View of The Path to Holiness According to Origen

ROCZNIKI TEOLOGICZNE Tom LXIV, zeszyt 4  2017 DOI:http://dx.doi.org/10.18290/rt.2017.64.4-1

JACEK ROMANEK OFMCap

DROGA DO S´WIE

 TOS´CI W ROZUMIENIU ORYGENESA

THE PATH TO HOLINESS ACCORDING TO ORIGEN

A b s t r a c t. The article displays the concept of the path leading to saintliness found within the extant early Christian works of the renowned theologian – Origen of Alexandria (185-253/254). The Alexandrian theologian creatively construes Saint Paul's notions simultaneously employing alle-gorical exegesis to the biblical texts of the Old Testament. According to Origen, a Christian life is a dynamic process driven by two important life moments: 1) the conversion and baptism as a re-covery of the slurred by sin God's image and attaining of the state of initial holiness; 2) complete state of saintliness in the last days, towards which a Christian is progressing in his earthly life in order to perfect the semblance to God in himself through the acquisition of virtues. In Origen's view of holiness, it is neither a state intricate to attain nor reserved only for the chosen ones, yet a bequest given by God at baptism, and at the same time tasked to every believer for life. Key words: path of spiritual perfection; holiness; baptism; Origen.

Ws´ród pisarzy wczesnochrzes´cijan´skich, którzy podejmowali problematyke zwi azan a z teologi a duchowos´ci, wyj atkow a role odegra jeden z twórców podstaw alegorycznej egzegezy biblijnej, wybitny filozof i teolog reprezentu-j acy tradycje aleksandryjsk a – Orygenes (185-ok. 253/4)1. Jest on uwazany

Mgr JACEKROMANEK OFMCap  doktorant KUL, Instytut Historii Kos´cioa i Patrologii, Katedra Patrologii Greckiej i acin´skiej; adres do korespondencji: Krakowskie Przedmies´cie 42, 20-002 Lublin; e-mail: jacek.romanek@gmail.com

1_{Por. M. S}

ZRAM, Chrystus – M adros´c´ Boza wedug Orygenesa, Lublin: Redakcja

za wybitnego homilete oraz teoretyka i praktyka modlitwy2, który ukaza droge doskonalenia duchowego az do mistycznego zjednoczenia z Bogiem, wyprzedzaj ac w ten sposób o wiele wieków mistyków hiszpan´skich3. Hans Urs von Balthasar, dostrzegaj ac geniusz mys´li Orygenesa, orzek, ze nie da sie w zaden sposób przecenic´ jego znaczenia dla historii mys´li chrzes´cijan´-skiej. Tylko postawienie go obok s´w. Augustyna i s´w. Tomasza z Akwinu oznacza przyznanie mu naleznego miejsca w historii4.

W ostatnich dziesiecioleciach twórczos´c´ Aleksandryjczyka zostaa dokad-nie zbadana pod k atem egzegezy biblijnej, chrystologii, kosmologii i eschato-logii5. Dociekliwe studia, prowadzone w XX w. nad twórczos´ci a Orygenesa, choc´ nie dotyczyy bezpos´rednio zagadnienia s´wietos´ci, ukazay duchowos´c´ Aleksandryjczyka i jego bogat a teologie zycia wewnetrznego6. Jednym z fun-damentalnych dzie podejmuj acych powyzsz a problematyke jest publikacja W. Völkera – Das Volkommenheitsideal des Origenes7, w której ukaza on Orygenesa jako mistrza doskonalenia duchowego.

Kwestia d azenia do doskonaos´ci, czyli zdobywania s´wietos´ci, bya poru-szana od pocz atku istnienia chrzes´cijan´stwa. Cae nauczanie Kos´cioa pierw-szych wieków oparte byo na Biblii8, która dla wczesnochrzes´cijan´skich teo-logów stanowia gówn a inspiracje do tworzenia róznych modeli s´wietos´ci. Orygenes by jednym z pierwszych teologów greckich, który próbowa zdefi-niowac´ pojecie s´wietos´ci i w uporz adkowany, chociaz jeszcze nie w peni systematyczny sposób – ukazac´ proces dochodzenia do jej osi agniecia9.

W niniejszym artykule pragne, na podstawie zachowanych dzie Aleksan-dryjczyka, ukazac´ w zarysie jego rozumienie drogi prowadz acej do s´wietos´ci,

2_{Por. G. B}

ARDY, Un prédicateur au IIIesiècle, „Revue pratique d'apologétique” 45(1927),

s. 513-526, 679-698; P. i M.-Th. NAUTIN, Origène prédicateur (Introduction), w: ORIGÈNE,

Homélies sur Samuel, SCh 328, Paris: Cerf 1986, s. 61-69. 3_{Por. W. G}

ESSEL, Die Theologie des Gebetes nach „De Oratione” von Origenes, Mün-chen–Paderborn–Wien: Schöningh 1975; zob. M. SZRAM, Chrystus – M adros´c´ Boza, s. 8.

4 _{Por. H.U. von B}

ALTHASAR, Wstep, w: ORYGENES, Duch i ogien´, tum. W. Myszor, Kraków: Wydawnictwo M 1995, s. 7.

5_{Por. H. C}

ROUZEL, Orygenes, tum. J. Margan´ski, Kraków: Wydawnictwo „Homini” 2004, s. 85-86.

6 _{Por. K. JASMAN, Orygenes o doskonaos´ci chrzes´cijan´skiej, „Ateneum Kapan´skie”}

71(1979), nr 92, s. 380.

7_{W. VÖLKER, Das Volkommenheitsideal des Origenes, Tübingen: Mohr 1931.}

8_{Por. A. MOTEK, Pismo s´w. w zyciu pierwszych chrzes´cijan, „Ruch Biblijny i}

Liturgicz-ny” 30(1977), s. 310, 314.

9_{Por. H. C}

w której punktem wyjs´cia jest nawrócenie i chrzest s´wiety, daj acy pierwszy stopien´ us´wiecenia. Najpierw jednak przedstawie syntetycznie charakterystyke stanu s´wietos´ci w rozumieniu scholarchy z Aleksandrii, czyli jak pojmowa jej istote i w jaki sposób odnosi to pojecie do Boga i czowieka.

1. S´WIE TOS´C´ JAKO DAR BOGA I ODPOWIEDZ´ CZOWIEKA

S´wietos´c´, wedug Aleksandryjczyka, winna byc´ postaw a kazdego chrzes´ci-janina, któr a przez cae zycie nalezy zdobywac´ i w niej wzrastac´, az dojdzie sie do jej peni. Dlatego Orygenes porusza kwestie s´wietos´ci jako jeden z gównych tematów w swoich dzieach. Aleksandryjczyk dotyka w znacznej mierze strony pastoralnej zagadnienia s´wietos´ci, ukazuj ac przede wszystkim sposób jej osi agniecia, ale zastanawia sie równiez nad jej istot a. Tutaj po-dejme próbe ukazania, czym jest dla Adamantiosa10 s´wietos´c´ i jak j a rozu-mie w odniesieniu do Boga i czowieka.

