketingowych rynku krajowego i zagranicznego, – wykorzystanie metod gromadzenia pomysłów, np. „burza mózgów”, – doradztwo firm konsultingowych, – stymulowanie kreatywności pracowników i kierownictwa. Istotnym czynnikiem mającym wpływ na innowacyjność przedsiębiorstw jest wysokość i skala wydatków inwestycyjnych ponoszonych przez przedsiębiorstwa, ze szczególnym uwzględnieniem sfery badań i rozwoju (B+R). Zależność pomiędzy nakładami na B+R a przewagą konkurencji przedstawiono na rys. 2. Dzięki prowadzeniu własnych prac badawczych przedsiębiorstwa są w stanie opracować własne, nowatorskie rozwiązania, które przyczynią się do wdrażania innowacji.. Efektywność rywalizacji. cywilizacyjny poziom rozwoju technologicznego. Nakłady na inwestycje. Rys. 2. S-kształtna zależność między przewagą konkurencji a nakładami na B+R Źródło: „The McKinsey Quarterly” 2002, nr 3.. Nakłady, inwestycyjne są jednak jednym z czynników mających wpływ na innowacyjność. Innym istotnym czynnikiem innowacyjności jest inwestowanie w kapitał ludzki i umiejętne jego wykorzystanie oraz umiejętność tworzenia sieci współpracy w celu podnoszenia innowacyjności i konkurencyjności. Zagadnienie 5. K. Matusiak, E. Stawasz, A. Jewtuchowicz, Zewnętrzne determinanty rozwoju innowacyjnych firm, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2001, s. 14. 6 A. Pomykalski, op. cit., s. 25..

(5) Potencjał innowacyjny a bezrobocie. 75. to w jednakowy sposób dotyczy zarówno województw, regionów, jak i pojedynczych przedsiębiorstw. Tabela 1. Korzyści osiągane poprzez inwestowanie w zasoby ludzkie Pracownik. Przedsiębiorstwo. Państwo. – większe możliwości zatrudnienia na rynku krajowym i zagranicznym – możliwość znalezienia najodpowiedniejszej posady – wyższe zarobki – podniesienie własnej wartości, wyższa samoocena – wymiana wiedzy na rynku międzynarodowym (np. nauka języków). – innowacyjność firmy – kompetentny personel – kreatywność, lepsze jakościowo rozwiązania problemów – internalizacja (związanie z firmą) – wzrost jakości i efektywności – zaspokajanie potrzeb samorealizacji, uznania, osiągnięć i władzy pracowników – łatwiejsze nawiązanie współpracy z kooperantami zagranicznymi i krajowymi – wymiana doświadczeń. – prestiż na rynku międzynarodowym (wykształcone społeczeństwo) – mniejsze koszty opieki nad niektórymi grupami – wzrost przychodów do budżetu (wzrost wynagrodzeń wpływa na wzrost przychodów państwa z tytułu podatków) – eksport pracowników – niższe bezrobocie – wymiana wiedzy, technologii między krajami – wzrost tempa gospodarczego. Źródło: A. Francik, M. Kosała, Investment in Human Resources for Entrepreneurship – Regional Aspect, Northumbia University, „Northern Economic Review” 2002, nr 32, s. 4.. Świat wkroczył w epokę, w której umiejętność tworzenia wiedzy oraz pozyskiwania i przetwarzania informacji stały się podstawową drogą do sukcesu gospodarczego7. Korzyści, jakie może przynieść inwestowanie w kapitał ludzki, przedstawia tabela 1. Państwo inwestując w obywateli, którzy posiadają większą samodzielność, dba o poprawę sytuacji gospodarczej kraju (zdrowsze społeczeństwo, mniejsze bezrobocie, wyższe wpływy do budżetu). Inwestowanie przedsiębiorstwa w pracownika, który uzyska odpowiednie kwalifikacje (lepszą wiedzę, umiejętności, doświadczenie), wpływa na lepsze wykorzystanie potencjału firmy i wzrost jej innowacyjności przekładający się w praktyce na jej konkurencyjność na rynku. Pracownik inwestując w siebie, własne wykształcenie, kwalifikacje, poprzez rozwinięty dostęp do edukacji i kształcenia ustawicznego, zyskuje wiarę we własne możliwości, większą samodzielność i aktywność w poszukiwaniu miejsca pracy.. 7. A. Kukliński, Gospodarka oparta na wiedzy, KBN, Warszawa 2001, s. 9..

