Metodyka warsztatu muzycznego formą praacy studentów zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej i wychowania przedszkolnego

Mirosław Kisiel

Metodyka warsztatu muzycznego

formą praacy studentów

zintegrowanej edukacji

wczesnoszkolnej i wychowania

przedszkolnego

Nauczyciel i Szkoła 1-2 (22-23), 352-363

Metodyka warsztatu muzycznego formą pracy

studentów zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej

i wychowania przedszkolnego

Edukacja m uzyczna pełni w iele funkcji. Stanow i ona elem ent edukacji ogólnej i wspólnie z n iąk reu je kulturow y świat znaczeń jednostki1. K ultura m uzyczna czło­ w ieka, je s t nabyw ana w drodze niezamierzonych i zam ierzonych oddziaływ ań śro­ dow iskow ych. G łów ny ciężar i obow iązek w zakresie edukacji m uzycznej spoczy­ w a na placów kach ośw iatow ych, a w przypadku nauczycieli - na pedagogicznych uczelniach w yższych. Od kadry zatrudnionej w przedszkolach i szkołach podsta­ w owych, jej kom petencji, przygotow ania zaw odow ego i realizow anych przez nią program ów zależy poziom edukacji muzycznej dzieci. K w alifikacje m uzyczne na­ uczyciela to zdobyte w trakcie kształcenia akadem ickiego kom petencje, pozw ala­ ją c e m u rozw inąć w rodzony potencjał artystyczny dziecka i kształtow ać w nim postaw ę aktyw nego odbiorcy sztuki. W ielość m etod i form oddziaływ ań w zakre­ sie przybliżania dzieciom muzyki artystycznej skłania do inicjow ania różnych spo­ sobów przekazyw ania w iedzy w arsztatow ej i m etodycznej w celu w yposażenia studentów w instrumenty pomocne w przyszłej pracy pedagogicznej i wychowawczej. Ź ró d ła e d u k a c ji m uzycznej dziecka

Upodobania młodych ludzi do muzyki są czymś naturalnym. Dzieci lubią śpiewać, eksperymentować słowem, poruszać się w rytm muzyki, grać na instrumentach m u­ zycznych, słuchać muzyki. Dla nich muzyka jest językiem uniwersalnym, pełnym i może stanowić najbardziej odpowiedni sposób wyrażania spontaniczności. Źródłem edukacji muzycznej dziecka w wieku wczesnoszkolnym jest jego dom rodzinny i szko­ ła, a jedynie pośrednio wpływ ająna niąm asm edia oraz środowisko rówieśnicze.

Już od okresu niem ow lęctw a u dzieci obserw ujem y zafascynow anie dźwiękam i. Św iadczy o tym fakt, że w śród pierw szych zabaw ek najw iększym zainteresow a­ niem cieszą się przeróżne grzechotki, dzw oneczki, płaczące lalki, wszelkie zabaw ­ ki, z których w ydobyw a się ja k iś dźw ięk. D zieci bardzo chętnie w ybijają rytm łyżeczkami uderzając nimi o różne przedmioty, naciskają guzik dzw onka elektrycz­ nego, baw iąc się w ym yślnym i przedm iotam i naśladują orkiestrę. W zm acniając

Mirosław Kisiel

1 M. Suświłło, Psychopedagogiczne w a r u n k o w a n ia w czesnej edukacji muzycznej, Wyd. U niw ersy­ tetu W arm ińsko-M azurskiego, O lsztyn 2001, s. 7.

Mirosław Kisiel - Metodyka warsztatu m uzycznego form ą pracy 3 5 3

obserw ow ane w środow isku rodzinnym pierw sze zw iastuny zadatków m uzycz­ nych przedszkole i szkoła w inny przedłużyć je jak o je d n ą z form aktyw ności m u­ zycznej tj. grę na instrum entach (dźwiękogesty, instrum enty najbliższego otocze­ nia, instrum enty własnej konstrukcji, instrum enty perkusyjne melodyczne i niem e- lodyczne). D zięki tej form ie aktyw ności nauczyciel m oże skutecznie kształtow ać w rażliw ość m łodego człow ieka, rozw ijać poczucie rytm u oraz um iejętność rozw i­ ja n ia w ysokości dźwięków. G ra na instrum entach w pływ a rów nież na rozwój w yobraźni i inw encji tw órczej. Jest ona doskonałym środkiem służącym rozw ija­ niu spraw ności m anualnej dziecka. Ponadto zetknięcie się z instrum entem w yw o­ łuje u dzieci radość, w zm acnia aktyw ność, niejednokrotnie - entuzjazm 2.

