"Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne", Jerzy Bartmiński, Lublin 2007 : [recenzja]

Etnolingwistyka 20

IV.

Lublin 2008

Opracowali: Agata Bielak (AB), Nataliya Kostyak (NK), Stanisława Niebrzegow-

ska-Bartmińska (SNB), Marta Nowosad-Bakalarczyk (MNB), Katarzyna Prorok

(KP), Sebastian Wasiuta (SW).

Jerzy Bartmiński, Językowe podstaw y obrazu świata. Wyd. 2. popraw, i uzupeł. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2007, 328 s.

Zbiór zawiera 21 artykułów i studiów, publikowanych przez autora w latach 1984-2004. W związku z aktualnymi dyskusjami o stanie, dorobku i perspektywach etnolingwistyki, przedsta­ wia się tu teksty poświęcone kluczowemu dla całej dziedziny zagadnieniu — językowemu obrazowi świata. W części pierwszej (Język a świat) autor omawia pojęcie JOS i podstawową literaturę przed­ miotu na jego temat. Wprowadza także w problematykę konceptualizacji świata, wyróżniając dwa typy informatorów — naiwnych i refleksyjnych. Część druga (Jak opisywać językowy obraz świata?) gromadzi doniosłe z punktu widzenia rozwoju pojęć polskiej etnolingwistyki artykuły na temat de­ finicji kognitywnej i kategoryzacji w definicjach, wpływu JOS na spójność tekstu, punktu widzenia, perspektywy oglądu, profilowania pojęć, w końcu — wartości jako podstawy JOS. W kolejności (część III — Fragmenty polskiego językowego obrazu świata) autor przeprowadza rekonstrukcję ob­ razów matki, domu i świata, ojczyzny, ludu, prawicy i lewicy oraz omawia przemiany, jakim JOS podlega we współczesnym polskim dyskursie. Zamknięcie książki (część IV) stanowią rozprawy o charakterze komparatystycznym. Naprzód omówione zostają założenia teoretyczne takich porów­ nań (Koncepcja językowego obrazu świata w programie slawistycznych badań porównawczych), na­ stępnie zaś przedstawiono aplikację metodologii w postaci analiz pojęć dola — su ď ba, peuple — lud oraz ojczyzny w polskim i rosyjskim JOS.

SW

Jerzy Bartmiński, Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne. Lublin: Wy­ dawnictwo UMCS, 2007, 360 s.

Tom składa się z 22 prac, które ukazały się drukiem w latach 1985-2005. Książka jest kom­ plementarna wobec wydanych wcześniej Językowych podstaw obrazu świata w dwojakim sensie. Po pierwsze, przynosi prace poświęcone ściśle problematyce stereotypów językowych jako niezbywal­ nych elementów komunikacji językowej, których nie da się „przezwyciężyć” czy „zlikwidować”, wbrew potocznym (niejęzykoznawczym) koncepcjom. Po drugie, dopełnia poprzednią publikację o teksty poświęcone przedmiotowi etnolingwistyki, dziejom jej lubelskiej odmiany (nazywanej coraz częściej etnolingwistyką kognitywną) oraz słownikowi etnolingwistycznemu. Wyraźnie widoczna jest ewolucja koncepcji stereotypów językowych — od ujęcia formalnego do „mentalnego” . W czę­ ści pierwszej wprowadza się czytelnika w bogatą i złożoną problematykę relacji między językiem a kulturą, a także omawia podstawy etnolingwistyki jako subdyscypliny językoznawczej zajmującej się badaniem języka w kulturze. Część druga (Miejsce stereotypów w języku) dotyczy zagadnienia na poziomie teoretycznym — omówione zostają podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem, kryteria ilościowe w tych badaniach, miejsce stereotypów we współczesnej polszczyźnie, problema­ tyka gry ze stereotypami oraz geneza i stan obecny Słownika stereotypów i symboli ludowych. Ko­ lejna część książki poświęcona została polskiemu antropokosmosowi. Omówione zostają tu pojęcia

438

nieba, ziemi,piekła i rzeki. W części czwartej zebrano artykuły dotyczące pojęć obdarzonych w pol­ skim języku (i w kulturze) wyraźnym nacechowaniem aksjologicznym — ojczyzny, Matki Boskiej, sacrum (w folklorze). Tutaj także zamieszczono artykuł o założeniach polskiego słownika aksjolo­ gicznego. Ostatnia partia książki poświęcona jest stereotypom narodowym — Niemca, Rosjanina i Ukraińca oraz ich profilom w dyskursie.

