View of Reform of the Reform?

Pełen tekst

(1)160. RECENZJE. LEONARD GÓRKA SVD*. REFORMA REFORMY?. Roberto de M a t t e i. Sobór Watykaski II. Historia dotd nieopowiedziana. Z bki: Centrum Kultury i Tradycji „Wiede 1683” 2012 ss. 452. ISBN 97883-935242-1-1. Najkrótsz „recenzj” omawianej publikacji prezentuje w przedmowie ks. R. Kneblewski, pisz c, e ksi ka ta „stanowi najcenniejsze, najbardziej rzetelne oraz wnikliwe studium przebiegu obrad Soboru…” (s. 6). Natomiast Autor omawianej publikacji dopowiada we wstpie, e przez t publikacj proponuje „histori nigdy dotychczas nienapisan ze wzgldu na nowe podejcie do obszernej dokumentacji” (s. 23). Mamy wic od samego pocz tku dwie zachcaj ce do czytania laurki. Nie wiemy, niestety, w czym tkwi owo „nowe podejcie” do dokumentacji. Wiemy natomiast, e „nie jest to dzieo refleksji teologicznej, lecz historycznej narracji…” (s. 21). Trudno si dziwi , jako e Autor jest woskim historykiem, wykadaj cym na Uniwersytecie Europejskim w Rzymie. W Polsce znany jest przede wszystkim czytelnikom dwumiesicznika „Polonia Christiana” oraz „Naszego Dziennika”. Po dokadniejszym zapoznaniu si z treci i baz bibliograficzn mona powiedzie , e ksi ka ta jest recyklingiem wczeniejszych opracowa II Soboru Watykaskiego takich autorów jak m.in. R.M. Wiltgen SVD1, G. Alberigo2, J.W. O’Malley SJ3 i inni. Wspiera si take opracowaniami, kronikami i zapiskami A. Wengera, R. Laurentina, X. Rynnea i innych (s. 22-23). Pracy Autora towarzysz stale odniesienia do róde, czyli do oficjalnej edycji akt soborowych, obejmuj cej pi dziesi t jeden. Dr hab. LEONARD GÓRKA, prof. KUL – emerytowany profesor Instytutu Ekumenicznego KUL; adres do korespondencji – e-mail: lgorka@kul.pl 1 The Rhine flows into the Tiber. New York 1967. Przetumaczona take na jzyk polski: Ren wpada do Tybru. Historia Soboru Watykaskiego II. Pozna: Christianitas 2001. 2 Storia del Concilio Vaticano II. Vol. I: Il cattolicesimo verso nova stagione. L’annuncio e la preparazione. Bologna: Societa Editrice il Mulino 1995; Vol. 2: La formazione della coscienza conciliare, ottobre 1962 – settembre 1963. Bologna 1996; Vol. 3: Il concilio adulto, settembre 1963 – settembre 1964. Bologna 1998; Vol. 4: La chiesa come comunione, settembre 1964 – settembre 1965. Bologna 1999; Vol. 5: Concilio de transizione, settembre – dicembre 1965. Bologna 2001. Istnieje take polska wersja skróconej historii II Soboru Watykaskiego autorstwa G. Alberigo: Krótka historia II Soboru Watykaskiego. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX 2005. 3 Che cosa è succeso nel Vaticano II. Milano: Vita e Pensiero 2010. ROCZNIKI TEOLOGICZNE 61: 2014 z. 7.

