Swat, Tadeusz
"Minęły wieki, a myśmy ostali", Jan
Boenigk, Warszawa 1971 : [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 552-553
552 r e c e n z j e i o m ó w i e n i a
J a n B o e n i g k , M in ę ły w i e k i , a m y ś m y o s ta li. W y d a n ie d r u g ie p o p r a w io n e i u z u p e łn io n e . P r z e d m o w a d o d r u g ie g o w y d a n ia Z y g m u n ta L i e t z a , W a r s z a w a 1971, L u d o w a S p ó łd z ie ln ia W y d a w n ic z a , ss. 416 + 4 n lb ., ilu s t r a c j e w te k ś c ie . W s p o m n ie n ia J a n a B o e n ig k a o p u b lik o w a n e w 1957 r . 1 b y ły w ła ś c iw ie p r a w ie p ie r w s z y m t o m e m p a m ię t n ik a r s k im r e g io n u , k tó r y d o c z e k a ł s ię d ru k u . P o d e j m o w a n e s t o s u n k o w o w c z e ś n ie w O ls z t y ń s k ie m in ic j a t y w y o r g a n iz o w a n ia m a t e r ia łó w p a m ię t n i k a r s k ic h 2 p r z y n io s ły co p r a w d a s p o r o p r a c o r ó ż n e j w a r t o ś c i, ż a d n e j j e d n a k z n ic h n ie w y d a n o d r u k ie m p r z e d r o k ie m 1957 (j e d y n ie w s p o m n ie n ia F r a n c is z k a K w a s a u k a z a ły s ię o k ilk a m ie s ię c y w c z e ś n ie j ) . W s p o m n ie n ia J. B o e n ig k a z a p o c z ą t k o w a ły z a te m b o g a tą ju ż d z is ia j s e r ię p a m ię t n ik ó w i w s p o m n ie ń w a r m iń s k ic h i m a z u r s k ic h d z ia ła c z y r u c h u p o ls k ie g o w m ię d z y w o j e n n y c h N ie m c z e c h . W t y m d z is ia j ju ż b o g a ty m z b io r z e r e g io n a ln e j m e m u a r y s t y k i, w s p o m n ie n ia J a n a B o e n ig k a s t a n o w ią je d n ą z n a j c ie k a w s z y c h p o z y c j i i n a le ż ą d o c e n n y c h u z u p e łn ie ń ź r ó d e ł h is t o r y c z n y c h . W y n ik a to z w a lo r ó w p o z n a w c z y c h w s p o m n ie ń , k r y t y c z n e g o s p o jr z e n ia a u to r a n a f a k t y , k t ó r y c h b y ł ś w ia d k ie m lu b w s p ó łt w ó r c ą , a t a k ż e z ic h lit e r a c k ie j fo r m y . N ic z a t e m d z iw n e g o , ż e p ie r w s z e w y d a n ie M in ę ły w i e k i , a m y ś m y o s ta li s p o t k a ło s ię n a o g ó ł z ż y c z liw y m p r z y j ę c ie m k r y t y k i 3.
• U k a z u ją c e s ię p o 14 la t a c h d r u g ie w y d a n ie w s p o m n ie ń J a n a B o e n ig k a j e s t ju ż w ła ś c iw ie in n y m w y d a n ie m . W s t o s u n k u d o w y d a n ia p ie r w s z e g o r o z b u d o w a n o tr e ś ć o tr z e c ią c z ę ś ć c a łe g o to m u . P r z e r e d a g o w a n o , p o p r a w io n o i u z u p e łn io n o c z ę ś ć r o z d z ia łó w , d o d a ją c t a k ż e n o w e p a r t ie o p a r te n a d o k u m e n ta c h p o ls k ic h i n ie m ie c k ic h , ó w c z e s n e j p r a s ie p o ls k ie j , w s p o m n ie n ia c h w ła s n y c h a u to r a i in n y c h d z ia ła c z y r u c h u p o ls k ie g o w r e g io n ie . Ł ą c z n ie d o d a n o 9 z u p e łn ie n o w y c h r o z d z ia łó w . T r z y z n ich : R u c h m ł o d z i e ż o w y , Z d z i e j ó w h a r c e r s t w a n a W a r m ii i P o w i ś l u , P r a s a m ł o d z i e ż o w a t o — w z a s a d z ie p u b lic y s t y c z n o n a u k o w e o p r a c o w a n ia , d o k o n a n e n a p o d s t a w ie s z e r o k ie j b a z y ź r ó d ło w e j o ra z d o k u m e n t ó w “p o ls k ic h k o n s u la t ó w i A m b a s a d y w B e r li n ie . P o d o b n y c h a r a k te r i a m b ic j e p o p u la r n o n a u k o w e p o s ia d a ją t a k ż e in n e p a r tie d r u g ie g o w y d a n ia (n a p r z y k ła d r o z d z ia ł P l e b is c y t ) , w c z ę ś c i p r z e r e d a g o w a n e i z n a c z n ie r o z sz e r z o n e . W s u m ie , d z ię k i t y m z m ia n o m d r u g ie w y d a n ie M in ę ły w i e k i, a m y ś m y o s ta li w y r a ź n ie z a tr a c iło ju ż w a lo r w s p o m n ie ń , c z y p a m ię t n ik a n a r z e c z p u b li- c y s t y c z n o n a u k o w e g o u j ę c ia . S łu s z n ie p r z e to w y d a w c a d r u g ie g o w y d a n ia z r e z y g n o w a ł z p r z y to c z o n e g o w w y d a n iu p ie r w o t n y m p o d t y t u łu : W s p o m n ie n ia .