(6) Małgorzata Kosała. 76. 3. Potencja∏ innowacyjny Najdokładniej zasoby pozostające do dyspozycji przedsiębiorstw i regionów, z których można je czerpać, przedstawia model potencjału innowacyjnego przedsiębiorstwa, co ilustruje rys. 2. Każdy podmiot działający na rynku ma do dyspozycji zasoby wewnątrzorganizacyjne oraz te dostępne w otoczeniu. Umiejętne wykorzystanie tych zasobów ma wpływ na efektywność działania. Warto zaznaczyć, że identycznie będzie wyglądał model dla jednostek terytorialnych (województw, regionów, państwa). W przedstawionym poniżej modelu przedsiębiorstwo można zastąpić podmiotem działania. Potencjał innowacyjny wewnętrzny warunkuje możliwość wykorzystania zasobów zewnętrznych. Jeżeli wewnątrz organizacji nie stworzy się warunków dla innowacyjności (zarówno tworzenia jej idei, jak i procesu zastosowania, wdrożenia w praktyce), to na nic zda się perfekcyjnie przygotowane do współpracy otoczenie. Należy umiejętnie łączyć ze sobą te dwa systemy, by jak najefektywniej wykorzystać zasoby.. Potencjał finansowy. Potencjał ludzki. Przedsiębiorstwo Potencjał rzeczowy. Otoczenie. Wiedza i informacje. Rys. 3. Potencjał innowacyjny przedsiębiorstwa Źródło: K. Poznańska, Uwarunkowania innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1998, s. 41.. W wysoce konkurencyjnej gospodarce niemal niemożliwe staje się samodzielne kreowanie innowacji (zbyt szybkie tempo zmian). Sytuacja taka powoduje konieczność szerokiego spojrzenia na potencjał innowacyjny, a w konsekwencji tworzenia modelu przedsiębiorstwa partnerskiego (rys. 3), ze szczególnym uwzględnieniem instytucji powołanych przez organy państwowe dla wspierania rozwoju. Jest to nieuniknione ze względu na niską konkurencyjność polskich przedsiębiorstw (krótki okres funkcjonowania przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej), w sytuacji gdy roli innowatora nie jest w stanie przejąć żadne pojedyncze przedsiębiorstwo, a konkurować trzeba będzie z przedsiębiorstwami zjednoczonej.

(7) Potencjał innowacyjny a bezrobocie. 77. Europy. O ile duże przedsiębiorstwa są w stanie konkurować samodzielnie, o tyle problem ten jest wielokrotnie trudniejszy w wypadku małych i średnich przedsiębiorstw, a to one rozwiązują problemy lokalne. Do podmiotów potencjalnie uczestniczących w systemie innowacyjnym zalicza się następujące grupy instytucji: – przedsiębiorstwa prywatne, – władze regionalne, – instytuty badawcze i naukowe, – politechniki i uniwersytety oraz inne placowki edukacyjno-badawcze, – instytucje finansowe i kredytowe, – instytucje wspierające (regionalne centra innowacji, agencje rozwoju regionalnego i lokalnego, technoparki itp.), – instytucje i programy zagraniczne.. Organizacje proekologiczne. Dostawcy nabywcy. Władze samorządowe. Organizacje konsumenckie. Organizacje naukowe, eksperci. Przedsiębiorstwo – właściciele – kierownictwo – pracownicy. Instytucje finansowe. Rząd, parlament. Konkurenci. Środki masowego przekazu. Rys. 4. Model przedsiębiorstwa partnerskiego Źródło: M. Romanowska, M. Trocki, Przedsiębiorstwo partnerskie – w poszukiwaniu równowagi pomiędzy rywalizacją i współdziałaniem, „MBE” 2002, nr 6, s. 48.. Wszystkie te organizacje odgrywają pośrednią lub bezpośrednią rolę w procesach innowacyjnych. Analizy wskazują jednak na ich słabość lub nieadekwatność działań oraz małą efektywność działań8.. 8. A. Kukliński, op. cit., s. 9..