N arząd głosow y człow ieka służy przede w szystkim mow ie. Śpiew natom iast będąc przedłużeniem m ow y staje się dodatkow o w yrazem je g o przeżyć, uczuć i nastrojów. Ponadto śpiew jak o odpow iednio w ydobyw any głos ludzki stanowi najbardziej naturalną i organiczną oraz pow szechną i ogólnie dostępną form ę czyn­ nego upraw iania m uzyki. W okresie kształcenia w czesnoszkolnego dla dziecka, obdarzonego łatw ością naśladow ania, m ow a dorosłych i śpiew są w zorem . C zy­ stość intonacyjna, praw idłow o upozow any głos, popraw na dykcja stanow ią pod­ staw ow e w arunki dobrego w pływ u nauczyciela na kształcenie głosu i w ym ow ę dziecka. Śpiew ający nauczyciel je s t nie tylko w ychow aw cą, lecz jednocześnie żyw ym instrum entem m uzycznym.

Ruch z m uzyką i taniec tow arzyszy dzieciom w każdej chwili jeg o życia, stając się spontaniczną form ą aktywności i w spólną zabawą. W ystępuje bez muzyki lub jej towarzyszy. Dzieci uczą się wykorzystania m chu w miejscu i przestrzeni. Improwi- zująswobodnie do muzyki, słowa, później ucząsię wypełniać ruchem najbliższą prze­ strzeń, poruszać się w określonym kierunku, naśladować ruch innych, łączyć ruch ze śpiewem, grą na instrum entach lub tw orzyć go ze słuchaniem muzyki artystycznej3. Przygotowanie uczniów do św iadom ego odbioru m uzyki w ym aga stałego trenin­ gu, opierającego się na kierow aniu ich spostrzeżeniam i podczas słuchania oraz zw racania uw agi na najbardziej istotne cechy utworu i zaw arte w nim treści m u­ zyczne i pozam uzyczne. C hcąc w pełni zaktyw izow ać młodych słuchaczy i rozbu­ dzić w nich zainteresow anie, należy od ja k najw cześniejszych lat rozw ijać w y­ obraźnię i inw encję przez stosowanie zadań inspirujących do w yszukiw ania, odbie­ rania, zapam iętyw ania i przekształcania materiału muzycznego. Pam iętając jed n o ­ cześnie, że przeżycie m uzyki przez dzieci je s t tym pełniejsze, im bardziej są one zaangażow ane w jej w ykonanie i prezentację4. D latego tak w ażnym staje się

pro-2 M. Kisiel, Zabaw y m uzyczne z wykorzystaniem elem entów Carla Orffa i ich znaczenie u» edukacji muzycznej dzieci w w ieku przedszkolnym . „Nauczyciel i Szkoła” 2001, nr 1-2, s. 205.

3 K. Stasińska, 120 lekcji m uzyki iv klasach І-ІІ/. WSiP, W arszawa 1995, s. 18.

4 M. K isiel, M uzyka czynnikiem stym ulującym aktyw ność ję zy ko w ą dzieci w w ieku szkolnym . [W:]

Problemy edukacji lingwistycznej. T 2: Różne aspekty edukacji lingwistycznej dziecka Red. M.T. Micha- lewska i M. Kisiel, O ficyna Wydawnicza „Im puls”, Kraków 2001, s. 229.

354

biem przygotow ania studentów kierunku Pedagogika, specjalność Zintegrow a­

na edukacja w czesnoszkolna i W ychowanie p rzed szko ln e w zakresie m uzyki.

W nabyw aniu przez nich um iejętności w arsztatow ych do pracy z dziećm i w obsza­ rze: ruchu i tańca, śpiew u, aktyw nego słuchania muzyki, m uzykow ania na instru­ m entach oraz aktyw ności tw órczej5.

W arsztat m uzyczny nauczyciela grup przedszkolnych i klas I-III

Z punktu w idzenia dziecka, je g o potrzeb i zainteresow ań w ażne je s t aby na­ uczyciele nauczania zintegrow anego i w ychow ania przedszkolnego znali specy­ fikę k ształcenia m uzycznego (pod w zględem m erytorycznym , m etodycznym i w arsztatow ym ), ja k rów nież uzyskali sw obodę w posługiw aniu się różnym i fo r­ m am i aktyw ności m uzycznej oraz legitym ow ali się w y so k ą k u ltu rą m uzyczną. O bow iązek przygotow ania studentów w tym zakresie z je d n e j strony spoczyw a na nauczycielach akadem ickich prow adzących zajęcia edukacji artystycznej. Ich niezaprzeczalna autentyczność działania, w sparta osobistym dośw iadczeniem pedagogicznym, udokum entowanym i publikacjam i, poddanym i weryfikacji w cza­ sie licznych obrad naukow ych, pow inny stym ulow ać pracę studenta, przyszłego nauczyciela i p edagoga do poszukiw ań now ych rozw iązań m etodycznych w za­ kresie edukacji m uzycznej oraz dalszego rozw oju artystycznego. Z drugiej stro­ ny, w ażna je s t św iadom ość sam ych studentów dotycząca potrzeby sam o k ształ­ cenia w zakresie w ychow ania m uzycznego oraz późniejszego korzystania z gam y środków m uzycznego w yrazu w pracy z dziećm i w w ieku przedszkolnym oraz uczniam i klas I-III.