N ie u jm u ją c w n ic z y m w a r t o ś c i w a lo r ó w p o z n a w c z y c h n o w y c h r o z d z ia łó w , te g o t y p u p o c ią g n ię c ie w y d a j e m i s ię c o n a jm n ie j d y s k u s y j n e . S tą d t e ż tr u d n o z g o d z ić s ię z Z y g m u n te m L ie tz e m , a u to r e m P r z e d m o w y d o d r u g ie g o w y d a n ia , ż e z a ta r c ie c h a r a k te r u w s p o m n ie ń n a r z e c z p u b lic y s t y c z n o n a u k o w e g o u j ę c ia s t a n o w i z a le t ę k s ią ż k i. D r u g ie w y d a n ie M in ę ły w i e k i, a m y ś m y o s ta li z a t r a c iło b o w ie m z t e g o p o w o d u w a lo r p a m ię t n ik a 4 n a r z e c z s w o is t e g o k o n g lo m e r a tu w s p o m n ie ń , re p o r ta ż u , p u b l i c y s t y k i ' ! o p r a c o w a n ia p o p u la r n o n a u k o w e g o ; s t a ło s ię in n ą k s ią ż k ą , b o g a tsz ą co p r a w d a , a l e ju ż m n ie j o s o b istą , m n ie j ż y w ą i p la s t y c z n ą . S z k o d a .
N a m a r g in e s ie o m a w ia n y c h tu z a g a d n ie ń n a s u w a s ię je s z c z e je d n a s p r a w a d o t y c z ą c a z w ła s z c z a r o z d z ia łó w o c h a r a k te r z e p u b lic y s t y c z n y m cz y w r ę c z p o p u la r n o n a u k o w y m . J e s t ic h w t o m ie k ilk a , b o p o za w y m ie n io n y m i w y ż e j t r z e m a d o t y c z ą c y m i r u c h u m ło d z ie ż o w e g o , h a r c e r s t w a n a W a r m ii i P o w iś lu o r a z p r a s y m ło d z ie ż o w e j,
1 J. B o e n i g k , M in ę ły w i e k i , a m y ś m y o s ta li. W s p o m n ie n ia . W y d . 1, W a r s z a w a 1957, L u d o w a S p ó łd z ie ln ia W y d a w n ic z a , s s . 304, n a k ła d 5205 egz. 2 S z e r z e j n a t e n t e m a t S. B a d o w s k a , P a m i ę t n i k a r s t w o n a W a r m ii i M a z u r a c h , P a m ię t n ik a r s t w o P o ls k ie , N r 2, 1971, s s . 131 n. 8 Z ob . r e c e n z j e p ie r w s z e g o w y d a n ia , m .in . S. B i e r n a c k i , R z e c z y w i e l k i e i m a łe , T y g o d n ik Z a c h o d n i, 1958, n r 3, ss. 197— 199; E . M a r t u s z e w s k i , K o m u n i k a t y M a z u r s k o -W a r m iń s k ie , 1958, n r 1, ss. 70— 72; A . T a r g , Z a r a n ie Ś lą s k ie , 1958, n r 3, s s . 118, 124; J . J a s i ń s k i , R o c z n ik i D z ie jó w R u c h u L u d o w e g o , 1959, n r 1, s s . 314— 316. 4 ,,P a m ię t n ik ie m lu b d o k u m e n t e m p a m ię t n ik a r s k im n a z y w a m y w s z e lk i z a p is u t r w a la j ą c y f a k t y z ż y c ia j e d n o s t k o w e g o lu b s p o łe c z n e g o w r a z z o s o b is t y m p o g lą d e m n a t e f a k t y ic h u c z e s t n ik a lu b ś w ia d k a ” (F. J a k u b c z a k , J a k p is a ć , p o z y s k iw a ć i u ż y t k o w a ć p a m i ę tn ik i , P a m ię t n ik a r s t w o P o ls k ie , N r 1, 1971, s. 151'.
