View of How Do Hearing Impaired People in Poland Communicate? – The Axiology of Polish Sign Language (PJM) and Polish Spoken Language in the Written Texts of Hearing Impaired People

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI HUMANISTYCZNE Tom LXIII, zeszyt 6 – 2015 DOI: HTTP://DX.DOI.ORG/10.18290/RH.2015.63.6-11. KAROLINA RUTA MARTA WRZE'NIEWSKA-PIETRZAK. *. JAKIM JZYKIEM MÓWI G USI? – JZYK MIGOWY I POLSZCZYZNA W WYPOWIEDZIACH G UCHYCH. 1. WPROWADZENIE. Wedug danych Gównego Urzdu Statystycznego w roku 2009 na 38,2 miliona Polaków prawie 5,1 miliona stanowi osoby niepenosprawne w wieku 15 lat i wicej, co stanowi ok. 16 % ogóu populacji w tym przedziale wiekowym. W tej grupie jest okoo 696,5 tysica osób z uszkodzeniem suchu lub chorobami narzdu suchu, co daje blisko 14% z liczby wszystkich osób niepenosprawnych1. Co trzeci Polak deklarujcy dysfunkcj narzdu suchu, nawet je li uywa aparatu suchowego, niezbyt dobrze syszy rozmowy prowadzone z kilkoma osobami2. Ponisza tabela przedstawia liczb osób z dysfunkcj suchu, które deklaruj poszczególne sprawno ci zwizane z odbiorem komunikatu: Dr KAROLINA RUTA – adiunkt Zakadu Gramatyki Wspóczesnego Jzyka Polskiego i Onomastyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; adres do korespondencji: Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. A. Fredry 10, 61-701 Pozna; e-mail: karuta@amu.edu.pl Dr Marta Wrze niewska-Pietrzak – adiunkt Zakadu Gramatyki Wspóczesnego Jzyka Polskiego i Onomastyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; adres do korespondencji: Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. A. Fredry 10, 61-701 Pozna, e-mail: martaw-p@amu.edu.pl 1 G ÓWNY URZD STATYSTYCZNY, Stan zdrowia ludnoci Polski w 2009 r. Warszawa: Zakad Wydawnictw Statystycznych 2011, s. 257. 2 Tame, s. 75..

(2) 194. KAROLINA RUTA, MARTA WRZE'NIEWSKA-PIETRZAK. Osoby z uszkodzeniami lub chorobami suchu w wieku 15 lat i wicej wedug wybranych sprawno ci (w tysicach)3 Wiek Rodzaj sprawno ci. Ogóem 15-19. uywanie aparatu suchowego. 20-29. 30-39. 40-49. 50-59. 60-69. 70-79. 80 i wicej. 5078,5. 103,4. 225,9. 256,3. 490,3. 1238,7. 1077,6. 1040,8. 645,5. tak. 385,3. 4,6. 12,3. 14,5. 21,1. 66,6. 60,1. 105,7. 100,5. nie. 4646,5. 98,8. 213,3. 238,3. 469,2. 1165,9. 1010,6. 925,3. 525,2. 46,3. -----. 0,3. 3,6. ----. 6,2. 6,9. 9,5. 19,9. 0,3. ----. ----. ----. ----. ----. ----. 0,3. ----. syszenie rozmowy z kilku osobami. 4489,4. 55,8. 153,7. 198,6. 443. 1153,5. 1010,8. 953,8. 520,3. bez adnej trudno ci. 3175,3. 53,9. 139,5. 185,4. 389,6. 940,1. 768. 514,7. 184. z pewn trudno ci. 1007,2. 1. 11. 9,3. 40,1. 171,8. 196,2. 351,2. 226,8. 269,2. 1. 1,5. 3,2. 8,7. 38,4. 38,1. 79,4. 99. nie syszy. 25,3. ----. 1,1. 0,7. 3. 0,7. 3,6. 7,2. 9,1. brak danych. 12,3. ----. 0,6. ----. 1,6. 2,5. 5. 1,3. 1,4. osoba gucha lub prawie niesyszca brak danych. z du trudno ci. We wszelkich spisach prowadzonych przez Urzd Statystyczny dominuje podej cie medyczne do guchoty, co oznacza, e o rodzaju wady suchu decyduj wskaniki audiometryczne, czyli poziom decybeli syszanych przez dan osob. Rzadziej bierze si pod uwag subiektywn ocen respondentów, którzy maj oceni swój status w odniesieniu do dysfunkcji suchu. Zostaa ona jednak uwzgldniona w badaniach, których efekt przedstawiony zosta w powyszej tabeli. Rónice pomidzy wynikami prowadzonych analiz wynikaj z przyjtych w danym badaniu parametrów. Oprócz wskaników audiometrycznych wpyw na sprawno syszenia mog mie m.in. takie kryteria, jak: wiek nabycia guchoty, rodzaj guchoty, rodzaj edukacji szkolnej, korzystanie z aparatów suchowych lub implantów limakowych, znajomo jzyka migowego4. Gówny Urzd Statystyczny opracowa równie statystyki o wia-. 3. Tame, s. 265. Zob. 4 Kroki – wsparcie osób niesyszcych na rynku pracy II – podrcznik dobrych praktyk, oprac. M. Sak, Warszawa: PFRON 2012. 4.

(3) JAKIM JZYKIEM MÓWI G USI?. 195. towe. W cyklu „O wiata i wychowanie” zawarte s informacje o liczbie dzieci i modziey guchej i sabosyszcej w szkoach masowych i integracyjnych5. Niezalenie od danych statystycznych z ca pewno ci mona mówi. o guchocie w dwóch najwaniejszych jej wymiarach: medycznym i kulturowym. W tym drugim ujciu nie mówimy o guchocie jako niepenosprawno ci, któr trzeba rehabilitowa i leczy , lecz uznajemy j za jeden z elementów tosamo ciowych danej grupy spoecznej, wyróniajcej si spo ród innych. W takim modelu guchota jest wyrónikiem czcym pewn spoeczno z jej wasn kultur, na któr skadaj si takie elementy, jak: wasny jzyk, warto ci, modele zachowa oraz tradycje6. W niniejszym artykule przedstawiony zostanie jeden z kulturowych aspektów tego zjawiska – polski jzyk migowy7 i sposoby jego warto ciowania przez spoeczno , która si nim posuguje. W tym miejscu naley zwróci. uwag na fakt, i wbrew obiegowej opinii nie wszyscy gusi posuguj si jzykiem migowym8. Wielu z nich nie zna go w ogóle, a cz posuguje si nim tylko w kontaktach z niesyszcymi, za ze syszcymi komunikuje si za pomoc jzyka polskiego fonicznego lub pisanego. Z tego wzgldu drugim analizowanym problemem bdzie jzykowy obraz polszczyzny obecny w wypowiedziach guchych. To, czy osoba gucha zna jzyk migowy, zaley od wielu czynników. Jednym z najwaniejszych jest, oczywi cie, rodzina. Trzeba wzi pod uwag fakt, i wikszo (ok. 90%) dzieci guchych rodzi si rodzicom syszcym, a to z kolei wie si z licznymi problemami. Mianowicie nierzadko rodzice nie chc uczy si jzyka migowego, nie akceptujc guchoty dziecka. Próbuj za wszelk cen wprowadzi je do wiata syszcych, zapominajc o konsekwencjach. A przecie – jak przekonuj badacze9 – gusi nie s percepcyjnie. 5 Zob. GUS, Owiata i wychowanie w roku szkolnym 2010/2011. Warszawa: Zakad Wydawnictw Statystycznych 2012. 6 Zob. C. PADDEN, T. HUMPHRIES, Deaf in America: voices from a culture, Cambridge: Harvard University Press 1988, b.s. 7 Por. artyku na temat jzyka jako najwaniejszego elementu tosamo ciowego: K. RUTA, M. WRZE'NIEWSKA-PIETRZAK, Jzyk jako centralny element budujcy tosamo mniejszoci jzykowej na przykadzie osób niesyszcych, „Przegld Humanistyczny” 2013, nr 5, s. 107-116. 8 Zob. K. KRAKOWIAK, Dar jzyka, Lublin: Wydawnictwo KUL 2013. 9 Zob. na przykad: M. 'WIDZI+SKI, Jzyki migowe. W: Podstawy neurologopedii, red. T. Gakowski, E. Szelg, G. Jastrzbowska, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 2005, s. 679-692; P. TOMASZEWSKI, Child Visual discourse: The use of language, gestures, and vocalizations by deaf preschoolers, „Polish Psychological Bulletin” 2008, vol. 39(1), s. 9; J. KOWAL, M. J ANUSZEWICZ, M. JURA, Opracowanie na temat metodyki nauczania jzyka polskiego.

