Główne tendencje w użytkowaniu ziemi na wybranych obszarach metropolitalnych Polski i Niemiec

(1)

Joanna MIKLEWSKA

GŁÓWNE TENDENCJE W UśYTKOWANIU ZIEMI NA WYBRANYCH

OBSZARACH METROPOLITALNYCH POLSKI I NIEMIEC

1

MAIN TENDENTION OF LAND USE IN SELECTED REGIONS IN POLAND

AND GERMANY

Katedra Zastosowań Matematyki w Ekonomii, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, ul. K. Janickiego 31, 70-460 Szczecin, joanna.miklewska@zut.edu.pl

Abstract. Paper presents basic tendencies in the field of number of farms and their area

struc-ture in the selected regions of EU (zachodniopomorskie voivodeship, Baden-Württemberg (The Great Stuttgart Region)). Author argues that total number of farms is still decreasing, agri-cultural area of farms is still decreasing but average size of farm is increasing. Similar tenden-cies are in Poland and in Germany. Including ESU into analysis allow better comparison of eco-nomic power of agricultural farms between various EU countries.

Słowa kluczowe: Baden-Württembergia, ESU, gospodarstwo rolne, Niemcy, Polska, struktura

obszarowa, woj. zachodniopomorskie.

Key words: Baden-Württemberg, ESU, farm, farm structure, Germany, Poland, zachodniopo-

morskie voivodeship.

WSTĘP

Ziemia jest tzw. dobrem ekonomicznym rzadkim. W Polsce wymienić moŜna prace Ziętary (2001), Bauma (2007), Bauma i Wielickiego (2007) badające ten problem zarówno w ujęciu historycznym, jak i z punktu widzenia zrównowaŜonego rozwoju (ZR). Unia Europejska (UE) jako całość, ale takŜe poszczególne kraje przykładają wielką wagę do zagadnień planowania przestrzennego w długim horyzoncie czasu, zgodnego z zasadami ZR. Zmiany w uŜytkowa-niu i zagospodarowauŜytkowa-niu ziemi w regionie LUCC (Land Use Land Cover Change) są zasadni-cze dla ich rozwoju, ale scenariusze LUCC dla Niemiec są jakościowo inne od budowanych w Polsce. Niemcy jako jedyny kraj na świecie precyzyjnie i konsekwentnie dąŜy do takiego stanu (w 2020 r.), Ŝeby dzienna utrata ziemi w państwie na rzecz transportu i rozbudowy miast nie przekroczyła 30 ha. Polska stoi natomiast przed ogromnym wyzwaniem, jakim jest poprawa struktury transportowej kraju, budowa obwodnic, autostrad i innych infrastruktural-nych inwestycji, w związku z czym planowanie takie jak w Niemczech w ogóle nie jest moŜliwe.

1

Artykuł powstał w wyniku prac badawczych autorki wykonanych w ramach: International research project BMBF No. MOE 06/R60 „Urban and peri-urban growth model in the Great Stuttgart Region” (projekt realizowany w la-tach 2006–2008); Projektu badawczego „Zmiany uŜytkowania ziemi na obszarach peri-urban aglomeracji war-szawskiej a wzrost i rozwój małych, średnich i mikroprzedsiębiorstw” (projekt realizowany w latach 2008–2009) oraz badań w ramach przygotowania pracy habilitacyjnej pt. „UŜytkowanie i zagospodarowanie ziemi w skali regionu w warunkach zrównowaŜonego rozwoju” (badania wykonane w latach 2003–2009).

(2)

68 J. Miklewska

Celem artykułu jest wykazanie na przykładzie dwóch badanych regionów UE (w Polsce na przykładzie województwa zachodniopomorskiego, w Niemczech na przykładzie Baden- -Württembergia – region Wielkiego Stuttgartu) wspólnych tendencji dotyczących ziemi rolniczej (obszar ziemi rolniczej się zmniejsza) i struktury obszarowej przedsiębiorstw rolnych (obser-wuje się stałą tendencję do zwiększania się obszarów duŜych przedsiębiorstw i zmniejszania się obszarów małych przedsiębiorstw). Liczba gospodarstw stale się zmniejsza.