Orygenes, ukazuj ac istote s´wietos´ci, odwoywa sie do etymologii greckie-go terminu hagios, oznaczaj acego s´wietego. Wyraz ten skada sie z rdzenia pochodz acego od rzeczownika ge – „ziemia”, zaprzeczonego za pomoc a przedrostka alpha privativum. Dosownie wiec hagios oznacza kogos´ nieziem-skiego, oderwanego od spraw tego s´wiata, przebywaj acego poza ziemi a, po-s´wieconego cakowicie Bogu11. Jak zaznaczy Aleksandryjczyk, nie chodzi tu o od aczenie sie w znaczeniu miejsca, lecz o sposób postepowania12. W peni kryteria te spenia tylko Bóg, który jest wzorem i z´ródem s´wietos´ci. W homilii do Ksiegi Kapan´skiej Orygenes w tym duchu komentuje werset „B adz´cie s´wietymi, mówi Pan, bo i ja jestem s´wiety” (Kp 19, 2): „Jak ja, powiada, trzymam sie z dala i odsuwam sie od wszystkiego, co odbiera uwielbienie i czes´c´ czy to na ziemi, czy w niebie, jak ja góruje nad wszelkim stworzeniem i odsuwam sie od wszystkiego, co przeze mnie zostao

stworzo-10_{Przydomek „Adamantios” – „Stalowy” nadali Orygenesowi jego wspóczes´ni.} 11_{Por. O}

RIGENES, In Leviticum homiliae XI, 1, ed. M. Borret, SCh 287, Paris: Cerf 1981, s. 146-148, „ipse sermo in graeca lingua, quod diciturDJLR9 quasi extra terram esse significat. Quicumque enim se consecraverit Deo, merito extra terram et extra mundum videbitur; potest enim et ipse dicere: super terram ambulantes conversationem in caelis habemus”, tum. S. Ka-linkowski: ORYGENES, Homilie o Ksiedze Kapan´skiej, PSP 31/2, Warszawa: Wydawnictwa Akademii Teologii Katolickiej 1985, s. 150.

12_{Por. tamze: „Segregari autem dicimus non locis, sed actibus, nec regionibus, sed}

ne, tak i wy trzymajcie sie na osobnos´ci od wszystkich, którzy nie s a s´wieci i nie pos´wiecili sie Bogu”13.

Autor, konstruuj ac definicje s´wietos´ci czowieka, czyni to w sposób opisowy, posuguj ac sie stylem charakterystycznym dla homilii patrystycznej oraz metod a alegorycznej egzegezy biblijnej. Z powyzszego tekstu mozna wywnioskowac´, ze definicja s´wietos´ci – wedug Aleksandryjczyka – skada sie z dwóch elementów, wskazuj acych na dwa aspekty stanu s´wietos´ci. Pierwszy aspekt ma charakter negatywny, jest zwi azany z wyrzeczeniem, odrzuceniem za, polega na oddziele-niu i oddaleoddziele-niu sie od doczesnego s´wiata (segregare, separare, extra terram et extra mundum esse). Orygenes okres´li go jako od aczenie i oddzielenie sie (semotus et segregatus) od wszelkiego skazenia grzechem i trzymanie sie z dale-ka od ziemskich uczynków i poz adliwos´ci s´wiata, nie pochodz acych od Boga (separare a terrenis actibus et a concupiscentia mundi, quae non est a Deo)14. Natomiast drugi aspekt – pozytywny – zwi azany jest z wyborem najwyzszego Dobra, czyli z pos´wieceniem sie czowieka Bogu (dedicatio, consecratio Deo). Orygenes opisa go w sposób nastepuj acy: „Kiedy wiec odetniesz sie od tego wszystkiego (cum ergo separaveris te ab his omnibus), od tego, co jest ziemskie i grzeszne, Bogu pos´wiec´ siebie jakby pierworodnego cielca (devove te Deo tamquam primogenitum vitulum)”15.

Reasumuj ac, mozna stwierdzic´, ze s´wietos´c´ – wedug Aleksandryjczyka – to wyrzeczenie sie s´wiata i pos´wiecenie sie Bogu. Nalezy takze zauwazyc´, ze w swo-jej definicji Orygenes zaakcentowa dynamiczny charakter s´wietos´ci, zachecaj ac tym samym do jej ci agego zdobywania. Przedstawi j a w postaci drogi, pokazuj ac etap wstepny jako odrzucenie za, zas´ cel drogi jako pene przyjecie dobra.

Chociaz oba wspomniane elementy Orygenesowej definicji s´wietos´ci s a istotne dla jej zaistnienia, Aleksandryjczyk czesto akcentowa element negatywny, ponie-waz bez nawrócenia nie ma pos´wiecenia sie Bogu, czyli nie ma wejs´cia na droge do s´wietos´ci. Przekonanie Orygenesa, ze juz sam stan nawrócenia, zakon´czony chrztem, zasuguje na miano s´wietos´ci, nawi azuje do koncepcji biblijnej s´w. Pawa Apostoa, gdzie ochrzczeni s a juz nazywani s´wietymi16.

13_{Tamze: „Sicut ego, inquit, segregatus sum et longe separatus ab omnibus, quae adorantur}

vel coluntur sive in terra, sive in caelo; sicut ego excedo omnem creaturam atque ab universis, quae a me facta sunt, segregor: ita et vos segregati estote ab omnibus, qui non sunt sancti nec Deo dedicati”; tum. S. Kalinkowski: ORYGENES, Homilie o Ksiedze Kapan´skiej, PSP 31/2, s. 150.

14_{Por. tamze.} 15_Tamze.

Analizuj ac Orygenesow a koncepcje s´wietos´ci chrzes´cijanina, nalezy wspomniec´ o zagadnieniu s´wietos´ci samego Boga, który jako jedyny prawdzi-wie i zawsze jest s´prawdzi-wiety17. On jest z´ródem us´wiecenia czowieka. Co wie-cej  wzywa czowieka, by partycypowa w Jego boskos´ci18. Orygenes w swoich homiliach wskazywa na róznice pomiedzy s´wietos´ci a Boga i czo-wieka, mówi ac „ze Ten, który us´wieca, jest s´wiety, poniewaz zawsze jest s´wiety. O tych zas´, którzy zostaj a us´wieceni, trzeba powiedziec´, ze nie s a po prostu s´wietymi, lecz s´wietymi us´wieconymi”19. W przekonaniu Aleksan-dryjczyka Bóg „zawsze by s´wiety, a Jego s´wietos´c´ nie ma pocz atku, ponie-waz […] substancja Trójcy nie otrzymaa s´wietos´ci z zewn atrz, lecz jest s´wieta z wasnej natury”20. S´wietos´c´ Boga jest zapodmiotowana w Nim sa-mym i On zawsze trwa w swej s´wietos´ci.

W przekonaniu Orygenesa Bóg jest gównym z´ródem us´wiecenia czowieka, a kazda z Osób Trójcy peni okres´lon a funkcje. Ojciec jest zasad a i z´ródem s´wietos´ci dla caej Trójcy i wszystkich ludzi; Syn pokazuje swoj a s´wietos´ci a droge do zbawienia; Duch S´wiety prowadzi us´wiecaj ace dziaanie w duszy czo-wieka. Aleksandryjczyk podkres´li w dziele O Zasadach, ze „Duch S´wiety jest moc a us´wiecaj ac a, w której uczestnicz a wszyscy, którzy zasuzyli na us´wiecenie Jego ask a”21 i „dlatego czowiek przez udzia w Duchu S´wietym staje sie s´wietym i duchowym”22. Dar s´wietos´ci wynika z natury Ducha S´wietego, dla-tego tylko On moze byc´ sprawc a wszelkiego us´wiecenia23.

17 _{Por. ORIGENES, In Numeros homiliae XI, 8, ed. L. Doutreleau, SCh 442, Paris: Cerf}

1999, s. 60: „vere autem et semper sanctus solus est Deus”.

18_Por.

TENZ E, In Leviticum homiliae XI, 1.

19 _{TENZ E, In Numeros homiliae XI, 8, SCh 442, s. 60: „ergo est quod qui sanctificat}

sanctus est, quia semper sanctus est; qui autem sanctificantur, non simpliciter sancti, sed sanctificati sancti dicendi sunt”; tum. S. Kalinkowski: ORYGENES, Homilie o Ksiedze Liczb, PSP 34/1, Warszawa: Wydawnictwa Akademii Teologii Katolickiej 1986, s. 113.