(4) 196. KAROLINA RUTA, MARTA WRZE'NIEWSKA-PIETRZAK. przygotowani do przyjmowania jzyka fonicznego jako jzyka pierwszego, a je li rodzice nie zapewniaj im w najwaniejszym okresie akwizycyjnym moliwo ci przyswajania jzyka migowego, to w konsekwencji osoby te nie posuguj si adnym jzykiem jako pierwszym. Rodzi to powane problemy w póniejszym okresie dorastania, kiedy osoba gucha rozpoczyna proces edukacyjny w polskiej szkole. Je li trafia do szkoy masowej, wymaga si od niej uywania tylko jzyka polskiego. W szkole z oddziaami integracyjnymi lub w o rodkach dla niesyszcych ma moliwo spotkania innych osób, posugujcych si jzykiem migowym, jednak nierzadko nauczyciele w takich placówkach go nie znaj i cay proces dydaktyczny opiera si na komunikacji fonicznej, przypomina zatem sytuacj wystpujc w szkoach masowych. Czsto te komunikacja odbywa si za pomoc systemu jzykowo-migowego10, który jest subkodem polszczyzny. W niniejszym opracowaniu analizowane bd zebrane w materiale badawczym wypowiedzi guchych, a take niedosyszcych i osób zwizanych z ich rodowiskiem, dotyczce jzyka migowego (zarówno polskiego jzyka migowego, jak i systemu jzykowo-migowego) i jzyka polskiego fonicznego, by w ten sposób pokaza , jakie warto ci s im przypisywane. Wypowiedzi poddawane analizie pochodz z forów internetowych: deaf.pl., gdzie forumowicze zaznaczaj swoj przynaleno do spoeczno ci guchych informacj widoczn przy nicku „deaf”. Ponadto analizowane byy teksty osób z dysfunkcj suchu, publikowane w „'wiecie Ciszy”, a take publikacji pokonferencyjnej Tosamo spoeczno-kulturowa guchych 11 oraz z portalu spoeczno ciowego Facebook, gdzie gusi tworz swoje grupy, m.in. Gusi PJM, glusi.pl, Problemy i Protesty Guchych, Ruch Spoeczny Guchych i Ich Przyjació. Analizy zebranego materiau bd prowadzone z perspektywy jzykowego obrazu wiata zdefiniowanego przez Janusza Anusiewicza jako. jako obcego dla guchych w kontekcie aktywacji zawodowej. http://www.glusiwpracy.dobre kadry.pl/dokumenty/Opracowanie_poswiecone_metodyce_nauczania.pdf s. 4 [dostp: 12.09.2014] . 10 Wicej na temat edukacji guchych zob. m.in.: J. KOWAL, „Milczcy cudzoziemcy” – Gusi jako uczcy si jzyka polskiego jako obcego – wyzwanie wspóczesnej glottodydaktyki?, w: Nowe perspektywy w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego II, red. K. Pluskota, K. Taczyska. Toru: Wydawnictwo Naukowe UMK 2011, s. 21-27; S. PRILLWITZ, Jzyk, komunikacja i zdolnoci poznawcze niesyszcych, Warszawa: WSiP 1996; K. JACHIMOWSKA, Komunikacyjne aspekty tekstów pisanych przez osoby z dysfunkcj suchu, ód: Uniwersytet ódzki 2013. 11 Tosamo spoeczno-kulturowa guchych, red. E. Wonicka, ód: Polski Zwizek Guchych Oddzia ódzki 2007. Publikacja dostpna jest równie w Internecie: http://www.pzg. lodz.pl/index.php/66-publikacje-pzg/poradniki/29-tozsamosc-spoleczno-kulturowa-gluchych [dostp: 12.09.2014]..

(5) JAKIM JZYKIEM MÓWI G USI?. 197. [...] okre lony sposób ujmowania przez jzyk rzeczywisto ci (zarówno pozajzykowej, jak i jzykowej), istniejcy w semantycznych, gramatycznych, syntaktycznych i pragmatycznych kategoriach danego jzyka naturalnego, innymi sowy – jest to okre lony sposób odwzorowywania wiata dany w pojciowym rozczonkowaniu zawartym w jzyku ujmujcym ten wiat12.. Z uwagi jednak na to, i najistotniejszym no nikiem waloryzacji, a take emocjonalizacji jest leksyka, stanie si ona jednym z najwaniejszych elementów podlegajcych naszemu ogldowi. Przechodzc do przedstawienia jzykowego obrazu jzyka migowego, a take polszczyzny zawartych w zebranych wypowiedziach, naley zwróci. uwag na wyróniajce si pojcia, stanowice swego rodzaju profile budujce obraz jzyka migowego, a take polszczyzny.. 2. JZYK MIGOWY, CZYLI…. Konceptualizacja jzyka migowego wystpujca w tekstach naukowych zamieszczonych w publikacji pokonferencyjnej Stan bada nad polskim jzykiem migowym z 2008 r. staa si przedmiotem opisu Eweliny Moro13. Badaczka jednak wskazaa nie tylko konceptualizacje wystpujce w analizowanych tekstach, lecz równie zwrócia uwag na elementy, które skadaj si na potoczny obraz jzyka migowego, nierzadko stojcy w sprzeczno ci z cechami naukowo mu przypisywanymi, do których naley m.in. naturalno , systemowo , odmienno od polszczyzny, a take jej subkodu – systemu jzykowo-migowego (SJM) oraz modalno wizualno-przestrzenna. Ponadto podkre lane jest to, i polski jzyk migowy, jako hiperonim wzgldem okre lenia jzyk migowy, stanowi jzyk spoeczno ci guchych w Polsce14. W niniejszej publikacji przedstawiony zostanie jzykowy obraz jzyka migowego, a take polszczyzny zawarty w tekstach pisanych przez uytkownika jzyka migowego lub osob, która sytuuje si w obrbie spoeczno ci guchych. Natomiast zebrane profile skadajce si na obraz jzyka migowego, a take polszczyzny pozwol. 12. J. ANUSIEWICZ, Lingwistyka kulturowa: zarys problematyki. Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego 1994, s. 113. 13 Konceptualizacja jzyka migowego w edukacji niesyszcych – spojrzenie krytyczne, w: Edukacja niesyszcych. Publikacja konferencyjna, red. E. Twardowska, M. Kowalska, ód: Polski Zwizek Guchych Oddzia ódzki 2011, s. 157-170. 14 Tame, s. 160..