Interesującym w yda się w prow adzenie do rzeczyw istości edukacyjnej atrakcyj­ nych m etod przybliżania dzieciom m uzyki takich, jak: System w ychow ania m u­

zycznego C arla O rffa, P edagogika za b a w y i A ktyw ne słuchanie muzyki.

C echą system u C. O rffa je st uznanie naturalnych potrzeb dziecka, a w ięc po­ trzeby radości, ruchu, tw órczego dośw iadczenia, ekspresji przeżyć. D ydaktyczną k o nsekw encjątak sform ułow anego założenia będzie w yjście od zabaw y m uzycz­ nej, na którą składa się ruch, gest, taniec, m uzyka i słowo. M ateriałem do pracy z dziećmi je s t folklor słow no-m uzyczny, m agiczne zaklęcia, pow iedzonka, w yli­ czanki i porzekadła6.

W opinii anim atorów Pedagogiki zabaw y nazw a zabaw y to ukierunkow anie na pew ne skojarzenia: „coś, co je st przyjem ne”, „coś, co w yzw ala spontaniczne za­ chow ania” , „coś, co daje radość”7. Pedagogika zabaw y w ybiera z repertuaru za­

* M. Kisiel, M uzyczne kom petencje nauczycieli pedagogiki wczesnoszkolnej a oczekiw ania uczniów

klas /- ///. [W:j Edukacja w czesnoszkolna w kontekście reform y system u szkolnego. Red. E. M arek, R.

W ięckowski, Wyd. Piotrkow skie Tow arzystw o Naukow e, Piotrków Trybunalski 2000, s. І01. 6 U. Sm oczyňska-N achtm an, M uzyka dla dzieci. WSiP, Warszawa 1992, s. 7.

7 Z. Zaorska: Pedagogika za b a w y - m etodyka p ra cy z grupą. [W:] W prow adzenie do pedagogiki zabawy. Red. E. Kçdzior-Niczyporuk, Wyd. KLANZA, Lublin 2001, s. 18.

Mirosław Kisiel - Metodyka warsztatu m uzycznego form ą pracy

355

baw tradycyjnych, terapeutycznych tylko te, które: zapew niajądobrowolność uczest­ nictwa; uw zględniając w szystkie poziom y kom unikow ania (tj. poziom rzeczow y i em ocjonalny); u zn ają pozytyw ne przeżycia za w artość i u nikająryw alizacji; po­ sługują się różnorodnym i środkam i w yrazu - czyli um ożliw iają przekazanie treści i emocji poprzez oddziaływ anie na różne zmysły (poprzez: ruch, gest, dotyk, taniec, dźw ięk, m alow anie, grę ról, pantom im ę - ja k o gam y środków wyrazu).

M etoda A ktyw nego słuchania m uzyki Batti Stauss m a na celu propagow anie w śród dzieci muzyki klasycznej. W repertuarze znajdująsię m uzyczne pokazy dzieł z epoki baroku, klasycyzm u, rom antyzm u oraz m uzyki X X w., znajdują się tam także utw ory ludow e. D zieci w każdym utw orze starająsię w ychw ycić najbardziej istotne elem enty: harm onię, rytm , m elodykę, artykulację, dynam ikę i agogikę, do których następnie opracow yw ano tak ą form ę prezentacji, by utw ór był ja k najpeł­ niej przyjęty przez słuchaczy. Poniew aż, ja k m ów i autorka, nie przekażem y rado­ ści płynącej z m uzyki, jeśli sam i jej nie odczuwamy, dlatego też m usim y sam i prze­ żyć dzieło m uzyczne i stw orzyć dzieciom w arunki do radosnego i rozum nego od­ bioru. D ziecko chętnie baw i się m uzyką i przy m uzyce, a baw iąc się, m uzykuje całym sobą. D ziałanie takie pobudza aktyw ność w ew nętrzną dziecka, co pozw ala m u odczuć sacrum dzieła oraz uczestniczyć w m isterium jeg o w spółtw orzenia8.