MATERIAŁ I METODY

Materiał do badań został zebrany w trakcie realizacji projektu BMBF (2006–2008) oraz przygotowywania rozprawy habilitacyjnej autorki. Materiał został uzupełniony o dane udo-stępniane przez EUROSTAT (UE) i GUS (2009). Podstawowym celem badań w projekcie BMBF było zbadanie utraty (land take) ziemi rolniczej i obszarów zielonych (lasy, łąki, pa-stwiska, nieuŜytki) na rzecz postępującego procesu urbanizacji i rozbudowy infrastruktury, w szczególności transportu (rys. 10). Analizując utratę ziemi autorka, z konieczności, musiała zająć się problemem zmian w uŜytkowaniu ziemi w wybranych obszarach metropolitalnych Polski i Niemiec. UŜytkowanie i zagospodarowanie ziemi na tych obszarach podlega szybkim zmianom i badanie ich głównych tendencji moŜe wspomóc rozwój zrównowaŜony w obrębie metropolii na obszarach peri-urban, ale równieŜ zatrzymać proces utraty ziemi, tak jak to się dzieje w Niemczech na poziomie 30 ha w ciągu dnia w skali całego kraju.

Autorka stosuje metody statystyczne dostępne w systemie STATISTICA stosowanym po-wszechnie w tego typu badaniach przez społeczność naukową na świecie. Zaletą stosowania tego systemu jest wykorzystanie analizy danych uzupełnionej o profesjonalną wizualizację wyników obliczeń.

WYNIKI I DYSKUSJA

Gospodarstwa rolnicze w regionie wielkiego Stuttgartu i w województwie zachodniopomorskim

Wybrane obszary badawcze są bardzo zróŜnicowane. Baden-Württembergia charaktery-zuje się ugruntowaną strukturą agrarną. Polska, takŜe woj. zachodniopomorskie, znajduje się nadal w procesie transformacji. Region Stuttgartu jest nasycony najnowszą technologią i innowacyjnością i jest bardzo bogaty (EUROSTAT). Niemcy są od samego początku w UE. Doświadczały i korzystały przez wiele lat ze wspólnej polityki rolnej (CAP) i jej reform.

Tabela 1 przedstawia ogólną charakterystykę regionu Baden-Württembergii. Obszar me-tropolitalny GSR (Great Stuttgart Region) liczy 179 podstawowych jednostek administracyjnych.

Rysunek 1 przedstawia zmiany w liczbie gospodarstw rolnych (Niemcy posługują się na-zwą „przedsiębiorstwo”). Tendencja jest stała dla ogólnej liczby gospodarstw (malejąca) i dla gospodarstw duŜych obszarowo – w grupie 50 ha i więcej (rosnąca).

Przedsiębiorstwa w pozostałych grupach obszarowych wykazują stałą tendencję maleją-cą (w grupie od 20 ha do 50 ha dopiero od 1986 r.). Średnia wielkość gospodarstwa stale rośnie i kształtuje się na poziomie 22,1 ha.

(3)

Powierzchnia

miejskie ziemskie łącznie ogółem męŜczyźni

Jednostki terytorialne km2 liczba 1000 Stuttgart 3654 1 5 179 2673 1317 Heilbronn-Franken 4765 1 4 111 887 439 Ostwürttemberg 2139 – 2 53 448 221 Regierungsbezirk Stuttgart 10 558 2 11 343 4007 1977 Mittlerer Oberrhein 2137 2 2 57 1003 493 Rhein-Neckar 2442 2 2 83 1140 557 Nordschwarzwald 2340 1 3 71 596 292 Regierungsbezirk Karlsruhe 6919 5 7 211 2739 1342 Südlicher Oberrhein 4072 1 3 126 1045 509 Schwarzwald-Baar-Heuberg 2529 – 3 77 487 239 Hochrhein-Bodensee 2756 – 3 99 665 324 Regierungsbezirk Freiburg 9357 1 9 302 2196 1072 Neckar-Alb 2531 – 3 67 691 339 Donau-Iller 2886 1 2 101 501 249 Bodensee-Oberschwaben 3501 – 3 87 616 304 Regierungsbezirk Tübingen 8918 1 8 255 1807 891 Baden-Württemberg 35 752 9 35 1109 10 750 5283

Źródło: BMBF, http://www.meinestadt.de/stuttgart/statistik?Bereich=Linksammlung, dostęp dnia 12 grudnia 2009 r.