(2) RECENZJE. 161. tomów, których sukcesywn publikacj zakoczono dopiero w 1999 r.4 Niestety, prawdopodobnie ze wzgldu na oszczdno miejsca, odwoania do wypowiedzi ojców Soboru, czyli do podstawowych róde, nie posiadaj swego locus citationis. Podstawowy korpus pracy, poza przedmow , wstpem, konkluzj i not redakcyjn , tworzy siedem rozdziaów, z których dwa maj charakter wprowadzaj cy w epok soboru, cztery odnosz si do poszczególnych sesji soborowych, a jeden ocenia okres ycia kocielnego od zakoczenia Soboru (1965) do koca pontyfikatu papiea Pawa VI (1978). Wród zagadnie wstpnych na uwag zasuguj : problem dwóch linii interpretacyjnych – linia „ci goci” Soboru wobec tradycji i linia „zerwania” z przeszoci. Kocioa; zagadnienie relacji midzy charakterem „duszpasterskim” a „doktrynalnym” Soboru; propozycja rozrónienia wymiaru teologicznego (zawarty w tekstach) od wymiaru „wydarzeniowego” Soboru. Autor wykazuje tendencj stawiania akcentu na jednym sporód dwóch przedstawionych znamion, desygnuj c jednoczenie jego poprawno . W proponowanych przykadach, jak s dz, niekoniecznie naley dostrzega elementy wykluczaj ce si. Rozdzia pierwszy, ukazany jako dalsze przedpole dla historii II Soboru Watykaskiego, czy Autor z pontyfikatem papiea Piusa XII: „triumf czy rozpoczynaj cy si kryzys?” – tak go tytuuje (s. 25). Nastpne paragrafy wskazuj jasno, e poprawnym wyborem powinno by haso „kryzys”. Jego przyczyn dostrzega przede wszystkim w tzw. reformie modernistycznej Kocioa (s. 32). Podejrzenie pada take na ruch liturgiczny, ruch biblijny, ruch ekumeniczny, ruch filozoficzny i teologiczny tego okresu. Dziwi moe, dlaczego Autor nie potrafi dzi dostrzec pozytywnych elementów w filozofii J. Maritaina czy P. Teilharda de Chardin? Dlaczego podejrzliwie ocenia warto myli M.-D. Chenu, Y. Congara, H. de Lubaca ze szkoy w Le Saulchoir i pozostaych przedstawicieli wywodz cej si z tzw. nouvelle théologie? Dlaczego czytelnik zapoznaje si z ruchem ekumenicznym jedynie w wietle encykliki Mortalium animos (1928) Piusa XI, a nie z tekstem dokumentu-instrukcji tej epoki De motione oecumenica (1949), który wyraa uznanie dla ogólnowiatowego ruchu ekumenicznego, dostrzegaj c moliwo wspópracy w odniesieniu do zagadnie etycznych, spoecznych i dogmatycznych. Bliszy kontekst Soboru charakteryzuje rozdzia II. Sformuowania niektórych paragrafów przypominaj sownictwo militarne, np.: wielkie manewry, wojna o liturgi, progresici ogaszaj wojn, rzymska partia ustawia si w szyku, sobór pomidzy rewolucj a kontrrewolucj . Omówiony jest pontyfikat papiea Jana XXIII, geneza. 4 Acta et Documenta Concilio Oecumenico Vaticano II Apparando. Series prima (Antepraeparatoria). T. 1-12. Typis Polyglottis Vaticanis 1960-1961; Acta et Documenta Concilio Oecumenico Vaticano Apparando. Series secunda (Praeparatoria). T. 1-7. Typis Polyglottis Vaticanis 1964-1969; Acta Synodalia Sacrosancti Concilii Vaticani II. T. 1-32. Typis Polyglottis Vaticanis 1970-1999..

