U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E – S K Ł O D O W S K A L U B L I N – P O L O N I A
VOL. XV SECTIO EEE 2005
Katedra Warzywnictwa i Ro lin Leczniczych Akademii Rolniczej w Lublinie
MARIA TENDAJ, MONIKA PIUSI SKA-SIEDLECKA
Wpływ fazy dojrzało ci zbiorczej na jako plonu
cebuli szalotki (Allium cepa L. var. ascalonicum Backer)
Effect of Maturity Stage on the Yield of Shallot Onion (Allium cepa L. var. ascalonicum Backer)
Synopsis. Badania dotyczyły oceny plonowania szalotki lokalnej populacji z rejonu
Lubelsz-czyzny, w zale no ci od zbioru w ró nej fazie dojrzało ci. Zbiór szalotki nast pował w trzech fazach dojrzało ci; przedwczesnej (pierwszy termin), gdy ro liny uformowały cebule, lecz jeszcze nie załamywały szczypioru, pełnej (drugi termin), gdy ponad 60% ro lin załamało szczypior, lecz nie był on jeszcze zaschni ty oraz w fazie opó nionej dojrzało ci (trzeci ter-min), gdy ro liny wykazywały oznaki przejrzewania – całkowicie zaschni ty szczypior, cebu-le dobrze okryte such łusk . Jako plonu oceniono na podstawie udziału cebul o ró nej wielko ci oraz zawarto ci w łuskach mi sistych suchej masy i cukrów (redukuj cych i ogó-łem). Z przeprowadzonych bada wynika, e opó nienie zbioru wpływa na zwi kszenie plonu oraz udziału w nim cebul o du ej rednicy (powy ej 25 mm). Cebule ze zbioru w drugim i trzecim terminie zawierały wi cej suchej masy ( rednio 20%) i cukrów ogółem ( rednio 11,48–11,78%) w porównaniu do cebul z pierwszego terminu. Ze wzgl du na wielko i ja-ko plonu cebul, optymalnym terminem zbioru była faza, gdy ro liny załamywały szczypior, lecz był on jeszcze w du ej cz ci zielony (drugi termin).
Słowa kluczowe – key words: szalotka – shallot onion, faza dojrzało ci – maturity stage,
plon cebul – yield of bulbs
WST P
Szalotka jest cebul gniazdow o specyficznym charakterze wzrostu, gdy z jednej cebuli macierzystej wytwarza kilka lub kilkana cie cebul przybyszo-wych. W Polsce zainteresowanie upraw tej ro liny wzrasta, czemu sprzyja mo liwo jej uprawy nie tylko z sadzenia cebul pochodz cych z rozdzielenia gniazd, lecz tak e z siewu nasion odmian zagranicznego pochodzenia.
Sadzenie cebul jest najbardziej rozpowszechnion metod uprawy szalotki, gdy wiele odmian i miejscowych populacji nie wytwarza nasion (Cohat i in., 2001; Kotli ska, 1995; Piusi ska-Siedlecka i Tendaj, 2000). Wegetatywny spo-sób rozmna ania szalotki sprzyja szybszemu dojrzewaniu cebul, osi ganiu du ej liczby cebul potomnych w gnie dzie jednej ro liny, a z ekonomicznego punktu widzenia jest metod ta sz w porównaniu z siewem nasion (Permadi, 1993; Piusi ska-Siedlecka i Tendaj, 2000). We Francji uprawia si szalotk na po-wierzchni około dwóch tysi cy hektarów, wył cznie z sadzenia cebul. Francja jako kraj wiod cy w wiatowej produkcji szalotki rocznie eksportuje do innych krajów Europy, USA, Kanady i Japonii 6–8 tys. ton tej cebuli (Cohat i in., 2001).
Szybkie tempo wzrostu ro lin szalotki produkowanej z sadzenia cebul wcze-sn wiowcze-sn zapewnia ich dojrzewanie w okresie pełnego lata (koniec lipca, pocz tek sierpnia). Z tego wzgl du interesuj cym zagadnieniem jest poznanie, jaki wpływ na wielko i jako plonu ma zbiór szalotki w ró nej fazie dojrzało ci cebul.