M uzyka w działaniach dydaktyczno-wychow awczych nauczyciela m oże z łatw o­ ścią stać się ogniw em w iążącym w szechstronne kształcenie dziecka i w yrażać się jak o zintegrow ane działanie na różnych płaszczyznach. Twórczy pedagog, realizu­ ją c cele i zadania kształcenia pow inien w łaśnie m uzykę i jej form y aktyw ności w kom ponow ać w proces nabyw ania przez dzieci poszczególnych kom petencji w yrażonych w um iejętnościach, niezbędnej wiedzy, w kreow aniu cech osobow o­ ściowych, które pom ogą im odnaleźć się w relacji z ludźm i, przyrodą i wytw oram i kultury. Podczas realizow anych zajęć kształcenia zintegrow anego m uzyka nie po­ w inna być traktow ana jedynie, jak o ozdobnik czy czas na relaks lub uatrakcyjnie­ nie podaw anych treści. Pow inna natom iast w ystąpić jak o sam odzielna edukacja gdzie treści, kształtow ane um iejętności p rzebiegająz zachow aniem ciągłości, stop­ niow ania trudności w przechodzeniu na w yższe poziom y poznania. Tak ja k we w szystkich innych dziedzinach w ychow ania, tak i w w ychow aniu m uzycznym rzeczą niezbędną je s t w czesne i system atyczne w prow adzanie m łodego człow ie­ ka do um iejętności kontaktu z m uzyką poprzez bezpośredni do niej dostęp. Złudną je s t nadzieja, że człow iek dorosły, nie przygotow any do kontaktow ania się z m u­

zycznym i dziełam i sztuki w okresie szkolnym, nagle i spontanicznie, nieoczekiw a­ nie dla siebie i innych nabierze w życiu późniejszym tej potrzeby i umiejętności.

8 R. G ozdecka, Integracja słuchania muzyki z innymi fo rm a m i ekspresyjnymi w edukacji wczesnosz-

kolnej. ÍW:J (red.) Wybrane problem y wczesnej edukacji cz. II kl. I-III. M. Suświłło, Wyd. WSP, Olsztyn

356

M eto d y k a w a rsz ta tó w m uzycznych dla stu d en tó w

G łów nym celem prow adzenia w arsztatów m uzycznych je st przybliżenie studen­ tom, ciekawych z punktu w idzenia artystycznego i pedagogicznego, m etod przybli­ żania dzieciom muzyki.

W arsztaty pedagogiczne m ożna zdefiniow ać jak o spotkania, w czasie których osoby z różnym doświadczeniem zaw odow ym w spólnie z ekspertam i spotykają się aby rozw iązać w ystępujące w pracy dydaktycznej problemy. C echą charaktery­ styczną tego typu w arsztatów je s t w pełni aktyw ne w łączenie się każdego uczest­ nika do pracy grupow ej. Sens uczestnictw a w w arsztatach pedagogicznych za­ w arty je s t w pracy i uczeniu się na podstaw ie praktycznych dośw iadczeń9.

Inicjując pracę nad przygotowaniem warsztatów muzycznych uwzględniono słusz­ ność tezy, iż w kształceniu na propedeutycznym poziom ie nauczania nauczyciel winien stworzyć m ożliw iejednakowe szanse rozwoju wszystkim dzieciom z uwzględ­ nieniem w ystępujących ju ż na starcie szkolnym dużych różnic indyw idualnych, w ynikających na przykład z odm iennych predyspozycji psychicznych i fizycznych, ja k rów nież środow iskow ych i edukacyjnych. M uzyka, zabaw a i taniec w tego typu działaniach m oże odegrać bardzo znaczącą rolę, stając się ogniw em w iążą­ cym w szechstronne kształcenie dziecka i w yrażać się jak o zintegrow ane działanie na różnych płaszczyznach. Tak pojęta praca z jed n e j strony m oże odnieść się do różnych form w ychow ania m uzycznego, z drugiej przybrać chęć scalania tych form z treściam i innych edukacji, ja k rów nież m oże stać się odm iennym zagadnie­ niem jak o praktyczna integracja sztuki.

Podjęty tem at, m oże w znacznym stopniu w skazać kierunek działań w zakresie rozw ijania wyobraźni i postaw y twórczej dziecka we w spółczesnej edukacji. Wiek przedszkolny i wczesnoszkolny dzieckajest najlepszym okresem , w którym m ożna edukow ać w yobraźnię, a elem enty m uzyki, dźw ięku, ruch i tańca stają się w tym przedsięw zięciu niezastąpionym tw orzyw em . Przedm iotem prac nad przygotow a­ niem w arsztatów m uzycznych były następujące zagadnienia: grom adzenie, analiza i w eryfikacja literatury przedm iotu; analiza treści w ybranych program ów naucza­ nia i podręczników w zakresie edukacji m uzycznej; zbieranie, opracow anie i ada­ ptacja wybranych ćwiczeń, zadań m uzyczno-tanecznych jak o propozycji do w yko­ rzystania w edukacji kreatywnej dziecka; diagnoza istniejącego stanu realizacji działań w zakresie edukacji muzycznej z w ykorzystaniem m uzyki, zabaw y i tańca w początkow ym etapie kształcenia; prognoza oczekiw ań w spółczesnej ośw iaty (u progu przem ian) w zakresie m iejsca m uzyki i tańca w edukacji dziecka; opraco­ wanie zebranego m ateriału i prezentacja w form ie cyklu w arsztatów muzycznych.