(8) Małgorzata Kosała. 78. 4. InnowacyjnoÊç małych i Êrednich przedsi´biorstw W literaturze przedmiotu podkreśla się istotną rolę małych i średnich przedsiębiorstw w rozwoju gospodarczym krajów, które rozwijają gospodarkę na poziomie lokalnym, wykorzystują miejscowe zasoby pracy, szybciej i łatwiej dostosowują się do zmiennych warunków otoczenia, mają uproszczone struktury sprzyjające kreatywności, potrafią wyszukiwać nisze na rynku, a dodatkowo podejmują działalność w obszarach, które leżą poza zainteresowaniem dużych przedsiębiorstw. W światowej gospodarce aż 99% stanowią małe i średnie przedsiębiorstwa zatrudniające przy tym ponad 60% pracujących9. W Polsce w 1999 r. udział małych i średnich przedsiębiorstw w liczbie aktywnych przedsiębiorstw wyniósł 99,82% (w tym 99,01% to małe firmy – zatrudniające do 50 osób). W firmach tych zatrudnienie znalazło 65,6% pracowników, a udział MSP w tworzeniu PKB wyniósł 48,2%10. Zagadnienie innowacyjności firm sektora MSP, umiejętnego wykorzystania potencjału, jakim dysponują, nabiera dodatkowego znaczenia w sytuacji, gdy Polska stoi u progu integracji z Unią Europejską, co niesie za sobą wiele korzyści, ale i pewne niebezpieczeństwa. Działając na równych prawach polskie firmy będą musiały konkurować i sprostać tej konkurencji na rynku europejskim. Potencjał innowacyjny przedsiębiorstw tworzy wszystko to, co może zostać przez nie wykorzystane w procesie innowacyjnym i przyczyni się w konsekwencji do ich wysokiej innowacyjności. Niestety, niejednokrotnie przedsiębiorcy nie wiedzą, z czego mogą skorzystać i jakie mogą osiągnąć korzyści. Nieodosobnione są przypadki negatywnych opinii dotyczących współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a ośrodkami wspierania MSP. Problem dotyczy zarówno języka, wzajemnych relacji i odbioru, formy przekazu, wzajemnej nieufności, jak również źle dostosowanej oferty. A przecież korzyści z właściwej współpracy są obustronne – służą podniesieniu konkurencyjności firm i regionu. Przedsiębiorcy MSP dostrzegają trudności szczególnie w: – braku informacji naukowych, technicznych, rynkowych itp., – niedoborze środków finansowych na działalność rozwojową, – braku zasobów ludzkich i umiejętności w zakresie zarządzania, – barierach wejścia na rynek w wyniku stosowania regulacji, przepisów, – problemach z wchodzeniem do sieci innowacyjnych11. By wspomóc innowacyjność sektora MSP, państwo tworzy otoczenie innowacyjne dla przedsiębiorstw. W Polsce działa obecnie ok. 260 państwowych 9. W.M. Grudzewski, Zarządzanie firmą przyszłości, „Manager” 2000, nr 3. Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 1999–2000, PARP, Warszawa 2001. 11 E. Stawasz, Innowacje a mała firma, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1999. 10.

(9) Potencjał innowacyjny a bezrobocie. 79. instytutów naukowo-badawczych. To potencjalni partnerzy MSP zamierzających wprowadzić innowacje. Jednak, jak pokazują badania PARP, jednostki naukowo-badawcze wolą współpracować z dużymi państwami lub skomercjalizowanymi firmami. To jedna z przeszkód w podnoszeniu innowacyjności polskich MSP. Brak również organizacji łączących instytuty naukowe, uczelnie wyższe z przedsiębiorcami. Jedynie 6% małych firm współpracuje z ośrodkami naukowymi, uczelniami bądź instytutami naukowymi. W średnich i dużych przedsiębiorstwach odsetek ten wynosi 20%12. Problem leży zasadniczo we wzajemnych relacjach, oczekiwaniach, dostępności i sposobach komunikowania się. Innowacyjne firmy, które nawiązały współpracę z instytucjami sfery nauki i techniki, za główne bariery współpracy uznały13: – zbyt wysokie koszty współpracy, – brak informacji o ofercie instytucji nauka–biznes, – ograniczone możliwości adaptacji oferowanych rozwiązań, – zbyt małą liczbę instytucji nauka–biznes w regionie, – brak wymiernych korzyści, – niechęć instytucji do współpracy z MSP. Warto wspomnieć, że wydatki w Polsce na sferę B+R to niewiele ponad 0,3% PKB, podczas gdy w krajach OECD wynoszą one 1,5% PKB. Niekorzystny dla przedsiębiorców chcących wdrażać innowacje jest również system podatkowy. Wskaźnik ATC (określający koszt netto inwestycji firmy w B+R) wynosi w Polsce ok. 0,9, podczas gdy w krajach UE przeciętnie 0,6. Główne bariery wprowadzania innowacji w MSP to14: – niedostatek własnych środków, – ograniczony rynek zbytu, – brak odpowiedniej polityki innowacyjnej rządu, – brak pomocy od regionalnych instytucji biznesu i innowacji, – trudności z dostępem do zewnętrznych źródeł finansowania, – brak wykwalifikowanego personelu, – brak partnerów do współpracy, – trudności z rozpoznaniem potrzeb rynkowych.. 12. Na podstawie: „Rzeczpospolita”, dodatek „Firma”, 20.11.2001. K. Matusiak, E. Stawasz, A. Jewtuchowicz, op. cit., s. 206. 14 Ibidem, s. 178–179. 13.