Łączna liczba gospodarstw rolny ch Zmiana średniej powierzchni gospodarstwa rolnego [ha]

1971 1974 1977 1980 1983 1986 1989 1992 1995 1998 2003 Rok 40 000 60 000 80 000 100 000 120 000 140 000 160 000 180 000 200 000 220 000 240 000 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24

lączna liczba gospodarstw rolnych(L) średnia powierzchnia gospodarstwa(R)

Zmiana liczby gospodarstw rolny ch w latach 1950-2005 w dwóch podstawowy ch grupach obszarowy ch

1950 1972 1975 1978 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 Rok 0 20 000 40 000 60 000 80 000 100 000 120 000 140 000 160 000 180 000 200 000 220 000 240 000 260 000 280 000 od 2 ha do 2 ha

Zmiana liczby gospodarstw wg grup obszarowy ch w latach 1950-2005 [ty s.]

1950 1972 1975 1978 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 Rok 0 20 000 40 000 60 000 80 000 100 000 120 000 140 000 od 2 ha do 4,99 ha od 5 ha do 9,99 ha od 10 ha do 19,99 ha od 20 ha do 49,99 ha 50 ha i ponad

Rys. 1. Zmiana liczby gospodarstw rolnych i średniej powierzchni gospodarstwa w Baden-Württembergii w latach 1950–2005

Źródło: STATISTICA. StatSoft (2008).

Łączna liczba gospodarstw rolnych Zmiana średniej powierzchni gospodarstwa rolnego [ha]

Zmiana liczby gospodarstw rolnych w latach 1950–2005 w dwóch podstawowych grupach obszarowych

(4)

70 J. Miklewska

W województwie zachodniopomorskim tendencja dotycząca liczby gospodarstw pokrywa się z tendencją zaobserwowaną w Baden-Württembergii – jest malejąca (rys. 2).

Liczba gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyŜej 1 ha uŜytków rolnych w województwie zachodniopomorskim

według grup obszarowych w latach 2002-2007 26,5 23,5 16,2 11,4 6,7 _6,3 4,4 3,1 1,9 24,2 23,0 16,9 11,3 6,3 6,7 5,1 3,6 2,9 15,6 23,3 16,8 13,1 6,7 10,9 7,3 4,1 2,2

I II III IV V VI VII VIII IX 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 26,5 23,5 16,2 11,4 6,7 _6,3 4,4 3,1 1,9 24,2 23,0 16,9 11,3 6,3 6,7 5,1 3,6 2,9 15,6 23,3 16,8 13,1 6,7 10,9 7,3 4,1 2,2 2002 r. 2005 r. 2007 r.

Łaczna liczba gospodarstw indywidualnych w województwie zachodniopomorskim powyŜej 1 ha w latach 2002-2007

41 168 36 659 36 868 2002 2005 2007 Rok 20 000 22 000 24 000 26 000 28 000 30 000 32 000 34 000 36 000 38 000 40 000 42 000 44 000 41 168 36 659 36 868

Rys. 2. Zmiana liczby indywidualnych gospodarstw rolnych w województwie zachodniopomorskim w latach 2002–2007 wg grup obszarowych

Źródło: GUS, www.stat.gov.pl, dostęp dnia 12 grudnia 2009 r., STATISTICA. StatSoft (2008).

W grupie gospodarstw powyŜej 20 ha obserwuje się tendencję rosnącą. Jeśli chodzi o ob-szar, tendencję rosnącą obserwuje się w przypadku gospodarstw od 30 ha wzwyŜ (rys. 3).

Powierzchnia gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyŜej 1 ha uŜytków rolnych w województwie zachodniopomorskim według grup obszarowych

w latach 2002 -2007 2,3 4,5 7,3 8,6 7,2 9,4 10,3 13,3 37,1 2,0 4,2 7,1 8,0 _6,3 9,4 11,1 14,0 37,9 1,3 4,0 6,8 8,8 6,5 14,7 14,8 16,3 26,7

I II III IV V VI VII VIII IX 0 5 10 15 20 25 30 35 40 2,3 4,5 7,3 8,6 7,2 9,4 10,3 13,3 37,1 2,0 4,2 7,1 8,0 _6,3 9,4 11,1 14,0 37,9 1,3 4,0 6,8 8,8 6,5 14,7 14,8 16,3 26,7 2002 r. 2005 r. 2007 r.