9 B. M ilerski, B. Ś liw erski, Pedagogika. L eksykon PWN, Wyd. PW N, W arszawa 2000, s. 135; E. G oźlińska, F. Szlosek, Podręczny słow nik nauczyciela kształcenia zawodow ego, Radom 1997, s. 266.

Mirosław Kisiel - Metodyka warsztatu muzycznego form ą pracy .

357

Podejmując próby unowocześnienia i zmiany warsztatu pracy, metod i form współ­ czesny, tw órczy pedagog coraz częściej będzie skłaniał się ku edukacji kreatyw ­ nej, stym ulow anej na płaszczyźnie integracji sztuk sw obodną ekspresją dziecka. W yrażona w m elodii, dźwięku, ruchu i tańcu może naturalnie odzw ierciedlać i roz­ w iązyw ać dziecięce problem y. Chodzi tu bow iem o tak ą organizację pracy, która umożliwiłaby rozbudzanie wszechstronnej aktyw ności dziecka i w zbogacenie jeg o osobow ości. Trzeba bow iem "zobaczyć" w iele rzeczy, których nie m a na obrazie, w yobrazić sobie o czym opow iada m uzyka, um ieć to przedstaw ić słow nie, pla­ stycznie, ruchow o, w tańcu, dom yślić się, nauczyć się interpretow ać dzieła sztuki - utw ory muzyczne. O lbrzym ią rolę odgryw a tu w rażliw ość dziepi na bodźce zm y­ słowe, św iat barw i m uzyki. O kazuje się, że m łodzi ludzie w ykazują w iększą w ni­ kliw ość w interpretow aniu obrazów, m uzyki, w tłum aczeniu ich jak o w ypow iedź językow ą, gdy odczucie potrzeby takiego przekładu pojaw ia się spontanicznie.

Scenariusz warsztatu m uzycznego

Wokół różnych fo rm aktywności m uzycznej ... - muzyczne zajęcia otwarte „D ziecko nosi w sobie m uzykę spontaniczną. Ta m uzyka, która w dziecku "jest", to ja k b y archetyp je g o odczuć i zachow ań. Taki, który p ow oduje, że człowiek, j u ż n aw et ten najm łodszy, w sp o n ta n iczn y sposób w yraża em ocje ruchem, gestem , tańcem, śpiew em i m uzyczną za b a w ą "'10. M aria P rzychodzińska

Spotkanie pt. Wokół różnych fo r m aktyw ności m uzycznej przybrało charakter w arsztatu m uzycznego obfitując w prezentacje różnych form aktyw ności m uzycz­ nej oraz w ybrane m etody pracy proponow ane studentom na zajęciach edukacji m uzycznej".

Jedną z nich je s t taniec i ruch z dom inantą integracyjnych zabaw m uzycznych. W w arsztatow ych prezentacjach znalazły się następujące tańce12:

a) Carnevalito - mel. boliw ijska

Carnevalito tańczony je s t w Boliwii podczas karnaw ału. O ddaje on bardzo do­ brze sw aw olną atm osferę tego święta, lecz tylko wtedy, gdy grupa je st rozluźniona i panuje w niej w esoły nastrój.

b) Sally gardens - mel. irlandzka

10 M. Przychodzińska, Wychowanie muzyczne - idee, treści, kierunki rozwoju, WSiP, Warszawa 1989, s. 84. 11 M. K isiel: W arszlat m uzyczny dla studentów Pedagogiki W czesnoszkolnej Wokół różnych fo r m

aktyw ności m uzycznej. Wydział Pedagogiki i Psychologii, Instytut Pedagogiki UŚ K atow ice 17 stycznia

2002 roku.

358

W ykonanie tego tańca spow odow ało, że w iele im prez zakończyło się w atm os­ ferze spokoju i w ew nętrznego skupienia. W olne ruchy, nastrojow a m uzyka, bli­ skość ciała partnera, w szystko to w spom aga dobrą atm osferę w grupie.