Celem bada przedstawianych w tej pracy była ocena plonowania szalotki z uwzgl dnieniem zbioru w ró nej fazie dojrzało ci cebul. Zagadnienie to ma tak e istotne znaczenie przy uprawie cebuli zwyczajnej oraz czosnku (Brewster, 1994; Grzegorzewska, 1998; Krawiec i Tendaj, 2001).
MATERIAŁ I METODA
Materiałem do wiadczalnym były cebule lokalnej populacji szalotki z rejonu Lubelszczyzny o rednicy 20–25 mm, pochodz ce z własnego rozmno enia. Do wiadczenie zało ono w układzie bloków w czterech powtórzeniach. Na poletka o powierzchni 3 m2 sadzono 100 cebul w rozstawie
30 x 10 cm. Badanym czynnikiem tego do wiadczenia była faza dojrzało ci zbiorczej cebul, okre-lona umownie jako termin zbioru.
Pierwszy termin zbioru przypadał na pocz tek dojrzało ci, gdy szczypior ro lin był jeszcze zielony bez objawów załamywania si , a na uformowanych cebulach pojawiła si ju sucha łuska. W poszczególnych latach zbiór w tej fazie przeprowadzono w nast puj cych datach: 11.07.1998., 1.07.1999, i 4.07.2000 r. (po 73, 63 i 70 dniach od posadzenia cebul).
Drugi termin zbioru odpowiadał fazie, gdy u ponad połowy ro lin szczypior był załamany i stopniowo zasychał; przypadało to na 18.07.1998, 8.07.1999, i 18.07.2000 r. (po 80, 70 i 84 dniach od sadzenia cebul).
Trzeci termin zbioru był zdecydowanie opó niony – ro liny miały szczypior całkowicie zała-many i zasychaj cy, a zbioru dokonano 31.07.1998, 19.07.1999 i 1.08.2000 r. (po 93, 81 i 98 dniach od posadzenia cebul).
Bezpo rednio po zbiorze szalotki w ka dym terminie okre lono plon zielonej masy, a w cebu-lach zawarto suchej masy (metod suszarkow ) oraz cukrów prostych i ogółem (metod Luffa-Schörla). Po całkowitym wysuszeniu i oczyszczeniu cebul posortowano je na sze klas wielko ci: poni ej 10, 11–15, 16–20, 21–25, 26–30, powy ej 30 mm. Do plonu handlowego zaliczono cebule bez uszkodze i objawów chorobowych.
WYNIKI
Wykazano, e szalotka badanej populacji osi ga dojrzało zbiorcz rednio po 63–98 dniach od posadzenia cebul. Najwi kszy plon wie o zebranych ro lin
szalotki ( rednia 39,8 t ⋅ ha-1) uzyskano z najwcze niejszego zbioru, gdy ro liny
znajdowały si jeszcze w stadium intensywnego wzrostu, lecz miały uformowa-ne cebule. Jednak niezale nie od roku bada , dojrzało w czasie zbioru nie miała istotnego wpływu na wielko plonu wie ej masy (tab. 1). Istotny wpływ na wielko plonu wie ej masy miały warunki uprawy w kolejnych latach – wykazano bowiem du e ró nice w wielko ci tego plonu ze zbiorów w 1999 r. i w pozostałych latach. Zdecydowanie mniejszy plon ro lin w 1999 r. był spowodowany długotrwał susz i uszkodzeniami gradowymi w pierwszej dekadzie lipca tego roku.
