Z. BU£A & R. HABRYN (red.) — Atlas geologiczno--strukturalny paleozoicznego pod³o¿a Karpat zew-nêtrznych i zapadliska przedkarpackiego w skali 1 : 300 000. Ministerstwo Œrodowiska, Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2008, 8 map, tekst objaœniaj¹cy, 75 str.
Prezentowana publikacja dotyczy przedpermsko-mezozoicz-nego i kenozoiczprzedpermsko-mezozoicz-nego pod³o¿a po³udniowej i po³udniowo--wschodniej Polski. Jest dzie³em wyj¹tkowym, ca³kowicie orygi-nalnym, stworzonym od podstaw przez liczny zespó³ autorski z³o¿ony z 20 osób, koordynowany przez Zbigniewa Bu³ê i Ryszarda Habryna z Oddzia³u Górnoœl¹skiego Pañstwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu. W opracowaniu atlasu wziêli udzia³ (poza ju¿ wymienionymi): Iwona Byœ, Rados³aw Florek, Monika Jachowicz, Jan Kwarciñski, Rafa³ Laskowicz, Bogus³aw Liszka, Kazimierz Madej, Andrzej Maksym, Marek Markowiak, Ma³gorzata Pietrusiak, Jaromir Probulski, Wojciech Ry³ko, Sylwester Salwa, Rafa³ Sikora, Grzegorz Staryszak, Patrycja Tabol-Wójcik, Adam Tomaœ i Jaros³aw Zacharski. Wymienione osoby reprezentuj¹ Pañstwowy Instytut Geologicz-ny (Odzia³y Górnoœl¹ski, Œwiêtokrzyski i Karpacki) oraz Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo (Oddzia³ w Sanoku). Do niew¹tpliwych liderów nale¿y dr in¿. Zbigniew Bu³a, bêd¹cy nie-strudzonym inicjatorem, redaktorem naukowym i wspó³autorem kilku innych atlasów geologicznych obejmuj¹cych Polskê po³udniow¹. Najwa¿niejsze z nich to: Atlas geologiczny Górno-œl¹skiego Zag³êbia Wêglowego 1 : 100 000 (Bu³a & Kotas, 1994) oraz Atlas geologiczny paleozoiku bez permu w strefie kontaktu bloków górnoœl¹skiego i ma³opolskiego 1 : 200 000 (Bu³a, 2002).
Recenzowane dzie³o stanowi efekt realizowanego w latach 2005–2008 przez Pañstwowy Instytut Geologiczny tematu Opra-cowanie map geologiczno-strukturalnych pod³o¿a paleozoiczne-go Karpat i zapadliska przedkarpackiepaleozoiczne-go i okreœlenie na ich tle prawid³owoœci rozprzestrzenienia z³ó¿ wêglowodorów, zlecone-go przez ministra œrodowiska, a finansowanezlecone-go ze œrodków Naro-dowego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej. Atlas ten obejmuje po raz pierwszy tereny po³udniowo-wschod-niej Polski (a¿ po granicê z Ukrain¹), a tak¿e pod³o¿e Karpat zew-nêtrznych. Ku pó³nocy siêga a¿ po Góry Œwiêtokrzyskie, natomiast jego zachodnia granica — po Lubliniec i Cieszyn. Przedstawiony w nim obszar obejmuje oko³o 54,5 tys. km2. Mate-ria³ wyjœciowy do konstrukcji map stanowi³y: dane z 3247 otworów wiertniczych (w których stwierdzono ska³y paleozo-iczne i prekambryjskie), wyniki badañ sejsmicznych, refleksyj-nych, magnetotellurycznych i grawimetryczrefleksyj-nych, wczeœniej wykonane opracowania kartograficzne oraz dane pochodz¹ce z licznych publikacji i prac archiwalnych.
