A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA O E C O N O M IC A 28, 1983
Helena Rouba’
ZASOBY PASZOWE I PRODUKCJA ZWIERZĘCA
1. PRODUKCJA PASZ Z TRW A ŁYCH UŻYTKÓW ZIELONYCH I UPRA W PA STEW N YCH PO LO W Y CH
Strefa żyw icielska woj. m iejskiego łódzkiego dysponuje stosunkowo małymi zasobami paszowymi i to zarów no w odniesieniu do łąk i past-wisk, jak i roślin pastew nych w upraw ie polowej. U prawy paszowe łącznie zajm ują w tym obszarze 448,4 tys. ha, co stanowi 26,0% po-wierzchni użytków rolnych. W porów naniu ze wskaźnikam i przecięt-nymi dla pozostałej części kraju, udział łąk i pastw isk w powierzchni użytków rolnych jest w strefie niższy o 6,8%, a upraw pastew nych po- lowych — o 2,9%. Stosunek obszaru gruntów omiych i sadów do p o -wierzchni łąk i pastw isk w strefie żyw icielskiej ŁWM układa się w proporcję 1 : 0,18, podczas gdy przeciętnie w Polsce 1 : 0,27!.
Strefę żyw icielską ŁWM charakteryzuje znaczne zróżnicowanie w ew -nętrzne pod względem powierzchni upraw paszowych, co dokum entują dane w tab. 1 oraz przedstaw ione na rys. 1 i 2.
Największym obszarem upraw paszowych dysponuje woj. konińskie, ' a najm niejszym — woj. w łocławskie. Stosunkowo zasobne w łąki i pastw iska są obszary leżące w dolinach W arty, W idawki, Bzury, Pili-cy i innych w iększych cieków wodnych. W środkow o-w schodniej części
* Dr, a d iu n k t w Z ak ład zie G o sp o d ark i P rz e strz e n n e j, In s ty tu t P o lity k i R egio-n a legio-n e j UŁ.
1 W w ielu k ra ja c h o w yższym poziom ie k u ltu ry ro ln e j i dużej g ę sto śc i z a lu d n ie -n ia trw a łe u ż y tk i zielo -n e z a jm u ją w ięk szy o d se te k p o w ierzch -n i; -np. w H o la-n d ii sto su n e k p o w ierzch n i g ru n tó w o rn y c h i sad ó w do łąk i p a stw isk w y n o si 1 : 1,62, a w W . B ry tan ii 1 : 1,58. M. F alk o w sk i o cen ia (1], że w sk a ź n ik te n w P olsce o sią g n ie dolną d o p u szczaln ą g ran icę.
strefy, mało zasobnej w łąki i pastwiska, stosunkowo dużą pow ierzch-nię zajm ują upraw y pastew ne polowe. W woj. skierniewickim zajmują
R ys. 1. U dział trw a ły c h u ż y tk ó w z ielo n y ch w p o w ierzch n i o g ó ln ej gm in w g o sp o -d a rc e in -d y w i-d u a ln e j w 1976 r. (w #/o). Ź r ó -d ł o : O p ra c o w a n ie w ła sn e n a p o -d sta w ie
d a n y c h z w o jew ó d zk ich u rzęd ó w s ta ty sty c z n y c h
one 17,7% powierzchni pod zasiewami, czyli w ięcej niż w pozostałej części kraju.
za-łąk i [ p a stw isk a 1 razem u d z ia ł w tym n a p lo n y s ia n a b — w pow. p a sz ę W y sz c z e g ó ln ie n ie ogółem (w ty s. ha) 1
*
z łą k (w q /h a) ogółem n i o & 's E ł ■O a> 6 2 zm elioro w a -n y c h pozo-s ta ły c h w •/• UR w ty s. ha w •/« UR w ty s. ha w •/• UR (w ty s . ha) n —tk
U)f a
.
S o 2 i C . 2 d tn (O N UR w ty s . h a w •/• pow . UR w t y s . . w •/• ha UR i 2 W•/. f o l s k a 2 555,9 S tre fa ż y w icie lsk a 169,3 Ł W N ogółem w ty m w oj. 61,0 50,0 64.2 64.3 44.0 47,8 13,4 1 557,4 9,8 94,8 8,1 4 113,3 5,5 264,1 21.5 15,3 2 548,3 184,3 89.3 86.4 17,4 12,9 13,3 6 661,6 10,7 448,4 34,8 6 388,9 33,4 26,0 423,2 24,5 k a lisk ie " 16,6 k o n iń s k ie 0 34,6 m ie js k ie łó d zk ie 9,3 p io trk o w s k ie 42,4 p ło c k ie 0 13,6 sie ra d z k ie 39,1 sk ie rn ie w ic k ie 0 8,9 w ło c ła w sk ie 0 4,8 P o z o sta ła część P o lsk i 2 386,6 U d ział s tre fy ży w ic iel-s k i e j ŁW M w ca-64.5 40.6 43.0 53.0 37.0 56,2 40.6 59.6 61,8 67.6 61.3 50.8 66.9 64.1 67.4 49.4 59.7 64.2 54,0 48.5 39,3 49.7 39.7 51.6 42.6 42,2 43.7 10,3 7,6 11,6 20,1 9.0 4,9 10,5 22,8 8,2 5.1 11.0 24,1 6,4 6,5 4,8 3,7 13,7 1 462,6 4.7 24,2 6.7 54,7 4.7 14,2 5.6 65,2 3,1 18,7 6.8 63,2 4.7 15,4 3.7 8,5 8,4 3 849,2 15.0 18.3 13.7 16.1 11.3 17.8 11.1 8,5 22.1 16.7 24,5 13.7 43,3 22,0 31.1 20.8 12.2 2 364,0 91.1 88,4 81.1 83.3 90.4 85,0 85,9 89,7 89.5 12.7 10,5 15.7 13,1 15.3 10.8 17,7 13.3 17,9 10,4 40,9 8,2 79,2 13.2 27,9 10.7 108.5 13.3 40,7 8.7 94,3 15.0 36,2 12.1 20,7 13,6 6 213,2 25.4 39,4 24,4 26.5 76,4 25,6 26.9 25,3 24,4 26.9 101,3 25,1 24.6 38,6" 23,3 26.5 89,6 25,2 26,1 33,3 24,0 20.6 19,4 19,3 35.7 5 965,6 34,2 ło ści k ra ju (w •/•) 6,6 5.4 X X X 6,1 x . 6,4 X 7.2 X X X 6.7 X 6,6 x a — część w o jew ó d ztw a n a le żą c a do s tre fy ż y w ic ie lsk ie j ŁW M . ---b — w p ro p o rcja c h p o d an y ch p rzez GUS d la c ały ch w o jew ó d ztw .