W improwizacji ruchowej będącej jednocześnie kom pozycją m uzyki ruchu, gestu oraz barw y rekw izytu i stroju zaprezentow ano:

a) Largo (cz. II) K oncertu f-m oll pt. „Z im a” z cyklu Cztery P ory Roku A. Vival- diego

Słynne „C ztery Pory R oku” - W iosna, Lato, Jesień, Zim a - są kom pozycjam i program ow ym i, do których autor (m istrz późnego Baroku) dołączył analogiczny cykl sonetów o nastrojow o-żartobliw ej treści, przedstaw iających sceny w iejskie zw iązane z poszczególnym i poram i roku. Zim a - cz. II, Largo - przynosi uroczą, nastrojow ą kantylenę - grzejem y się spokojnie przy ogniu, zapom inając o złej pogo­ dzie. To były skojarzenia pozam uzyczne. próbując doszukać się innych skojarzeń, tym razem przym uzycznych należy koncentrow ać sw oją uw agę na trzech w ar­ stwach brzm ieniow ych tego utworu: I - piękna, o walorach w irtuozow skich, m elo­ dia prow adzona przez skrzypce; II - sm akow ity efekt brzm ienia pizzicato instr. sm yczkow ych; III- m onum entalność harm oniki klaw esynu i kontrabasu13. b) Rondo z IV części baletu Les Indes galantes ( Wykwintne Indie) J. Ph. Rameau

Rondo (franc, rondeau - kółko) - instrum entalna form a m uzyczna w ykształcona w tw órczości klaw esynistów francuskich, a w szczególności F. C ouperin'a i J. Ph. R am eau14. Istotą ronda je s t pow racający refren (wł. ritom ello), przedzielony kon­ trastującym i zw ykle epizodami (kupletam i). Rondo w m uzyce artystycznej w ystę­ puje jak o sam odzielny utw ór lub jak o całość większej formy m uzycznej np. sonaty, sym fonii, koncertu. Rondo J. Ph. Ram eau m a budow ę: ABA CA.

Aktyw ność odtw órcza i tw órcza w grze na instrum entach m uzycznych: a) C harleston - mel. am erykańska;

b) W róbelek - muz. W. Lutosław ski, sł. L. K rzem ieniecka, op. D. M alko; c) Taniec polski z X VI w ieku - op. D. Malko.

A ktyw ność w okalna proponow ana do realizacji studentom w ram ach zajęć edu­ kacji artystycznej to na ogół śpiew jednogłosow y (piosenki dziecięce, pieśni arty­ styczne z akom paniam entem i a cappella) oraz w ykonyw anie w okalnych form wielogłosowych:

a) D ona nobis pacem - kanon, A nonim X V II/X V III w.; b) M ag n ifica t-k an o n ;

c) Kanon now oroczny - kanon, muz. T. G um m esson, sł. J. Stankiewicz. 13 T. Chylińska, St. Haraschin, B. Schaeffer, P rzew odnik koncertowy, PWM, Warszawa 1991, s. 990. 14 A. C hodkow ski (red.), Encyklopedia m uzyki, PW M , Warszawa 1995, s. 764.

Mirosław Kisiel - Metodyka warsztatu muzycznego form ą pracy . 3 5 9

K anon (łac. canon - reguła) - oparta na ścisłej im itacji kom pozycja, której m elo­ dia przeznaczona do im itow ania spełnia także funkcje kontrapunktu, czyli trw a od początku do końca utw oru, a głos lub głosy im itujące p o w tarzająjązjed n ak o w y m opóźnieniem 15.

Cele: Zapoznanie studentów z wybranymi formami aktywności muzycznej (śpiew, gra na instrum entach m uzycznych, taniec, słuchanie m uzyki). W skazanie płasz­ czyzn integracyjnych m iędzy poszczególnym i form am i aktyw ności m uzycznej. D oskonalenie w łasnego (studentów ) w arsztatu m uzycznego oraz um iejętności w ykorzystania w iedzy m uzycznej w praktyce edukacyjnej na szczeblu propedeu- tycznym.

S c e n a riu sz w a rs z ta tu m uzycznego

Ś w ieci gw iazdka, św ieci ... - k o n c e rt kolęd i p a s to ra łe k P rzed za p a len iem c h o in k i

W łaśnie ojciec kiw a na matkę, ż e j u ż w zeszła G w iazda na niebie, że czas się dzielić opłatkiem , w ięc w szyscy p o d ch o d zą do siebie i serca d rżą uroczyście j a k na drzew ie p r z y liściach liście.

J e st cicho. C hoinka plonie. N a szczycie cherubin fru w a . N a okn a ch p e la rg o n ie blask św ieczek zło tem zasnuwa, a z kąta, z ust brata p łyn ie k o lę d a na oka ryn ie: Lulajże, J e z u n iu m oja perełko , L u la jże, J e zu n iu , m e pieścidełko.