(3) 162. RECENZJE. pomysu Soboru, postulaty ojców soborowych, kard. A. Bea i Sekretariat ds. Jednoci Chrzecijan, nawi zywanie dialogu z „bra mi roz czonymi”, komunizm i Sobór, negatywne spojrzenie na tzw. progresistów. Omówienie pierwszej sesji zawiera trzeci rozdzia. Dotyczy on takich zagadnie jak: otwarcie Soboru, postawa Jana XXIII krytykuj cego „proroków niepowodzenia”, obecno obserwatorów rosyjskiego prawosawia na Soborze, odrzucenie pierwszych schematów, debata o liturgii, o ródach Objawienia Boego, o konstytucji dogmatycznej o Kociele, roli rodków komunikacji spoecznej, podsumowania sesji. Podejmuje temat wikszociowych i mniejszociowych frakcji na Soborze. Rozdzia czwarty charakteryzuje przejcie od pontyfikatu Jana XXIII do Pawa VI i omawia takie kwestie jak: konklawe, wybór Pawa VI, reforma Kurii Rzymskiej, dyskusja w auli soborowej nt. Kocioa pielgrzymuj cego i wojuj cego, rola Maryi w Kociele, relacje midzy maksymalistami i minimalistami, wstpna debata o ekumenizmie, apele przeciw komunizmowi, Pawe VI w Palestynie. Ponownie uderza militarne sownictwo tytuów poszczególnych paragrafów, na przykad: Koció wojuj cy, ofensywa antymaksymalistyczna, jakobini i yrondyci, walka dwunastu (o kolegialn wadz w Kociele), atak na wite Oficjum. Sesja trzecia Soboru przypada na rok wydania wanej encykliki Pawa VI Ecclesiam suam (1964), w której papie zaleci Kocioowi program trzech krgów dialogu: caa ludzko , chrzecijanie niekatolicy, dialog wewn trzkocielny. Jej tre miaa znacz cy wpyw na dyskusj w auli soborowej. Jej przebieg charakteryzuje rozdzia pi ty. W trakcie trwania sesji powstaje konserwatywne Midzynarodowe Zrzeszenie Ojców (Coetus Internationalis Patrum), gosz ce tez, e II Sobór Watykaski powinien by kontynuacj I Soboru Watykaskiego. Na marginesie debat na temat Konstytucji dogmatycznej o Kociele Autor szkicuje dyskusj na temat kompromisu w sprawie „porednictwa” maryjnego. Integrystyczna wraliwo R. de Mattei kae sobie zada pytanie: dlaczego Sobór Watykaski II nie mówi o piekle?, wini c o to takich teologów jak H. Küng, K. Rahner, Urs von Balthasar czy E. Schillebeckx. Analogiczne w tpliwoci akcentuje, gdy chodzi o róda Objawienia – Pismo wite czy Tradycja? Jak naley rozumie kolegialn wadz w Kociele? Na marginesie promulgowania Konstytucji dogmatycznej o Kociele Lumen gentium nasz Autor akcentuje ponownie, e sformuowanie subsistit in winno by rozumiane nie jako otwarcie ekumeniczne, ale jako powtórne potwierdzenie tosamoci katolickiej wedle wskazówek Piusa XII (s. 333). W szóstym rozdziale omówione zostay wydarzenia sesji czwartej Soboru. S to zagadnienia zatytuowane przez Autora: walka o wolno religijn , krytyka optymizmu w schemacie XIII, Sobór i komunizm – historia niewykorzystanego potpienia, tajemnicze uciszenie apelu antykomunistycznego, zaprzepaszczona okazja potpienia komunizmu, promulgacja ostatnich dokumentów, zakoczenie Soboru. De Mattei nie wspomina jednak o tym, e w przeddzie zakoczenia Soboru , tj. 7. grudnia 1965 r., zostay uroczycie odwoane ekskomuniki z 1054 r., kiedy podczas uro-.

(4) RECENZJE. 163. czystej sesji odczytano równoczenie w Watykanie i w Fanarze wspóln deklaracj papiea Pawa VI i patriarchy Atenagorasa I, pen zrozumienia i wybaczenia. Zakoczeniowy rozdzia siódmy dotyczy epoki soboru (1965-1978). Uwaga naszego Autora zogniskowana jest m.in. na takich tematach jak: „rewolucja soborowa”, eksplozja kryzysu – nowy katechizm holenderski, teologia wyzwolenia, „dym szatana” w wi tyni Boga – czyli rzeczywisto samozniszczenia poprzez neomodernizm, sekularyzacja liturgii, casus Lefebvre, przyczyny blisze i dalsze „rozpadania si wiata na kawaki” wedug Soenicyna. W sumie jest to smutna konstatacja posoborowego ycia Kocioa. Powouj c si na latynoskiego myliciela Plinio Correa de Oliveira, nasz Autor utosamia si jakby z negatywn ocen „enigmatycznego” milczenia II Soboru Watykaskiego na temat komunizmu. Przytacza wprost sowa Correa: „[…] oczywisto faktów wskazuje w tym sensie na Sobór Watykaski II jako jedn z wikszych, jeeli nie najwiksz , z poraek w historii Kocioa. Wraz z nim do Kocioa przenikn w niewyobraalnych proporcjach «dym szatana», który z kadym dniem coraz bardziej si poszerza…” (s. 438). Wyczuwa si w tych sowach niesamowity lk, który poraa. A trudno poj , e cytuje je czowiek wierz cy w Boga i kochaj cy swój Koció, o którym mówi Jezus Chrystus, e „bramy piekielne go nie przemog ” (Mt 16,18). Gdyby Plinio Correa de Oliveira mia racj, któr uzna te nasz autor Roberto de Mattei, to naleaoby czym prdzej opowiedzie si za reform reformy – za któr opowiadaj si wanie obydwaj myliciele, pochodz cy z krgów neotradycjonalistów. Reforma reformy to nic innego jak poprawianie dziaa Ducha witego, a wic droga do nik d. Hermeneutyka reformy natomiast oznacza stanicie umysem i sercem po stronie Soboru. De Mattei jest daleki od takiej postawy, bo jest przekonany, e naley do grupy jedynych, autentycznych spadkobierców Soboru. Zmiana takiej postawy wymaga nawrócenia. Dodam tylko, e ksi k t naley czyta z wielk rozwag i krytycznym umysem..

(5)