2 r ó d ł o : Z e sta w ien ie i ob liczen ia w ło sn e na p o d sta w ie : Pow ierzchnia, p lo n y 1 zb io ry upraw p a s-te w n y ch 1976. GUS, W arszaw a 1977 o ra z sp isó w ro ln y c h w g gm in z w o jew ó d zk ich urzędów staty sty c z n y ch .
gadnieniem pierw szoplanowym jest polepszenie w ydajności trw ałych użytków zielonych wobec w yjątkow o małej ich powierzchni. Żywie-nie zw ierząt na pastw iskach, jeśli są ku temu sprzyjające w arunki n a-turalne, jest na całym świecie uznawane za najbardziej opłacalne®. Pasza
z trw ałych użytków zielonych, a zwłaszcza z pastwisk, zaw iera wielo-krotnie w ięcej białka i innycih pożądanych składników pokarm ow ych niż zboża i rośliny pastew ne w upraw ie polow ej (2).
Na znaczne zwiększenie w ydajności trw ałych użytków zielonych może w płynąć regulacja stosunków w odnych3. Jak w skazują dane z tab. 1, plony traw z łąk zm eliorow anych są przeciętnie w strefie w yż-sze o 35% niż z łąk pozostałych, a w woj. płockim naw et o 60%. Tym-czasem łąki zm eliorowane stanow ią przeciętnie w strefie tylko połowę ogólnej powierzchni: od 37 w woj. płockim do 64,5% w woj. kaliskim. Na znaczny w zrost zbiorów siana łąkowego może w płynąć także upo-wszechnianie trzykrotnych pokosów traw , odpow iednie nawożenie łąk, w łaściw y dobór gatunkow y i odmianowy .traw i roślin motylkowych, przestrzeganie optym alnych term inów koszenia itp. Sądzi się, że real-ne jest osiągnięcie w w arunkach polskich zbiorów siana z łąk w ilości 10 t z 1 ha [6], Możliwości produkcyjne łąk na obecnym ich obszarze można więc oszacować na ok. 1,7 min t siana w porów naniu z 950 tys. t w 1976 r.
Duże rezerw y paszowe w ystępują także w gospodarce pastw iskow ej. O becnie w ydajność pastw isk ocenia się na ok. 4 t siana z 1 ha [6]. Regulacja stosunków wodnych, nawożenie, w zbogacanie zespołów roś-linnych, rotacja w ypasu itp. mogą zapewnić paszę w ilości zbliżonej do w ydajności łąk, przy w yższej w artości pokarm ow ej. Przy założeniu, że ok. 25% obecnej powierzchni pastw isk w strefie żyw icielskiej LWM osiągnęłoby w ydajność zbliżoną do łąk, ilość paszy z pastw isk mogłaby w zrosnąć o ok. 40%.
Udział roślin pastew nych polow ych w strukturze zasiewów w stre-fie żyw icielskiej LWM będzie się praw dopodobnie zwiększał, gdyż taki jest tren d ogólnokrajow y. Potw ierdzają tę supozycję także plany pers-pektyw iczne m akroregionu środkowego. W ielką uw agę należy jednak skierow ać na w łaściw y dobór roślin pastew nych, zdecydowanie
prefe-! P rz y k ła d y z N o w ej Z elan d ii dow odzą, że p rzy ży w ien iu p a stw isk o w y m k o szt p ro d u k c ji b ia łk a w m lek u je s t 3— 4 ra z y m n ie jsz y niż p rzy ży w ien iu paszam i z p ro -d u k c ji p o lo w ej [1],
3 W o d a g ru n to w a w y stę p u ją c a na g łę b o k o śc i m n iejszej niż 40 cm uniem ożliw ia m e c h a n iz a c ję n aw o żen ia, a n a g łęb o k o ści m n iejszej n iż 30 cm n ie g w a ra n tu je u z y s-k a n ia w a rto ś c io w e j p a sz y [6].
rując gatunki dające najwyższe plony w konkretnych w arunkach gle bowych i klim atycznych środkow ej Polski.