K. I. G ałczyński

Od czasów średniow iecza po dzień dzisiejszy - kolędy i pastorałki stanow iły i stanow ią w ażny elem ent w ystaw ianych w św iątyniach, ja k i poza nim i - m uzycz­ ny m isteriów religijnych tzw. „Jasełek” . K olęda je st pieśnią religijną o tem atyce zw iązanej z narodzeniem Jezusa C hrystusa śpiew ana w okresie Bożego N arodze­ nia. K iedy uw ażnie w słucham y się w polskie kolędy - to usłyszymy, ja k bardzo ich m uzyka przypom ina uroczyste hymny kościelne lub chorały. Czasam i zabrzm i w nich nuta krakow ska, m azurka lub zam aszystego poloneza, niekiedy je s t n iąkoły- sanka. M elo d ie k o lęd y L u la jże J e zu n iu F. C hopin w p ro w ad ził do S ch erza

h-moll. Pastorałka definiow ana je s t jak o pieśń ludow a w rytm ie tanecznym o cha­

rakterze pogodnym , treścią zw iązana z tem atyka Bożego Narodzenia. N ajliczniej­ sze z nich pochodzą z XVII i X V III wieku.

360

Program konccrtu:

Kolęda, muz. Z Noskowski Lulajże, Jezuniu, op. Cz. Grudziński, J. Jarzębska Adesie Fideles, oprać. K. Kaganiec Jest taki dzień, muz. S. Krajewski

Nad Betlejem w ciemnąnoc, mel. kolędy francuskiej Gwiazdka, muz. S. Krajewski Gwałtu; givaltu! Pastuszkowie!, oprać. B. Rutkowski Pastorałka, muz. A. Sikorowski Przybieżeli do Betlejem, oprać. B. Rutkowski Przybiegnę, Anonim

Na Boże Narodzenie, oprać. B. Rutkowski Betlejem, oprać. JezuszNazarethu, R. Brandstaetter Jezus malusieńki, oprać. Cz. Grudzińki, J. Jarzębska Zwyczaje świąteczne, oprać. T. Ambrożewicz

Na wigilijnym stole, op. B. Hołub

C harakterystyczną cechą pastorałek je s t tem atyka osnuta na m otyw ach paster­ skich, w których dom inuje nastrój radości i humoru. W pieśniach bożonarodzenio­ wych pochodzących z różnych krajów św iata m ożna usłyszeć m elodie charakte­ rystyczne dla kultur innych narodów, m ająo n e odm ienną od naszych kolęd prow e­ niencję m uzyczną - czasam i króluje w nich m otyw taneczny, klim at m urzyńskich pieśni religijnych, odezwie się rów nież m otyw przeboju muzyki popularnej.

W ażnym elem entem w arsztatu m uzycznego je s t w spólne m uzykow anie. N ieza­ pom nianą okazję do w spólnego śpiew u i gry na instrum entach m uzycznych daje tradycja zw iązana ze św iętem B ożego N arodzenia16.

C ele: Z ainicjow anie, poprzez zbiorow y śpiew, w spólną grę na instrum entach m uzycznych, recytację tekstu, form zespołow ego m uzykow ania. Zapoznanie z tra­ dycją św iąt B ożego N arodzenia. D oskonalenie w arsztatu m uzycznego poprzez nabywanie i rozszerzanie umiejętności wokalnych, instrumentalnych, recytatorskich oraz organizatorskich. K ształtow anie um iejętności postrzegania m uzyki oraz jej form aktyw ności, jak o jednej z m ożliw ości kultyw ow ania tradycji regionalnej w aspekcie w ielokulturowym .

Scenariusz warsztatu m uzycznego

M uzyka, zabawa i taniec w edukacji elem entarnej dziecka „D o tańca p otrzebne je s t m i je d y n ie m oje ciało - rytm czerpią z m oich ru ­ chów, które odzw ierciedlają m ój dzień pow szedni, m oje m yśli i uczucia. Tań­ czą, p o n ie w a ż m ogą się p o ru sza ć: m ój c h ó d sta je się rytm em , u n osząc się kołyszą całym ciałem . M oje ciało i m oje co d zien n e ru ch y i g e sty in sp iru ją m nie, w yrażam to, co w sobie spo strzeg a m - i w ten sposób p rzed sta w ia m sieb ie innym "l?.

G usti Reichel 16 M. Kisiel, Warsztat muzyczny dla studentów Pedagogiki W czesnoszkolnej Świeci gwiazdka, świeci... - koncert kolęd i pastorałek. W ydział P edagogiki i P sychologii, Instytut Pedagogiki U Ś, K atow ice 12. 12.2 0 0 2 .

17 O. Reichel, R. Rabestein, M. ThanhofTer, G rupa i ruch. M etody relaksacyjne - Taniec tw órczy ■ Sport zespołowy - Gry І zabawy integrujące. Centrum Animacji Kultury, Warszawa 1994, s. 36.