(10) Małgorzata Kosała. 80. 5. Potencjał innowacyjny a sytuacja gospodarcza województw z uwzgl´dnieniem zjawiska bezrobocia Potencjał województw powinien być ukierunkowany na wzrost przedsiębiorczości i innowacyjności w ramach całego województwa. Można wtedy oczekiwać wzrostu atrakcyjności województwa – a w konsekwencji pozyskania nowych miejsc pracy. Warto przyjrzeć się, jak w układzie regionalnym przedstawia się sytuacja związana z przedsiębiorczością, inwestycjami, nakładami na sferę B+R a stopą bezrobocia. Już sam podział administracyjny Polski na Polskę południowo-zachodnią „A” i Polskę północno-wschodnią „B” wskazuje na różnicowanie województw pod względem rozwoju gospodarczego i atrakcyjności (tabela 2). Polska „A” to rozwinięta gospodarczo, przemysłowa część kraju, w której przez wiele lat dokonywano nakładów inwestycyjnych. Polska „B” to raczej słabo rozwinięta część kraju, o charakterze rolniczym, przez lata niedoinwestowana. Skutki tych działań i dziejów historycznych mają swe odzwierciedlenie w teraźniejszości, np. w rozwoju przedsiębiorczości i cech przedsiębiorczych (poprzez pryzmat podejmowania działalności gospodarczej). Tabela 2. Podział administracyjny Polski na region południowo-zachodni i północno-wschodni (według województw) Polska „A” Mazowieckie Zachodniopomorskie Wielkopolskie Pomorskie Małopolskie Dolnośląskie Lubuskie Łódzkie Śląskie. Polska „B” Kujawsko-pomorskie Warmińsko-mazurskie Opolskie Świętokrzyskie Podlaskie Lubelskie Podkarpackie. Źródło: opracowanie własne.. Województwa Polski „A” posiadają najwyższy wskaźnik PKB w przeliczeniu na mieszkańca (tabela 8). Przedsiębiorstwa z Polski „A” charakteryzują się wysokim wskaźnikiem przedsiębiorczości (tabele 3 i 4), a najniższe wskaźniki przedsiębiorczości (bez wyjątku) występują w Polsce „B”..

(11) Potencjał innowacyjny a bezrobocie. 81. Tabela 3. Struktura w układzie wojewódzkim w 1999 r. Województwo Dolnośląskie. Ludność w tys.. Liczba MSP. Wskaźnik przedsiębiorczości. Liczba aktywnych MSP w tys.. Aktywne MSP na 1 tys. mieszkańców. 2 982,1. 260 452. 87,3. 149,1. 50. Kujawsko-pomorskie. 2 100,1. 154 318. 73,5. 94. 45. Lubelskie. 2 239,5. 126 763. 56,6. 73,8. 33. Lubuskie. 1 022,5. 83 115. 81,3. 52. 51. Łódzkie. 2 663,6. 200 865. 75,4. 132. 49. Małopolskie. 3 215,9. 242 767. 75,5. 158,7. 49. Mazowieckie. 5 066,6. 498 944. 98,4. 261,1. 51. Opolskie. 1 089,6. 71 096. 65,2. 41,9. 38. Podkarpackie. 2 122,2. 122 277. 57,6. 74,2. 35. Podlaskie. 1 223,8. 77 665. 63,5. 42,4. 35. Pomorskie. 2 185,7. 183 393. 83,9. 115,7. 53. Śląskie. 4 882,4. 372 749. 76,3. 232,4. 47. Świętokrzyskie. 1 326,3. 80 368. 60,6. 50,9. 38. Warmińsko-mazurskie. 1 463,5. 93 991. 64,2. 57,9. 40. Wielkopolskie. 3 351,4. 274 790. 82. 179,9. 53. Zachodniopomorskie. 1 731,8. 163 891. 94,6. 100,4. 58. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2000–2001, PARP, Warszawa 2002.. Tabela 4. Struktura MSP w układzie wojewódzkim w 2000 r. Ludność w tys.. Liczba MSP. Wskaźnik przedsiębiorczości. Liczba aktywnych MSP w tys.. Dolnośląskie. 2 972,7. 269 003. 90,5. 139,6. 47. Kujawsko-pomorskie. 2 099,7. 164 151. 78,2. 86,6. 42. Lubelskie. 2 232,1. 131 489. 58,9. 73,6. 33. 1 024. 86 395. 84,4. 47,9. 47. 2 643,4. 211 742. 80,1. 121,5. 46. Województwo. Lubuskie Łódzkie. Aktywne MSP na 1 tys. mieszkańców. Małopolskie. 3 233,8. 250 519. 77,5. 151,8. 47. Mazowieckie. 5 072,3. 520 303. 102,6. 285,8. 56. Opolskie. 1 084,7. 75 341. 69,5. 41,6. 38. Podkarpackie. 2 128,6. 126 497. 59,4. 65,3. 31. Podlaskie. 1 221,1. 82 160. 67,3. 42,5. 35. Pomorskie. 2 198,3. 199 013. 90,5. 103,8. 47.