(6) 198. KAROLINA RUTA, MARTA WRZE'NIEWSKA-PIETRZAK. zastanowi si nad statusem polszczyzny i odpowiedzie na pytanie dotyczce niskiej motywacji do nauki jzyka polskiego w ród guchych15. 2.1. JZYK MIGOWY JAKO BUDULEC KULTURY G UCHYCH. Pierwszym i najcz ciej wystpujcym profilem jest postrzeganie jzyka migowego jako wyrónika kultury Guchych. Wyjtkowo samej kultury podkre lana bywa poprzez stosowanie symbolu motyla, który z jednej strony ma podkre la pikno spoeczno ci Guchych, a z drugiej ich guchot. Motyl przyj si na caym wiecie jako symbol jzyka migowego i ludzi guchych. Jak czytamy na stronie Fundacji Promocji Kultury Guchych KOKON: Motyle nie posiadaj zmysu suchu, odbieraj wiat wzrokiem, wchem i poprzez wibracje, tak jak gusi. Mimo to s uwaane za jedne z najpikniejszych istot – wolne, niezalene i doskonae – a trzepot ich skrzyde nieodparcie kojarzy si z jzykiem migowym16.. Powyszy cytat wskazuje na sposób postrzegania samych siebie przez guchych, którzy tak jak motyle ca percepcj maj skupion wokó zmysu wzroku. S to jednostki samodzielne, niezalene od innych. Ich jzyk jest okre lany pozytywnie warto ciujcym przymiotnikiem pikny, co jeszcze zostaje wzmocnione rodkiem graficznym poprzez uywanie wielkich liter: jzyk migowy (pjm) to Pikny Jzyk Motyli, za osoba gucha to Motyl. Dyskusj z tym wszechobecnym symbolem jako wyznacznikiem guchych i ich kultury podja Lucyna Dugocka w felietonie pod symptomatycznym tytuem Sodzenie cytryny: Odwiedzam czasem te miejsca [fora i portale dla guchych – dopisek autorek] i od odwiedzajcych je innych osób dowiaduj si „zaskakujcych” rzeczy.

(7) e „prawdziwych Guchych” w polskim Internecie prawie nie ma, a je li s, to tylko na filmikach wideo, gównie na YouTube; e ci, którzy tak dobrze pisz po polsku, to z pewno ci nie s „prawdziwi Gusi”, a nawet je li takimi byli, to zostali „przerobieni na syszaków”.

(8) e „prawdziwi Gusi” to Motyle, a ich jzyk to Jzyk Motyli. To intrygujce, skd te motyle, prawda? Czy gusi maj co wspólnego z motylami? Podobno motyle s guche. I ówie, i we, i biae koty te. To interesujce. Szczególnie interesujce s jednak motyle, bo wiele grup spoecznych obiera je sobie za swój symbol. I tak na przykad dzieci umierajce w O wicimiu rysoway najcz ciej motyle. Nastolatki marzce o fi15. Por. K. RUTA, M. WRZE'NIEWSKA-PIETRZAK, Jzyk polski jako obcy dla osób niesyszcych i niedosyszcych – szanse, moliwoci, trudnoci [w druku]. 16 www.fundacjakokon.pl [dostp: 12.09.2014]. Wszystkie cytaty zawierajce wypowiedzi osób z dysfunkcj suchu s przytoczone w wersji oryginalnej..

(9) JAKIM JZYKIEM MÓWI G USI?. 199. gurze modelki chc by „motylami”, a anorektyczki ju nimi s. Ostatnio przeczytaam w „Wysokich Obcasach”, e take pedofile obrali za swój symbol motyle (te ostatnie sowa si nawet rymuj!). Kiedy takim uniwersalnym symbolem by w, skdind te guchy. Có, czasy si zmieniaj. Pojcie i postrzeganie guchoty te. [„'wiat Ciszy” 2009, nr 11, s. 26]. W powyszej wypowiedzi mona zauway , i gucha autorka dostrzega swego rodzaju absurdalno stosowanych powszechnie symboli jako swego rodzaju wyróników poszczególnych grup spoecznych, rodowiskowych, widzi bowiem niejednoznaczne nacechowanie aksjologiczne symbolu motyla, wizanego z kilkoma odrbnymi rodowiskami. Tym samym w pewien sposób pokazuje niejednoznaczne postrzeganie guchoty i guchych we wspóczesnym wiecie. Poniewa jednak w wikszo ci analizowanych tekstów motyl przyjmowany jest jednoznacznie jako pozytywny symbol spoeczno ci guchych (wystarczy spojrze na logo wybranych instytucji zrzeszajcych guchych), a skrótowiec pjm w wielu wypowiedziach rozwijany bywa tylko jako Pikny Jzyk Motyli, mona przyj , e pikno przypisywane komunikacji guchych odnosi si nie tylko do estetyki, lecz równie poprzez to, i zastpuje leksem polski we wspomnianym skrótowcu, tuszuje tym samym w pewnym stopniu tosamo. narodow osób guchych. Twierdzenie to wydaje si zbiene z deniami spoeczno ci guchych do uznania ich za mniejszo nie tylko jzykow, ale i spoeczno-kulturow17. Potwierdzeniem tego moe by te to, e w zgromadzonych wypowiedziach synonimiczne okre lenia dla polskiego jzyka migowego odnosz si tylko do nazwy symbolicznej. Czyli prócz Piknego Jzyka Motyli gusi swój jzyk nazywaj za pomoc wyraenia „jzyk motylkowy”, a posugiwanie si nim okre laj jako motylkowanie: A jzyk migowy dopiero uczyem si w szkole redniej dla guchych i uczyem od guchych j.migowy to mnie troszk zajo eby wchon ten j.migowy bo by dla mnie inny j.migowy ale bez problemu wchonem ten jzyk motylkowy. Dekalog Guchego Polaka tak na prawd mocy nabiera w momencie motylkowania. To Piekny Jezyk Motyli definitywnie nadaje charakter, wznioso , moc no i oczywi cie magi. Magi, która w tym wypadku staje sie wyej wymienionym „niedopowiedzeniem”.. 17. Por. artykuy zebrane w tomie pokonferencyjnym: Tosamo spoeczno-kulturowa Guchych (red. E. Wonicka, ód: Polski Zwizek Guchych Oddzia ódzki 2007), a zwaszcza teksty: M. BIA AS, Kompetencja jzykowo-kulturowa a tosamo narodowa niesyszcych oraz M. CZAJKOWSKA-KISIL, A. KLIMCZEWSKA, Rola jzyka migowego w ksztatowaniu tosamoci Guchych w Polsce, http://www.pzg.lodz.pl/index.php/66-publikacje-pzg/poradniki/29-tozsamosc -spoleczno-kulturowa-gluchych [dostp: 9.09.2014]..