20_{Tamze, SCh 442, s. 58: „sed semper fuit sanctus, nec initium sanctitas eius accepit, […]}

sola enim Trinitatis substantia est quae non extrinsecus accepta sanctificatione, sed sui natura sit sancta”, PSP 34/1, s. 113.

21_{TENZ E, De principiis I, 1, 3, ed. H. Crouzel, M. Simonetti, SCh 252, Paris: Cerf 1978,}

s. 94: „sed virtus profecto sanctificans est, cuius participium habere dicuntur omnes, qui per eius gratiam sanctificari meruerint”; tum. S. Kalinkowski: ORYGENES, O Zasadach, Z´ róda Mys´li Teologicznej (dalej skrót: Z´ MT) 1, Kraków: Wydawnictwo WAM 1996, s. 60.

22 _{Tamze, IV, 4, 5 (32), SCh 268, Paris 1980, s. 412: „ita et participio spiritus sanctus}

et spiritalis efficitur”, Z´ MT 1, s. 384.

23_{Por. B. C}

ZE SZ, Pneumatologia Ojców Kos´cioa, w: Duch, który jednoczy. Zarys

Wedug Orygenesa czowiek jest wezwany przez Boga, który „jest s´wiety”, do stania sie us´wieconym: „O Bogu […] mówi sie, ze jest s´wiety, ludziom zas´ nakazano, aby stawali sie s´wietymi, tak jakby nie zawsze nimi byli”24. Aleksandryjczyk z jednej strony podkres´la wezwanie Boga, a z drugiej strony – odpowiedz´ czowieka wyrazon a w konkretnej drodze, penej dynamicznego postepu duchowego, rozumianej jako odzyskanie obrazu Bozego i d azenie do zdobycia podobien´stwa do Boga. Akcentowa z naciskiem role Boga, który wykazuj ac inicjatywe, wzywa usilnie czowieka, by ten zblizy sie do Niego, a przez to osi agn a us´wiecenie.

2. PROCES D AZ ENIA LUDZI S´WIETYCH DO PENI S´WIETOS´CI

Jak juz podkres´lono, d azenie do s´wietos´ci – w rozumieniu Orygenesa – jest dugotrwaym procesem rozwijania w sobie obrazu i podobien´stwa Boze-go, a wiec ma charakter dynamiczny. Obecnie zostanie zaprezentowana ogól-na charakterystyka zd azania do s´wietos´ci, jakie powinno, zdaniem scholarchy z Aleksandrii, stac´ sie udziaem kazdego chrzes´cijanina w ziemskim zyciu.

Orygenes okres´li d azenie do s´wietos´ci mianem duchowej drogi25. Sym-bolizuj ace j a wyjs´cie Izraelitów z Egiptu i wedrówka przez pustynie jest, we-dug Adamantiosa, przede wszystkim dzieem Boga, który w swej pedagogii, chc ac doprowadzic´ czowieka do penej dojrzaos´ci i wiecznej szczes´liwos´ci, ustawicznie stwarza takie okolicznos´ci, które nakaniaj a go do nawrócenia26. Z ycie duchowe w ujeciu Orygenesa to stae nawracanie sie chrzes´cijanina, znajduj ace swój kluczowy moment w przyjeciu sakramentu chrztu27.

Aleksandryjczyk, kieruj ac swoje sowa do osób o zróznicowanym poziomie duchowos´ci, podkres´la, ze s´wietos´c´ jest w zyciu chrzes´cijanina procesem rozpoczynaj acym sie etapem nawrócenia. Dlatego gosz ac swoje homilie do ludzi, którzy byli na pocz atku drogi do s´wietos´ci, zwraca szczególn a uwage

24_O

RIGENES, In Numeros homiliae XI, 8, SCh 442, s. 58-60: „de Deo […] dicitur quia est sanctus, homines autem, quasi qui non semper fuerint, iubentur ut fiant sancti”, PSP 34/1, s. 113.

25_{Por. tamze, XXVII, 2.}

26_{Por. P. AUBIN, Le problème de la conversion. Étude sur un terme commun à} l’hellénis-me et au christianisl’hellénis-me des trois premiers siècles, Théologie historique 1, Paris: Beauchesne

1963, s. 137-157.

27_{Por. E. STANULA, Zycie duchowe w ujeciu Orygenesa [Wstep], w: ORYGENES, Homilie} o Ksiegach Liczb, Jozuego, Sedziów, PSP 34/1, Warszawa: Wydawnictwa Akademii Teologii

na element negatywny, okres´lony w jego definicji jako „wyrzeczenie sie s´wiata”. Czyni to, posuguj ac sie wieloma metaforami biblijnymi, czego przykadem jest nastepuj aca wypowiedz´: „Jes´li chodzi o s´mierc´ Abrahama, to cóz mozemy powiedziec´ ponad to, co w Ewangelii podaje Sowo Boze: Módlmy sie wiec i my o tak a s´mierc´, abys´my, wedle sów Apostoa, umarli dla grzechu, a zyli dla Boga. Bo tak trzeba pojmowac´ s´mierc´ Abrahama: ona rozpostara jego ono tak dalece, aby wszyscy s´wieci, którzy przychodz a z czterech stron ziemi, mogli zostac´ zaniesieni przez anioów na ono Abraha-ma”28. Z zacytowanego tekstu mozna wydobyc´ aspekty zawarte w definicji s´wietos´ci – negatywny i pozytywny – zobrazowane okres´leniem: „s´mierc´ dla grzechu, a zycie dla Boga (moriamur peccato, vivamus autem Deo)”29. Po-nownie mozna zauwazyc´ oba powyzsze elementy w nastepuj acym teks´cie: „Ciezcy s a grzesznicy. [...] S´wieci natomiast nie ton a, lecz chodz a po wodzie, bo s a lekcy i nie obci aza ich ciezar grzechu. Wszak Pan i Zbawiciel chodzi po wodzie, bo naprawde nie zna grzechu. [...] Dlatego tez ten, kto osi aga zbawienie, osi aga je przez ogien´; gdyby mia jak as´ domieszke oowiu, ogien´ ma j a oczys´cic´ i roztopic´, aby wszyscy stali sie dobrym zotem; stwierdzono bowiem, ze dobre jest zoto tej ziemi, które maj a posi as´c´ s´wieci”30. Sformu-owanie o lekkos´ci ludzi s´wietych wskazuje na aspekt negatywny, zwi azany z koniecznos´ci a odrzucenia grzechów, natomiast stwierdzenie o zocie ziemi, które maj a posi as´c´ s´wieci, mozna uznac´ za synonim wybrania Boga i pos´wie-cenia sie Mu, czyli aspekt pozytywny procesu us´wiepos´wie-cenia.

W dynamicznej wedrówce ku doskonaos´ci chrzes´cijan´skiej fundamentaln a role odgrywa chrzest, dzieki któremu czowiek staje sie juz w pewien sposób

28 _O

RIGENES, In Genesim homiliae XI, 3, ed. H. de Lubac, L. Doutreleau, SCh 7 bis, Paris: Cerf 1996, s. 286: „Optemus ergo et nos huiusmodi mortem, sicut et Apostolus dicit, ut moriamur peccato, vivamus autem Deo. Tali namque Abrahae mors intelligenda est, quae in tantum dilataverit sinus eius ut omnes sancti, qui de quattuor terrae partibus veniunt, in sinus Abrahae portentur ab angelis”; tum. S. Kalinkowski: ORYGENES, Homilie o Ksiedze

Ro-dzaju, PSP 31/1, Warszawa: Wydawnictwa Akademii Teologii Katolickiej 1985, s. 116-117. 29_Tamze.