do 2.5 2.6-5.0 5.1 -7.5 7.6-10.0 10.1 -12.5 12.6-15.0 15.1-17.5 17.6-20.0 120.1-22.5 I p o w yżej 22.5 0 10 20 3 0 Urn
Rys, 2. U dział ro ślin p a ste w n y c h w u p ra w ie p o lo w ej w p o w ierzch n i g ru n tó w pod zasiew am i w g gm in w g o sp o d a rc e in d y w id u a ln e j w 1976 r. (w ®/o). Ź r ó d ł o : O p ra c o
W obszarze strefy żyw icielskiej LWM uzyskano w 1976 r. stosunko-wo w ysokie plony kukurydzy, bobiku, lucerny d łubinu; nieco niższe plo-ny dały rośliplo-ny pastew ne okopow e oraz peluszka i w yka [5], Natom iast mieszanki zbożow ostrączkowe, seradela, koniczyna oraz inne pastew -ne przyniosły plony o wiele niższe niż przecięt-ne w Polsce. Tymczasem główną rośliną pastew ną w strefie, podobnie zresztą jak średnio w k ra -ju, jest koniczyna. W woj. płockim jej udział w pow ierzchni upraw pastew nych przeznaczonych na paszę w yniósł 47,8%, we włocławskim — 45,3%, w skierniewickim — 37,9%, przy przeciętnym krajow ym — 30,7%. Plony koniczyny w wym ienionych województwach były jednak dużo niższe od przeciętnych krajow ych (od 4,5 q/ha do 1,7 q/ha w prze-liczeniu na siano). W e w szystkich w ojew ództw ach tw orzących strefę żywicielską LWM w ysoki w 1976 r. był także udział w strukturze upraw pastew nych słabo plonującej seradeli. Przy w skaźniku przeciętnym dla Polski wynoszącym 6,1%, w woj. piotrkowskim seradela zajmowała 23,5% powierzdhni upraw pastew nych przeznaczonych na paszę; w skaź-niki wyższe niż 20% w ystępują także w woj. łódzkim i sieradzkim. N atom iast kukurydza, która dała we wszystkich analizow anych w oje-wództwach plony dużo wyższe niż przeciętne w Polsce, w strukturze roślin pastew nych przeznaczonych na paszę stanow iła od 5,7 w woj. piotrkowskim do 15,6% w woj. konińskim; tylko w woj. kaliskim wskaź-nik ten wyniósł 30,1% i był o 9% wyższy niż średni krajow y. Stosunko-wo niski (oprócz Stosunko-woj. włocławskiego i konińskiego) był udział dobrze plonującej lucerny w strukturze roślin pastew nych.
Zagadnienie w łaściwej stru ktury gatunkow ej upraw pastew nych w y-m aga gruntow ego zbadania w ujęciu dynay-micznyy-m, uw zględnienia uw arunkow ań glebowych i innych czynników w pływ ających tak na uzyskiw ane plony roślin pastew nych, jak i na obecną strukturę ich zasiewów oraz przydatność do żywienia zwierząt. W obszarze ubogim w trw ałe użytki zielone odpow iednie gospodarow anie roślinami pastew -nymi w upraw ie polowej ma szczególnie duże znaczenie.
Zwiększenie udziału roślin pastew nych w upraw ie polowej w stre-fie żyw icielskiej LWM do poziomu w ystępującego w pozostałej części kraju, tj. do ok. 18% powierzchni pod zasiewami, przyniosłoby w zrost obszaru tych upraw o praw ie 40%. Odpowiedni dobór gatunków roślin, a także zwiększenie powierzchni w siew ek d poplonów m ogłoby przy-nieść w zrost zbiorów naw et do 50% w stosunku do obecnych. N ajw ięk-sze możliwości zw iękięk-szenia zbiorów roślin pastew nych w upraw ie po-low ej przez w zrost powierzdhni i zmianę struktury upraw w ystępują w w ojewództwach: konińskim, piotrkowskim, sieradzkim, włocławskim. Podjęcie proponow anych działań w zagospodarow aniu trw ałych użyt-ków zielonych i upraw pastew nych polow ych umożliwiłoby wzrost
ilości pasz produkow anych w rolnictwie strefy żyw icielskiej LWM o co najm niej 30—40%. W podobnych proporcjach można by zwiększyć po-głowie bydła i owiec.
2. H O D O W LA ZW IERZĄT G OSPODARSKICH
W strefie żyw icielskiej ŁWM w 1976 r. w gospodarce całkow itej hodowano ponad 1,1 min szt. bydła, a w tym 613,4 tys. krów, ponad 1,6 min szt. trzody chlewnej, niemal 400 tys. ow iec i ponad 220 tys. koni.
Posługując się syntetycznym miernikiem rozmiarów hodowli, jakim jest liczba zwierząt w yrażona w tzw. ,,sztukach dużych"4 (SD) w prze-liczeniu na 100 ha użytków rolnych, można stwierdzić, że najsilniej rozwiniętą hodowlę zwierząt gospodarskich m ają województwa: sieradz-kie i kalissieradz-kie: w woj. sieradzkim 100,6. a w kaliskim — 97,4, podczas gdy przeciętnie w strefie 90,4, a na pozostałym obszarze k ra ju — 91,3. Dość wysoki w skaźnik charakteryzuje też woj. skierniew ickie (94,6) i woj. w łocławskie (90). W pozostałych częściach strefy natężenie ho-dowli w yraża się wskaźnikam i od 87,4 w woj. płockim do 79,6 w woj. konińskim, przy czym, jak w ynika z rys. 3, naw et w tej części strefy w ystępują zespoły gmin odznaczające się dobrze rozw iniętą hodowlą: w środkow ej części woj. piotrkow skiego po granicę z woj. łódzkim po-nad 90, a w gminie Grabica wskaźnik ten osiąga jedną z najwyższych w artości w strefie, bo 130.