(10) 200. KAROLINA RUTA, MARTA WRZE'NIEWSKA-PIETRZAK. Temu, kto jest Motylem to Dekalog w duszy gra nie zalenie od tego czy jest migany czy pisany, czy czytany. Ten kto zna histori Motyli wie co oznacza w nim kade sowo. Jest skierowany do Motyli.. Osoby posugujce si tym jzykiem traktuj guchot nie jako powszechnie przyjt w ród syszcych dysfunkcj czy uomno , lecz jako cech waloryzowan dodatnio, co obrazuje równie wypowied guchego: My mamy jeden defekt zmyslu, organoleptycznie to brak sluchu, reszta dziala tak samo jak u zdrowych ludzi!!! A tego nie trzeba leczyc . Nie musze byc leczony z powodu braku sluchu bo MNIE to naprawde nie boli. Z tym sie urodzilem, z tym zyje i z tym umre, ale nie z TEGO powodu!!! Sama jestem osob guch, a PJM to mój jzyk ojczysty, gdy jestem z drugiego pokolenia rodowiska guchych:) Z czego jestem dumna. aby by prawdziwym Guchym Polakiem przez due G i P konieczna jest znajomo. PJM oraz gdy chcemy wej w polskie rodowisko guchych znajomo PJM jest niezbdna. Nie mona uzna osob niesyszc z oralnym wychowaniem i osob, która odrzuca PJM za kulturowo guch, prawda? „nie bdziesz mia innych jzyków oprócz PJM w przestrzeni” oznacza potwierdzenie, e PJM jest Twoim jzykiem jako Guchej osoby. SJM, fonogesty i inne takie wynalazki nie s dla nikogo jzykiem ojczystym, nawet dla syszcych Polaków, bo ich jzykiem jest przecie polski.. W powyszych cytatach guchota rysuje si jako element tosamo ciowy, z którego niesyszcy czuj si nawet dumni, o czym wiadczy mog pojawiajce si niezwykle czsto w wypowiedziach guchych hasa: deaf power, sia deaf power, pjm sia. W drugim przykadzie pojawio si okre lenie polskiego jzyka migowego z zaimkiem dzierawczym mój, co wskazuje na wi, przynaleno do tego, kto mówi. Ponadto w sowach tych pojawi si kolejny synonim dla jzyka migowego – jzyk ojczysty. Jeden raz w zgromadzonym materiale jzyk migowy nazwany zosta te jzykiem matczynym18. W okre leniach tych dostrzec mona zatem pozytywne warto ciowanie jzyka migowego jako elementu budujcego tosamo , a zarazem stanowicego najwaniejszy element, narzdzie komunikacji w rodowisku guchych.. 18. Cytat guchej za: J. KOWAL, Nowe spojrzenia – jzyk polski jako obcy w kulturze i edukacji Guchych – Gusi i ich jzyki obce, w: Tosamo spoeczno-kulturowa Guchych, s. 96..

(11) JAKIM JZYKIEM MÓWI G USI?. 201. Jednoznacznie pozytywna waloryzacja naturalnego jzyka migowego w zebranym materiale wie si z silnie negatywn waloryzacj przez guchych pojcia guchoniemy, które – jak zauwaaj w analizowanych tekstach gusi – stygmatyzuje osoby niesyszce jako nieposiadajce mowy, jzyka. Tym bardziej zatem tosamo jzykowa uznawana jest za niezwykle wan i cenn. Negatywna waloryzacja pojcia guchoniemy widoczna jest w sowach guchego, który zapytany o to, jak wedug niego powinno si nazywa osoby niesyszce, odpowiedzia: Wol, eby ludzie nazywali nas „Guchymi”. Tak, pisane wielk liter! Dlatego, e mamy swój jzyk, mamy swoj kultur, swoj tosamo . Guchy, tak jak Polak czy Francuz. A sowo „niesyszcy” odbieram tak, jakby patrzyli na mnie tylko przez pryzmat moich uszu. Sowo „guchoniemy” sugeruje, e nie mamy jzyka, a to nieprawda19. 2.2. JZYK MIGOWY JAKO ELEMENT BUDUJCY WSPÓLNOT KOMUNIKACYJN, JZYK G UCHYCH. Jzyk migowy, a dokadniej jego znajomo , jest czsto elementem, poprzez który wyraa si moe w ród guchych sympatia lub jej brak wzgldem osób syszcych. Nierzadko bowiem w ich wypowiedziach mocno zaznacza si opozycja: my–oni, któr wyznacza wa nie umiejtno migania, naley doda : migania w polskim jzyku migowym (czy jak wskazuje jeden z forumowiczów „swoim swojskim PJM”), a nie systemie jzykowo-migowym: 1. Przepraszam pana,,ja nie znam jzyka migowy SJM...Pan musi duo uczy na jzyk migowy PJM,,niech uczy od osoby guchy tzn kontakt a nie konakt sabosyszcy.. 2. Niestety, nie mam zaufania do pani. Migaa po SJM 3. SJM jak mniemam, którego si nauczya – wikszo Guchych nie lubi, wol swój swojski PJM – nie jest pewnie t gówn barier. Gusi maj jak wewntrzn niech. do przyjmowania w swoje szeregi osób syszcych. Sam mam gboki ubytek, mówi wietnie, czytam z ust i obracam si na co dzie w rodowisku syszcych, a mimo to jestem zachcany przez Guchych, abym si nauczy ich jzyka i Kultury.. Konceptualizacja i warto ciowanie systemu jzykowo-migowego w analizowanym materiale s jednoznacznie negatywne. Przez guchych system jzykowo-migowy jest dyskredytowany i pitnowany, traktowany jako swoista 19. Wywiad z guchym koordynatorem Miss Deaf Poland Markiem 'mietan pt. Guchy tak jak Polak czy Francuz. Mamy swój jzyk, swoj kultur i tosamo. http://wiadomosci.gaze ta.pl/wiadomosci/1,114871,14897467,_Gluchy__tak_jak_Polak_czy_Francuz__Mamy_swoj_je zyk_.html [dostp: 5.09.2014]..

(12) 202. KAROLINA RUTA, MARTA WRZE'NIEWSKA-PIETRZAK. zdrada. Ponadto z uwagi na to, i sjm do dzi jest najczstsz form komunikacji w placówkach szkolno-wychowawczych dla guchych, gdzie nauczyciele znaj jzyk migany, stanowicy subkod polszczyzny, tak róny od naturalnego jzyka guchych, gusi czsto przypisuj osobom posugujcym si sjm miano syszaków (czyli osób syszcych, które próbuj wej do wiata guchych, lub niedosyszcych, którzy nie znaj naturalnego jzyka migowego i nie przynale do kultury Guchych). Poprzez t polaryzacj aksjologiczn niezwykle silna jest w wiadomo ci guchych opozycja swój–obcy (guchy–syszak), która jest swego rodzaju odpowiedzi na dyskryminacj niesyszcych w polskiej rzeczywisto ci. Brak znajomo ci polskiego jzyka migowego – naturalnego jzyka guchych – powoduje, e osoby syszce nie s przyjmowane chtnie do ich spoeczno ci, nie s obdarzone zaufaniem. Jest to czsto konsekwencja wcze niejszych do wiadcze niesyszcych w rodowisku osób syszcych: Grunt to nie da sob pomiata syszakom. Lecz trza przyzna , e niewielu ma odwag si sprzeciwi rodzicom, zwaszcza, gdy tacy znajduj poparcie w swej rodzinie... Ja si zbuntowaam. A to, e wybraam ycie w 'wiecie Ciszy i to e popieram PJM – jest dla mej rodziny (nie caej oczywi cie) dowodem mej niewdziczno ci za to, e nauczono mnie mowi (kiepsko zreszt, bo baby w sklepie czsto nie kapuj co ja tam gadam) i posano mnie do szkoy masowej (a to, e przechodziam tam gehenn tego rodzinka ju nie raczy wspomnie ).. Negatywne warto ciowanie jzyka innego ni pjm wie si te z czsto podkre lanym heroicznym wrcz wysikiem nauczenia si jzyka Guchych i odwag odrzucenia warto ci, jak jest rodzina, akceptacja bliskich. Tego typu wypowiedzi pokazuj, e wkroczenie w wiat jzyka migowego i sam jzyk migowy to warto niejako nadrzdna, najwaniejsza, nadajca sens yciu guchego. Potwierdzaj to wypowiedzi, w których gusi opisuj swoje wej cie w wiat jzyka migowego i kultury Guchych. Opozycja swój–obcy jest bardzo czsto widoczna w wypowiedziach guchych. Negatywnie warto ciowani syszcy najcz ciej postrzegani s jako dominatorzy, chccy za wszelk cen sprawi , by gusi byli rehabilitowani i leczeni za pomoc aparatów suchowych czy implantów. Niech do nich potgowana jest przez zjawiska spoeczno-ekonomiczne: brak wielu moliwo ci zatrudnienia, ograniczony dostp do telewizji ze wzgldu na brak napisów, brak rozwiza technologicznych umoliwiajcych guchym studiowanie czy nauk w szkoach masowych. Ponadto medyczne podej cie do guchoty skutkowao ograniczeniem udzielanej pomocy do zlikwidowania wady suchu,.