Powierzchnia gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyŜej 1 ha uŜytków rolnych w województwie zachodniopomorskim w latach 2002-2005 [tys. ha]

667,6 641,4 656,6 2002 2005 2007 Rok 200 300 400 500 600 700 667,6 641,4 656,6

Rys. 3. Zmiana powierzchni indywidualnych gospodarstw rolnych w województwie zachodniopomorskim w latach 2002–2007 wg grup obszarowych

Struktura obszarowa w Polsce i w Niemczech

W tym rozdziale sięgamy do dwóch Powszechnych Spisów Rolnych (1996, 2002). Poza tym korzystamy z danych UE (EUROSTAT), ujednoliconych dla lepszej analizy danych rolni-czych i umoŜliwiających dzięki temu porównania między krajami UE. Zebrane dane przed-stawiono graficznie na rys. od 4 do 9.

Łączna liczba gospodarstw indywidualnych w województwie zachodniopomorskim powyŜej 1 ha w latach 2002–2007 Liczba gospodarstw indywidualnych o powierzchni

powyŜej 1 ha uŜytków rolnych w województwie zachodniopomorskim według grup obszarowych w latach 2002–2005

Miesiąc

Powierzchnia gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyŜej 1 ha uŜytków rolnych w województwie zachodniopomorskim

według grup obszarowych w latach 2002–2007 Powierzchnia gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyŜej 1 ha uŜytków rolnych w województwie zachodniopomorskim

w latach 2002–2005 [tys. ha]

(5)

Liczba gospodarstw indy widualny ch w Polsce wg grup obszarowy ch powy Ŝej 1 ha - wy niki spisów w 1996 r. i w 2002 r. [ty s.]

462,4 668 521,1 217,4 89,6 55,9 19,8 12,7 517 629,9 426,9 182,7 83,9 64,3 31,7 _19,8 1-1,99 ha 2-4,99 ha 5-9,99 ha 10-14,99 ha 15-19,99 ha 20-29,99 ha 30-49,99 ha 50 ha i ponad 0 100 200 300 400 500 600 700 1996 r. 2002 r.

Łączna liczba gospodarstw indy widualny ch w Polsce - wy niki spisów w 1996 r. i w 2002r. [ty s.] 3066,5 2933,2 1996 2002 Rok 1000 1200 1400 1600 1800 2000 2200 2400 2600 2800 3000 3200 3400 3066,5 2933,2

Łączna liczba gospodarstw indy widualny ch w Polsce do 1 ha - wy niki spisów w 1996 r. i w 2002 r. [ty s.]

1019,7 977,1 1996 2002 Rok 200 400 600 800 1000 1200

Liczba gospodarstw indy widualny ch w Polsce o powierzchni ponad 1 ha wg spisów w 1996 r. i w 2002 r. [ty s.] 2046,8 1956,1 1996 2002 Rok 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000 2200

Rys. 4. Zmiana liczby indywidualnych gospodarstw rolnych w Polsce w latach 1996–2002 wg grup obszarowych

Liczba gospodarstw indyw idualnych w Polsce pow yŜej 1 ha w g grup obszarow ych [%]

26,5 32,2 21,9 9,3 4,3 3,3 1,6 0,6 0,3 25,1 32,8 21,8 9,4 4,3 3,6 1,9 0,8 _0,3 1-1,99 ha 2-4,99 ha 5-9,99 ha 10-14,99 ha 15-19,99 ha 20-29,99 ha, 30-49,99 ha 50-99,99 ha 100 ha i ponad 0 5 10 15 20 25 30 35 2002 r. 2005 r.

Łączna liczba indywidualnych gospodarstw w Polsce o powierzchni ponad 1 ha [tys.]

1 951 726 1 782 331 2002 2005 Rok 400 000 600 000 800 000 1 000 000 1 200 000 1 400 000 1 600 000 1 800 000 2 000 000 2 200 000

Rys. 5. Zmiana liczby indywidualnych gospodarstw rolnych (powyŜej 1 ha) w Polsce w latach 2002–2005 wg grup obszarowych [%].

Liczba gospodarstw indywidualnych w Polsce wg grup obszarowych

powyŜej 1 ha – wyniki spisów w 1996 r. i w 2002 r. [tys.] Łączna liczba gospodarstw indywidualnych w Polsce – wyniki _{spisów w 1996 r. i w 2002 r. [tys.]}

Łączna liczba gospodarstw indywidualnych w Polsce do 1 ha – wyniki spisów w 1996 r. i w 2002 r. [tys.]