RE CE NZJE I O MÓW IENIA 553 z a t a k ie u z n a ć je s z c z e n a le ż y r o z d z ia ły t r a k t u j ą c e o p le b is c y c ie 1920 r o k u , Z w ią z k u P o la k ó w w P r u s a c h W s c h o d n ic h i Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h . A u t o r p is z e je w o p a r c iu o li c z n e m a t e r ia ły ź r ó d ło w e , o b f ic ie c y t u j e a k ta , d o k u m e n t y n ie m ie c k ie , p r z y ta c z a t a b e le i z e s t a w ie n ia s t a t y s t y c z n e . A w ię c ś w ia d o m ie s w o j e w s p o m n ie n ia r o z b u d o w a ł ź r ó d ła m i p is a n y m i. K o n s e k w e n t n ie id ą c , w in ie n b y ł s ię g n ą ć d o p o d s t a w o w y c h o p r a c o w a ń n a t e t e m a t y , c h o ć b y p o to , a b y s ię d o n ic h u s t o s u n k o w a ć . M a m t u n a m y ś li p r a c e W o jc ie c h a W r z e s iń s k ie g o , Z y g m u n ta L ie t z a c z y t e ż H e n r y k a K a p i- s z e w s k ie g o . S u g e s t ia ta w y d a j e s ię b y ć t y m b a r d z ie j u z a s a d n io n a , ż e a m b ic j ą a u to r a o m a w ia n e g o to m u j e s t p r z e d s t a w ie n ie s y n t e z y d z ie j ó w r u c h u m ło d z ie ż o w e g o i h a r c e r s k ie g o n a W a r m ii i P o w iś lu . S y n t e z a ta n ie b ę d z ie p e łn a b e z u w z g lę d n ie n ia te g o , c o d o tą d ju ż n a te n t e m a t n a p is a n o , r ó w n ie ż b e z k r y t y c z n e g o u s t o s u n k o w a n ia s ię d o d r u k o w a n y c h w c z e ś n ie j o p r a c o w a ń . Z n o w o w p r o w a d z o n y c h w d r u g im w y d a n iu k s ią ż k i r o z d z ia łó w n a s z c z e g ó ln ą u w a g ę z a s łu g u j ą ta k ż e p a r t ie w s p o m n ie ń n a t e m a t d z ie j ó w w a lk i o p o ls k ą s z k o łę n a P o w iś lu i W a r m ii o ra z d z ie j ó w r o d z in y K iw ic k ic h z D łu ż k a n a M a z u r a ch . K i e r u j ą c s ię s u g e s t ia m i k r y t y k ó w a u to r p r z e r e d a g o w a ł z n a c z n ą c z ę ś ć r o z d z ia łó w p ie r w s z e g o w y d a n ia . M o ż n a b y m ie ć c o p r a w d a p r e t e n s j e , ż e n o w a w e r s j a k s ią ż k i J a n a B o e n ig k a r ó w n ie ż n ie o b e j m u j e c a łe g o b o g a te g o p r z e c ie ż je g o ż y c ia , m o ż n a b y ta k ż e w y r a z ić ż a l, ż e w i e l e in t e r e s u j ą c y c h f a k t ó w a u to r u j ą ł s k r ó t o w o lu b t y lk o z a s y g n a li z o w a ł (n p. p r ó b y o r g a n iz o w a n ia r u c h u o p o ru w O ls z t y n ie w s ie r p n iu 1939 ro k u ). W s t o s u n k u d o p ie r w s z e g o w y d a n ia r o z b u d o w a n o ta k ż e m a t e r ia ł f o t o g r a f ic z n y z a w ie r a j ą c y n a w k le j k a c h 56 r z a d k ic h d z iś z d ję ć , p r z e d s t a w ia j ą c y c h s y lw e t k i z a s łu żo n y c h d z ia ła c z y r u c h u p o ls k ie g o , w in ie t y w y c h o d z ą c y c h w N ie m c z e c h p o ls k ic h g a ze t, f o t o k o p ie d o k u m e n t ó w ilu s t r u j ą c y c h d z ia ła ln o ś ć p o ls k ic h o r g a n iz a c ji w b y ły c h P r u s a c h W s c h o d n ic h . W ie le z t y c h r e p r o d u k c ji to m a t e r ia ły u n ik a ln e , n ig d z ie d o tą d n ie p u b lik o w a n e . T o m z a o p a tr z o n o r ó w n ie ż w ta k b a r d z o p o tr z e b n e p r z y te g o r o d z a ju p r a c y in d e k s y n a z w is k i m ie j s c o w o ś c i. T a d e u s z S w a t R o c z n ik S t a t y s t y c z n y W o j e w ó d z t w a O ls z t y ń s k ie g o 1973, R . X IV , O ls z t y n 1973, W o je w ó d z k i U r z ą d S t a t y s t y c z n y , s s . 