(13) JAKIM JZYKIEM MÓWI G USI?. 203. a zatem wszczepienia implantu lub dobrania odpowiedniego aparatu suchowego. Nie skupiano si jednak na wspomaganiu ksztacenia jzykowego adekwatnego do stopnia upo ledzenia suchu. W szkoach i o rodkach wychowawczych dla dzieci niesyszcych przez ponad sto lat obowizywa zakaz migania, dzieci uczone byy jedynie metod oraln, czytajc z ust. To, co równie istotne, to fakt, e dopóki jzyk migowy nie sta si przedmiotem bada lingwistów, nikt nie chcia uzna go za penowarto ciowy sposób komunikacji, co widoczne byo w nazwach odnoszcych si do jzyka migowego opisywanego jako sztuczny rejestr (zatem nawet nie system) gestów.. 3. JZYK POLSKI A G USI. Jzyk foniczny, jak w pocztkowej cz ci tekstu zostao to wspomniane, jest dla osoby guchej jzykiem, którego nie moe naby drog naturaln. Z uwagi na dominacj medycznego podej cia do guchoty w Polsce cay czas ywe jest postrzeganie guchego jako osoby, któr trzeba wyrehabilitowa , czyli nauczy. mówi . Zmiana tego podej cia nie jest atwa take dlatego, e 90% dzieci guchych rodzi si w rodzinach syszcych, w których rodzice postrzegaj guchot jako uomno , z któr trzeba walczy . W wypowiedziach guchych, którzy do wiadczaj lub do wiadczyli tego, co oferuje polskie szkolnictwo, czsto zawarte s opinie dotyczce nauki jzyka polskiego, jzyka fonicznego, mowy, a take celowo ci i efektywno ci tych procesów. W zgromadzonych wypowiedziach pojawiaj si trzy podstawowe profile postrzegania polszczyzny – jako jzyka obcego, trudnego do przyswojenia, a take jzyka stanowicego element nowej tosamo ci guchego jako czowieka dwujzycznego czy dwukulturowego. 3.1. JZYK POLSKI JAKO OBCY. Z uwagi na to, e wspóczesna glottodydaktyka coraz cz ciej zwraca uwag na fakt, i gusi to cudzoziemcy, którzy ucz si jzyka polskiego jak obcokrajowcy, temat obco ci i trudno ci jako cech nierozerwalnie czonych z polszczyzn czsto wystpuje w wypowiedziach guchych forumowiczów. Co zrozumiae, jzyk naturalny dla guchego warto ciowany jest pozytywnie, natomiast polszczyzna negatywnie, przede wszystkim poprzez trudniejsz fleksj (zwan ogólnie gramatyk). Te cechy jzyka polskiego s traktowane.

(14) 204. KAROLINA RUTA, MARTA WRZE'NIEWSKA-PIETRZAK. jako wyznacznik jego trudno ci i obco ci, co po wiadczaj ponisze wypowiedzi: Polski jest trudnym jzykiem dla niesyszcych, dlaczego? Ju pisz.. Mamy w jaki sposób ograniczony tzn uywamy tylko jzyka migowego (nie ma polskiej gramatyki i uproszczony), albo to i mówiony lub tylko jzyk mówiony, ale sabo syszymy i nie moemy usysze wszystko i prawidowo co mówi osoby syszce. A poza tym gramatyka polska jest trudna i skomplikowana, zawiera bardzo duo sów. atwo byo ci si nauczy czyta i pisa po polsku? Dla mnie nauka jzyka polskiego bya trudna, bo w ogóle jest to trudny jzyk. Np. angielski jest ju atwiejszy. Ale jako si nauczyem, gównie w pi mie20.. Mimo tych trudno ci zdarzaj si osoby, które zauwaaj, e zrozumienie zasad gramatycznych polszczyzny moe by pomocne przy nauce jzyka obcego, np. angielskiego. Nieodnoszenie gramatyki ojczystego jzyka pjm do innych jzyków powodowane jest zapewne brakiem kompletnego opracowania gramatyki polskiego jzyka migowego. Trudno w uczeniu si jzyka obcego bez dobrej znajomo ci podstawowych regu gramatycznych jzyka pierwszego (czy to polszczyzny czy pjm) podkre la uytkownik o nicku josek: Z perspektywy czasu mojego edukacji i rewalidacji suchu i mowy u mnie sprawiao najduej to wa nie na przyswajanie i rozbudzenie mowy czynnej bez udziau jzyka migowego.To mnie zajo dugo czasu eby zrozumie , poj i poczucia sensu wyraenia mowy i w pisaniu to bya dla mnie piekielna syzyfowa praca dla takiej osoby z wad suchu jak ja. Gdy zaczem sam uczy jzyka angielskiego i miaem problem ze zrozumieniem zasady polskiej gramatyki bo nie mogem poapa eby dopasowa zasady gramatyki j.angielskiego i musiaem najpierw cofn i przerobi may mini kurs gramatyki j.polskiego bo nie wiedziaem do czego su spójniki, przymiotniki itd po prostu uzupeniaem moj luki ale dziki nauki j.angielskiego i powoli zaczem rozumie szyk zdania w j.polskim w pisaniu i teraz ju duo lepiej a moje pisanie znacznie poprawi i mniej pisz agramatycznie . [josek]. W swoich wypowiedziach forumowicze podkre laj bardzo czsto trudno ci w nauce mówienia, a take pisania, które okre lone zostay w powyszej wypowiedzi jako syzyfowa praca. W innej wypowiedzi fasOlkaa wskazuje na. 20. http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,14897467,_Gluchy__tak_jak_Polak_czy _Francuz__Mamy_swoj_jezyk_.html [dostp: 8.09.2014]..