Tab. 1. Plon wie ej masy ro lin szalotki ze zbioru w ró nych terminach (t ⋅ ha-1)
The yield of fresh weight of shallot from harvest in different times Lata – Years
Termin zbioru – Harvest time
1998 1999 2000 rednio Mean Pierwszy – First Drugi – Second Trzeci – Third 51,17 43,78 40,29 29,62 26,37 25,29 38,62 45,91 45,58 39,80 38,68 37,05 rednio Mean 45,08 27,09 43,37 38,51 NIR0,05 – LSD0.05
Termin zbioru – Harvest time Lata – Years
Współdziałanie – Interaction
9,79 3,53 5,87 ni. n.s. 3,52 8,24 Tab. 2. Sucha masa cebul szalotki (%) ze zbioru w ró nych terminach
Dry matter (%) in shallot bulbs depending on harvest times Lata – Years
Termin zbioru – Harvest time 1998 1999 2000 Mean rednio Pierwszy – First Drugi – Second Trzeci – Third 15,51 18,80 19,55 19,25 20,30 20,95 19,87 20,81 19,51 18,21 19,98 20,00 rednio – Mean 17,96 20,17 20,06 NIR0,05 – LSD0.05
Termin zbioru – Harvest time Lata – Years
Współdziałanie – Interaction
0,37 0,37 0,87
Zawarto suchej masy w cebulach szalotki oznaczona zaraz po zbiorze za-le ała istotnie od fazy dojrzało ci (terminu zbioru) i warunków wzrostu w ko-lejnych latach uprawy. Najmniejsz zawarto suchej masy stwierdzono w cebu-lach szalotki z najwcze niejszego zbioru ( rednio 18,21%). Zawarto suchej masy w cebulach ze zbioru w okresie pełnej dojrzało ci (drugi termin) i w fazie przejrzewania (trzeci termin) osi gała zbli on wielko – rednio 20% (tab. 2).
Zawarto cukrów redukuj cych (prostych) w wie o zebranych cebulach szalotki nie zale ała istotnie od fazy ich dojrzało ci i wynosiła rednio 1,79% wie ej masy. Istotne ró nice zawarto ci tych cukrów wykazano jednak w zale no ci od roku prowadzenia bada . Najwi ksz zawarto ci cukrów redukuj
-cych charakteryzowały si cebule ze zbiorów w 1999 r., w którym zanotowano wy sz temperatur w okresie formowania si cebul.
Niezale nie od dojrzało ci zbiorczej cebul w kolejnych latach bada wyka-zano du zawarto cukrów ogółem w cebulach szalotki. Istotnie mniejsz za-warto tych cukrów stwierdzono w cebulach z najwcze niejszego zbioru, tj. w pocz tkowym okresie dojrzewania. Cebule ze zbioru w fazie pełnej
dojrzało-ci i z objawami przejrzewania zawierały zbli on ilo cukrów ogółem – red-nio 11,78 i 11,48% wie ej masy (tab. 3).
Tab. 3. Zawarto cukrów redukuj cych i ogółem w cebulach szalotki ze zbioru w ró nych terminach (% wie ej masy)
The content of reducing and total sugars in shallot bulbs depending on harvest times (% f.w.) Cukry redukuj ce
Reducing sugars
Cukry ogółem
Total sugars rednio – Mean Termin zbioru Harvest time 1998 1999 2000 1998 1999 2000 Cukry redukuj ce Reducing sugars Cukry ogółem Total sugars Pierwszy – First Drugi – Second Trzeci – Third 1,92 1,15 1,37 2,01 2,33 1,94 1,60 2,03 1,70 8,02 11,67 11,08 10,95 12,73 12,96 12,78 10,94 10,39 1,84 1,84 1,67 10,58 11,78 11,48 rednio – Mean 1,48 2,10 1,87 10,26 12,21 11,37 1,79 11,28 NIR0,05 – LSD0.05
Termin zbioru – Harvest time Lata – Years Współdziałanie – Interaction ni. ns. 0,31 0,75 0,83 0,83 1,97
Wielko plonu oczyszczonych i wysuszonych cebul szalotki zale ała istot-nie od terminu zbioru oraz warunków atmosferycznych w kolejnych latach uprawy. Wraz z opó nieniem zbioru uzyskano wi kszy plon cebul. Mimo ró ni-cy w wielko ci plonu pomi dzy obiektami pierwszego i drugiego terminu zbio-ru, na korzy drugiego, nie stwierdzono jednak istotnego zró nicowania wiel-ko ci tych plonów. Zarówno w wiel-kolejnych latach bada , jak te niezale nie od lat, istotnie wi kszy plon cebul uzyskano ze zbioru w trzecim terminie ( rednio 24,04 t ⋅ ha-1). Ró nica wielko ci plonu cebul pomi dzy obiektami pierwszego
i drugiego terminu wynosiła rednio 1,26 t ⋅ ha-1, natomiast mi dzy obiektami
drugiego i trzeciego terminu zbioru rednio 4,29 t ⋅ ha-1 (tab. 4).