W stosunku do posiadanych zasobów paszowych obszar strefy żyw i-cielskiej Ł W M odznacza się dużą liczebnością hodow anych zwierząt. Świadczą o tym m. in. dane w taib. 2. Przeciętnie na 1 szt. dużą przy-pada 0,33 ha pow ierzchni upraw ipaszowych, w woj. włocławskim, n aj-uboższym pod tym względem — 0,25 ha, a w pozostałej części kraju 0 44 ha. W odniesieniu do bydła wskaźnik ten wynosi w strefie p rze-ciętnie 0,40, w woj. włocławskim 0,32, podczas gdy w pozostałej częśc: kraju 0,53. Powierzchnia łąk i zbiory z łąk w przeliczeniu na 1 szt. bydła tylko w woj. konińskim są bliskie przeciętnym w artościom kra-jowym, które wynoszą 0,20 ha i 11 q pasziy w przeliczeniu na siano. N atom iast w woj. włocławskim i skierniewickim analogiczne
wskaźni-* Do o b liczen ia ro zm iaró w hodow li w szt. du ży ch z asto so w an o n a s tę p u ją c e p rz e -liczniki; k o n ie 3-letnie i sta rsz e — 1,2, k o n ie m łode 1— 3 le tn ie — 1,0, ź re b ię ta do 1 ro k u — 0,5 b y d to — b u h a je i w o ły — 1,2, k ro w y p o w y żej 3 la t — 1,0, bydio m łode (1— 3 lata) — 0,7, c ie lę ta do 1 ro k u — 0,1, trzo d a ch le w n a ogółem — 0,25, ow ce p o w y żej 1 ro k u — 0,1, ja g n ię ta do 1 ro k u — 0,05 (3).
ki w ynoszą 0,08 ł 0,09 ha oraz 4A q i 4,2 q. Powyższe porów nania do-kum entują stosunkowo trudne w arunki paszowe hodowli zwierząt
gos-o 10 20 30 km
Rys. 3. N a tę ż e n ie hodow li zw ierząt g o sp o d a rsk ic h w sztu k ach d u ży ch n a 100 ha u ż y tk ó w ro ln y c h w g gm in w g o sp o d a rc e in d y w id u a ln e j w 1976 r. Ź r ó d ł o : O p ra c o
H o d o w la w s tre fie ż y w ic ie ls k ie j ŁW M w g o s p o d a rc e c a łk o w ite j, w czerw cu 1976 r. W y sz c z e g ó ln ie n ie Z w ie rz ę ta g o sp o d a rsk ie O b s a d a z w ie rz ą t w sz tu k a c h fizy czn y ch /1 0 0 h a UR Z w ie rz ę ta w sz t. d u -ży ch na 10 0 ha U R P o w ie rz c h n ia tr w a ły c h u ż y tk ó w z ie lo n y c h i p a s -te w n y c h p o lo w y c h p rz e z n a c z o n y c h n a p aszę (w ha) n a 1 szt. d u ż ą in-w e n ta - n a 1 szt. rz a pro- b y d ła d u k c y j- n e g o b y d ło w ty s . w ty m •/• *zt. k ró w trz o d a c h le w n a (w ły s . 63t.) o w c e (w ty s . szt.) k o n ie (w ty s . -5Zt.) b y d ło ogó łem trz o d a . . ow ce c h le w n a k o n ie 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 P olska 12 879,0 46,5 18847,5 3 429,9 2 151,2 67,2 98,4 17,9 11,2 91,0 0,43 0,52 S tre fa ży w ic ie lsk ą ogółem 1 117,9 54,9 1 659,8 388,7 220,7 64,7 96,1 22,5 12,8 90,4 0,33 0,40 w ty m w o j. -k a lis -k ie 0 106,8 52,4 198,5 20,0 21,6 65,2 123,1 12.4 13,4 97,4 0,30 0,39 k o n iń s k ie 0 167,2 53,2 267,5 47,5 35,2 53,6 93,7 13,4 12,2 79,6 0,38 0,49 m ie js k ie łódzkie 68,2 53,7 79,0 19,0 12,5 65,8 76,2 18,3 12,0 85,2 0,33 0,41 p io trk o w sk ie 245,1 60,8 359,5 157,2 51,3 60,7 89,0 38,9 12,7 86,7 0,34 0,44 p ło c k ie 0 114,0 52,2 123,1 14,5 21,5 68,8 74,3 6.8 13,0 87,3 0,31 0,36 co G> Zas o b y p a sz o w e i p ro d u k c ja z w ie rz ę c a
1 2 3 4 5 6 7 8 sie ra d z k ie 259,6 51,9 388,9 86,2 45,6 73,1 109,4 sk ie rn ie w ic k ie 0 92,5 59,0 143,0 33,3 18,8 66,7 103,0 w ło c ła w sk ie 0 64,5 52,4 100,3 11,0 14,2 64,2 99,8 P o z o sta ła część PoLski 11 761,1 45,7 17 187,7 3 041,2 1 930,5 67,6 98,6 U d ział s tre fy ż y w ic ie l-sk ie j ŁW M w c a ło ś c i ■ k r a ju (w •/«) 8,7 X 8,8 11,3 10,3 X X
o _ część w o jew ó d ztw a n a le żą c a do stre fy ży w icielsk ie j ŁWM.
Ź r ó d ł o : Z estaw ienie^ obliczenia własne na podsUwie: Rocznika sta ły stycznego 1977, Warszaw. 1977 oraz wyników spisu rolnego 1976 r. wg gmin z wojewódzkich urzędów statystycznych.
I 9 10 11 12 13 24,3 12,8 100.6 0,29 0,36 24,0 13,5 94,6 0,30 0,39 10,9 14.1 91.4 0,25 0,32 17,5 11,1 91,3 0,44 0,53 X X X X X
podarskicth w strefie żyw icielskiej LWM, świadcząc rów nocześnie o w zględnie lepszym niż w pozostałej części k raju w ykorzystaniu po-siadanych zasobów paszowych.