Liczba gospodarstw indywidualnych w Polsce o powierzchni ponad 1 ha wg spisów w 1996 r. i w 2002 r. [tys.]

Łączna liczba gospodarstw indywidualnych w Polsce o powierzchni ponad 1 ha [tys.]

Liczba gospodarstw indywidualnych w Polsce powyŜej 1 ha wg grup obszarowych [%]

1-1,99 ha 5-9,99 ha 15-19,99 ha 30-49,99 ha 100 ha i ponad 2-4,99 ha 10-14,99 ha 20-29,99 ha 50-99,99 ha

(6)

Powierzchnia gospodarstw indy widualny ch w Polsce powy Ŝej 1 ha wg grup obszarowy ch [%]

5 14,1 20,9 15,4 9,9 10,7 8,1 5,5 10,4 4,7 13,9 20,3 14,9 9,7 11,4 9,5 6,6 9 1-1,99 ha 2-4,99 ha 5-9,99 ha 10-14,99 ha 15-19,99 ha 20-29,99 ha 30-49,99 ha 50-99,99 ha 100 ha i ponad 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 2002 r. 2005 r.

Łączna powierzchnia gospodarstw indy widualny ch w Polsce powy Ŝej 1 ha [ty s. ha]

14 461,9 13 627,0 2002 2005 Rok 4 000 6 000 8 000 10 000 12 000 14 000 16 000

Rys. 6. Powierzchnia gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyŜej 1 ha uŜytków rolnych w Polsce według grup obszarowych w latach 2002–2005 [%]

Liczba gospodarstw indy widualny ch w Polsce powy Ŝej 1 ha wg grup obszarowy ch w latach 1995-2005 [%]

1-1,99 ha 2-4,99 ha 5-9,99 ha 10-14,99 ha 15-19,99 ha 20-49,99 ha 50 ha i ponad 0 5 10 15 20 25 30 35 40 1995 r. 2000 r. 2001 r. 2002 r. 2005 r.

Liczba gospodarstw indy widualny ch w Polsce powy Ŝej 1 ha w latach 1995-2005 [ty s.] 2 048 1 881 1 882 1 952 1 782 1995 2000 2001 2002 2005 Rok 400 600 800 1 000 1 200 1 400 1 600 1 800 2 000 2 200

Średnia pow ierzchnia gospodarstw a indyw idualnego w Polsce w latach 1995-2005 [ha] 7,6 6,7 8,0 7,2 8,0 7,1 8,3 7,4 8,4 7,6

Średnia wielkość gospodarstwa - ogółem ha

Średnia wielkość gospodarstwa - uŜy tki rolne ha 2 3 4 5 6 7 8 9 1995 r. 2000 r. 2001 r. 2002 r. 2005 r.

Rys. 7. Gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyŜej 1 ha uŜytków rolnych w Polsce według grup obszarowych w latach 1995–2005 [%]

Powierzchnia gospodarstw indywidualnych w Polsce powyŜej 1 ha wg grup obszarowych [%]

Łączna powierzchnia gospodarstw indywidualnych w Polsce powyŜej 1 ha [tys. ha]

Liczba gospodarstw indywidualnych w Polsce powyŜej 1 ha wg grup obszarowych w latach 1995–2005 [%]

Średnia powierzchnia gospodarstwa indywidualnego w Polsce w latach 1995–2005 [ha]

Liczba gospodarstw indywidualnych w Polsce powyŜej 1 ha w latach 1995–2005 [tys.]

Średnia wielkość gospodarstwa – ogółem [ha]

(7)

Liczba gospodarstw w Polsce, dla który ch ESU>=1 w 2002 r. [ty s.] 313,9 284,9 239,3 145,9 60,0 9,1 3,4 1-<2 2-<4 4-<8 8-<16 16-<40 40-<100 >=100 ESU 0 50 100 150 200 250 300 350 2002 r.

Łączna powierzchnia gospodarstw w Polsce, dla który ch ESU>=1 w 2002 r. [ty s. ha] 1595,8 2266,1 2950,3 2859,6 2129,9 831,4 2118,9 1-<2 2-<4 4-<8 8-<16 16-<40 40-<100 >=100 ESU 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 2002 r.

Liczba gospodarstw w Niemczech, dla który ch ESU>=1 w 2003 r. [ty s.]