(15) JAKIM JZYKIEM MÓWI G USI?. 205. trudno ci gramatyczne i nieznajomo jzyka polskiego w ród wikszo ci guchych uczszczajcych do szkoy redniej: „Niepi miennych” (w sensie nieotrzaskanych z gramatyk na przecitnym poziomie) jest duo wicej ni pi miennych. Np. w mojej klasie 8 osobowej pi mienne byy 2 osoby. [fasOlkaa]. Podkre la ona, e jzyk polski, którym posuguj si gusi edukowani w polskich szkoach, nie jest jzykiem chtnie uywanym przez niesyszcych do komunikacji z innymi osobami: Tak, naprawd to problem. Na Deaf.pl pisze „elita” w ród osób z wad narzdu suchu. Inni wol si komunikowa migajc na realu, albo na kamerkach (np. Oovoo, camfrog).. Jednake, co warto zauway , gusi maj do du wiadomo rónic midzy ich jzykiem naturalnym a polszczyzn, a rónice te wskazywane s w taki sposób, by uwypukla walory jzyka migowego i obala mity, które w potocznej wiadomo ci przypisywane s komunikacji migowej. *shit* prawd jest to, e migowy ma may zasób sów. Migowy ma wicej zasobu sów ni foniczny, i wiele znaków i gestów jest nieprzekadalnych na polski (chyba, e próbowa jeden znak przeoy na kilkuzdaniow wypowied pisemn/foniczn). Ale prawd jest, e migowy ma inn gramatyk ni polski. Ju przez sam fakt, e migowy wykorzystuje do przekazu rce, oczy, twarz, ciao, czas i przestrze. Mowa wykorzystuje tylko dwik i czas (do odbioru wycznie ucho). [fasOlkaa]. Wikszo zebranych wypowiedzi zawiera obraz jzyka polskiego jako obcego, zgodny z przyjt przez glottodydaktyków potrzeb ksztacenia guchych metodami nauczania jzyków obcych. Uwypuklanie odrbno ci systemu polszczyzny od systemu naturalnego jzyka migowego moe jednak wiadczy nie tylko o wiadomo ci jzykowej badanych, ale take – co zostao pokazane we wcze niejszej cz ci tekstu – jest elementem ksztatowania wspólnoty i tosamo ci grupowej guchych w opozycji do syszcej wikszo ci. 3.2. JZYK POLSKI JAKO NIEMO

(16) LIWY DO PRZYSWOJENIA, NIENATURALNY. Elementem budujcym jzykowy obraz polszczyzny jest wskazywanie na trudno ci zwizane z jej przyswajaniem, które wi si bezpo rednio z niemono ci percepcyjnego odbierania mowy, a take kontrolowania wasnej wypowiedzi:.

(17) 206. KAROLINA RUTA, MARTA WRZE'NIEWSKA-PIETRZAK. Inne dzieci day mi to odczu , gdy, na mieway sie z tego, jak mówi. Pobyt w przedszkolu wspominam tak, e siedziaem i patrzyem na poruszajce sie usta, ale nic z tego nie rozumiaem21.. Na negatywny stosunek do procesu nauki jzyka fonicznego wpyw ma take grupa podobnych sobie rówie ników, w której nieznajomo mowy i sprawne posugiwanie si polszczyzn moe stanowi element identyfikacyjny, cho z drugiej strony umiejtno mowy i znajomo jzyka polskiego warto ciowana bywa te pozytywnie jako uatwienie ycia, funkcjonowania w spoeczno ci syszcych: Ja jako nie przykadaem sie zbytnio do tego, poniewa, nie widziaem sensu uczenia sie mowy, skoro wszyscy z mojego otoczenia migaj. Nie rozumiaem moich rodziców, czemu mnie tak mczyli tymi wizytami u logopedy i posyali mnie na róne turnusy rehabilitacyjne itp. Nie ukrywam, e te lata byy dla mnie czasem straconym i, niestety, zmarnowanym. Nie wykorzystaem tej szansy, jak stwarzali mi rodzice. Z perspektywy lat wiem, e rodzice chcieli dla mnie dobrze. Z wasnego do wiadczenia wiedzieli, e osoba gucha i niemówica ma w yciu ciko i ludzie nie traktuj takich osób zbyt powanie. Na podstawie wasnych do wiadcze chcieli mnie uchroni przed tym22.. Jednake wysiki podejmowane w celu nauki mówienia nie zawsze kocz si sukcesem, a podkre lana przez guchych bariera w kontaktach ze syszcymi powoduje te negatywne emocje zwizane z nauk jzyka polskiego fonicznego, a take ujemn waloryzacj syszcych jako wikszo ci: Jesli zdrowy nie umie migac to jego problem ze ma utrudniony kontakt, my glusi od dziecka lazimy na kazde wizyty logopedow, specjalistów, od dziecka uczymy sie mowic dla zdrowych .. i ku... w zamian co mamy... nadal utrudniony kontakt, nadal bariera .. niech zdrowy naucz sie migac... nie mog sie dogadac z gluchym to ICH PROBLEM!. Gusi czsto w swoich wypowiedziach wskazuj na fakt, e posugiwanie si przez nich jzykiem fonicznym wie si z trudno ci przyswojenia akcentu, co z kolei powoduje, e komunikacja ze syszcymi bywa nieskuteczna. Zwykle s oni niezrozumiani lub traktowani jak obcokrajowcy: heheheheheheheh gniewek fajnie ze wkleiles taki temacik )))wiecie cio, ja tes cos wam opowiem: czesto mi sie tak trafilo ze mnie sie pytali o godzine i o trafienie sie na. 21. T. ROMANOWSKI, Moja droga yciowa w wiecie osób syszcych. http://www.pzg.lodz.pl/ attachments/article/29/TSKG_21_romanowski.pdf [dostp: 8.09.2014]. 22 Tame..

(18) JAKIM JZYKIEM MÓWI G USI?. 207. odpowiednie miejsce i itd to ja im wale co wiem a pozniej slysze od nich „ czy pani jest polka?”, „skad pani jest?” „ ej, skad jestes” i itd...ja najpierw pryskam zartem ze z USA stukam a oni na to „ a no faktycznie po poznaje po twoim akcencie „ heheh i mie to rosmieszalo a potem siedo tego przyznalam ze jestem osoba z wada sluchu i im to zamurowalo :DD A druga sytuacja, to trafilo sie mojemu misiakowi, on w pracy bywa wiadomo jak kazdy z nas, przyszla nowa kierowniczka i pyta sie drugiej zmianowej „czy to cudzoziemiec” A wiadomo bo zdziwila sie, ze moj gada ale trzeba do niego troszke wyrazniej i myslala ze ...nie rozumie polskiego ;-) Tez u mnie zdarzaja sie takie sytuacje. Pewnego dnia bylam w sklepie odziezowym i stalam przy kasie z zamiarem zaplacenia. Sprzedawca mowil cos do mnie, domyslalam sie, ze powiedzial cene, ale nie bylam w stanie odczytac cyfry z jego ust (prawie wcale nie ruszal ustami, wiec jakim cudem mialam czytac, ale coz nie jego wina), wiec poprosilam o powtorzenie i bardziej wytezylam wzrok liczac na to, ze uda mi sie odczytac. Niestety poszo na marne, wiec za trzecim razem poprosilam, zeby mowil wolno. Biedaczek wiec mowil wolno, ale i tak sytuacja byla skazana na kleske. Nazajutrz druga sprzedawczyni pobiega na ratunek swej kolegi i zwrocila w kierunku do mnie: – Do you speak English?? A ja cala oniemialam, szybko domyslalam sie, ze miala mnie za cudzoziemke, usmiechnielam i odpowiedzialam spokojnie po polsku: –Tak, ale jestem Polka i nie slysze, trzeba mowic do mnie bardzo wyraznie. A expedientka zrozumiala i przytakujaca kiwnela glowa.. Z tego te powodu czsto gusi rezygnuj z posugiwania si polszczyzn foniczn. Jest to konsekwencja faktu, e przez wiele lat wczesnej modo ci zmuszani byli do rehabilitowania mowy, do regularnych wizyt u logopedy, a to, niestety – mimo ich wysiku – nie przynioso oczekiwanych efektów: zauwayam ze 99% niesyszcych ma takie sytuacje :lol: nawet jak mówi bardzo wyranie (ach te lata mczcej i wqrzajcej rehabilitacji ) . 3.4. JZYK POLSKI JAKO SZANSA – PROBLEM DWUJZYCZNO'CI I DWUKULTUROWO'CI. Zmiany, które zachodz w postrzeganiu spoeczno ci guchych w Polsce i na wiecie, zmierzaj w kierunku uznania ich za mniejszo jzykow, a take spoeczno-kulturow. Specyficzna sytuacja funkcjonowania guchych w dwóch kulturach – kulturze Guchych, a zarazem otaczajcej ich kulturze wikszo ciowej osób syszcych w Polsce – sprawia, i wystpujca nadal opozycja my–oni w wypowiedziach osób z dysfunkcj suchu w duym stopniu utrudnia.