2.1. BYDŁO
W hodowli bydła w strefie żyw icielskiej ŁWM w yróżnia się woj. sieradzkie, gdzie na 100 ha użytków rolnych przypada w gospodarce całkow itej 73,1 szt., a w indyw idualnej — 71,0 szt., czyli w ięcej niż wynoszą przeciętne wskaźniki ogólnokrajow e. W woj. sieradzkim w y-stępują trzy zespoły gmin o szczególnie dobrze rozw iniętej hodowli: jeden na północy, obejm ujący gminy: Dalików, Poddębice, Niewiesz,- drugi __ od gmin: Goszczanów-Błaszki po Dobroń, m ający przedłuże-nie w gmiprzedłuże-nie Pabianice w woj. miejskim łódzkim i w woj. piotrkow s-kim aż po Piotrków; trzeci od gmin: Brzeżnio-Skomlin po Kiełczygłów- -W idawę.
W skaźniki pow yżej 70 szt. na 100 ha użytków rolnych ch arak tery -zują hodowlę bydła w woj. kaliskim w zespole gm in od Staw iszyna po N. Skalmierzyce, a .także w gminie Grabów n/Prosną, w woj. skiernie-wickim od Godzianowa-Lipiec po woj. płockie, w którym hodowla byd-ła osiąga wskaźniki pow yżej 70 szt. w gm inach sąsiadujących z inny-mi województwainny-mi.
W znacznej części strefy żyw icielskiej ŁWM hoduje się m niej niż 60 szt. bydła n a 100 ha użytków rolnych. Tak jest niemal w całym woj. konińskim oraz w e w schodniej części piotrkowskiego. W kilkunastu gminach na tym obszarze wskaźniki utrzym ują się naw et poniżej 40 szt.
C harakterystyczny dla hodowli bydła w strefie żyw icielskiej ŁWM jest duży udział krów w stadzie, w ynoszący w gospodarce całkowitej 54,9%, a w indyw idualnej 58,2%, podczas gdy w pozostałej części k ra-ju analogiczne wskaźniki w ynoszą 45,7% oraz 53,3%. Duży udział krów w pogłow iu jest typow y dla rolnictw a obszarów gęściej zaludnionych i w yżej zurbanizowanych, do jakich należy zaliczyć strefę żywicielską ŁWM. N atężenie hodowli krów w strefie w yraża się wskaźnikiem 35,2 szit./100 ha użytków rolnych w gospodarce całkow itej i 36,4 szt./lOO ha użytków w sektorze indywidualnym, podczas gdy na pozostałym obsza-rze kraju analogiczne wskaźniki w ynoszą 30,9 i 35,2 szt. Zw raca uw agę stosunkow o mały udział krów w pogłowiu bydła w woj. miejskim łódzkim, który w ynosi tylko 53,7%, podczas gdy np. w woj. piotrkow -skim przekracza 60%. Fakt ten świadczyć może o małym wpływie bez-pośredniej bliskości rynku zbytu na ukierunkow anie mleczne hodow
a-nego tu bydła. Przyczyn tego stanu można upatryw ać w stosunkowo dużej pracochłonności hodowli bydła mlecznego przy obecnie niskim jesacze stopniu m echanizacji udoju i -innych zabiegów hodowlanych.
W ydajność mleczna krów w strefie żyw icielskiej ŁWM jest ogólnie nieco wyższa niż w pozostałej części kraju; w ykazuje jednak duże zróżnicow anie w poszczególnych częściach strefy: od 2831 w woj.
sie-radzkim i 2820 w woj. miejskim łódzkim do 25b0 1 w woj. skierniew ic-kim i 2589 1 w piotrkowsic-kim . Różnice te w ynikają zarów no ze sposobu karm ienia zwierząt, jak i w artości m ateriału budow lanego oraz ogólne-go poziomu fachoweogólne-go rolników.
Hodowla bydła w woj. płockim, skierniewickim, a także w części piotrkowskiego, wobec znikomej powierzchni łąk i pastwisk, opiera się w dużej części na upraw ach pastew nych polowych. N atom iast mniejsze natężenie hodowli bydła w woj. konińskim przy stosunkowo dużym, jak na w arunki strefy żyw icielskiej ŁWM, obszarze trw ałych użytków zielonych można uznać za przykład istniejących rezerw w hodow lr bydła, naw et w trudnych w arunkach paszow ych całej strefy. Podobna sy -tuacja jak w konińskim panuje we w schodniej części woj. piotrkow s-kiego. O istniejących możliwościach zwiększenia hodowli bydła w stre-fie żyw icielskiej ŁWM może świadczyć także znaczna różnica między sektorem indywidualnym i uspołecznionym pod względem liczby zwie-rząt przypadającej na 100 ha użytków rolnych. Pożądany wzrost liczeb-ności bydła w gospodarce indyw idualnej wym aga szerszego upowszech-nienia sposobów hodowli stosow anych w sektorze uspołecznionym. Konieczne jest tw orzenie gospodarstw specjalistycznych prowadzących hodowlę wielkostadną, opartą na odpowiednim doborze ras i odmian.
W ażnym problemem jest system atyczne ukierunkow anie hodowli bydła w sektorze indyw idualnym na produkcję mleka lub mięsa. K ieru-nek m leczny hodowli korzystnie można rozwijać na obszarach dobrze skom unikow anych z rynkiem zbytu, posiadających stosunkow o znacz-ne powierzchnie w artościow ych łąk i pastwisk. K ieruznacz-nek opasowy, da-jący dobre rezultaty w w arunkach chowu zamkniętego, można rozwi-jać na obszarach o w iększej produkcji pasz w upraw ie polowej. W aż-ne są przy tym zarów no dobre ogólaż-ne przygotow anie rolników do wprow adzenia innowacji w hodowli, jak i możliwości inw estycyjne gospodarstw.