30_T

ENZ E, In Exodum homiliae VI, 4, ed. M. Borret, SCh 321, Paris: Cerf 1985, s. 180-182: „Peccatores graves sunt. […] Sancti autem non demerguntur, sed ambulat super aquas, quia leves sunt et peccati pondere non gravantur. Denique Dominus et Saluator super aquas ambulavit, ipse enim est qui vere peccatum nescit. […] Idcirco igitur qui salvus fit per ignem salvus fit, ut, si quid forte de specie plumbi habuerit admixtum, id ignis decoquat et resoluat, ut efficiantur omnes aurum bonum, quia aurum terrae illius bonum esse dicitur, quam habituri sunt sancti”; tum. S. Kalinkowski: ORYGENES, Homilie o Ksiedze Wyjs´cia, PSP 31/1, Warsza-wa: Wydawnictwa Akademii Teologii Katolickiej 1985, s. 202.

us´wiecony (consecratus, sanctificatus)31. Sakrament inicjacji chrzes´cijan´skiej jest równoczes´nie podstawowym etapem na drodze do penego us´wiecenia i koniecznym s´rodkiem do jego zdobycia. Od tego momentu chrzes´cijanin rozpoczyna was´ciw a pielgrzymke „wstepowania” duchowego do Boga, czyli d azenia do penej s´wietos´ci, nie bed ac przy tym wolnym od popeniania niegodziwych czynów.

Podsumowuj ac niniejsze rozwazania, nalezy zwrócic´ uwage, ze s´wietos´c´ jest w zyciu chrzes´cijanina procesem rozpoczynaj acym sie etapem nawróce-nia, uwzgledniaj acym oddanie sie Bogu. Chrzest – wedug Orygenesa – jest fundamentem s´wietos´ci, do której penego zrealizowania zd aza chrzes´cijanin przez cae zycie. Zarysowane ogólnie etapy Orygenesowej drogi do s´wietos´ci szczegóowo zostan a omówione nizej.

3. ETAP NAWRÓCENIA I PRZYGOTOWANIA DO CHRZTU  KATECHUMENAT

W pierwotnym Kos´ciele specjaln a instytucj a przygotowuj ac a do przyjecia sakramentów inicjacji chrzes´cijan´skiej, a zarazem pokrywaj ac a sie z pierw-szym etapem w drodze do s´wietos´ci w rozumieniu Orygenesa, by katechume-nat, organizuj acy sie was´nie w czasach, w których zy Aleksandryjczyk32. Zadaniem katechumenatu byo przygotowanie moralne, czyli nawrócenie33, a nastepnie przekazanie pouczen´, zwaszcza dotycz acych sakramentu chrztu s´wietego34. Celebracja sakramentu chrztu wymagaa wtajemniczenia w miste-ria chrzes´cijan´skie, które polegao na nawróceniu na now a wiare i przemianie

31_Por.

TENZ E, In Leviticum homiliae IX, 4.

32_{Por. J.N.D. K}

ELLY, Pocz atki doktryny chrzes´cijan´skiej, tum. J. Mrukówna, Warszawa:

Wydawnictwo PAX 1988, s. 149; B. MOKRZYCKI, Katechumenat wczesnochrzes´cijan´ski, „Com-munio” 3(1983), nr 1, s. 9-27; M. DUJARIER, Krótka historia katechumenatu, tum. A. S´wiey-kowska, U. Grajczak, Poznan´: W drodze 1990; E. STANULA, Cz. KRAKOWIAK, Katechumenat.

Starozytnos´c´. Aspekt katechetyczny i liturgiczny, w: Encyklopedia Katolicka, t. VIII, Lublin:

Towarzystwo Naukowe KUL 2000, kol. 1055-1058; Cz. KRAKOWIAK, Katechumenat chrzcielny

dorosych w Kos´ciele posoborowym, Lublin: Wydawnictwo KUL 2003, s. 35-109; Kos´ció, s´wiat i zbawienie we wczesnym chrzes´cijan´stwie, red. J. Naumowicz, Studia Antiquitatis

Chris-tianae 17, Warszawa: Wydawnictwa Akademii Teologii Katolickiej 2004, s. 179-241; M. SZRAM, Katechumenat, w: Leksykon pedagogiki religii. Podstawy – koncepcje –

perspekty-wy, red. C. Rogowski, Warszawa: Verbinum 2007, s. 312-316. 33_{Por. O}

RIGENES, In Leviticum homiliae VI, 2.

34_Por.

zycia oraz pouczeniu w dziedzinie moralnos´ci i doktryny. Wszystko to wyma-gao czasu i odpowiedniej praktyki katechumenalnej35. W zwi azku z powyz-szym Orygenes w homilii o Ksiedze Wyjs´cia wymieni podstawowe zadania spoczywaj ace na kandydacie do chrztu: „Skoro […] przychodzimy, aby otrzy-mac´ aske chrztu, wówczas odrzucaj ac wszystkich innych bogów i panów wyznajemy jedynie Boga Ojca i Syna i Ducha S´wietego. A jes´li czyni ac to wyznanie nie kochamy Pana Boga naszego caym sercem i ca a dusz a i nie przylegamy do Niego z caej siy, to nie jestes´my dziaem Pana, lecz pozosta-jemy jak gdyby na pograniczu: doznapozosta-jemy wrogos´ci tych, których unikamy, a nie zyskujemy zyczliwos´ci Pana, do którego uciekamy sie wprawdzie, ale nie miujemy Go caym sercem”36. Powyzsza wypowiedz´ Aleksandryjczyka wskazuje, ze podstawowym warunkiem przyjecia sakramentu chrztu jest na-wrócenie, obejmuj ace wspominane juz wielokrotnie dwa aspekty: wyrzeczenie sie bozków pogan´skich (aliis diis et dominis renuntiantes), czyli porzucenie dawnego stylu zycia, za, niewiernos´ci Bogu, a nastepnie zwrócenie sie do prawdziwego Boga i oddanie sie Mu (adhaereamus ipsi)37, które dokonuje sie na paszczyz´nie mios´ci i polega na przyjeciu i wyznaniu wiary w Trój-jedynego Boga.

Droga katechumenalna, prowadz aca do przyjecia chrztu, czyli do wstepne-go us´wiecenia, zawieraa kluczowy element, jakim byo suchanie sowa Bo-zego, polegaj ace na wstepnym zaznajomieniu sie z nauk a Chrystusa. Osoby przygotowuj ace sie do przyjecia pierwszego z sakramentów inicjacji chrzes´ci-jan´skiej byy wprowadzane w Pismo S´wiete i suchay katechezy moralnej podczas zgromadzen´ oraz mogy brac´ udzia w liturgii Sowa Bozego w trak-cie niedzielnej Eucharystii. Praktyki te miay doprowadzic´ do pros´by o chrzest38. Natomiast dalsze poznanie nauki i pene jej zrozumienie, prowa-dz ace do penego us´wiecenia, mozliwe byo dopiero po chrzcie. Orygenes, podkres´laj ac powyzszy wymóg, posugiwa sie biblijnym obrazem studni

35_{Por. H. B}

OURGEOIS, B. SESBOUE, P. TIHON, Historia dogmatów, t. III: Znaki Zbawienia, tum. P. Rak, Kraków: Wydawnictwo M 2001, s. 52.