440, ta b l. 281, w y k r e s ó w 16. „ R o c z n ik S t a t y s t y c z n y W o j e w ó d z t w a O ls z t y ń s k ie g o ”, ja k o c z te r n a s t y to m in f o r m a c ji o W a r m ii i M a z u r a c h , d o sta r c z a m a t e r ia łu d o t y c z ą c e g o c a ło k s z t a łt u ż y c ia te g o r e g io n u w 1972 r. M a t e r ia ł t e n z a w a r t o w 281 t a b lic a c h i 16 w y k r e s a c h . Z a k r e s t e m a t y c z n y n in ie j s z e g o to m u , w p o r ó w n a n iu z p o p r z e d n im i, r o z s z e r z o n o o w y n i k i N a r o d o w e g o S p is u P o w s z e c h n e g o z 8 g r u d n ia 1970 r. w z a k r e s ie s t a n u i s t r u k t u r y lu d n o ś c i, g o s p o d a r s t w d o m o w y c h i z a s o b ó w m ie s z k a n io w y c h , a p o n a d to o n ie k t ó r e z a g a d n ie n ia w k ilk u in n y c h d z ia ła c h . W ię k s z o ś ć z 18 d z ia łó w t e m a t y c z n y c h „ R o c z n ik a ” p o p r z e d z a ją u w a g i n a tu r y o g ó ln e j i m e t o d y c z n e j , a c z ę ś ć w s t ę p n a z a w ie r a p r z e g lą d o w e t a b lic e , k t ó r e in f o r m u j ą o r o z w o j u s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z y m w o j e w ó d z t w a i p o s z c z e g ó ln y c h p o w ia t ó w . W c z ę ś c i d o ty c z ą c e j w o j e w ó d z t w a p o r ó w n a n o d a n e r e g io n u z d a n y m i d o t y c z ą c y m i P o ls k i, n a t o m ia s t w y n ik i lic z b o w e p o w ia t ó w u k a z a n o n a t le w o j e w ó d z t w a . P r z e g lą d lic z b , z a w a r t y c h w c z ę ś c i I, w s k a z u j e , ż e n a t e r e n ie w o j e w ó d z t w a o l s z t y ń s k ie g o w 1972 r. m ie s z k a ło 3% c a łe j lu d n o ś c i k r a ju , a g o s p o d a r k a u s p o łe c z n io n a z a tr u d n ia ła 2,6% o g ó łu z a t r u d n io n y c h w k r a ju w t y m s e k t o r z e . U d z ia ł p r o d u k c ji p r z e m y s ło w e j w o j e w ó d z t w a w p r o d u k c ji o g ó ln o k r a j o w e j c h a r a k t e r y z u j ą n a s t ę p u j ą c e lic z b y : p r o d u k c ja m a s z y n i n a r z ę d z i r o ln ic z y c h — 8,7% ; o p o n s a m o c h o d o w y c h — 47,9% ; p ły t p ilś n io w y c h — 9,2% ; p ły t w ió r o w y c h — 18,1% i s e r ó w d o j r z e w a j ą c y c h — 23,9% . D o d a ć n a le ż y , ż e o g ó ln a p o w ie r z c h n ia z a s ie w ó w w y n o s ił a 5,4% w s k a li k r a ju ; z b io r y 4 z b ó ż w y n o s ił y 4,6% o g ó ln y c h z b io r ó w k r a ju ; p o g ło w ie b y d ła — 6,1% i t r z o d y c h le w n e j — 4,4% o g ó ln e g o p o g ło w ia w k r a ju . P r z e d s ta w io n e w y ż e j d a n e d o b r z e o d d a ją c h a r a k t e r g o s p o d a r c z y w o j e w ó d z t w a , k t ó r e j e s t r e g io n e m r o ln ic z o - p r z e m y s ło w y m z p r o d u k c ją p r z e m y s ło w ą o p a rtą w g łó w n e j m ie r z e n a s u r o w c a c h r o ln y c h i le ś n y c h . D z ia ł I z a w ie r a in f o r m a c je g e o g r a fic z n e , m e t e o r o lo g ic z n e o r a z n o w y p o d z ia ł a d m in is t r a c y j n y w e d łu g p o w ia t ó w . N a t e r e n ie w o j e w ó d z t w a z a m ia s t 176 g r o m a d u t w o