Mirosław Kisiel - Metodyka warsztatu muzycznego form ą pracy

361

M uzyka stwarza wiele m ożliwości rozw ijania zdolności tw órczych i odtwórczych takie, ja k w yobraźnia, pom ysłow ość, zaradność. O rganizacja i realizacja toku na­ uczania, która byłaby interesująca dla dzieci ajed n o cześn ie zgodna z założeniam i w ielostronnego kształcenia pow inna zbliżyć się do gier - zab aw 18. Siłę przyciąga­ nia i atrakcyjność zabaw y uzyskano dzięki zaangażow aniu w tym sam ym czasie: m yślenia, odczuw ania i działania. Poszerzenie ich o zasadę dobrow olności uczest­ nictwa, uw zględnienie poziom ów kom unikacji, uznanie pozytyw nego przeżycia za w artość oraz posługiw anie się różnym i środkam i w yrazu zapew ni nie tylko atrak­ cyjność spotkania, ale będzie czynnikiem stym ulującym zainteresow anie młodych odbiorców sztuki, ja k rów nież w zm ocni ich m otyw ację do uczenia się. O snowę w arsztatu muzycznego stanow ią elem enty systemu w ychow ania muzycznego Carla O rffa, m etody aktyw nego słuchania m uzyki Batii Strauss19 oraz pedagogiki zaba­ wy.

Plan w arsztatu20:

1. M uzyka, rytm i ruch: Im prow izacja rytm iczno-ruchow a Pow itanie, taniec w m iejscu Samoloty.

2. A ktyw ne słuchanie muzyki: Country dance muz. J. F. H aendla, Lot trzm iela N. Rim ski-K orsakow - z w ykorzystaniem instrum entów perkusyjnych w ła­ snej konstrukcji.

3. Taniec tw órczy: Taniec z g a zeta m i m uz. popularna, Taniec z chustam i muz. F. C hopina A ndante spianato.

4. Tw orzenie podkładu instrum entalnego do m uzyki artystycznej: J. Strauss M a rsz R a d e c k ie g o .

5. A n im a c ja tw ó rc z o ś c i m u z y c z n e j i p la s ty c z n e j: M a lo w a n a m uzyka,

u d żw ię c z n io n y obraz.

6. Tańce dla grupy: Sally gardens mel. irlandzka, C arnevalito mel. boliw ij­ ska, S w ing w uliczce mel. am erykańska.

7. Instrum enty m uzyczne własnej konstrukcj i : W poszukiw aniu różnych barw

i brzm ień dźw ięku.

C ele: Z apoznanie uczestników w arsztatu m uzycznego z w ybranym i formami przybliżania dzieciom muzyki (m uzyka - plastyka, budow anie instrumentów, taniec tw órcy). K ształtow anie um iejętności organizow ania procesu kształcenia zgodnie

18 G. Storm s, G ry p rzy m uzyce, Warszawa І 991, s. 7; Z. Zaorska: Pedagogika zabawy - metodyka pracy z grupą. W: Wprowadzenie do pedagogiki zabawy. Red. E. Kędzior-Niczyporuk, Lublin 2001, s. 18. 19 J. Tarczyński, Aktyw ne słuchanie muzyki w edług Batii Strauss, „W ychowanie M uzyczne w Szkole” 2000, nr 2-3, s. 90.

20 M. Kisiel, Warsztat m uzyczny dla studentów Zintegrowanej Edukacji W czesnoszkofnej i Wychowa­

nia P rzed szk o ln eg o M uzyka, za b a w a i ta n iec w ed u k a cji elem en ta rn ej dziecka. W ydział P edagogiki

362

z zasadą w ielostronnego nauczania. Doskonalenie um iejętności wokalnych, instru­ m entalnych i tanecznych.

K onkluzja

M uzyczne spotkania w arsztatow e skupiają w ielu słuchaczy i obserw atorów in­ teresujących się problem atyką kształcenia m uzycznego studentów oraz dzieci w w ieku przedszkolnym i uczniów klas I-III. Organizację oraz sam przebieg otw ar­ tych zajęć należy uw ażać za w arte rozpow szechnienia. A sam a idea przekazyw a­ nia inform acji o autorskich koncepcjach prow adzenia zajęć przybliżających m uzy­ kę odbiorcom jest, ja k najbardziej słuszna i potrzebna.

Rys. 1. K oncert kolęd i pastorałek „Świeci gwiazdka, świeci ...”

Rys. 2. Ten szczególny dzień się budzi - śpiew zespołowy

Rys. 3. Im prow izacja m uzyczna i plastyczna M alow ana m uzyka, udźw iękowiony obraz

Rys. 4. Taniec twórczy - Walc kw iatów

Mirosław Kisiel - Metodyka warsztatu muzycznego form ą pracy ...

363

Summary:

The article discusses the process o f organization and running o f musical w orkshops for students. The idea o f workshops and selected forms and methods o f getting children fam iliar w ith music one presented.