36_O

RIGENES, In Exodum homiliae VIII, 4, SCh 321, s. 254: „Cum ergo venimus ad gra-tiam baptismi, universis aliis diis et dominis renuntiantes solum confitemur Deum Patrem et Filium et Spiritum sanctum. Sed hoc confitentes nisi toto corde diligamus Dominum Deum nostrum et tota anima ac tota virtute adhaereamus ipsi, non sumus effecti pars Domini, sed velut in confinio quodam positi et illos offensos patimur, quos refugimus, et Dominum, ad quem confugimus, propitium non efficimus, quem non ex toto et integro corde diligimus”, PSP 31/1, s. 226.

37_{Por. E. S}

TANULA, Zycie duchowe w ujeciu Orygenesa, s. 17.

38_{Por. H. B}

i zawartej w niej wody (por. Rdz 26, 18-22)39. Posuguj ac sie metod a alego-rycznej egzegezy biblijnej, wskaza, ze przez pojecie „studnie” (putei) rozu-mie ksiegi Pisma S´wietego, a „zyw a wod a” (aqua viva), która orzez´wia su-chaczy, jest  wedug niego  sam Bóg us´wiecaj acy czowieka. Zanim wiec katechumen przyjmie chrzest w imie Trójcy Przenajs´wietszej, winien suchac´ sowa Bozego, które gosz a kapani, i rozumiec´ je na sposób duchowy, choc´ z pewnos´ci a nie moze jeszcze poj ac´ caej gebi jego duchowej tres´ci. To dzieki sowu Bozemu czowiek nawraca sie do Stwórcy i oczyszczaj ac sie z nieprawo-s´ci, które plami a dusze, staje sie godny przyjecia sakramentu. Z ywa woda ze studni sowa Bozego jest przygotowaniem do obmycia chrzcielnego, które Ory-genes zdefiniowa jako obmycie duszy z wszelkiego brudu oraz pocz atek i z´ró-do ask Bozych dla tego, kto pos´wieca sie Bogu40.

Reasumuj ac, nalezy podkres´lic´, ze w pierwotnym Kos´ciele trzyletni okres katechumenatu rozpoczyna sie od momentu nawrócenia czowieka i prowa-dzi do przyjecia chrztu. W przekonaniu Orygenesa stanowi etap przygotowu-j acy do otrzymania daru us´wiecenia, jakim jest sakrament chrztu.

4. CHRZEST JAKO FUNDAMENT S´WIE TOS´CI

I WSTE PNE US´WIE CENIE

W ujeciu Orygenesa kluczowym momentem na drodze us´wiecenia jest przyjecie sakramentu chrztu41. Dzieki niemu czowiek staje sie juz w pe-wien sposób s´wiety, o czym Aleksandryjczyk mówi w jednej z homilii: „A wiec i ty przez aske chrztu zostaes´ pos´wiecony na otarzach Bozych i staes´ sie czystym zwierzeciem. Jezeli jednak nie zachowujesz przykazania Pan´skiego, które mówi: Oto wyzdrowiaes´, nie grzesz wiecej, aby ci sie cos´ gorszego nie przytrafio, lecz bed ac juz czystym splamies´ sie na nowo zmaz a grzechu oraz od cnoty skonies´ sie ku rozwi azos´ci i od czystos´ci ku

nieczy-39_O

RIGENES, In Genesim homiliae XIII, 3, SCh 7 bis, s. 318-320: „Exeuntes […] pueri Isaac per universum orbem terrae foderunt puteos et aquam vivam omnibus ostenderunt bapti-zantes omnes gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. […] sed et unusquisque nos-trum qui verbum Dei ministrant puteum fodit et aquam vivam quaerit, ex qua reficiat auditores. Si ergo incipiam et ego veterum dicta discutere et sensum in iis quaerere spiritalem, si conatus fuero velamen legis amovere et ostendere allegorica esse quae scripta sunt, fodio quidem puteos”, PSP 31/1, s. 128.

40_Por.

TENZ E, Commentarii in Iohannem VI, 33.

41_{Por. E. S}

stos´ci, z wasnej winy zgotowaes´ sobie los koza wypuszczalnego i pustyni, chociaz byes´ czystym zwierzeciem”42.

W powyzszej wypowiedzi Orygenes ukaza pierwszy z sakramentów inicja-cji chrzes´cijan´skiej jako pos´wiecenie (consecratio) czowieka, które moze on w sobie rozwin ac´ lub utracic´. Chrzest zapocz atkowuje w chrzes´cijaninie stan s´wietos´ci przez wstepne us´wiecenie i oczyszczenie go z wszelkich grzechów. Dzieki niemu – wedug Aleksandryjczyka – chrzes´cijanin staje sie osob a s´wiet a (sanctus), us´wiecon a (sanctificatus)43.

Orygenes ukaza us´wiecaj acy charakter sakramentu chrztu w konteks´cie uczestnictwa chrzes´cijanina w Eucharystii, uznaj ac go za istotny warunek umozliwiaj acy przyst apienie do stou Pan´skiego jako miejsca ucztowania ludzi czystych, czyli s´wietych. W jednej ze swoich homilii stwierdzi, ze „Nikt nie moze suchac´ Sowa Bozego, jes´li wpierw nie zostanie us´wiecony, to znaczy, jes´li nie bedzie s´wiety i ciaem, i duchem i jes´li nie upierze swoich szat. Przeciez niebawem zasi adzie do uczty weselnej, bedzie spozywa ciao Baran-ka i pi kielich zbawienia. […] Raz bowiem zostay uprane szaty twoje wów-czas, gdy przyst apies´ do aski chrztu, oczyszczony zostaes´ na ciele, oczysz-czony zostaes´ z wszelkiego brudu ciaa i ducha”44.

Dokonuj ac teologicznej charakterystyki pierwszego z sakramentów inicjacji chrzes´cijan´skiej na podstawie homilii Orygenesa, nalezy stwierdzic´, iz jedn a z najwazniejszych cech chrztu wymienianych przez autora jest zanurzenie w s´mierci Chrystusa i zmartwychwstanie do nowego zycia. Aleksandryjczyk mówi o tym w jednej ze swoich homilii: „jest rzecz a konieczn a, aby ci, któ-rzy otktó-rzymuj a chrzest w Chrystusie, zostali ochrzczeni w Jego s´mierci i wraz z Nim zostali pogrzebani oraz razem z Nim zmartwychwstali trzeciego dnia; ich tez zgodnie ze sowami Apostoa [Chrystus] razem ze sob a wskrzesi i razem posadzi na wyzynach niebieskich. Skoro zas´ przyjmiesz do siebie

42_O

RIGENES, In Leviticum homiliae IX, 4, SCh 287, s. 86: „Et tu ergo per gratiam bap-tismi consecratus es altaribus Dei et animal factus es mundum. Sed si non custodias mandatum illud Domini, quod dixit: Ecce, sanus factus es; iam noli peccare, ne quid tibi deterius contin-gat, sed, cum esses mundus, rursum te peccati inquinamento maculasti et ex virtute ad libidi-nem, ex puritate ad immunditiam declinasti, tuo vitio, cum animal mundum fueris, sorti te apopompaei eremique tradidisti”, PSP 31/2, s. 130.

43_Por.

TENZ E, In Exodum homiliae XI, 7, SCh 321, s. 350.