SW

Renata Grzegorczykowa, Wstęp do językoznawstwa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007,210 s.

Książka jest zapisem wykładów ze Wstępu do językoznawstwa, jakie autorka prowadziła dla studentów I roku polonistyki UW w latach 1999-2001. Cykl 15 wykładów został podzielony na 3 części, obejmujące po 5 wykładów. Część I dotyczy istoty języka i jego cech. Autorka przedstawia w niej język jako system znaków konwencjonalnych oraz omawia cechy istotne języka naturalnego (konwencjonalność, foniczność, dwustopniowość, dwuklasowość, abstrakcyjność, polisemiczność, kreatywność, uniwersalizm). Wprowadza też podstawowe dla językoznawstwa odróżnienie systemu i użycia języka oraz pojęcia tekstu, wypowiedzi i dyskursu. Następnie omawia funkcje języka i wy­ powiedzi. Przedstawia także język w działaniu, pokazując strukturę aktu komunikacji oraz typy aktów mowy. Część II książki dotyczy struktury systemu językowego. Kolejno przedstawione zo­ stały podsystem fonologiczny, morfologiczny, składniowy oraz leksykalny (części mowy i struktura semantyczna słownictwa). W części III publikacji autorka prezentuje wybrane problemy metodo­ logiczne językoznawstwa. Pokazuje kontrowersje związane z ustaleniem statusu językoznawstwa wśród innych nauk, daje też przegląd i charakterystykę dyscyplin językoznawczych. W trzech ostat­ nich wykładach przedstawia podstawowe problemy językoznawstwa historycznego, typologicznego i kulturowego.

Książka R. Grzegorczykowej to znakomity podręcznik dla studentów rozpoczynających kształ­ cenie w zakresie językoznawstwa — w przystępny i ciekawy sposób wprowadza w podstawowe pojęcia, daje minimum wiedzy o języku oraz kreśli „mapę” problemów, jakie stoją przed badaczami języka. Na uwagę zasługuje fakt, że autorka, systematyzując „tradycyjne” zagadnienia językoznaw­ cze, uwzględniła także dorobek językoznawstwa ostatnich lat, charakteryzujący się nowym spojrze­ niem na język, wzbogaconym o aspekt kulturowy i komunikacyjny.

MNB

Językoznawstwo kognitywne III. Kognitywizm w świetle innych teorii. Red. Olga Sokołow­ ska, Danuta Stanulewicz. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2006, 480 s.

Praca zbiorowa, na którą składa się osiemnaście artykułów autorstwa badaczy polskich i za­ granicznych (Ronald W. Langacker, Robert E. MacLaury, Masako K. Hiraga, Reuven Tsur, Tim Rohrer — teksty w polskich przekładach). We wstępie do książki Danuta Stanulewicz omawia po­ czątki lingwistyki kognitywnej, zrodzonej w odruchu reakcji na generatywizm amerykański. Rozpo­ wszechnienie użycia przymiotnika kognitywny datuje na lata 80. ubiegłego wieku, kiedy to ukazały się książki George’a Lakoffa (Categories and Cognitive Models) i Ronalda W. Langackera (Founda­ tions o f Cognitive Grammar). Do teorii konkurencyjnych i komplementarnych wobec kognitywizmu, które omówiono w książce, należą gramatyka konstrukcji Adeli Goldberg (artykuł Ronalda Langac­ kera), teoria indefinibiliów rozwijana przez Annę Wierzbicką (artykuł Henryka Kardeli), lingwistyka tekstu Roberta-Alaina de Beaugrande’a i Wolfganga U. Dresslera (artykuł Aleksandra Szwedka), teoria oglądu (artykuły Roberta E. MacLaury’ego i Adama Głaza) oraz funkcjonalizm Simona Dika (artykuł Romana Kalisza i Wojciecha Kubińskiego). Drugą część książki zatytułowano Interpretacje