(19) 208. KAROLINA RUTA, MARTA WRZE'NIEWSKA-PIETRZAK. zrozumienie i wprowadzenie my lenia o guchych jako osobach dwujzycznych i dwukulturowych. Aspekt zrozumienia potrzeby funkcjonowania w dwóch kulturach, dwóch jzykach, a zarazem dwóch grupach spoecznych jest bardzo rzadko wskazywany w analizowanym materiale. Odosobniony jest tu cytowany wyej fragment, w którym guchy podkre la, e: „osoba gucha i niemówica ma w yciu ciko i ludzie nie traktuj takich osób zbyt powanie”. W kadej z wypowiedzi, w której gusi podkre laj konieczno znajomo ci dwóch jzyków – migowego i polskiego – pojawia si jednak wskazanie na obowizek uatwiajcy funkcjonowanie w spoeczestwie lub warunek pozwalajcy na dalsze ksztacenie. Jestem niesyszca od urodzenia. Moje rodzice i mój brat te s niesyszcy. Od dziecistwa uczyam si jzyka matczynego, czyli jzyka naturalnego (gestowego).

(20) yam i yj w cichym wiecie i mam inne pogldy i abstrakcje ni syszce. Czsto niesyszce nie rozumiej nas, a my ich te, poniewa jzyk polski dla niesyszcych polaków nie jest ich „ojczystym jzykiem”. Dlatego najtrudniejszy jzyk obcy do opanowania dla takich osób. Kontakt midzy osobami niesyszcymi a syszcymi zawsze s problemy i zrozumienie. Jednak wiem, e dla osób niesyszcych jest ciko y ni syszce, poniewa gusi musz uczy si podwójnie jzyk – naturalny i polski. Je li guchy chce studiowa , to musi podj cik prac nad opanowaniem tego jzyka, bo to s jednak podstawy komunikacji werbalnej i pisemnej23.. W sowach tych podkre lany jest trud, wysiek, który trzeba podj , by opanowa dwa konieczne do dobrego funkcjonowania jzyki. Rzadko (w zebranym materiale tylko jedna wypowied) osoby niesyszce wskazuj potrzeb znajomo ci obu jzyków ze wzgldu na kontakty z osobami zarówno syszcymi, jak i niesyszcymi. Czsto jednak postawa taka, zmierzajca wa nie do dwujzyczno ci i dwukulturowo ci, powoduje zaburzenia w postrzeganiu wasnej tosamo ci. Wtedy odkrywaam siebie, jaka ja jestem w ród syszcych, a jaka w ród guchych. Z przeraeniem stwierdziam, e w ród guchych jestem bardziej sob, zobaczyam siebie jako zwariowan, rozgadan, odwan dziewczyn. Zobaczyam, e tylko do nich nie boj si mówi . Zabolao mnie, e nigdy taka nie byam do tej pory. Zawsze byam uwaana za szar myszk, nijak, cich, zbyt powan jak na swój wiek koleank. Odkrywaam siebie, zaczam lepiej siebie poznawa . Zaczam rozumie , e zawsze bd inna w ród syszcych. Nie potrafiam jednak z tym si pogodzi . Zawsze chcia23. Cytat guchej za: J. KOWAL, Nowe spojrzenia – jzyk polski jako obcy w kulturze i edukacji Guchych, s. 96..

(21) JAKIM JZYKIEM MÓWI G USI?. 209. am, aby we mnie zobaczyli normalnego czowieka, który ma may problem ze suchem. Tak chciaam, aby rozumieli moja mow, lubili mnie bez wzgldu na such. […] Jestem jak gdyby pomidzy dwoma murami, odgradzajcymi mnie od spoeczno ci syszcych i od ludzi zupenie guchych, po prostu syszcy traktuj mnie jak guch, a gusi jako kogo ze wiata syszcych24.. 4. WNIOSKI. Z zebranego materiau wyania si swoisty obraz polszczyzny i jzyka migowego. Wyranie wskazana zostaje binarna opozycja pozytywnie warto ciowanego naturalnego jzyka migowego pjm wobec negatywnie postrzeganej polszczyzny, czyli jzyka nienaturalnego, trudnego do przyswojenia, a take obcego, którego subkodem jest równie negatywnie aksjologizowany system jzykowo-migowy. Ta polaryzacja aksjologiczna jest sprzona z poczuciem odrbno ci i ksztatowaniem si spoeczno ci guchych jako mniejszo ci w opozycji do syszcej wikszo ci. Waloryzacja dodatnia jzyka migowego jest wynikiem tego, i pjm uznawany jest nie tylko za najlepsze, bo naturalne narzdzie komunikacji dla guchych, ale take za element pozwalajcy na identyfikacj jzykow i spoeczno-kulturow. Co istotne, w ksztatowaniu jzykowego obrazu jzyka migowego i polszczyzny zaznaczaj si take elementy przypisywane obu systemom komunikacji w dyskursie naukowym. Przedstawiane s one jednak nie tylko po to, by przekaza informacj o rónicach midzy tymi systemami jzykowymi, lecz take stanowi argument pozwalajcy przypisa polszczynie cech trudno ci, nieprzystpno ci, a czasem nawet niemono ci nauczenia si jzyka polskiego jako obcego. Przeamanie tego obrazu polszczyzny i jzyka migowego widoczne jest tylko w kilku wypowiedziach, w których gusi dostrzegaj konieczno nauki jzyka polskiego jako poytecznego narzdzia uatwiajcego komunikacj z osobami syszcymi. Podkre laj oni jednak cel pragmatyczny uywania polszczyzny – atwiej za jej pomoc zaatwi róne sprawy zwizane z codziennym funkcjonowaniem czowieka. Nie wpywa to jednak na zmian waloryzacji polszczyzny, cho osabia nieco jej negatywne warto ciowanie. Jzykowy obraz polszczyzny wyaniajcy si z wypowiedzi osób niesyszcych tumaczy podkre lan przez glottodydaktyków nisk motywacj do 24. J. ZBIK, Tosamo osoby zaimplantowanej – czyli o sobie, w: Tosamo spoeczno-kulturowa Guchych, s. 245-246, 248..