(12) Małgorzata Kosała. 82. cd. tabeli 4 Ludność w tys.. Liczba MSP. Wskaźnik przedsiębiorczości. Liczba aktywnych MSP w tys.. Aktywne MSP na 1 tys. mieszkańców. 4 847,6. 386 020. 79,6. 222. 46. Świętokrzyskie. 1 322,9. 86 718. 65,5. 48,4. 37. Warmińsko-mazurskie. 1 468,3. 98 316. 67. 56,3. 38. Wielkopolskie. 3 360,9. 288 816. 85,9. 179,9. 53. Zachodniopomorskie. 1 733,8. 176 992. 102. 95,1. 55. Województwo Śląskie. Żródło: jak do tabeli 3.. Dokonując analizy nakładów inwestycyjnych poniesionych przez MSP w poszczególnych województwach (tabela 5) można zauważyć, że zarówno globalnie, jak i w przeliczeniu na jedno przedsiębiorstwo dominują przedsiębiorstwa z Polski „A”. Zasadniczo od wszystkich województw odbiega mazowieckie i w tym też województwie wskaźnik bezrobocia (tabela 6) jest najniższy. Następnie, wiodące województwa pod względem nakładów inwestycyjnych w przeliczeniu na jedno przedsiębiorstwo to: wielkopolskie, śląskie, pomorskie, dolnośląskie, lubelskie i małopolskie (z wyjątkiem lubelskiego, wszystkie reprezentują Polskę „A”). Podobnie jak mazowieckie, posiadają one również najniższe wskaźniki bezrobocia. Tabela 5. Nakłady inwestycyjne w MSP w latach 1999–2000 1999. 2000. nakłady inwestycyjne w MSP w mln zł. nakłady inwestycyjne na 1 MSP w zł. nakłady inwestycyjne w MSP w mln zł. nakłady inwestycyjne na 1 MSP w zł. Dolnośląskie. 3 343,5. 22 424,5. 3 561,5. 25 521,7. Kujawsko-pomorskie. 1 477,2. 15 714,9. 1 506,2. 17 388,8. Lubelskie. 1 635,1. 22 155,8. 1 515,5. 20 603,6. Lubuskie. 961,5. 18 490,4. 866,1. 18 081,4. Łódzkie. 2 367,1. 17 932,6. 2 386,6. 19 632,5. Małopolskie. 2 623,7. 16 532,4. 3 048,2. 20 080,2. Mazowieckie. 15 301,4. 58 603,6. 20 361,7. 71 240,1. 525,3. 12 537,0. 706,5. 16 984,8. 1 585,3. 21 365,2. 1 249,1. 19 125,7. 714,2. 16 844,3. 713,1. 16 768,6. Województwo. Opolskie Podkarpackie Podlaskie.

(13) Potencjał innowacyjny a bezrobocie. 83. cd. tabeli 5 1999. 2000. nakłady inwestycyjne w MSP w mln zł. nakłady inwestycyjne na 1 MSP w zł. nakłady inwestycyjne w MSP w mln zł. nakłady inwestycyjne na 1 MSP w zł. Pomorskie. 2 751,7. 23 783,0. 2 676,4. 25 792,7. Śląskie. 5 441,5. 23 414,4. 5 813,6. 26 183,3. Świętokrzyskie. 1 041,1. 20 453,8. 935,5. 19 323,7. Województwo. Warmińsko-mazurskie. 964,7. 16 661,5. 870,5. 15 471,2. Wielkopolskie. 4 569,9. 25 402,4. 5 028,8. 27 960,6. Zachodniopomorskie. 1 801,0. 17 938,3. 1 951,1. 20 516,5. Żródło: jak do tabeli 3.. Tabela 6. Stopa bezrobocia rejestrowanego według województw (stan na 31 grudnia) 1999. 2000. Polska. Województwo. 13,1. 15,1. Dolnośląskie. 16,0. 18,4. Kujawsko-pomorskie. 16,9. 19,2. Lubelskie. 12,9. 14,0. Lubuskie. 17,5. 21,3. Łódzkie. 14,3. 16,3. Małopolskie. 10,2. 12,2. Mazowieckie. 9,5. 10,8. 13,2. 15,7. Podkarpackie. 14,5. 16,2. Podlaskie. 12,5. 13,8. Pomorskie. 13,8. 16,6. Opolskie. Śląskie. 10,4. 12,9. Świętokrzyskie. 15,1. 16,6. Warmińsko-mazurskie. 22,4. 25,8. Wielkopolskie. 10,5. 12,5. Zachodniopomorskie. 18,1. 20,8. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, www.stat.gov.pl, 02.02.2002.. Tabela 7 przedstawia liczbę przedsiębiorstw, które w latach 1999–2000 wprowadziły innowacje. Są to przedsiębiorstwa zarówno należące do sektora MSP, jak i duże..