Na podstawie rednich wyników z trzech lat bada wykazano du y wpływ fazy dojrzało ci ro lin w momencie zbioru na struktur plonu ogólnego cebul szalotki (tab. 5). Najwi kszy udział cebul bardzo małych o rednicy poni ej 10 mm i 10–15 mm stwierdzono w plonie z najwcze niejszego zbioru, gdy ro liny jeszcze nie załamywały szczypioru ( rednio 2 i 17,9%). W miar osi gania pó niej-szej fazy dojrzało ci plon szalotki zawierał coraz mniej cebul o rednicy 10–15 mm.
Tab. 4. Plon handlowy cebul szalotki w zale no ci od terminu zbioru (t ⋅ ha-1)
Marketable yield of shallot bulbs depending on harvest times Lata – Years
Termin zbioru – Harvest time 1998 1999 2000 rednio – Mean Pierwszy – First Drugi – Second Trzeci – Third 20,24 21,02 25,60 13,83 14,20 18,85 21,40 24,02 30,22 18,49 19,75 24,04 rednio – Mean 22,13 15,63 25,22 21,04 NIR0,05 – LSD0.05
Termin zbioru – Harvest time Lata – Years
Współdziałanie – Interaction
3,13 3,05 6,43 2,29
2,29 ni. ns.
W ród frakcji cebul składaj cych si na struktur plonu, otrzymanego ze zbioru w ró nej fazie dojrzało ci, dominowały cebule o rednicy 21–25 mm. Ich udział wynosił rednio 33,4, 28,2 i 30% odpowiednio dla obiektów pierwszego, drugiego oraz trzeciego terminu zbioru.
Tab. 5. Struktura plonu cebul szalotki w zale no ci od fazy dojrzało ci zbiorczej ( rednio z lat 1998–2000)
The yield structure of shallot bulbs in relation to harvest maturity stage (mean from 1998−2000)
Udział cebul (%) o ró nej rednicy (mm) Share of bulbs (%) in different diameter (mm) Termin zbioru – Harvest time
< 10 10–15 16–20 21–25 26–30 > 30 Pierwszy – First Drugi – Second Trzeci – Third 2,0 1,9 1,4 17,9 16,2 13,6 25,0 23,6 20,1 33,4 28,2 30,0 9,2 11,4 9,4 12,6 18,8 25,5 rednio – Mean 1,8 15,9 22,9 30,5 10,0 18,9 NIR0,05 – LSD0.05
Termin zbioru – Harvest time 0,61 2,23 2,69 ni. 2,22 4,29
Opó nienie zbioru do fazy całkowitego załamania szczypioru i jego zasy-chania (trzeci termin) wpłyn ło istotnie na zwi kszenie udziału w plonie cebul o rednicy powy ej 30 mm. W porównaniu ze zbiorem w pierwszym terminie był to wzrost udziału tej frakcji cebul o 100%.