O kreślone wcześniej możliwości zwiększenia produkcji pasz z trw a-łych użytków zielonych i upraw pastew nych polowych o 30—40% mo-gą być podstaw ą do planowania w zrostu pogłowia bydła w strefie ży-w icielskiej ŁWM ży-w podobnych proporcjach. Przyjm ując dolną granicę tego wzrostu, tj. 30%, ogólną liczbę bydła w strefie w 1990 r. można oszacować na ok. 1450 tys. szt., czyli ok. 85 szt./100 ha użytków
roi-nych*. W obec dużego zapotrzebow ania na mięso celowe jest dążenie do zwiększenia udziału ras i odm ian o użytkow aniu mięsno-mlecznym. Liczba krów m ogłaby być wyjższa ’,w 1990 r. o ok. 10% niż w 1976 r. i w ynosić 674 tys. szt.. tj. ok. 46,5% całego pogłowia bydła."Konieczny wzrost produkcji mleka pow inien być w dużym stopniu osiągnięty przez popraw ę w ydajności m lecznej krów. Pozostała część pogłow ia bydła byłaby w 1990 r. liczebniejsża od stanu z 1976 r. o praw ie 54%. Z przy-bliżeniem można by oszacować w tych samych granicach w zrost pro-dukcji mięsa wołowego i cielęcego.
1 4 . T R Z O D A C H L E W N A
Rozmiary hodowli trzody chlewnej w strefie żyw icielskiej ŁWM są nieco m niejsze niż w pozostałej części kraju. Ja k w ykazują dane w tab. 2, w 1976 r. na 100 ha użytków rolnych przypadało w strefie 96,1 szt. trzody, a na 100 ha gruntów ornych — 115,6 szt., podczas gdy w pozos-tałej części k raju — odpowiednio: 98,6 i 129,0. Przyczyn tego stanu można doszukiwać się głów nie w dużej pracochłonności hodowli trzo-d y chlewnej, zwłaszcza że prow atrzo-dzona je st głów nie metotrzo-dami tra trzo-d y c y j-nymi. K oncentruje się przede wszystkim w w oj. kaliskim i w sąsiadują-cej
z
nim części woj. sieradzkiego, a także w w oj. skierniewickim na pograniczu z piotrkowskim . N atężenie hodowli w yraża się wskaźnikiem przekraczającym 120 szit./100 ha użytków rolnych. Cała środkowa część strefy odznacza się małym natężeniem hodow li: w w ielu gminachwskaźniki przekraczają 60 szt. ,
W ydaje się, że hodowla trzody chlewnej, w odróżnieniu od bydła, nie ma w strefie żyw icielskiej ŁWM istotnych ograniczeń paszowych, wobec stosunkow o dużych zbiorów ziemniaków. N owoczesna hodowla trzody chlew nej w ym aga jednak stosowania pasz treściw ych oraz do-m ieszek pow stających poza rolnictwedo-m.
W ysoka pracochłonność tradycyjnych sposobów hodowli trzody przem awia za rozbudową zm echanizow anych ferm we w szystkich sek-torach rolnictwa. W zrost natężenia hodowli w sektorze indyw idualnym do poziomu obecnego w skaźnika dla gospodarki całkow itej dałby w zrost pogłowia tych zw ierząt w całej stTefie o ok. 10%. Przykład woj. kalis-kiego przodującego pod względem rozmiarów hodow li trzody w strefie może posłużyć jako dowód możliwości zwiększenia stanu pogłowia tych zw ierząt do poziomu 125 szt./100 ha użytków rolnych lub do ok.
* P o stu lo w a n ie n a tę ż e n ie h o d o w li b y d ła Jest n ie c o n iższe niż p la n o w a n y w sk a -źnik d la całe g o m a k ro re g io n u śro d k o w eg o , k tó ry w y n o si 86,0 s z t./100 h a u ży tk ó w
150 szt./lOO ha gruntów ornych. Przy takiej w artości wskaźnika p rze-ciętnego dla strefy pogłowie trzody chlew nej w omawianym obszarze w yniosłoby ponad 2,1 min szt., czyli o 26,5% w ięcej niż w 1976 r.8 N aj-większe pctszeby zaj-większenia hodowli trzody chlewnej w porów naniu ze stanem obecniym w ystępują w woj. płockim, włocławskim i
ko-nińskim. tY
2 .3 . O W C H
C harakterystyczny dla hodowli zw ierząt gospodarskich w strefie żyw icielskiej ŁWM jest stosunkowo duży udział owiec. Ogółem w strefie w 1976 r. hodowano 388,7 tys. szt., co stanow iło 11,3% całego krajo -w ego pogło-wia. Na 100 ha użytkó-w rolnych przypada przeciętnie w strefie 22,5 szt., tj. o 5 w ięcej niż w pozostałej części kraju. Szcze-gólnie dużo ow iec hoduje się w woj. piotrkowskim — 38,9 szt./lOO ha użytków rolnych w gospodarce całkow itej i 40,3 w indywidualnej. W woj. skierniewickim i sieradzkim analogiczne wskaźniki przekraczją 24. W pozostałej części strefy żyw icielskiej ŁWM owce są traktow a-ne jako uzupełnienie hodowli pozostałych gatunków zwierząt. Mimo stosunkowo m ałych w ymagań pokarmowych owce mogą .tworzyć kon-kurencję dla bydła w trudnych w arunkach paszowych. Użyteczny ze względów po za ży wnoś ciowy c h (skóry, wełna) rozwój owczarstwa nie pow inien jednak w żadnym stopniu odbyw ać się kosztem produkcji żywności. W szczegółowych program ach rozwoju hodowli w strefie żyw icielskiej ŁWM należy problem ożyw czarstżyw a przeanalizożywać gruntożyw -nie pod kątem ew entualnej konkurencji wobec innych zwierząt.