(14) Małgorzata Kosała. 84. Według GUS w 2000 r. tylko 1,6% firm działających na rynku wprowadzało innowacje, w tym 94% stanowiły firmy prywatne, 73% – firmy małe, 22,7% – średnie, a 4,3% – duże. Liczbowo największe skupisko firm innowacyjnych znajdowało się w województwie śląskim (565) i tu pierwszeństwo utraciło województwo mazowieckie (502). Różnica wynosi wprawdzie 63 firmy, lecz już udział firm innowacyjnych w ogóle firm MSP jest niższy prawie dwukrotnie: 8,5% – śląskie, 4,4% – mazowieckie. Przyczyn takiej różnicy można upatrywać w skali i zakresie innowacji (bardzo często ankietowani nie kojarzą nowości w skali przedsiębiorstwa z innowacją). W dalszej kolejności województwami o najliczebniejszej grupie przedsiębiorstw innowacyjnych są: wielkopolskie (372), małopolskie i kujawsko-pomorskie (297) oraz łódzkie (264). Zaskakujący wynik liczby firm innowacyjnych uzyskało województwo kujawsko-pomorskie, lecz biorąc pod uwagę udział w ogóle MSP traci ono swoją pozycję, podobnie jak mazowieckie. Zaskakująco słabą pozycję ma Małopolska, szczególnie gdy przyjrzeć się nakładom na B+R. To plasujące się na drugiej pozycji (po Mazowszu) województwo w liczbie zatrudnionych w sferze B+R (tabele 11 i 12) oraz nakładach na działalność badawczo-rozwojową (tabele 9 i 10) jest dopiero na 6. pozycji pod względem liczby innowacyjnych firm w odniesieniu do liczby przedsiębiorstw MSP. Tabela 7. Liczba firm innowacyjnych w województwie, które w latach 1999–2000 wprowadziły innowacje Liczba innowacyjnych MSP na 1000 MSP (w %). Liczba firm innowacyjnych. Dolnośląskie. 6,2. 252. Kujawsko-pomorskie. 2,8. 297. Lubelskie. 1,0. 148. Lubuskie. 1,5. 110. Łódzkie. 5,4. 264. Małopolskie. 4,7. 297. Mazowieckie. 4,4. 502. Opolskie. 1,5. 104. Podkarpackie. 1,1. 115. Podlaskie. 1,2. 95. Pomorskie. 5,1. 247. Śląskie. 8,5. 565. Świętokrzyskie. 1,0. 127. Warmińsko-mazurskie. 1,0. 134. 11,7. 372. 3,2. 114. Województwo. Wielkopolskie Zachodniopomorskie Żródło: jak do tabeli 3..

(15) Potencjał innowacyjny a bezrobocie. 85. Tabela 8. Produkt krajowy brutto w przeliczeniu na 1 mieszkańca w zł Województwo. PKB na mieszkańca w 1998 r.. PKB na mieszkańca w 1999 r.. Polska. 14 316. 15 914. Dolnośląskie. 14 290. 16 273. Kujawsko-pomorskie. 13 193. 14 121. Lubelskie. 10 383. 11 112. Lubuskie. 13 062. 14 444. Łódzkie. 12 682. 14 497. Małopolskie. 13 029. 14 231. Mazowieckie. 20 920. 23 760. Opolskie. 12 635. 13 320. Podkarpackie. 10 866. 11 685. Podlaskie. 10 926. 11 580. Pomorskie. 14 129. 16 120. Śląskie. 16 014. 17 565. Świętokrzyskie. 11 056. 12 435 12 341. Warmińsko-mazurskie. 10 986. Wielkopolskie. 15 141. 16 747. Zachodniopomorskie. 13 980. 15 924. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, www.stat.gov.pl, 02.02.2002.. Tabela 9. Nakłady na działalność badawczo-rozwojową w 1999 r. Sektor. Ogółema. przedsiębiorstw. 4590,5. 1897,3. 1413,2. 1274,3. Dolnośląskie. 283,3. 122,8. 25,9. 134,5. Kujawsko-pomorskie. 119,6. 75,0. .. .. Lubelskie. 137,4. 49,1. 40,2. 48,1. Województwo. rządowy. szkolnictwa wyższego. w mln zł Polska. Lubuskie. 18,6. .. –. .. Łódzkie. 265,6. 64,7. 69,3. 131,5. Małopolskie. 431,2. 123,5. 108,3. 199,2. Mazowieckie. 2015,8. 776,4. 942,9. 295,5. Opolskie Podkarpackie. 37,2. 25,8. .. .. 142,6. 109,1. 19,8. 13,8. Podlaskie. 42,4. 17,9. 1,8. 22,8. Pomorskie. 196,0. 79,0. 42,8. 70,2.