DYSKUSJA
Istotnym zagadnieniem dla wielko ci i jako ci osi ganego plonu cebul sza-lotki jest okre lenie wła ciwego terminu zbioru. Problem ten nie był badany w Polsce, nie ma równie informacji na ten temat w literaturze wiatowej. Jed-nak, podobnie jak u cebuli zwyczajnej, zbiór we wła ciwej fazie dojrzało ci mo e mie u szalotki du y wpływ nie tylko na jako plonu, lecz tak e na trwa-ło przechowalnicz . W badaniach K pkowej i in. (1972), Grzegorzewskiej
(1998) oraz Tendaj i Krawiec (1996) stwierdzono, e opó nienie zbioru cebuli zwyczajnej wpływa na zwi kszenie plonu od 5 do 40%. Riekard i Wickens (1977) oraz Wall i Corgan (1994) wykazali równie , e opó nienie zbioru cebuli przyczynia si do zwi kszenia w plonie udziału cebul wi kszych rozmiarów.
U szalotki, która tworzy gniazda, składaj ce si z małych cebul ( rednicy 10–30 mm), celem uprawy jest pozyskanie mo liwe jak najwi kszych cebul, które s wygodniejsze w u ytkowaniu, a jako poszukiwany surowiec dla prze-mysłu zamra alniczego maj wi ksz warto produkcyjn . Z przeprowadzo-nych bada wynika, e opó nienie zbioru do fazy całkowitego załamania szczy-pioru i w znacznej cz ci jego zasychania wpłyn ło na zwi kszenie plonu cebul. Przedwczesny zbiór ju uformowanych cebul w gnie dzie, lecz przy braku oznak ko cz cej si wegetacji ro lin, przyczynił si do uzyskania istotnie ni -szego plonu, lecz tylko w porównaniu do zbioru w najpó niejszej fazie dojrzało-ci (trzedojrzało-ci termin zbioru). Najkorzystniejsz struktur , ze wzgl du na du y udział cebul o rednicy 25–30 mm i powy ej 30 mm, charakteryzował si plon ze zbioru szalotki w fazie pojawienia si oznak ko cz cej si wegetacji (drugi i trzeci termin zbioru).
Jako cebul szalotki mo na oceni nie tylko ich wielko ci , lecz tak e na podstawie zawarto ci zwi zków chemicznych, zdrowotno ci i innych cech decyduj -cych o trwało ci pozbiorczej i przydatno ci do spo ycia i przetwórstwa. W przeprowadzonym do wiadczeniu cebule badanej populacji wyró niały si du zawarto ci suchej masy, która zwi kszała si istotnie wraz z opó nieniem zbioru (z 18,2 do 20%). Według Vimala i Yenog (1994) oraz Kotli skiej (1995) sucha ma-sa szalotki ró nych populacji i odmian mo e wynosi od 14,5 do 32%, a podobnie jak u cebuli zwyczajnej mo e ulega zmianom w zale no ci od fazy dojrzało ci.
Oznaczenie zawarto ci cukrów redukuj cych i ogółem w cebulach szalotki ze zbioru w ró nej fazie dojrzało ci miało na celu wykazanie zmian ich zawarto ci w miar osi gania pełnej dojrzało ci i przejrzewania. Podobnie jak u cebuli zwyczajnej mo e mie to zwi zek z pó niejsz trwało ci przechowalnicz . Według Rutherford i Whittle (1982) oraz Horbowicza i Grzegorzewskiej (1995) du a zawarto cukrów prostych po zbiorze mo e oznacza gorsz trwało przechowalnicz .
Dojrzało szalotki w momencie zbioru, przez analogi do cebuli zwyczaj-nej, mo e by istotnym czynnikiem decyduj cym o wielko ci strat po długo-trwałym przechowywaniu. Zagadnienie to było przedmiotem innych bada , nie mieszcz cych si w ramach tej publikacji.
WNIOSKI
1. Wykazano, e wielko i jako plonu szalotki badanej populacji w istot-ny sposób zale y od fazy dojrzało ci zbiorczej cebul. Najwi kszy plon cebul uzyskano ze zbioru w pó nej fazie dojrzało ci, gdy ro liny wykazywały wyra ne oznaki zako czenia wegetacji, tj. całkowicie załamany i zasychaj cy szczypior.