2 .4 . K O N I E
Bardzo poważny problem dla produkcji żywności w strefie żyw iciel-skiej ŁWM stanowi duże pogłow ie koni. Przeciętnie w strefie na 100 ha użytków rolnych w gospodarce całkow itej przypada 12,9 szt. koni, w woj. włocławskim przekracza naw et 14, podczas gdy na pozostałym obszarze k raju ty lk o 11,1. W gospodarce indyw idualnej wskaźniki te są jeszcze większe. Podstawową przyczyną tego stanu jest niski po-ziom m echanizacji rolnictwa. Chociaż częściowe w ykorzystanie paszy zużyw anej przez konie w hodowli bydła i trzody mogłoby w dużym stopniu zwiększyć w ytw arzanie żywności pochodzenia zwierzęcego.
' P lan o w an o , że n a tę ż e n ie h o d o w li trz o d y c h le w n e j w m a k ro re g io n ie śro d k o w y m w 1990 r. w y n ie sie 174,0 szt./lOO h a u ż y tk ó w ro ln y c h [7].
3. PRO D U K CJA MIĘSA I JA J
W 1976 r. w strefie żyw icielskiej ŁWM w yprodukow ano 231,7 tys. t mięsa łącznie z tłuszczami (w wadze poubojow ej), co stanow i 8,5% w ielkości krajow ej. W przeliczeniu na 100 ha użytków rolnycih produk-cja mięsa w strefie żiywicielskiej wynosiła 134,1 q, podczas gdy na po-zostałym obszarze k raju 142,5. Udział strefy w krajow ej produkcji m ię-sa wołowego i cielęcego wynosi 7,6% i jest m niejszy niż w pogłowiu bydła (8,6%). W ynika to z większego udziału krów. N atom iast w k rajo -wej produkcji żyw ca w ieprzow ego udział strefy żyw icielskiej ŁWM w ynosi 9,1% i jest nieco wyższy niż w posiadanym pogłow iu trzody chlew nej (8,8%), co może świadczyć o lepszym ituczń zw ierząt niż w pozostałej części kraju.
W obec w skaźników przyjętych dla rozw oju hodowli bydła i trzodiy chlew nej w strefie żyw icielskiej ŁWM w 1990 r. można przyjąć, że produkcja mięsa w ołow ego i cielęcego będzie wyższa o ok. 50% niż w 1976 r„ a wieprzowego — o ponad 26%; w yniesie więc odpow iednio 92 tys. t i 176 tys. t. Jeśli przyjąć, że m ięso innych zw ierząt i drobiu stanowić będzie uzupełnienie ok. 17% całej produkcji mięsa7 (obecnie — 13,2%), to ogólna produkcja całkowita w yniesie w 1990 r. w strefie 323 tys. t, tj. o 39,4% w ięcej niż w 1976 r. Udział mięsa wołowego i cielęcego w ynosiłby 28,5%, wieprzowego — 54,5%. W przeliczeniu na 100 ha użytków rolnych produkcja mięsa w yniosłaby w strefie przecięt-nie 190 q. Na podstaw ie obecnego zróżnicowania przestrzennego pro-dukcji mięsa w strefie stw ierdzić można, że najw iększy w zrost w inien nastąpić w woj. konińskim, piotrkow skim i włocławskim.
Duże znaczenie dla w zrostu produkcji mięsa m a rozwój produkcji drobiarskiej. O siągnięcie udziału drobiu w całkow itej produkcji mięsa w 1990 r. na poziomie 17% jest możliwe przy praw ie dw ukrotnym (o 89%) w zroście produkcji m ięsa z drobiu, tj. do ok. 55 tys. t. Roz-wój produkcji drobiarskiej jest konieczny również ze względu na stale rosnące zapotrzebow anie ludności na jaja. Produkcję jaj w strefie ży-w icielskiej ŁWM ży-w 1976 r. można oszacoży-wać na ok. 720 min szt., czyli 23 kg/ha użytków rolnych. Porów nanie produkcji i skupu jaj w posz-czególnych częściach strefy pozwala stwierdzać, że najw iększa koniecz-ność w zrostu w ystępuje w woj. piotrkowskim (co najm niej dw ukrot-nie), a także w woj. skierniewickim , sieradzkim i konińskim. Produk-cja drobiarska w strefie powinna być rozw ijana we w szystkich sekto-rach rolnictwa, p rzy szerokim upow szechnieniu hodow li w ielkostadnej w specjalistycznych fermach.
7 W p la n a c h m a k ro re g io n u śro d k o w e g o p rz y jm u je się, że z a p o trz e b o w a n ie ŁWM n a m ięso d ro b io w e stan o w i 17,2% o g ó ln ej ilości m ięsa.
* T a b e 1 a 3
P ro d u k c ja m ięsa i m lek a w stre fie ży w ic ie lsk ie j ŁWM w g o sp o d a rc e c ałk o w itej w 1976 r. i M ięsob M leko w tym w tys. 1/100 ha UR m lecz-W y szczeg ó ln ien ie razem w ołow e
i c ie lę c e w ie p -rzow e w q/100 h aU R w m in 1 ność k ró w (W 1) w ty s. t P olska 2 714,8 805,9 1 542,8 141,8 16 022,7 83,7 2 690 S trefa ż y w icie lsk a ogółem 231,7 61,3 139,4 134,1 1 658,2 95,2 2 703 w ty m w oj. k a lis k ie 0 27,7 6,9 18,3 171,7 149,0 92,4 2 660 k o n iń s k ie 0 36,0 9,8 23,7 120,1 245,5 82,2 2 758 m ie js k ie łódzkie 17,2 5,5 7,3 165,9 103,3 99,6 2 820 p io trk o w sk ie 49,2 13,4 28,4 121,9 385,7 95,5 2 589 pło ck ie0 24,3 5,5 13,4 146,7 159,5 96,3 2 681 sie ra d z k ie 45,9 12,3 28,9 129,2 381,2 107,3 2 831 sk ie rn ie w ic k ie 0 18,5 4.4 11.1 133,3 139,7 100,6 2 560
w ło cław sk ie0 12,9 3,5 8,3 128,3 94,3 93,8 2 790
P o zo stała część
P olski 2 483,1 744,6 1 403,4 142,5 14 364,5 82,4 2 672
U dział s tre fy ży w icie l-sk ie j w cało ści k ra ju
(w °/o) 8,5 7,6 9,0 X 10,3 X X
a — c z ę ś ć w o j e w ó d z t w a n a l e ż ą c a d o s t r e f y ż y w i c i e l s k i e j Ł W M . b — w w a d z e p o u b o j o w e j , ł ą c z n i e z tłuszczami.