(16) Małgorzata Kosała. 86. cd. tabeli 9 Sektor. Ogółema. przedsiębiorstw. 395,4. 249,5. Świętokrzyskie. 96,3. 84,9. .. .. Warmińsko-mazurskie. 52,4. .. 19,0. .. 287,4. 85,7. 80,1. 121,3. 69,3. .. .. Województwo. szkolnictwa wyższego. rządowy. w mln zł Śląskie. Wielkopolskie Zachodniopomorskie. 53,1. 92,7. 53,3 a. Uwaga: brak danych wynika z konieczności zachowania tejemnicy statystycznej; łącznie z sektorem prywatnych instytucji niedochodowych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, www.stat.gov.pl, 02.02.2002.. Tabela 10. Nakłady na dzialalność badawczo-rozwojową w 2000 r. Województwo. Ogółema. Sektor przedsiębiorstw. szkolnictwa wyższego. rządowy. w mln zł Polska Dolnośląskie. 4796,1. 1730,7. 1546,6. 1512,4. 313,0. 138,5. 33,1. 141,4. Kujawsko-pomorskie. 124,4. .. .. 52,1. Lubelskie. 147,9. 47,2. 43,4. 57,3. Lubuskie. 38,0. 9,5. –. 28,5. Łódzkie. 290,9. 73,8. 74,7. 142,3. Małopolskie. 437,4. 116,2. 87,8. 233,2. Mazowieckie. 2163,8. 769,8. 1038,4. 354,6. 42,3. 29,2. .. .. Opolskie Podkarpackie. 122,9. 72,1. 34,2. 16,5. Podlaskie. 36,3. .. .. 26,1. Pomorskie. 204,9. 64,3. 44,2. 92,0. Śląskie. 389,6. 201,7. 77,3. 110,4. Świętokrzyskie. 21,2. 11,5. .. .. Warmińsko-mazurskie. 56,9. .. 23,8. .. 337,3. 95,9. 79,3. 161,8. 69,3. .. .. Wielkopolskie Zachodniopomorskie. 56,1 a. Uwaga: brak danych wynika z konieczności zachowania tajemnicy statystycznej; łącznie z sektorem prywatnych instytucji niedochodowych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, www.stat.gov.pl, 02.02.2002..

(17) Potencjał innowacyjny a bezrobocie. 87. Tabela 11. Zatrudnienie w działalności badawczo-rozwojowej w 2000 r. Udział zatrudnionych w działalności badawczo-rozwojowej w ludności. Sektor Województwo. Ogółem przedsiębiorstw. rządowy. szkolnictwa wyższego. w osobach – stan w dniu 31 grudnia Polska. aktywnej zawodowo. pracującej ogółem. w odsetkach. 125 614. 24 107. 21 892. 79 539. 0,73. 0,86. Dolnośląskie. 9 506. 1 382. 466. 7 658. 0,70. 0,89. Kujawsko-pomorskie. 4 866. .. 4 002. 0,47. 0,57. .. Lubelskie. 6 864. 674. 738. 5 452. 0,64. 0,74. Lubuskie. 1 400. 146. –. 1 254. 0,33. 0,42. Łódzkie. 8 828. 1 567. 1 208. 6 053. 0,64. 0,78. Małopolskie. 15 585. 1 982. 1 490. 12 113. 1,05. 1,19. Mazowieckie. 35 259. 9 317. 14 011. 11 920. 1,49. 1,71. Opolskie. 1 694. 402. Podkarpackie. 3 045. 1 245. .. 0,38. 0,44. 433. 1 363. .. 0,36. 0,44. Podlaskie. 2 354. .. .. 2 293. 0,41. 0,48. Pomorskie. 6 882. 1 043. 655. 5 125. 0,76. 0,91. 1 011. 5 943. Śląskie. 10 766. 3 812. 0,61. 0,74. Świętokrzyskie. 1 189. 285. .. .. 0,17. 0,20. Warmińsko-mazurskie. 2 020. .. 381. .. 0,32. 0,42. 9 162. 0,72. 0,83. 3 606. 0,50. 0,61. Wielkopolskie. 11 638. Zachodniopomorskie. 3 718. 1 275 .. 1 199 .. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, www.stat.gov.pl, 02.02.2002.. Zarówno zatrudnienie w B+R, jak i środki finansowe na tę działalność najwyższe są w Polsce „A”, chociaż dość wysokie nakłady ponoszone są w woj. lubelskim, podkarpackim i kujawsko-pomorskim. W latach 1999 i 2000 zmiany są raczej niewielkie. Przedstawione zestawienia zwracają uwagę na różnice w rozwoju gospodarczym występujące w poszczególnych województwach. W wypadku niektórych województw, np. małopolskiego, mazowieckiego, celowe zdaje się skoordynowanie działań badawczych z potrzebami przedsiębiorstw..