29,9 43,9 49,8 50,4 78,4 88,1 49,6 1-<2 2-<4 4-<8 8-<16 16-<40 40-<100 >=100 ESU 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 2003 r.

Łączna powierzchnia gospodarstw w Niemczech, dla który ch ESU>=1 w 2003 r. [ty s. ha]

206,6 363,9 642,6 934,9 2330,2 4899,9 9354 1-<2 2-<4 4-<8 8-<16 16-<40 40-<100 >=100 ESU 0 2000 4000 6000 8000 10000 206,6 363,9 642,6 934,9 2330,2 4899,9 9354 2003 r.

Rys. 8. Liczba i powierzchnia gospodarstw w Polsce (2002 r.) i w Niemczech (2003 r.) w funkcji ESU Źródło: EUROSTAT (2009), BMBF (2009), STATISTICA. StatSoft (2008).

Liczba gospodarstw w Polsce wg grup obszarowy ch w 2005 r. [ty s.]

382,1 583,4 96,5 20,7 < 5 ha 5 ha - <20 ha 20 ha - <50 ha =>50 ha 0 100 200 300 400 500 600 700 2005 r.

Łączna powierzchnia gospodarstw w Polsce wg grup obszarowy ch w 2005 r. [ty s. ha] 1433,1 6582,0 3062,8 3881,8 < 5 ha 5 ha - <20 ha 20 ha - <50 ha =>50 ha 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 2005 r.

Liczba gospodarstw w Niemczech wg grup obszarowy ch w 2005 r. [ty s.]

198,0 88,4 54,2 30,4 < 20 ha 20 ha - <50 ha 50 ha - <100 ha =>100 ha 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 198,0 88,4 54,2 30,4 2005 r.

Łączna powierzchnia gospodarstw w Niemczech wg grup obszarowy ch w 2005 r. [ty s. ha]

2149,1 3401,7 4140,5 9049,8 < 20 ha 20 ha - <50 ha 50 ha - <100 ha =>100 ha 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000 2005 r.

Rys. 9. Liczba gospodarstw rolnych w Polsce i w Niemczech w roku 2005 wg grup obszarowych Źródło: EUROSTAT (2009), BMBF (2009), STATISTICA. StatSoft (2008).

Liczba gospodarstw w Polsce, dla których ESU ≥ 1 w 2002 r. [tys.] Łączna powierzchnia gospodarstw w Polsce, dla których ESU ≥ 1 w 2002 r. [tys. ha]

Liczba gospodarstw w Niemczech, dla których ESU ≥ 1 w 2003 r. [tys.]

Łączna powierzchnia gospodarstw w Niemczech, dla których ESU ≥ 1 w 2003 r. [tys. ha]

Łączna powierzchnia gospodarstw w Polsce wg grup obszarowych w 2005 r. [tys. ha]

Liczba gospodarstw w Polsce wg grup obszarowych w 2005 r. [tys.]

Liczba gospodarstw w Niemczech wg grup obszarowych w 2005 r. [tys.] _{Łączna powierzchnia gospodarstw w Niemczech} wg grup obszarowych w 2005 r. [tys. ha] <5 ha 20 ha-<50 ha 5 ha-<20 ha ≥50ha <5 ha 20 ha-<50 ha 5 ha-<20 ha ≥50ha <20 ha 50 ha-<100 ha 20 ha-<50 ha ≥100ha <20 ha 50 ha-<100 ha 20 ha-<50 ha ≥100ha 1-<2 2-<4 4-<8 8-<16 16-<40 40-<100 ≥100 100 ≥ ≥100 1-<2 2-<4 4-<8 8-<16 16-<40 40-<100 ≥100

(8)

74 J. Miklewska

Wprowadzenie do analizy ESU wyraźnie wskazuje na ogromną przewagę potencjału pro-dukcyjnego gospodarstw niemieckich.