2 r ó d ł o : Zestawienie i obliczenia własne na podstawie Rocznika statystycznego 1977 oraz
sza-cunkowych danych wg gmin z wojewódzkich urzędów statystycznych.
4. PROD UK CJA MLEKA
Produkcja mleka w strefie w ynosiła w 1976 r. 95,2 tys. 1/100 Iha użytków rolnych, tj. o 12 1/100 ha w ięcej niż w obszarze k raju poza strefą żyw icielską ŁWM. N ajw iększą produkcję mleka w przeliczeniu na 100 ha użytków rolnych osiągnęło woj. sieradzkie — 107,3 tys. 1, a n a j-niższą woj. konińskie — 82,2 tys. 1.
W zrost licztby krów w strefie żyw icielskiej ŁWM o 10% przy równoczesnym ztwięksizemliiu wyda jnośai imleaanej d o ok. 3400 1 dałby p ro -dukcję mleka w ilości ok. 2300 min 1, czyli o 39% w iększą niż w 1976 r.
5. W N IO SK I
Zaspokojenie potrzeb żyw nościow ych ludności w dziedzinie produk-tów pochodzenia zwierzęcego wymaga podjęcia działań na w ielu płasz-czyznach. N ajw ażniejszy w ydaje się być rozwój specjalizacji nie kie-row anej metodami adm inistracyjnym i, lecz opierającej się na pełnym w ykorzystaniu m iejscow ych możliwości intensyfikacji produkcji zw ie-rzęcej. Podstawowym kryterium przydatności poszczególnych obszarów i gospodarstw rolnych do rozw oju danego kierunku hodowli w inny być ilość i rodzaj produkow anych pasz oraz możliwości dalszego roz-woju bazy paszowej w związku z w arunkam i przyrodniczymi i innymi właściwościami obszarów, takimi jak: przygotow anie ogólne i fachowe rolników, położenie względem dróg i dużych skupisk ludności itp.
Pełne w ykorzystanie możliwości intensyfikacji m iejscowej bazy p a-szowej stw orzy niezbędne podstaw y racjonalnego rozw oju produkcji zwierzęcej w strefie żyw icielskiej woj. miejskiego łódzkiego.
LITERATURA
[1] F a l k o w s k i M., Rola zb io ro w isk tra w ia sty c h w ro z w o ju g o sp o d a rc zy m św iata, [w:] Ł ą ka rstw o i go sp o d a rka łą ko w a , W a rs z a w a 1978.
[2] F a 1 k o w s k i M., T e o r e ty c z n e p o d sta w y o rg a n iza cji p r o d u k c ji p a sz i ży w ie n ia
p a stw isk o w e g o , [w:] Ł ą ka rstw o i g o sp odarka łą ko w a , W a rs z a w a 1978.
[3] K o s t r o w i c k i J., P rzeg lą d o w e zd ję c ie u ż y tk o w a n ia ziem i, ,,D o k u m en tac ja G eo-g ra fic z n a " 1971, z. 2.
[4] M aterlaJy do stu d iu m planu p e r s p e k ty w ic z n e g o m a kro reg io n u śro d k o w e g o , z. 7, W arszaw a 1976— 1977, s. 169.
[5] P ow ierzchnia, p lo n y 1 zb io ry up ra w p a s te w n y c h 1976. GUS, W a rsz a w a 1977. [6] P r o ń c z u k J., T rw a łe u ż y t k i zie lo n e w Polsce,' [w:] Ł ą ka rstw o I go sp o d a rka
łą ko w a , W a rs z a w a 1978.
[7] S tu d iu m planu p e r s p e k ty w ic z n e g o m a kro reg io n u śro d ko w eg o . P o d sta w o w e e le m e n
-ty ro zw o ju , z. 8, W a rs z a w a 1978, s. 33.
H elena Rouba
FODDER SUPPLIES AND A NIM AL PRODUCTION
T h e a rtic le d iscu sses th e p re s e n t s ta te in th e a n im al p ro d u c tio n w ith in th e food zone of th e u rb a n a d m in is tra tiv e p ro v in c e o f Łódź a g a in s t th e b a c k g ro u n d of fo d d e r su p p lies. T h e re is also o u tlin e d th e co n c e p t of d e v e lo p m e n t of th e se fo o d econom y sp h e re s till 1990. T h e food zone in q u e stio n , d e sp ite its in sig n ific a n t
fo d d e r ro so u rcas, is c h a ra o te riz e d w ith a big siz e of liv e sto c k a n d big m a rk e ta b ility of th e anim al p ro d u ctio n . T h e sp a tia l d is trib u tio n of an im al b re e d in g a n d of m ark et- -o rie n te d p ro d u c tio n is d iffe re n tia te d b y n a tu r a l a n d socio-econom ic facto rs. Inten- sific a tio n of th e fo d d er b ase a n d its p ro p e r u tiliz a tio n w ill p a v e th e w a y fo r ratio n al d e v e lo p m e n t of th e anim al p ro d u ctio n , a n d th u s fo r in c re a se d p ro d u c tio n of food in th e food zone of L ódi a d m in is tra tiv e p ro v in ce.