(18) Małgorzata Kosała. 88. Tabela 12. Zatrudnienie w działalności badawczo-rozwojowej w 1999 r. Udział zatrudnionych w działalności badawczo-rozwojowej w ludności. Sektor Województwo. Ogółem przedsiębiorstw. rządowy. szkolnictwa wyższego. w osobach – stan w dniu 31 grudnia Polska. aktywnej zawodowo. pracującej ogółem. w odsetkach. 126 000. 26 315. 22 230. 77 376. 0,73. Dolnośląskie. 9 452. 1 441. 485. 7 526. 0,64. 0,79. Kujawsko-pomorskie. 4 862. .. 3 879. 0,48. 0,57. 5 172. .. Lubelskie. 6 774. 844. 758. Lubuskie. 1 283. .. –. Łódzkie. .. 0,86. 0,64. 0,74. 0,25. 0,31 0,74. 8 590. 1 725. 1 252. 5 613. 0,63. Małopolskie. 15 091. 2 154. 1 765. 11 172. 1,01. 1,18. Mazowieckie. 36 094. 9 702. 14 137. 12 244. 1,59. 1,81. Opolskie. 1 817. 520. Podkarpackie. 3 339. 1 504. Podlaskie. 2 399. Pomorskie. 6 774. Śląskie. .. .. 0,38. 0,44. 0,58. 0,43. 2 333. 0,37. 0,43. 5 016. 0,86. 1,03. 514. 1 317. 31. 35. 1 031. 666 776. 10 523. 4 078. 5 668. 0,64. 0,75. Świętokrzyskie. 1 343. 441. .. .. 0,21. 0,46. Warmińsko-mazurskie. 2 139. .. 371. .. 0,35. 0,46. Wielkopolskie. 11 643. Zachodniopomorskie. 3 877. 1 478 .. 1 189 .. 8 974 .. 0,75. 0,87. 0,53. 0,66. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, www.stat.gov.pl, 02.02.2002.. 6. Podsumowanie Współcześnie działające przedsiębiorstwa, by na rynku móc się nie tylko utrzymać, ale również rozwijać, muszą charakteryzować się wysoką innowacyjnością. Innowacyjność to umiejętność wykorzystywania dostępnych zasobów i osiąganie dzięki temu przewagi konkurencyjnej. Problematyka ta w dużej mierze dotyczy zarówno przedsiębiorstw, jak i województw. Przedsiębiorstwa powinny umiejętnie wykorzystywać zasoby, jakie pozostają do ich dyspozycji – zasoby wewnętrzne, ale również zasoby dostępne w ich otoczeniu. Władze regionalne, wojewódzkie,.

(19) Potencjał innowacyjny a bezrobocie. 89. tworząc warunki dla rozwoju przedsiębiorstw, wpływają na podniesienie atrakcyjności regionu, na którym działają i chcą działać przedsiębiorstwa. Konieczne zatem staje się uświadomienie wzajemnych korzyści wynikających z kooperacji i umiejętności współdziałania, prawidłowego przepływu informacji i wiedzy. Na podstawie przedstawionych danych można wnioskować, że zasadniczo niskim wskaźnikiem bezrobocia charakteryzują się województwa, w których wskaźniki określające potencjał innowacyjny są dość wysokie, a ewentualne rozbieżności są wynikiem jego nieumiejętnego wykorzystania. W atrakcyjnych regionach istnieją prężniej działające firmy oraz wyższa jest aktywność przedsiębiorcza ludności. Być może też to prężniej działające firmy wpływają na wzrost atrakcyjności regionów. Zależności te są komplementarne. Najpierw należy stworzyć warunki do powstania i rozwoju firm (rola władz terytorialnych), a następnie można liczyć na wzrost atrakcyjności regionu związanego z inwestycjami firm. Najwyższe efekty udaje się osiągnąć poprzez tworzenie sieci innowacyjnych przedsiębiorstw partnerskich. należy jednak zwrócoć uwagę na właściwe kierowanie działaniami i ich koordynowanie. Literatura Drucker P., Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992. Francik A., Kosała M., Investment in Human Resources for Entrepreneurship – Regional Aspect, Northumbia University, „Northern Economic Review” 2002, nr 32. Grudzewski W.M., Zarządzanie firmą przyszłości, „Manager” 2000, nr 3. Kotler Ph., Marketing, Gebethner i Ska, Warszawa 1994. Kukliński A., Gospodarka oparta na wiedzy, KBN, Warszawa 2001. Matusiak K., Stawasz E., Jewtuchowicz A., Zewnętrzne determinanty rozwoju innowacyjnych firm, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2001. Pomykalski A., Zarządzanie innowacjami, PWN, Warszawa–Łódź 2001. Poznańska K., Uwarunkowania innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1998. Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 1999–2000, PARP, Warszawa 2001. Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2000–2001, PARP, Warszawa 2002. Romanowska M., Trocki M., Przedsiębiorstwo partnerskie – w poszukiwaniu równowagi pomiędzy rywalizacją i współdziałaniem, „MBE” 2002, nr 6. „Rzeczpospolita”, dodatek „Firma”, 20.11.2001. Stawasz E., Innowacje a mała firma, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1999. „The McKinsey Quarterly” 2002, nr 3..

(20) 90. Małgorzata Kosała. Innovation Potential and Unemployment The innovative capacity of companies of various type and size is strongly correlated with the ability and motivation to seek out and utilise scientific research, new ideas, inventions, prototypes and new organisational methods that can reinforce company competitiveness. In order to compete on today’s market, companies must be innovative. In general, the financial and organisational resources of small and medium companies are limited; for this reason, in this regard, they are incapable of improving or developing their activities. The lack of SME innovative capacity is a serious barrier to their growth. This barrier, in turn, is significant for every country due to the role SMEs play in the economy. In order to create an innovative environment for SMEs, governments support institutions and activities that reinforce SMEs’ innovative capacity and potential for growth. Nevertheless, questions arise: Can companies create an innovative environment within companies themselves? How effective is the SME support system in this regard? How is information and knowledge transferred between institutions and companies? In this article, the author presents a model of external and internal innovative potential; this can be used to respond to these questions..

(21)