44_{Tamze: „Nemo […] potest audire verbum Dei, nisi prius fuerit sanctificatus, id est nisi}

fuerit sanctus corpore et spiritu, nisi vertimenta sua laverit. Ingressurus est enim paulo post ad coenam nuptialem, manducaturus est de carnibus Agni, potaturus est poculum salutaris. […] Lota sunt enim semel vestimenta tua: cum venisti ad gratiam baptismi, purificatus es corpore, mundatus es ab omni inquinamento carnis ac spiritus”, PSP 31/1, s. 262.

tajemnice trzeciego dnia, Bóg zacznie cie prowadzic´ i sam bedzie ci wskazy-wa droge zbawienia”45. W powyzszym teks´cie Orygenes trzyma sie mocno biblijnej nauki, id ac za mys´l a s´w. Pawa, zaczerpniet a z Listu do Rzymian, i kadzie nacisk na wewnetrzne znaczenie chrztu oraz jego duchow a skutecz-nos´c´46. Chrzest jest sakramentem tajemnicy s´mierci i zmartwychwstania, przez co zostaje s´cis´le powi azany z Misterium Paschalnym Syna Bozego. Wedug przekonania Aleksandryjczyka chrzes´cijanin jest w chrzcie zjednoczo-ny z Chrystusem, dlatego chrzest stanowi swoiste zanurzenie w Chrystusowej mece i s´mierci (in morte ipsius baptizentur) oraz jest zmartwychwstaniem do nowego zycia, czyli wyjs´ciem z królestwa szatana, a przejs´ciem do królestwa Chrystusa (simul se cum suscitavit, simul que fecit sedere in coelestibus)47. Chrystus przez chrzest przychodzi do czowieka, wskrzesza go z martwych i sprawia, ze jest on zbawiony juz na ziemi, a wiec s´wiety, co nie przytrafio sie nikomu poza Kos´cioem. Orygenes rozumie Kos´ció jako wspólnote zba-wionych na ziemi, a nie tych, którzy maj a byc´ ewentualnie zbawieni pod pewnymi warunkami w nieznanej blizej przyszos´ci48. To w chrzcie s´wietym czowiek otrzymuje nowe zycie w Chrystusie i rozpoczyna droge do peni doskonaos´ci49.

Podsumowuj ac, nalezy stwierdzic´, ze chrzest – wedug Orygenesa – jest fundamentem s´wietos´ci, do której zrealizowania w peni zd aza chrzes´cijanin. Dzieki pierwszemu sakramentowi wtajemniczenia chrzes´cijan´skiego wierz acy staje sie w pewien sposób us´wiecony (pos´wiecony). Chrzest jako fundament s´wietos´ci jest dla chrzes´cijanina równoczes´nie podstawowym etapem na dro-dze do penego us´wiecenia i koniecznym s´rodkiem do jego zdobycia.

5. DALSZA DROGA DO PENEGO US´WIE CENIA CZOWIEKA

Obecnie przedstawie szczegóow a charakterystyke drogi dochodzenia do peni s´wietos´ci, jak a musi, zdaniem scholarchy z Aleksandrii, przebyc´

chrze-45_{Tamze, V, 2, SCh 321, s. 154-156, PSP 31/1, s. 193-194.} 46_{Por. J.N.D. K}

ELLY, Pocz atki doktryny, s. 159. 47_{Por. E. S}

TANULA, Zycie duchowe w ujeciu Orygenesa, s. 17.

48_{Por. H. P}

IETRAS, Kos´ció jako wspólnota zbawionych, w: S´wietos´c´ a dobro (Materiay

konferencji naukowej zorganizowanej 20 listopada 2008 roku w Krakowie przez Polskie Towa-rzystwo Teologiczne), red. J. Z elazny, Kraków: Wydawnictwo Unum 2008, s. 63. 71.

49_{Por. K. J}

s´cijanin w ziemskim zyciu. Podejme próbe uszeregowania etapów, które chrzes´cijanin winien przejs´c´ w drodze do s´wietos´ci.

Orygenes podkres´la wielokrotnie w swoich dzieach, ze s´wietos´ci nie osi  a-ga sie natychmiast. Jest to stay proces nawracania sie do Boa-ga, który Alek-sandryjczyk nazywa obrazowo wchodzeniem na góre, „wstepowaniem” duszy do Boga, przechodzeniem z cnoty w cnote. W miare wzrostu s´wiadomos´ci tozsamos´ci chrzes´cijan´skiej czowiek poznaje, kim jest i dok ad zmierza. Po-znanie to rodzi wole zrealizowania ideau s´wietos´ci oraz pros´be do Boga o pomoc w jego osi agnieciu50. Stan s´wietos´ci zapocz atkowuje w czowieku omawiany juz wczes´niej sakrament chrztu. Kon´czy on pewien odcinek drogi, który mozna nazwac´ oczyszczeniem z grzechu i wstepnym przylgnieciem do Chrystusa51.

Orygenes, wygaszaj ac swoje homilie, po mistrzowsku stosowa alegorycz-n a interpretacje w tym celu, aby ukazac´ chrzes´cijan´ski idea s´wietos´ci, sym-bolizowany przez wydarzenia biblijne52. Symbolicznym obrazem postepowa-nia ku Bogu, wewnetrznej przemianie i duchowemu rozwojowi jest dla Ory-genesa przede wszystkim wedrówka ludu wybranego z Egiptu przez pustynie, zakon´czona wejs´ciem do ziemi obiecanej53. Do tej symboliki bede sie od-woywac´, omawiaj ac etapy prowadz ace od wstepnego stanu s´wietos´ci, zapo-cz atkowanej przez chrzest, do jej doskonaej peni.

Wedrówke duchow a do s´wietos´ci Orygenes wyeksponowa w homilii 27. do Ksiegi Liczb, pos´wieconej w caos´ci tej tematyce, mówi ac: „w sensie duchowym […] mozna rozumiec´ wychodzenie z Egiptu […] gdy porzucaj ac zycie pogan´skie dochodzimy do poznania Prawa Bozego”54. Aleksandryj-czyk wskaza na etapy wedrówki duszy, przedstawiaj ac je jako swoist a droge do Ojca55. Dusza przechodzi od jednej do drugiej kwatery, co Orygenes ro-zumie jako etapy wzrastania w s´wietos´ci, az dojdzie do samego Boga Ojca,

50_{Por. E. STANULA, Zycie duchowe w ujeciu Orygenesa, s. 29.} 51_{Por. tamze, s. 17.}

52_{Por. tamze, s. 12.} 53_{Por. tamze, s. 38.} 54_O

RIGENES, In Numeros homiliae XXVII, 2, SCh 461, s. 280: „videri posse spiritaliter exire unumquemque de Aegypto, vel cum relinquentes gentilem vitam ad agnitionem divinae legis accedimus”, PSP 34/1, s. 266.

55_{Por. tamze: „Sed et anima cum de Aegypto vitae huius proficiscitur, ut tendat ad terram}

repromissionis, pergit necessario per quasdam vias et certas quasque, ut diximus, conficit mansiones”.

który jest finaem i kresem jej pielgrzymki. Wedrówka zas´ jest odpowiedzi a czowieka na Boze wezwanie do s´wietos´ci.

Wedug Orygenesa Ksiega Liczb to ksiega podrózy, ruchu, a takze pustyni, opisuj aca „porz adek Pana”, czyli droge przemiany czowieka cielesnego w du-chowego. Ta przemiana dokonuje sie przez kolejne etapy doskonalenia sie duszy w cnotach56. Symbolizuj a je mówi ace nazwy hebrajskie poszczegól-nych miejscowos´ci, w których zatrzymywali sie Z ydzi, id ac do ziemi obieca-nej, interpretowane przez Aleksandryjczyka metod a alegoryczn a. Na przykad nazwa pustyni „Sin”, czyli „krzak cierniowy” albo „próba”, odnosi sie do stanu trudnych duchowych prób; natomiast nazwa miejscowos´ci „Rafaka”, czyli „zdrowie”, do której przychodz a nastepnie Izraelici, oznacza odzyskanie zdrowia przez dusze57.