Czêœæ kartograficzna omawianego atlasu sk³ada siê z oœmiu map w skali 1 : 300 000 (uzyskanych z pomniejszenia wczeœniej wykonanych wersji tych map w skali 1 : 200 000) ukazanych na 7 tablicach. Na pierwszej mapie (tablica 1) zosta³a przedstawiona Lokalizacja wierceñ osi¹gaj¹cych ska³y paleozoiczne i prekam-bryjskie oraz wybranych profili sejsmicznych i magnetotellurycz-nych. Na siedmiu nastêpnych mapach (tablice 2–7) zobrazowano struktury utworów paleozoicznych i prekambryjskich wystê-puj¹ce w pod³o¿u Karpat zewnêtrznych, ich przedpola i w zapa-dlisku przedkarpackim. Zapocz¹tkowuj¹ je dwie wersje Mapy
geologiczno-strukturalnej stropu paleozoiku (bez permu) i pre-kambru (tablica 2), ukazuj¹ce RzeŸbê powierzchni paleozoiku i prekambru (tablica 2A) oraz Wystêpowanie utworów nadk³adu na stropie paleozoiku i prekambru (tablica 2B). Dalsze tablice zawieraj¹ mapy strukturalne najlepiej rozpoznanych komplek-sów litologiczno-stratygraficznych na blokach górnoœl¹skim i ma³opolskim (tablice 3–6). Na obu tych blokach ukazano struktu-rê sp¹gu kompleksu karboñskich ska³ klastycznych reprezento-wanych przez utwory kulmu (tablica 3) oraz sp¹gu kompleksu dewoñsko-karboñskich ska³ wêglanowych (tablica 4). Na tabli-cach 5 i 6 przedstawiono strukturê sp¹gu syluru oraz sp¹gu ordowiku na obszarze bloku ma³opolskiego. Ostatnia, siódma tablica przedstawia Mapê geologiczn¹ odkryt¹ po karbon na bloku górnoœl¹skim i ma³opolskim. Wyznaczono na niej m.in. wychodnie wszystkich wyró¿nionych w profilach paleozoiku i prekambru kompleksów litologiczno-stratygraficznych ods³a-niaj¹cych siê na powierzchni stropowej paleozoiku i pre-kambru.
Nieodzown¹ czêœci¹ publikacji jest Tekst objaœniaj¹cy autor-stwa Zbigniewa Bu³y, wydany w formie osobnej ksi¹¿ki licz¹cej 75 stron. Ma on charakter oryginalnego opracowania naukowego; w sposób jasny i zrozumia³y przedstawiono najbardziej aktualne dane dotycz¹ce analizowanego obszaru oraz podjêto próbê zinter-pretowania obrazów uzyskanych na mapach. Ksi¹zka ta sk³ada siê z trzech podstawowych rozdzia³ów: 1. Podzia³ prekambryj-skiego i paleozoicznego pod³o¿a Karpat zewnêtrznych i zapadli-ska przedkarpackiego na jednostki tektoniczne, 2. Metodyka prac kartograficznych oraz 3. G³ówne cechy budowy geologicznej pre-kambryjskiego i paleozoicznego pod³o¿a Karpat zewnêtrznych i zapadliska przedkarpackiego w œwietle przeprowadzonych prac kartograficznych, w rozbiciu na blok górnoœl¹ski i blok ma³opol-ski. Tekst objaœniaj¹cy zosta³ zwieñczony obszernym streszcze-niem w jêzyku angielskim oraz wyczerpuj¹cym spisem cytowanej literatury.