WNIOSKI

Podstawowe wnioski wynikające z artykułu to: zmniejszanie się liczby przedsiębiorstw rol-nych w badarol-nych regionach; zwiększanie się siły ekonomicznej (mierzonej w jednostkach ESU) duŜych gospodarstw; stałe zwiększanie się ich obszarów oraz wzrost średniej wielko-ści gospodarstwa. Wnioski te są zgodne z badaniami prowadzonymi w Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki śywnościowej w Polsce (Józwiak 2004), dotyczącymi potencjału pro-dukcyjnego i wyników ekonomicznych gospodarstw rolnych w wybranych krajach Unii Euro-pejskiej w latach 1997–2001. Józwiak (2004) udowadnia, Ŝe „Nowe, bardziej restrykcyjne niŜ do niedawna, warunki gospodarowania istniejące w UE wywierają znaczący wpływ na tam-tejsze gospodarstwa rolne” (s. 17). Józwiak wykazał, Ŝe „Nawet w krótkim okresie objętym analizą (lata 1997–2001) dał się dostrzec postępujący proces koncentracji zasobów czynników w gospodarstwach rolnych w Niemczech, Austrii i Danii. Na 68 grup gospodarstw wyodręb-nionych według typu rolniczego i wielkości ekonomicznej zanikło 11 grup (16,2%) i były to głów-nie (blisko 91%) gospodarstwa średnio małe (8–15,99 ESU) i średnio duŜe (16–39,99 ESU). Zanikanie grup gospodarstw miało miejsce we wszystkich trzech analizowanych krajach” (s. 17).

Prace Bauma (2007) oraz Bauma i Wielickiego (2007) udowadniają, Ŝe konieczne jest podejście systemowe do gospodarstwa rolnego i planowanie uŜytkowania ziemi w dłuŜszym horyzoncie czasowym.

Przedstawione w poprzednich rozdziałach dane i interpretacje graficzne stanowią pod-stawę szczegółowych badań przestrzennych związanych ze zmianami w uŜytkowaniu i za-gospodarowaniu ziemi w badanych regionach (LUCC). Przykładem takiej analizy jest historia zmian LUCC w zlewni rzeki Körsch w regionie Wielkiego Stuttgartu (rys. 10). Do uzyskania takich wyników konieczne było uzupełnienie tradycyjnych metod delimitacji o metody eksplo-racji danych (BMBF 2009) i analizę zdjęć satelitarnych (LANDSAT 2005).

–obszary rolnicze – lasy iglaste – lasy liściaste

– obszary zurbanizowane – obszary przemysłowe

Rys. 10. Zmiany uŜytkowania ziemi na obszarze zlewni Körsch w regionie Wielkiego Stuttgartu od 1836 do 2005 r.

(9)

PIŚMIENNICTWO

Baum R. 2007. Podejście systemowe w zarządzaniu jako instrument zrównowaŜonego rozwoju

go-spodarstw rolnych. Probl. InŜ. Rol. 15 (2), 43–50.

Baum R., Wielicki W. 2007. Prognoza przeobraŜeń w rolnictwie do roku 2030 w kontekście

zrówno-waŜonego rozwoju. Wieś Rol. 1 (134), 19–32.

BMBF. 2009. International research project No. MOE 06/R60 „Urban and peri-urban growth model in

the Great Stuttgart Region (2006–2008)”. Stuttgart, Stuttgart University.

EUROSTAT, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/eurostat, dostęp dnia 12 grudnia 2009 r. GUS. 2009. Rocznik i raporty, www.stat.gov.pl, dostęp dnia 12 grudnia 2009 r.

Józwiak W. 2004. Potencjał produkcyjny i wyniki ekonomiczne gospodarstw rolnych w wybranych

krajach Unii Europejskiej w latach 1997–2001. Zag. Ekon. Rol. 4, 3–18.

LANDSAT. 2009. Zdjęcia satelitarne zakupione do projektu BMBF No. MOE 06/R60 „Urban and

peri-urban growth model in the Great Stuttgart Region” (2006–2008). Stuttgart, Stuttgart University.

Powszechny Spis Rolny. 1996. GUS, www.stat.gov.pl, dostęp dnia 12 grudnia 2009 r. Powszechny Spis Rolny. 2002. GUS, www.stat.gov.pl, dostęp dnia 12 grudnia 2009 r.

STATISTICA. StatSoft. 2008. System do obliczeń naukowych firmy StatSoft. Licencja dla Wydziału

Ekonomicznego Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie.

Statistik für die Bundesrepublik Deutschland, http://www.statistik-bund.de/, http://www.eds-destatis.de/,

http://www.meinestadt.de/stuttgart/statistik?Bereich=Linksammlung, dostęp dnia 12 grudnia 2009 r.

Ziętara W. 2001. Rynek ziemi w Polsce w okresie powojennym [w: Rynki wiejskie: ziemia – kapitał – praca].