Orygenesowy sposób przedstawienia „wedrówki” duszy niew atpliwie zawiera idee platon´skie i stoickie. Nalezy jednak podkres´lic´, iz gównym z´ródem tej interpretacji jest Pismo S´wiete i mistyczny sposób jego rozumienia, w którym historyczne szczegóy Ksiegi Liczb przybieraj a znaczenie symboliczne. Odnosz a sie przede wszystkim do Chrystusa i Kos´cioa oraz czasów eschatologicznych, a takze do indywidualnej duszy i wewnetrznego zycia czowieka58.

Etapy wedrówki, w rozumieniu Orygenesa,  acz a sie w trzy grupy, tworz  a-ce zasadnicze czes´ci drogi do penej s´wietos´ci. Póz´niejsza teologia ducho-wos´ci nazwie je drogami: oczyszczenia, os´wiecenia i zjednoczenia. Wedug tego schematu pierwsza czes´c´ drogi doskonalenia duszy polega na jej uwol-nieniu od wpywów szatana i umocuwol-nieniu w wierze – etap oczyszczenia59. W drugiej czes´ci wedrówki Bóg prowadzi dusze przez pustynie, gdzie wzrasta ona w wierze i cnocie, zostaje poddana róznorodnym próbom i dos´wiadcze-niom i odzyskuje swoj a duchowos´c´, czyli  acznos´c´ z Duchem S´wietym60. Nastepuje to wówczas, gdy zostaje napeniona s´wiatem poznania, moc a któ-rego dostrzega pen a rzeczywistos´c´ duchow a. Te czes´c´ wedrówki duszy póz´-niejsze wieki bed a okres´lac´ mianem drogi os´wiecenia61. Wedug Orygenesa chrzes´cijanin nie poprzestaje jednak na wyzej wymienionym etapie. Jego dusza dalej wedruje, zdobywaj ac wyzsze stopnie doskonaos´ci. Otrzymuj ac os´wiecenie, czyli rozumienie Bozego planu zbawczego, d azy do ostatecznego

56_{Por. tamze; zob. E. S}

TANULA, Zycie duchowe w ujeciu Orygenesa, s. 19.

57_{Por. ORIGENES, In Numeros homiliae XXVII, 11-12.}

58_{Por. E. STANULA, Zycie duchowe w ujeciu Orygenesa, s. 19-20.} 59_{Por. O}

RIGENES, In Numeros homiliae XXVII, 4.

60_{Por. tamze, XXVII, 5-6.} 61_{Por. J. D}

zjednoczenia z Bogiem. Kresem wedrówki duszy jest ziemia obiecana, czyli osi agniecie stanu doskonaos´ci w „niebieskiej Jerozolimie”62. Ta ostatnia czes´c´ wedrówki duszy do penej s´wietos´ci, nazwana przez Orygenesa doj-s´ciem do ziemi obiecanej, zostanie przez póz´niejsz a duchowos´c´ okres´lona drog a zjednoczenia63.

Aleksandryjczyk tumaczy stopniowe wprowadzanie w tajemnice Bozej M adros´ci istotn a róznic a ontyczn a zachodz ac a miedzy Bogiem a dusz a ludzk a i wynikaj acym st ad jej ograniczeniem poznawczym. Dusza ludzka bedzie niejako przyzwyczajac´ sie do Boga i coraz peniej Go poznawac´, pokonuj ac etapy os´wiecenia przez M adros´c´ Boz a64, gdyz bedzie „patrzec´ na prawdziw a s´wiatos´c´, która os´wieca kazdego czowieka i wytrzymywac´ blask prawdziwe-go majestatu”65. Pene zjednoczenie z Bogiem, a tym samym ostateczne us´wiecenie, nast api dopiero po zmartwychwstaniu.

PODSUMOWANIE

Twórczos´c´ Orygenesa stanowi pionierskie i inspiruj ace dla nastepnych pokolen´ teologów osi agniecie wschodniej literatury patrystycznej w zakresie zgebiania tajemnic zwi azanych z d azeniem do osi agniecia s´wietos´ci i zjedno-czenia z Bogiem. Za podstawowe z´ródo poznania drogi prowadz acej do penej s´wietos´ci w rozumieniu chrzes´cijan´skim przyj a scholarcha z Aleksan-drii Pismo S´wiete, przez które Bóg objawia realizacje tego procesu, obejmuj  a-cego odrzucenie wszelkiego za i pos´wiecenie sie Bogu.

Analiza wypowiedzi zawartych w zachowanych dzieach Orygenesa, gów-nie w jego homiliach, pozwala na sformuowagów-nie nastepuj acych wniosków, stopniowo sygnalizowanych w zakon´czeniach poszczególnych czes´ci niniejsze-go artykuu.

Droga do s´wietos´ci chrzes´cijanina w ujeciu Orygenesa jest szeroka i stano-wi dugotrway proces, poniewaz w jego przekonaniu s´stano-wietym jest nie tylko ten, kto juz te s´wietos´c´ osi agn a w stopniu doskonaym, ale takze ten, kto jest na drodze do jej penej realizacji. Droga ta ma charakter dynamiczny, gdyz ukazuje s´wietos´c´ rozpiet a miedzy etapem pocz atkowym i kon´cowym.

Oryge-62_{Por. E. STANULA, Zycie duchowe w ujeciu Orygenesa, s. 29.}

63 _{Por. J. DANIÉLOU, Origène, s. 295-301; zob. E. STANULA, Zycie duchowe w ujeciu} Orygenesa, s. 24.

64_{Por. M. S}

ZRAM, Chrystus – M adros´c´ Boza, s. 298. 65_O

nes akcentuje najpierw etap nawrócenia, bez którego nie ma pos´wiecenia sie Bogu, czyli nie ma s´wietos´ci. W pierwotnym Kos´ciele 3-letni okres katechu-menatu rozpoczyna sie od momentu nawrócenia czowieka i prowadzi do przyjecia chrztu. W przekonaniu Orygenesa stanowi on etap przygotowuj acy do otrzymania daru us´wiecenia, jakim jest sakrament chrztu. Aleksandryjczyk wyraza przekonanie, ze juz sam etap nawrócenia zakon´czony chrztem zasu-guje na miano stanu s´wietos´ci. Dzieki pierwszemu sakramentowi wtajemni-czenia chrzes´cijan´skiego wierz acy staje sie w pewien sposób us´wiecony (po-s´wiecony). Obraz Bozy w czowieku wraca do pierwotnej przejrzystos´ci, utraconej przez grzech pierwszych rodziców, i rozpoczyna sie droga ku osi  ag-nieciu podobien´stwa do Boga, czyli stanu penej s´wietos´ci. Zostanie on zreali-zowany ostatecznie w czasach eschatologicznych, czyli w niebie.

Orygenesowa koncepcja drogi do s´wietos´ci wyrasta z tekstu biblijnego. Typowe dla metody scholarchy z Aleksandrii jest odwoywanie sie do wielu ksi ag biblijnych i interpretowanie ich metod a alegoryczn a. Koncepcja s´wie-tos´ci chrzes´cijanina, wyaniaj aca sie z dzie Adamtiosa, jest bliska szczególnie mys´li Pawowej i nawi azuje do jego koncepcji, w której s´wietos´c´ jest zapo-cz atkowana w chrzcie, a ochrzczeni s a juz nazywani s´wietymi, chrzest zas´ jest przedstawiany równoczes´nie jako podstawowy etap na drodze do penego us´wiecenia i konieczny s´rodek do jego zdobycia.