Istotnym osi¹gniêciem recenzowanego dzie³a jest przedsta-wienie spójnego modelu budowy geologicznej utworów paleozo-icznych, zalegaj¹cych wspó³czeœnie w pod³o¿u alpejskich jednostek tektonicznych Karpat zewnêtrznych i zapadliska przed-karpackiego, a tak¿e na ich przedpolu, obejmuj¹cym czêœciowo ods³oniête i dok³adniej poznane struktury paleozoiczne Gór Œwiêtokrzyskich i Górnego Œl¹ska. Na potrzeby omawianego atlasu dokonano podzia³u prekambryjskiego i paleozoicznego pod³o¿a Karpat zewnêtrznych i zapadliska przedkarpackiego na jednostki tektoniczne, a tak¿e wydzielono i scharakteryzowano tworz¹ce je kompleksy litologiczno-stratygraficzne. W profilu prekambru i paleozoiku na bloku górnoœl¹skim wyró¿niono dzie-siêæ takich kompleksów, a na bloku ma³opolskim siedem. Prze-prowadzone prace kartograficzne oraz wnikliwa analiza uzyskanych wyników pozwoli³y na wykazanie, ¿e struktury utworzone w obrêbie ró¿nowiekowych i przewa¿nie podobnych litologicznie utworów paleozoicznych i prekambryjskich, stwier-dzonych na przedpolu Karpat zewnêtrznych i zapadliska przed-karpackiego, kontynuuj¹ siê w ich pod³o¿u. Przeprowadzone badania pozwoli³y m.in. na próbê wyznaczenia kontynuacji usko-ku œwiêtokrzyskiego w kierunusko-ku SE, a tym samym na okreœlenie przebiegu granicy (na analizowanym obszarze) pomiêdzy bloka-mi ma³opolskim i ³ysogórskim. Na uzyskanych obrazach karto-graficznych blok górnoœl¹ski charakteryzuje siê wyraŸn¹ 434
Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 5, 2009
heteregenicznoœci¹ budowy tektonicznej. Natomiast cech¹ wyró¿-niaj¹c¹ blok ma³opolski jest jego budowa blokowa — w jego obrêbie wyró¿niono kilkadziesi¹t nieforemnych, ró¿nej wielko-œci struktur o charakterze zrêbów lub pó³zrêbów, przewa¿nie wyd³u¿onych w kierunku NW–SE. Jedynie w pó³nocno-wschod-niej czêœci bloku ma³opolskiego, w rejonie kieleckim Gór Œwiê-tokrzyskich, utwory paleozoiczne tworz¹ struktury fa³dowo--blokowe i fa³dowe, o przebiegu NW–SE lub WNW–ESE. Z pre-zentowanych map wynika, ¿e w miarê zbli¿ania siê do uskoku œwiêtokrzyskiego intensywnoœæ tych deformacji wyraŸnie wzra-sta. Jednak najwyraŸniej zaznaczaj¹c¹ siê dyslokacj¹ na analizo-wanym obszarze jest bez w¹tpienia strefa uskokowa Kraków– –Lubliniec.
Prezentowany atlas jest wyj¹tkowo trafion¹, cenn¹ pozycj¹ wydawnicz¹, która bêdzie stanowiæ podstawê wielu rozwa¿añ naukowych, a tak¿e materia³ wyjœciowy do dalszych badañ
geo-logicznych po³udniowej Polski. Bêdzie te¿ bez w¹tpienia szeroko wykorzystywany w codziennej praktyce, m.in. w okreœlaniu pra-wid³owoœci rozprzestrzeniania z³ó¿ wêglowodorów.
Atlas geologiczno-strukturalny paleozoicznego pod³o¿a Kar-pat zewnêtrznych i zapadliska przedkarpackiego w skali 1 : 300 000 zosta³ wydany bardzo starannie, na wysokim pozio-mie edytorskim. Doskona³ym pomys³em by³o wydanie go w wer-sji dwujêzycznej — polsko-angielskiej. Nale¿y do publikacji bardzo poszukiwanych i aktualnie nie do zdobycia z powodu wyj¹tkowo niskiego nak³adu wynosz¹cego zaledwie 100 egzem-plarzy. St¹d proœba o jego jak najszybsze wznowienie, wychodz¹ce naprzeciw rzeczywistemu, du¿emu zainteresowa-niu. Jego autorom nale¿¹ siê gratulacje i wyrazy uznania.