(22) 210. KAROLINA RUTA, MARTA WRZE'NIEWSKA-PIETRZAK. nauki tego jzyka w ród guchych25. Badania zmierzajce do wypracowania metod i rodków dydaktycznych pozwalajcych uzyskiwa lepsze efekty w nauczaniu guchych jzyka polskiego powinny take i w parze z próbami zmiany wiadomo ci i stosunku niesyszcych do polszczyzny i procesu nauczania w polskich szkoach. BIBLIOGRAFIA ANUSIEWICZ J.: Lingwistyka kulturowa: zarys problematyki, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego 1994. 4 Kroki – wsparcie osób niesyszcych na rynku pracy II – podrcznik dobrych praktyk, oprac. M. Sak, Warszawa: PFRON 2012. Edukacja niesyszcych. Publikacja konferencyjna, red. E. Twardowska, M. Kowalska, ód: Polski Zwizek Guchych Oddzia ódzki 2011. www.fundacjakokon.pl [dostp: 12.09.2014]. GUS: Stan zdrowia ludno ci Polski w 2004 roku, Warszawa: Zakad Wydawnictw Statystycznych 2007. GUS: O wiata i wychowanie w roku szkolnym 2010/2011, Warszawa: Zakad Wydawnictw Statystycznych 2012. JACHIMOWSKA K.: Komunikacyjne aspekty tekstów pisanych przez osoby z dysfunkcj suchu, ód: Uniwersytet ódzki 2013. KOWAL J.: „Milczcy cudzoziemcy” – Gusi jako uczcy si jzyka polskiego jako obcego – wyzwanie wspóczesnej glottodydaktyki?, w: Nowe perspektywy w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego II, red. K. Pluskota, K. Taczyska, Toru: Wydawnictwo UMK 2011, s. 21-27. KOWAL J., JANUSZEWICZ M., JURA M.: Opracowanie na temat metodyki nauczania jzyka polskiego jako obcego dla guchych w kontek cie aktywacji zawodowej. http://www.glusiw pracy.dobrekadry.pl/dokumenty/Opracowanie_poswiecone_metodyce_nauczania.pdf [dostp: 12.09.2014]. KRAKOWIAK K.: Dar jzyka, Lublin: Wydawnictwo KUL 2013. PADDEN C., HUMPHRIES T.: Deaf in America: voices from a culture, Cambridge: Harvard University Press 1988. PRILLWITZ S.: Jzyk, komunikacja i zdolno ci poznawcze niesyszcych, Warszawa: WSiP 1996. RUTA K., WRZE'NIEWSKA-PIETRZAK M.: Jzyk jako centralny element budujcy tosamo. mniejszo ci jzykowej na przykadzie osób niesyszcych, „Przegld Humanistyczny” 2013, nr 5, s. 107-116. RUTA K., WRZE'NIEWSKA-PIETRZAK M.: Jzyk polski jako obcy dla osób niesyszcych i niedosyszcych – szanse, moliwo ci, trudno ci [w druku]. 'WIDZI+SKi M.: Jzyki migowe, w: Podstawy neurologopedii, red. T. Gakowski, E. Szelg, G. Jastrzbowska, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 2005, s. 679-692. 25. J. KOWAL, Nowe spojrzenia – jzyk polski jako obcy, s. 92-107..

(23) JAKIM JZYKIEM MÓWI G USI?. 211. TOMASZEWSKI P.: Child Visual discourse: The use of language, gestures, and vocalizations by deaf preschoolers, „Polish Psychological Bulletin” 2008, vol. 39(1), s. 9-18. Tosamo spoeczno-kulturowa guchych, red. E. Wonicka, ód: Polski Zwizek Guchych Oddzia ódzki 2007; http://www.pzg.lodz.pl/index.php/66-publikacje-pzg/poradniki/29tozsamosc-spoleczno-kulturowa-gluchych [dostp: 12.09.2014]. Guchy tak jak Polak czy Francuz. Mamy swój jzyk, swoj kultur i tosamo . http://wiado mosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,14897467,_Gluchy__tak_jak_Polak_czy_Francuz__ Mamy_swoj_jezyk_.html [dostp: 5.09.2014].. JAKIM JZYKIEM MÓWI G USI? – JZYK MIGOWY I POLSZCZYZNA W WYPOWIEDZIACH G UCHYCH Streszczenie Niniejszy artyku omawia problem rónych sposobów komunikacji osób guchych w Polsce. Celem tekstu jest jednak nie tyle zaprezentowanie rónych sposobów komunikacji, ile ukazanie sposobów warto ciowania tych systemów komunikacyjnych przez ich uytkowników – osoby niesyszce i niedosyszce. Zebrane do analizy opinie pochodz z forum deaf.pl, a take czasopisma „'wiat Ciszy” oraz innych tekstów pisanych przez guchych. Przeprowadzone analizy pokazuj, i gusi w swoich wypowiedziach odnosz si do trzech sposobów komunikacji – polszczyzny, polskiego jzyka migowego PJM, a take systemu jzykowo-migowego stanowicego subkod jzyka polskiego. Warto ciowanie tych systemów jest w zgromadzonym materiale niezwykle czytelne. Gusi bowiem bezspornie pozytywnie aksjologizuj PJM jako wasny jzyk, a zarazem symbol przynaleno ci do spoeczno ci guchych, natomiast polszczyzn, a take jej wizualny subkod SJM postrzegaj negatywnie jako jzyk obcy, trudny, narzucony przez wikszo . Tak wyrana negatywna ocena polszczyzny i SJM wpywa take na trudno ci w pozytywnym postrzeganiu zjawiska dwujzyczno ci i dwukulturowo ci guchych w Polsce. Sowa kluczowe: sposoby komunikacji guchych w Polsce, polski jzyk migowy PJM, system jzykowo-migowy, warto ciowanie.. HOW DO HEARING IMPAIRED PEOPLE IN POLAND COMMUNICATE? – THE AXIOLOGY OF POLISH SIGN LANGUAGE (PJM) AND POLISH SPOKEN LANGUAGE IN THE WRITTEN TEXTS OF HEARING IMPAIRED PEOPLE Summary The article presents the problem of different ways of communication between hearing impaired people in Poland. The aim of the text is to discuss not only the ways of communication,.

(24) 212. KAROLINA RUTA, MARTA WRZE'NIEWSKA-PIETRZAK. but also to present how hearing impaired people perceive and evaluate Polish Sign Language (PJM), Polish (spoken and written) language and Polish signed language (SJM). The analyzed material comes from the website www.deaf.pl, newspaper “The World of Silence” and other texts written by hearing impaired people. The conveyed analysis have highlighted that deaf people are strictly confirmed that PJM is a valuable way of communication. What is more, they claim that PJM is also the symbol of being a deaf person, that is a part of deaf community and culture. They also perceive Polish language and SJM (the subcode of Polish language) as a foreign language, difficult to learn and the language that is imposed by hearing majority. Such negative valuation of SJM and Polish language influence on the perception of bicultural and bilingual education among deaf people in Poland. Key words: different ways of communication among hearing impaired people, Polish Sign Language PJM, Polish Signed Language, axiology..

(25)