Koncepcja zaproponowana przez Orygenesa daje chrzes´cijaninowi nadzieje i jest pena optymizmu pyn acego z wiary w zbawcze dziaanie Boga w sa-kramencie chrztu. Idea zapocz atkowania stanu s´wietos´ci podczas chrztu uka-zuje s´wietos´c´ jako dar Boga dany, a równoczes´nie zadany kazdemu wierz  ace-mu czowiekowi. Sprawia, ze s´wietos´c´ nie jest juz stanem abstrakcyjnym, odlegym, trudnym do zdobycia i zastrzezonym dla wybranych, ale ukazuje j a jako dzieo dokonane przez Boga w czowieku i poddane dalszemu rozwo-jowi w codziennej egzystencji czowieka, wspópracuj acego z ask a i d az  ace-go do zdobywania kolejnych cnót.

BIBLIOGRAFIA

Z´ RÓDA

ORIGENES, Commentarii in Iohannem, ed. C. Blanc, I-V, SCh 120, Paris: Cerf 1966; VI, X, SCh 157, Paris: Cerf 1970; tum. S. Kalinkowski: ORYGENES, Komentarz do Ewangelii wedug s´w. Jana, Z´ MT 27, Kraków: Wydawnictwo WAM 2003.

ORIGENES, De principiis, ed. H. Crousel, M. Simonetti, SCh 252, Paris: Cerf 1978; tum. S. Kalinkowski: ORYGENES, O Zasadach, Z´ MT 1, Kraków: Wydawnictwo WAM 1996.

ORIGENES, Homiliae in Exodum, ed. M. Borret, SCh 321, Paris 1985; tum. S. Kalinkowski: Homilie o Ksiedze Wyjs´cia, PSP 31/1, Warszawa: Wydawnictwa Akademii Teologii Kato-lickiej 1985, s. 21-154.

ORIGENES, Homiliae in Genesim, ed. H. de Lubac, L. Doutreleau, SCh 7 bis, Paris 1985; tum. S. Kalinkowski: ORYGENES, Homilie o Ksiedze Rodzaju, PSP 31/1, Warszawa: Wydawnic-twa Akademii Teologii Katolickiej 1985, s. 155-278.

ORIGENES, Homiliae in Leviticum, ed. M. Borret, SCh 286-287, Paris 1981; tum. S. Kalin-kowski: ORYGENES, Homilie o Ksiedze Kapan´skiej, PSP 31/2, Warszawa: Wydawnictwa Akademii Teologii Katolickiej 1985.

ORIGENES, Homiliae in Numeros, ed. L. Doutreleau, t. I, SCh 415, Paris 1996; t. II, SCh 442, Paris 1999; t. III, SCh 461, Paris 2001; tum. S. Kalinkowski: ORYGENES, Homilie o Ksie-dze Liczb, PSP 34/1, Warszawa: Wydawnictwa Akademii Teologii Katolickiej 1986.

OPRACOWANIA

AUBIN P., Le problème de la conversion. Étude sur un terme commun à l'hellénisme et au christianisme des trois premiers siècles, Théologie historique 1, Paris: Beauchesne 1963. BALTHASAR H.U. von, Wstep, w: ORYGENES, Duch i ogien´, tum. W. Myszor, Kraków:

Wy-dawnictwo M 1995, s. 7-28.

BARDYG., Un prédicateur au IIIesiècle, „Revue pratique d'apologétique” 45(1927), s. 513-526, 679-698.

BOURGEOIS H., SESBOUE B., TIHON P., Historia dogmatów, t. III. Znaki Zbawienia, tum. P. Rak, Kraków: Wydawnictwo M 2001.

CROUZELH., Orygenes, tum. J. Margan´ski, Kraków: Wydawnictwo „Homini” 2004. CZE SZB., Pneumatologia Ojców Kos´cioa, w: Duch, który jednoczy. Zarys pneumatologii, red.

M. Marczewski, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1998, s. 73-117. DANIÉLOU J., Origène, Paris: La Table Ronde 1948.

DUJARIER M., Krótka historia katechumenatu, tum. A. S´wieykowska, U. Grajczak, Poznan´: W drodze 1990.

GESSEL W., Die Theologie des Gebetes nach „De Oratione” von Origenes, München–Pader-born–Wien: Schöningh 1975.

JASMANK., Orygenes o doskonaos´ci chrzes´cijan´skiej, „Ateneum Kapan´skie” 71(1979), nr 92, s. 380-389.

KELLY J.N.D., Pocz atki doktryny chrzes´cijan´skiej, tum. J. Mrukówna, Warszawa: Wydawnic-two PAX 1988.

Kos´ció, s´wiat i zbawienie we wczesnym chrzes´cijan´stwie, red. J. Naumowicz, Studia Antiqui-tatis Christianae 17, Warszawa: Wydawnictwa Akademii Teologii Katolickiej 2004. KRAKOWIAK Cz., Katechumenat chrzcielny dorosych w Kos´ciele posoborowym, Lublin:

Wy-dawnictwo KUL 2003.

MOTEK A., Pismo s´w. w zyciu pierwszych chrzes´cijan, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 30(1977), s. 310-314.

MOKRZYCKIB., Katechumenat wczesnochrzes´cijan´ski, „Communio” 3(1983), nr 1, s. 9-27. NAUTIN P. i M.-TH., Origène prédicateur (Introduction), w: ORIGÈNE, Homélies sur Samuel,

SCh 328, Paris: Cerf 1986, s. 11-89.

PIETRAS H., Kos´ció jako wspólnota zbawionych, w: S´wietos´c´ a dobro (Materiay konferencji naukowej zorganizowanej 20 listopada 2008 roku w Krakowie przez Polskie Towarzystwo Teologiczne), red. J. Z elazny, Kraków: Wydawnictwo Unum 2008, s. 63-71.

STANULAE., Z ycie duchowe w ujeciu Orygenesa (Wstep), w: ORYGENES, Homilie o Ksiegach Liczb, Jozuego, Sedziów, PSP 34/1, Warszawa: Wydawnictwa Akademii Teologii Katolic-kiej 1986, s. 9-29.

STANULAE., KRAKOWIAKCz., Katechumenat. Starozytnos´c´. Aspekt katechetyczny i liturgicz-ny, w: Encyklopedia Katolicka, t. VIII, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2000, kol. 1055-1058.

SZRAMM., Chrystus – M adros´c´ Boza wedug Orygenesa, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1997.

SZRAMM., Katechumenat, w: Leksykon pedagogiki religii. Podstawy – koncepcje – perspekty-wy, red. C. Rogowski, Warszawa: Verbinum 2007, s. 312-316.

VÖLKER W., Das Volkommenheitsideal des Origenes, Tübingen: Mohr 1931.

DROGA DO S´WIE TOS´CI W ROZUMIENIU ORYGENESA

S t r e s z c z e n i e

Artyku ukazuje na podstawie zachowanych dzie wybitnego teologa wczesnochrzes´cijan´-skiego Orygenesa z Aleksandrii (185-253/254) jego koncepcje drogi prowadz acej do s´wietos´ci. Aleksandryjczyk twórczo interpretuje mys´l s´w. Pawa, odwouj ac sie takze do egzegezy alego-rycznej starotestamentalnych tekstów biblijnych. Wedug Orygenesa zycie chrzes´cijanina jest dynamicznym procesem rozci agaj acym sie miedzy dwoma istotnymi momentami: 1. nawrócenie i przyjecie chrztu jako odzyskanie obrazu Bozego zatartego przez grzech i uzyskanie wstepnej s´wietos´ci; 2. osi agniecie peni s´wietos´ci w czasach ostatecznych, do którego chrzes´cijanin zmierza w ziemskim zyciu, rozwijaj ac w sobie podobien´stwo do Boga przez zdobywanie cnót. W koncepcji Orygenesa s´wietos´c´ nie jest stanem trudnym do zdobycia i zastrzezonym dla wybranych, ale darem udzielonym przez Boga podczas chrztu, a równoczes´nie zadanym kazde-mu wierz acemu czowiekowi na cae zycie.