Jerzy ¯aba
Publikacje w jêzyku angielskim
Mesozoic Sub-Continental Lithospheric Thinning under Eastern Asia — Zhai M.-G.,Windley B.F., Kusky T.M., Meng Q.R. 2008, Geological Society Special Publication 280, 360 p.
Natural and Anthropogenic Hazards in Karst Areas: Recognition, Analysis and Mitigation — Parise M., Gunn J. 2008, Geological Society Special Publica-tion 279, 420 p.
Devonian Events andn Correlations — Becker R.T., Kirchgasser W.T. 2008, Geological Society Special Publication 278, 280 p.
Key issues in Petroleum Geology: Stratigraphy — Gregory F.J., Copestake P., Pearce J.M. 2008, Geolo-gical Society, 408 p.
The history of the Study of Landforms or the Deve-lopment of Geomorphology Volume 4 — Burt T.P., Chorley R.J., Brunsden B., Cox N.J., Goudie A.S. 2008, 1056 p.
The Gregory Rift Valley and Neogene-Recent Volca-noes of Northern Tanzania — Dawson J.B. 2008, Memoir 33, 112 p.
Deep-Time Perspectives on Climate Change: Marrying the Signal from Computer Models and Biological Proxies — Williams M., Haywood A.M., Gregory J., Schmidt D.N., Young J.R. 2008, The Micropalaeontological Society Series, 600 p.
The Geology of Central Europe (Volume 1: Precam-brian and Palaeozoic, Volume 2: Mesozoic and Cenozoic) — McCann T. 2008, Geological Society, 784 p.
The Geology of Chile — Moreno T., Gibbons W. 2008, Geological Society, 424 p.
The Geology of England and Wales (2nd Edition) — Brenchley P.J., Rawson P.F. 2008, The Geology of Series, 586 p.
The Geology of Iraq — Jassim Saad Z., Goff Jeremy C. 2008, Geological Society, 341 p.
Active Tectonics and Seismic Potential of Alaska — Freymueller J.T., Haeussler P.J., Wesson R.L., Ekstrom G. (Eds.). 2008, AGU Books, Geophysical Monograph Series, Volume 179, 431 p.
Magma to Microbe: Modeling Hydrothermal Pro-cesses at Oceanic Spreading Centers — Lowell R.P., Perfit M., Seewald J., Metaxas A. (Eds.). 2008, AGU Books, Geophysical Monograph Series, Volu-me 178, 285 p.
Ocean Modeling in an Eddying Regime — Hecht M., Hasumi H. (Eds.). 2008, AGU Books, Geophysical Monograph Series, Volume 177, 409 p.
The Making of the Geological Society of London — Lewis C.L.E., Knell S.J. 2008, Geological Society Special Publication 317.
Geology and Religion: A History of Harmony and Hostility — Kölbl-Elbert M. 2008, Geological Socie-ty Special Publication 310, 360 p.
Data Assimilation for Atmospheric, Oceanic and Hydrologic Applications — Park S.K., Xu L. (eds.). 2008, Springer, 493 p.
Seismic Wave Propagation and Scattering in the Heterogenous Earth — Sato H., Fehler M.C. (eds.). 2009, Springer, 320 p.
Subduction Zone Geodynamics — Lallemand S., Funiciello F. (eds.). 2008, Springer, 276 p.
Tsunami Science Four Years After the 2004 Indian Ocean Tsunami — Cummins P.R., Kong L.S., Satake K. (eds.). 2008, Springer, 355 p.
Dictionary of Gems and Gemology — Manutchehr--Danai M. 2008, Springer, 1037 p.
Satellite Radar Interferometry: Subsidence Monito-ring Techniques (Remote Sensing and Digital Image Processing) — Ketelaar (Gini) V.B.H. 2009, Sprin-ger, 280 p.
opracowa³a Anna Krokosz
435 Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 5, 2009