2. W okresie dojrzewania cebul szalotki nast puj istotne zmiany w kierun-ku zmniejszenia masy całych ro lin, przy jednoczesnym wzro cie masy cebul. W zwi zku z tym w strukturze plonu zmniejszał si udział cebul drobnych ( rednica do 20 mm) a wzrastał udział cebul bardzo du ych ( rednica powy ej 30 mm).
3. Osi ganie pełnej dojrzało ci u szalotki wi e si ze wzrostem w cebulach zawarto ci suchej masy oraz cukrów ogółem. Du a zawarto suchej masy ( rednio 19,4%), niezale nie od fazy dojrzało ci cebul, jest cech korzystn szalotki, gdy mo e to decydowa o dobrej trwało ci przechowalniczej.
PI MIENNICTWO
B r e w s t e r J. L., 1994. Onions and other vegetable Alliums. CAB Int., Wallingford, UK. C o h a t E ., C h a u v i n J. E., L e N a r d M., 2001. Shallot (Allium cepa var. aggregatum)
production and breeding in France. Acta Hort., 555: 221–225.
G r z e g o r z e w s k a M., 1998. Wpływ stadium dojrzało ci w czasie zbioru na jako i trwało przechowalnicz cebuli. Biul. Warzywn. XLVIII: 101–112.
H o r b o w i c z M., G r z e g o r z e w s k a M., 1995. Wpływ warunków schładzania i przecho-wywania na zawarto weglowodanów i suchej masy w cebuli. Biul. Warzywn. XLIII: 45–58. K p k a A., S y p i e M., S m o l i s k a - S t p i e M., 1971. Wpływ terminu zbioru i terminu obcinania szczypioru na plon i przechowywanie cebuli Wolskiej. Biul. Warzywn., XII: 377–399.
K o t l i s k a T., 1995. Zró nicowanie cech u ytkowych populacji szalotki (A. cepa var.
aggre-gatum). Mater. V Ogólnopol. Zjazdu Hod. Ro l. Ogrod., 24–25 luty 1995, Skierniewice:
148–155.
K r a w i e c M., T e n d a j M., 2001. Wpływ fazy dojrzało ci oraz pozbiorczego dosuszania na plon cebuli dymki. Folia Hortic. 13/1A: 321–324.
P e r m a d i A. H., 1993. Growing shallot from true seed – research results and problems. Onion News. Tropics, 5: 35–38.
P i u s i s k a - S i e d l e c k a M., Tendaj M., 2000. The evaluation of cultivation methods for shallot (Allium cepa var. ascalonicum Backer). Allium Improv. Newslet., 10: 43–45. R u t h e r f o r d P. P., W h i t e R., 1982. The carbohydrate composition of onions during long
term cold storage. J. Hort. Sci., 57, 3: 349–356.
V i m a l a P., Y e o n g N. H., 1994. Nutrient content and removal by shallots grown on peat in Malaysia. Acta Hort., 358: 415–418.
W a l l M. M., C o r g a n J. N. 1994. Postharvest losses from delayed harvest and during common storage of short-day onions. HortSci., 29: 802–804.
SUMMARY
The research referred to evaluation of yielding of shallot depending on various maturity stage harvests from local population of Lublin region. The harvest took place in three maturity stages. In premature stage the plants that formed the bulbs but did not fall over the shoots. In full stage over 60% of plants fell over the shoot but the shoot was not withered. In the belated maturity stage the plats showed the signs of being overripe such as withered tops and being fully covered with outer skin. The quality of the yield was estimated taking into account the share of the bulbs of different size and the content of dry matter in fleshy scale as well as that of sugars (reducing sugars and
total). The research indicates that a delay of the harvest influences the increase in the yield and the rise in the number of the bulbs of greater diameter (above 25 mm). The bulbs from harvest in the second and third stages contained more dry matter (on average 20% more) and sugars in total (on average 11.48–11.78) in comparison to the bulbs from the first stage. Considering the volume and quality of the onion harvest, the most optimal term of the harvest was the phase when the plants fell over the tops, but the shoot was mostly green (second stage).
